• لبيا ۾ ”الفتح انقلاب“ جي چاليهين سالگرهه جو جشن
جمال ناصر مصر تي 14سال حڪمراني ڪئي ۽ هُو دل جي دوري پوڻ سبب وفات ڪري ويو. عراقي صدر صدام حسين عراق تي 27 سال حڪمراني ڪئي ۽ کيس عراق تي آمريڪي قبضي کانپوءِ ڦاسي ڏني ويئي. اهڙي طرح شام جي حافظ ال اسد ملڪ تي 29سال حڪومت ڪئي ۽ دل جي دوري پوڻ سبب وفات ڪري ويو. پر ڪرنل قذافي گذريل چاليهين سالن کان اقتدار ۾ آهي، جنهن ڪري کيس عرب ۽ آفريڪي ملڪن جو سڀ کان وڌيڪ عرصي تائين حڪمراني ڪندڙ حاڪم سمجهيو وڃي ٿو. هن 27 سالن جي عمر ۾ انقلاب آندو هو، جنهن کان پوءِ هن لبيا ۾ هڪ نئون نظام لاڳو ڪري، ان کي عوام جي حڪومت چئي 40 سالن تائين ڪاميابيءَ سان پنهنجي ملڪ تي حڪمراني ڪئي آهي. ڪرنل قذافيءَ 1970ع ۾ تيل جي شعبي کي قومي ملڪيت ۾ وٺي توانائي جي عالمي تنظيمن جو اُن تان ڪنٽرول ختم ڪري ڇڏيو هو.
معمر قذافي سامراجيت خلاف ويڙهه جي نعري هيٺ دنيا اندر ڪيترن ئي انقلابي گروپن جي مدد ڪئي هئي. اِهو ئي سبب آهي جو آمريڪا ۽ اولهه جا ٻيا ملڪ 1970ع ۽ 1980ع جي ڏهاڪن ۾ دنيا اندر ٿيندڙ هٿياربند ڪارواين جو الزام ڪرنل قذافيءَ تي هڻندا رهيا هئا. اِهو ئي سبب آهي، جو اُن وقت جي آمريڪي صدر ريگن قذافيءَ کي Mad dog of the Middle East (وچ اوڀر جو ڇتو ڪُتو) قرار ڏنو هو. ريگن 1980ع ۾ تريپولي ۽ لبيا جي مکيه بندرگاهه بِن غازيءَ تي بمباريءَ ڪرڻ جو حڪم ڏنو آهي.جنهن ۾ 50 کان وڌيڪ ماڻهو مارجي ويا هئا. اِن جي جواب ۾ لبيا اِٽليءَ جي ٻيٽ لمپيدوسا تي قائم آمريڪي فوجي اڏي تي ٻه اسڪڊ ميزائيل هنيا هئا، پر اهي نشاني تي لڳڻ بدران سمنڊ ۾ ڪريا هئا.
1988ع ۾ آمريڪا ۽ لبيا جي وچ ۾ صورتحال وڌيڪ خراب تڏهن ٿي هئي. جڏهن اسڪاٽلينڊ جي لاڪربيءَ مٿان اُڏام ڪندڙ آمريڪا جي هوائي جهاز کي بمباري ڪري ان ۾ سوار 259ماڻهن ۽ هوائي اڏي تي بيٺل 11 ماڻهن سميت ڪل 270 ماڻهن سان گڏ تباهه ڪيو ويو هو. جڏهن تي 1990ع جي ڏهاڪي ۾ آمريڪا ۽ لبيا جا لاڳاپا اڃا وڌيڪ تڏهن خراب ٿيا، جڏهن آمريڪا چيو ته، ”لبيا ائٽمي هٿيار ٺاهڻ جي ڪوشش ڪري رهيو آهي.“اِن کان پوءِ آمريڪا ۽ گڏيل قومن مٿس پابنديون مڙهيون. بعد ۾ صورتحال ۾ تڏهن ٺاپر اچڻ شروع ٿي، جڏهن قذافيءَ 1999ع ۾ لاڪربي حملي ۾ مبيبا طور تي ملوث پنهنجي شهري عبدالباسط ال ميگراهيءَ کي برطانيه جي حوالي ڪيو ۽ پنهنجو نيو ڪليئر پروگرام ختم ڪري عالمي ماهرن کي اهو ڏيکاريو. اِن کان پوءِ لبيا هڪ نئين رُخ ۾ هلڻ لڳو، جنهن ۾ ان پنهنجي ملڪ اندر اولهه جي سيڙپڪاريءَ جي اجازت ڏيڻ سان گڏ آمريڪا سان سفارتي لاڳاپا ٻيهر بحال ڪيا.ڪرنل قذافيءَ پنهنجي ”الفتح انقلاب“ کانپوءِ پاڻ وٽ رڳو هڪ عهدو ناهي رکيو، هُو اِهي عهدا بدلائيندو رهيو آهي. انقلاب کان پوءِ هن پنهنجي فوجي وردي لاهي سفاري سوٽ ۽ ڪاري رنگ واري عينڪ پائڻ شروع ڪئي، پر قذافيءَ چي گويرا جي اسٽائيل ۾ پاڻ کي اولهه جي مخالف طور اُڀاريو. اِڻ پاڻ کي ڪئپٽن مان رڳو ڪرنل تائين ترقي ڏياري. جڏهن ته هو فوج جو سربراهه پڻ هو، قذافيءَ کي هڪ دانشور، سياسي مفڪر ۽ اُن کان به وڌيڪ قومي اڳواڻ ۽ رهبر سمجهيو ويندو آهي.
لنڊن جي ڪئٿم هائوس ۾ وچ اوڀر ۽ اتر آفريقا جي پروگرام جي مئنيجر رابرٽ لووي (Robert Lowe) جو چوڻ آهي ته، ”ڪرنل قذافيءَ جون ڪي عجيب عادتون آهن، سندس لباس، تنبو ۽ سندس عورت باڊي گارڊس، جيڪي رنگين ۽ ڪنهن حد تائين پاڳل نظر اينديون آهن، سندس اهڙين عجيب عادتن جو مثال آهن. اِن مان اِهو نظر اچي ٿو ته هو تمام گهڻو چالاڪ ۽ خبرداريءَ سان سياست ڪندڙ سياستدان آهي.“
عرب دنيا ۾ عمر ال مختار، جمال عبدالناصر ۽ ياسر عرفات کانپوءِ عرب قومپرستيءَ جي هڪ وڏي آواز ڪرنل قذافي پاران 2 سيپٽمبر 2009ع کان پنهنجي ملڪ لبيا جي گاديءَ واري شهر تريپوليءَ ۾ 40 سال اڳ آندل انقلاب جي سالگره جو هفتو ملهائڻ وارين تقريبن ۾ فوجي بينڊس،400 رقص ڪندڙن، تفريح فراهم ڪندڙ هوائي اڏامن، انقلابي گيتن ۽ ٻين پروگرامن ذريعي انقلاب جو رومانس چڱي طرح محسوس ڪرايو پيو وڃي. هوڏانهن تريپوليءَ جي ڪچين پڪين عمارتن کي رات جي سَمي رنگبرنگي بلبن سان سينگاري ويڪرن رستن تي فوجي پريڊ ڪري ۽ فضا ۾ آتش بازي ڪري لبيائي عوام ۾ پنهنجي آزاديءَ ۽ انقلاب جي جذبي کي تازو ڪيو پيو وڃي. قديم شهر جي ڀتين کي ٻيهر رنگ روغن ڪرائي اُنهن کي نئون ڪيو ويو آهي.
لبيا جي هر شهر توڙي ڳوٺ جي عمارتن مٿان ملڪ جي سائي رنگ وارا جهنڊا ڦڙڪندي ۽ ڦوڪڻا اُڏامندي نظر اچن پيا. جڏهن ته هڪ ميلي ۾ هزار اٺن کي سينگاري پڻ پيش ڪيو ويو، اِنهن تقريبن جي شروعات اولمپڪ راندين جي طرز تي ڪئي ويئي هئي.
آفريڪا ۽ ٻين عرب ملڪن مان آيل اڪثر حڪومتي سربراهه، جيڪي فوجي ورديءَ ۾ ملبوس هئا، سي لبيا جي ٻن مُنهن واري عقاب جي پاڇي ۾ بيٺا هئا، جتي ”عظيم الفتح انقلاب“ جا نعرا لڳي رهيا هئا. لبيا جي جديد فوجي طاقت جو پڻ مظاهرو ڪيو ٿي ويو، جنهن جو اِهو پيغام هو ته، ”لبيا جي ماڻهن کي پنهنجي ملڪ ۽ ان جي حاصلات تي ناز آهي.“
اِن موقعي تي بدوي قبيلي جا ماڻهو ناچ پيش ڪري رهيا هئا. اِٽليءَ جي ڇوڪرين جي هڪ گروپ رقص پيش ٿي ڪيو. جڏهن ته لبيا تي اِٽليءَ طرفان ڪيل قبضي خلاف لبيا جي جنگ کي به اجاڳر ڪيو ويو هو. لبيا تي اٽليءَ 1911ع ۾ قبضو ڪيو هو. جيڪو ٻي عالمي جنگ تائين رهيو هو. اِن قبضي خلاف لبيا جي عظيم گوريلا اڳواڻ عمر المختار هڪ وڏي گوريلا ويڙهه وڙهي ڦاسيءَ چڙهي ويو هو. اِن موقعي تي بيٺڪيت جي خلاف وڙهندڙن کي اجتمائي طور تي ڦاهين تي لٽڪائڻ واري موضوع تي هڪ ٽيبلو به پيش ڪيو ويو هو. ٻارن پنهنجي قومي لباس ۾ گيت پيش ڪيا. سالگرهه جي موقعي تي ميڊيا جي مختلف ذريعن جي مدد سان لبيا جي پنج هزار سالن جي تاريخ کي اُجاڳر ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي ويئي هئي. اِن تقريب ۾ عورتن پڻ وڏي تعداد ۾ شرڪت ڪئي.
قذافيءَ کان عمر ۾ ٽي سال ننڍي ۽ انقلاب آڻيندڙ ”فري آفيسرس موومينٽ“ جو ميمبر خالد ال هجنيءَ جو چوڻ آهي ته، ”هيءُ اسان جي لاءِ ٻين سڀني فيسٽيولس کان وڏو فيسٽيسول آهي.“ لبيا ۾ انقلاب جي چاليهين سالگرهه جي تقريبن جي منتظمين جو چوڻ آهي ته، جشن ملهائڻ جو مقصد دنيا کي اهو پيغام ڏيڻ آهي ته ڊگهي عرصي تائين دنيا ۾ اڪيلائيءَ جو شڪار رهندڙ ۽ دنيا جي ملڪن کي تيل فراهم ڪندڙ لبيا، سالن تائين اقتصادي ۽ ٻين پابندين کي مُنهن ڏيڻ کانپوءِ اڄ به پنهنجي انقلاب جي حفاظت ۽ سڄي دنيا سان آزاد واپار ڪري رهيو آهي،“
تنهن هوندي به ٽڪراءَ واري سياست ڪرنل قذافيءَ جو پيڇو ناهي ڇڏيو. تازو تڪرار تڏهن سامهون آيو. جڏهن 20 آگسٽ 2009ع تي لاڪربي بمباري (جنهن جي نتيجي ۾ 270 ماڻهو مري ويا هئا) هي الزام هيٺ آيل لبيائي شهري عبدالباسط الميگراهيءَ کي اسڪاٽ لينڊ جي حڪومت بيماريءَ جي بنياد تي آزاد ڪيو ۽ جڏهن هُو لبيا پهتو ته ڪرنل قذافيءَ سندس هيرو جهڙو استقبال ڪيو ويو. اهڙي عمل تي برطانيه ۽ آمريڪا ۾ قذافيءَ تي سخت تنقيد ڪئي پئي وڃي. عبدالباسط الميگراهي 1988ع ۾ پان ايم ايئر لائن تي ٿيل بمباريءَ جي الزام هيٺ سزا آيل اڪيلو شخص هو، جنهن کي اسڪالينڊ حڪومت انساني همدرديءَ جي بنياد تي ڪجهه ڏينهن اڳ آزاد ڪيو آهي. ڇاڪاڻ جو هو ڪينسر جي بيماريءَ ۾ مبتلا آهي ۽ ڊاڪٽرن سندس نه بچڻ جي تصديق ڪري ڇڏي آهي.
لبيا جي حڪومت دنيا جي ڪيترن ئي ملڪن بشمول اولهه جي ملڪن جي سربراهن کي پنهنجي انقلاب جي 40هين سالگرهه جي تقريبن ۾ شرڪت جي دعوت ڏني هئي. پر اِن ۾ يورپ جي اهم ملڪن جي سربراهن شرڪت نه ڪئي.
ٻئي طرف لاطيني آمريڪا جي ملڪ وينزويلا جي اڳواڻ ”هيو گوشاويز“ جي شرڪت جشن کي نئين معنيٰ ڏيئي ڇڏي. پاڪستان جي وزير اعظم يوسف رضا گيلانيءَ، ماضيءَ ۾ لبيا تي قبضو ڪندڙ ملڪ اٽليءَ جي وزير اعظم سلويو برلوسڪوني، زمبابوي جي صدر رابرٽ موگابي ۽ سوڊاني صدر عمر حسن البشير سميت وڏي تعداد ۾ آفريڪي اڳواڻن پڻ اِن ۾ شرڪت ڪئي. ان موقعي تي تريپوليءِ ۾ ”آفريڪن يونين سمٽ“ پڻ رکي ويئي هئي. لبيا ۾ ’سينٽر پيس سيليبريشن‘ جي سربراهه فلپ اسڪف چيو ته، ”لبيا کي دنيا لاءِ ٻيهر کوليو پيو وڃي. اڄ اسان جو اهو ئي بنيادي پيغام آهي. ان ۾ فرانس ۽ برطانيه جون ڪمپنيون پڻ شامل آهن.“ هن وڌيڪ چيو ته، ”هيءُ پهريون ڀيرو آهي، جو لبيا ۾ هزارين پرڏيهين جي پرجوش آجيان ڪئي پئي وڃي . انهن کي وڏي تعداد ۾ ويزائون ڏنيون پيون وڃن. جڏهن ته لبيا اڳ ۾ ائين ڪڏهن به نه ڪيو آهي.“
ڪرنل قذافي ماضيءَ ۾ دنيا ۾ هٿياربند انقلابي گروپن جي مدد ڪندو رهيو هو. پر هاڻي اِهي اطلاع آهن. اِن اهڙو سلسلو ختم ڪري ڇڏيو آهي. اِن جو هڪ مثال اهو به آهي ته اولهه جي ملڪن لاڪربي بمباري واري واقعي ۾ لبيا جي رهواسي عبدالباسط کي ملوث ڄاڻائيندي ان ۾ مارجي ويل 270 ماڻهن جي معاوضي طور في فوتي هڪ ڪروڙ آمريڪي ڊالر ڏيڻ جو لبيا کان مطالبو ڪيو هو. ان سان گڏ انهن لبيا کان عبدالباسط الميگراهيءَ جي ٻانهن به گهري هئي، پر ڪرنل قذافيءَ اِن واقعي جي ذميواري قبول ڪرڻ کانسواءِ ئي عبدالباسط کي اسڪاٽ لينڊ جي اختيارين حوالي ڪري ڇڏيو. ان سان گڏ هن معاوضي واري رقم ادا ڪرڻ سان گڏ ائٽمي توانائي واري عالمي اداري جي انسپيڪٽرن کي پڻ لبيا جي ائٽمي پلانٽن جو معائنو ڪرڻ جي اجازت ڏني هئي. ائين ڪري، قذافيءَ لبيا تان جنگ جا ڪڪر ٽاري ڇڏيا هئا ته دنيا سندس اهڙي فيصلي کي دانشمنداڻو فيصلو قرار ڏنو هو.
لبيا ۾ سياسي جماعتن تي اڄ به پابندي پيل آهي ۽ هيٺين سطح تي حڪومتي ڪاروهنوار ٽائون هال ڪميٽين ذريعي هلايو پيو وڃي. ڪرنل قذافي ملڪ ۾ لاڳو ڪيل اهڙي حڪومتي نظام جو بچاءُ ڪندي چوي ٿو ته، ”لبيا جو عوام سندس انتظام ڪاريءَ مان خوش آهي. عوام جا مسئلا حل ٿي رهيا آهن ۽ اسان لبيا ۾ اهو حڪومتي نظام هلائينداسين، جيڪو اسان جي عوام جا بنياد مسئلا حل ڪرڻ جي اهليت رکندڙ هوندو.“ هن پنهنجي مٿان اقتدار تي قبضو ڪرڻ وارا الزام ۽ اولهه جي ملڪن طرفان ٿيندڙ تنقيد کي رد ڪري ڇڏيو هو. هِن وقت لبيا ۾ تيل جي ڳولا واسطي تيل ڪمپنين لاءِ دروازا کلي ويا آهن ۽ اهي لبيا ۾ روڊ رستا تعمير ڪرڻ، ريلوي لائينون ۽ ٽيليفون جون لائنيون وڇائڻ ۽ اسڪولن جون عمارتون اڏڻ لاءِ لبيا جي حڪومت سان معاهدا ڪري رهيون آهن.
(ڪاوش مئگزين 6 سيپٽمبر 2009ع)
*