وحدت انسانيت
قرآن شريف سموري انسانيت جي بنيادي فڪر جو ترجمان آهي ۽ اهو بنيادي فڪر نه ڪڏهن بدليو آهي ۽ نه وري ڪڏهن بدلبو. سمورن دينن، مذهبن ۽ فلسفن جو بنياد اهو ئي فڪر آهي، اُن بنيادي فڪر کي ’فطرت الله‘ چئو، ان کي ’دين‘ جو نالو ڏيو يا ’انساني ضمير‘ سان تعبير ڪيو. اُنهيءَ انساني ضمير جي ترجماني نبي سڳورا، ڏاها ۽ بزرگ ڪندا آيا آهن. زماني گذرڻ سان گڏ اُن اصلي فڪر ۾ ٻاهران کان ڪينو، رنجشون ۽ دل جو غبار سمائبو ويو ته نتيجي ۾ وري وري نئين ’نذير‘ (ڊيڄاريندڙ) ۽ ’بشير‘ (خوشخبري ڏيندڙ) جي ضرورت پئي. قرآن حڪيم (انسانيت جي) اُنهيءَ بنيادي فڪر جو ترجمان آهي. ۽ اهو بنيادي فڪر عالمگير، ازلي، ابدي ۽ لازوال آهي. قرآن ۾ بيشڪ اُن فڪر کي عربي ويس پهريل آهي. ۽ ’اُم القريٰ‘ ۽ ’من حولها‘ کي سمجهائڻ جي لاءِ ماحول جي لوازمات کي سمجهائڻ جو خيال رکيو ويو آهي. ڇاڪاڻ ته حق جي مشاهدي بيان ڪرڻ لاءِ هميشه کان ’ساغر ۽ مينا‘ جي ضرورت پوندي رهي آهي. اهل نظر ڄاڻن ٿا ته چوڻ واري ڇا چيو آهي ۽ کين اها به ڄاڻ هوندي آهي ته لفظن جي سرحدن کان پري معنيٰ جو اصل مقصد ڇا آهي؟
قرآن شريف انهيءَ ضمير جو ترجمان آهي. ’گيتا‘ (هندن جي مذهبي ڪتاب) به پنهنجي زماني ۾ انهيءَ حقيقت جي ترجماني ڪئي هُئي. ’توريت‘ ۽ ’انجيل‘ به انهيءَ انساني ضمير جي سمجهاڻي ڏيندڙ هئا ۽ ڏاهن به ڪٿي گهٽ ڪٿي وڌ، اُنهي راز تان پردو کنيو آهي. گيتا حق آهي، پر ان جو جيڪو غلط تعبير ڪيو ويو آهي اُهو ڪفر آهي. توريت ۽ انجيل حق آهن، پر اُنهن جي لفظن کي جيڪي غلط معنائون پهرايون ويون آهن، اُهي باطل آهن. اهڙي طرح سان قرآن حق آهي پر جنهن طرح مسلمان عام طور تي اُن کي مڃين ٿا ۽ جيڪو تفسير هو ڪن ٿا، اُهو حق نه آهي. جيڪڏهن گيتا ۽ انجيل کي غلط طور مڃڻ وارن کي ’ڪافر‘ قرار ڏئي سگهجي ٿو، ته قرآن کي غلط مفهوم ۾ مڃڻ وارن کي ڪيئن ’مؤمن‘ چئي سگهبو!؟
قرآن کي ان جي اصل شڪل ۾ ڏسو ته معلوم ٿيندو ته نج ۽ صاف ’انسانيت‘ ئي قرآن جو صحيح ۽ مڪمل نصب العين آهي. جيڪو نصب العين، عام انسانيت جي ترقي ۽ اڳتي وڌڻ ۾ ٻانهن ٻيلي ٿئي ٿو، اُهو ئي حق آهي ۽ جيڪا تعليم انسانيت جي ارتقا ۾ رڪاوٽ بڻجي، اُها تعليم حق ٿي نه ٿي سگهي. قرآن جي اصول تي هن دنيا ۾ نج انسانيت جو قيام اصل عقيدو آهي. نج ۽ خالص انسانيت ئي ’فطرت الله‘ جي سنڀاليندڙ آهي ۽ سچو دين جيڪڏهن آهي ته اِهو ئي آهي.....
قرآن اهو ڪيو ته انهن سڀني قومي مذهبن کي جيڪي انسانيت کي ٽڪرا ٽڪرا ڪرڻ جو سبب بنجي ويا هئا، رد ٿيل ۽ مُدي خارج قرار ڏنو ۽ هيءَ تلقين ڪئي ته خدا جو سچو مذهب اهو آهي جيڪو خدا جي تمام گهڻو ويجهو هجي، ۽ خدا سان ويجهڙائي جي معنيٰ اها آهي ته اهو ٽولن ۽ قومن کان مٿانهون ٿي ڪري، سموري انسانذات کي پنهنجي ڀاڪر ۾ وٺي. قرآن سمورين قومن جي دينن ۽ مذهبن جي مرڪزي نقطن تي جيڪي سڄي انسانيت لاءِ هڪجهڙا مفيد ٿي سگهيا پئي، هڪ هنڌ گڏ ڪيو ۽ سڄي دنيا کي هيءَ دعوت ڏني ته صرف اهو ئي هڪ بنياد آهي جنهن تي صحيح انسانيت جي تعمير ٿي سگهي ٿي......
قومن جي زندگيءَ ۾ هڪ دور اهڙو اچي ٿو، جڏهن رسمون، قانون ۽ مذهب پردا بڻجي ڪري، ڪُل ۽ جز جي وچ ۾ رڪاوٽ بنجي ويندا آهن. اُن وقت انساني فطرت ان جي خلاف بغاوت ڪندي آهي ۽ نئين دور جو ظهور ٿيندو آهي، جنهن ۾ هر ماڻهوءَ جو رشتو وري نئين طرح سان روح ڪُل سان ڳنڍجي ويندو آهي. ان وقت ڇا تمدن، ڇا تصوف، ڇا شريعت، ڇا ڪلام، سموري جا سمورا بت بڻجي ويندا آهن ۽ حقيقت ويڳاڻپ بنجي ويندي آهي. مذهب فقط روايت جو ڳٽڪو بنجي ويندو آهي.....
قرآن جي تعليم جو مقصد اهو آهي ته انسانن ۾ وحدت جو قيام عمل ۾ اچي ۽ فرد، جماعتون يا گروهه ۽ قومون اڳتي وڌي، علمي ۽ عملي طرح مُوَحد (هيڪڙائي پسند) بڻجي وڃن.
[b] (مجدد العصر امام انقلاب مولانا عبيدالله سنڌي، مذهب جو فلسفو- 14-19)
[/b]