• ڪرنل معمر قذافي : شيخ اياز
جديد لبيا جنهن جي آدمشماري 33,50000 کان به مٿي آهي ۽ ايراضي 679362 چورس ميل آهي، هڪ آزاد ۽ خودمختيار عرب رياست آهي، جنهن کي لبيا جي عرب جمهوريه جي سوشلسٽ ريپبلڪ جي نالي سان سڏيو وڃي ٿو. اُن ۾ ڪيئي ڪارخانا لڳايا ويا آهن، جيتوڻيڪ ڪجهه ڏهاڪا اڳ اُن جي معشيت زرعي هئي، نَوَن ڪارخانن ۾ ٻين شين کان علاوه سيمينٽ، لوهه وغيره ڌاتن جون شيون 1970ع ۾ ٺهڻ لڳيون. اُن کان پوءِ مغربي يورپ، يوگوسلاويا ۽ جپان جي فَرمن کي ڪيئي نيوڪلئير اسٽيشنون ۽ ڀاري صنعتون قائم ڪرڻ جو ڪم ڏنو ويو، جن ۾ پيٽرول کي ٻارڻُ ڪري ڪم آندو ويو. لبيا ۾ اڳيون صنعتون مڇر مارڻ، سامونڊي ڪنارن تي لوڻ ٺاهڻ، چمڙي جو سامان، غاليچا ۽ اوڙهڻيون، ٽامي ۽ ٽين جون شيون، ڪنڀار ڪو ڪم ۽ ٻيا گهرو هنر آهن. لبيا جا صنعتي مزدور پهرين ٿورا هئا، پر پوءِ تيل جي پيدائش ۾ واڌاري سان 1971ع ۾ تيل جي ڪمپنين تي زور ڀريو ويو ته لبيا مان وڌيڪ مزدور کڻن، لبيا ۾ تيل جا ڪافي ذخيرا آهن. ۽ اُن جي بر آمدات، درآمدات کان گهڻي آهي. تيل کان سواءِ لبيا جي قدرتي گئس به اُن جي برآمدات ۾ شامل آهي. اولهه جرمني اسپين ۽ جپان سان اُن جي واپاري ڏي وٺ آهي. سيپٽمبر 1969ع تي لبيا جي بادشاهه جو، معمر قذافيءَ ۽ ٻين نوجوان آفيسرن تختو اونڌو ڪيو، قذافيءَ ڀُٽي وانگر اسلامي سوشلزم جي ذريعي حڪومت ڪئي ۽ ڪيئي ٻاهرين ملڪن جون ٺاهيل ڪمپنيون قوميائي ڇڏيائين .
1977ع ۾ قذافي رسمي طور مملڪت جو سربراهه ٿيو. هن 1979ع ۾ پنهنجي عهدي تان استعيفا ڏني ۽ انقلاب کي اڳتي وڌائڻ لاءِ ڪم ۾ جنبي ويو ۽ لبيا ۾ هر سربراهه کان اڳرو رهيو. لبيا يورپ جي اڪثر ملڪن کي تيل برآمد ڪري رهي هئي ۽ ان ڪري اُن جي آمدني ڪافي وڌي وئي. وچ اوڀر ۽ اُتر آفريڪا ۾ لبيا عرب قوم پرستي ڦهلائي رهي هئي ۽ اُن ڪري اسرائيل ۽ يو.ايس جي دشمنيءَ جي علامت ٿي پئي هئي. 1980ع جي وچ ڌاري مغرب ۾ تيل جي قيمتن ۾ ڪٽوتي لبيا جي اقتصاديات تي بُرو اثر وڌو. ساڳئي وقت يو ايس لبيا کي بين الااقوامي دهشتگرديءَ جو اڏو سمجهيو ۽ اُن کي هڪ ڌاڙيل قوم جي صورت ۾ ڏٺو. 1986ع ۾ يو ايس لبيا ۽ اُن جي آسپاس بمن سان حملا ڪيا، جنهن کان پوءِ مٿي ذڪر ڪيل واقعو ظهور پذير ٿيو.
تازو معمر قذافيءَ پنهنجي انٽرويو ۾ چيو آهي ته ”بل ڪلنٽن اهي لفظ هن سان منسوب ڪيا آهن ته هو يو ايس لاءِ وڏو خطرو آهي. ڪلنٽن نوجوان آهي ۽ ويٽنام جي جنگ ۾ گوڙ بکيڙا ڪرائيندو هو. سي آءِ اي هن کي ڪينيڊي وانگر مارائيندي، اسان هن کي هٿياربند ڪار تحفي طور موڪلي رهيا آهيون،“ قذافيءَ اها طنز ڪئي، تڏهن هڪ آمريڪي صحافيءَ هن کان پڇيو، ”تون سڀ کان وڏي غلطي ڪهڙي ڪئي آهي؟“ ان تي جواب ڏنائين ته، ”رڳو اها ته مون جنگ سدائين لاءِ جاري نه رکي، جتي به اڳرائي ڪئي ويندي هجي، اُتي ويڙهه ختم نه ڪرڻ گهرجي.“ هن پنهنجي غلطين جو اعتراف ڪندي چيو ته، ”ڪي ماڻهو جي اسان وٽ انقلاب پسند ٿي آيا، بعد ۾ دهشتگرد(Terrorist )ٿي پيا. مثال طور هن ان کان نابري واري ته هن کي آءِ آر اي جي سوچيل ڪاروائيءَ جي ڄاڻ هئي ۽ هاڻي ته آءِ آر اي وارا شهرين کي ماري رهيا هئا ۽ ملٽري ۽ شهرين ۾ ڪو به فرق نه ٿي ڪيائون، پر هن انگولا کي مدد ڪئي ۽ زمبابوي جي موگابي کي به مدد ڪئي ۽ اُهي دهشتگرد نه آهن. گذريل ڊسمبر ۾ فلسطيني شدت پسند احمد جبريل ۽ ابوندال جي ٽريپوليءَ ۾ آيا هئا، اُهي به قذافيءَ جي نظر ۾ دهشتگرد نه هئا ۽ نه وري اندال لبيا ۾ ديرو ڄمايو هو ۽ نه هو جيترو رهيو هو ۽ نه وري هن آمريڪا ۽ اسرائيل جي خلاف ڪا ڪاروائي ڪئي هئي.“
قذافيءَ وڌيڪ چيو ته جي جبريل ڪجهه ڪري ها ته هُو ان جو اعتراف ڪري ها. هن ايران جي دهشتگرديءَ سان به پنهنجي لاتعلقي ڏيکاريندي چيو ته، ”ايران کي آمريڪا سان دشمنيءَ لاءِ پنهنجو سبب آهي. آمريڪا ايران جو سِويلين(Civilian) جهاز ڪيرايو هو.“ فلسطين جي هيبران تي حملي جي باري ۾ هن چيو ته، ”فلسطينين کي روز هيسايو ٿو وڃي ۽ هنن تي حملا ڪيا ٿا وڃن. هن کي پنهنجي بچاءُ جو حق آهي.“ هُن اهي لبيا جا شهري انهن جي اجازت کان سواءِ آمريڪا جي حوالي ڪرڻ کان انڪار ڪيو، جن تي آمريڪا خلاف دهشتگرديءَ جا الزام آهن. هن چيو ته ”اسان کي ان مان نقصان جو پهتو سو پهتو، باقي يورپ کي ٺيڪا ۽ نوڪريون لبيا ۾ نه ڏنيون وينديون ۽ تيل به نه موڪليو ويندو.“ اهو جواب هن تڏهن ڏنو، جڏهن هن کي چيو ويو ته پابنديون لبيا جي تيل جي برآمدات گهٽائي ڇڏينديون ۽ لبيا جي عوام کي مشڪلات سان منهن ڏيڻو پوندو. آخر ۾ هن چيو ته، ”منهنجي چهري کي مسخ ڪيو ويو آهي. هو اهو نٿا ڄاڻن ته مان شاعر به آهيان. هو اهو نٿا ڄاڻن ته مان افسانا نويس به آهيان ۽ يونيورسٽيءَ ۾ فلسفي، معاشيات ۽ تاريخ جو پروفيسر به رهيو آهيان. جي مان اڳواڻ نه هجان ها ته مان ليکڪ، ادبي ماڻهو ۽ اُستاد هجان ها.“ مٿئين سوال جي جواب مان ائين ٿو لڳي ته قذافي آمريڪا سان ضد وڌائڻ نٿو چاهي ۽ ڪجهه ڊِنو آهي ۽ اها ڳالهه ئي لبيا ۽ اُن جي عوام جي حق ۾ آهي. هن هڪ تجربيڪار انقلابيءَ جي لنبي زندگي گذاري آهي ۽ سياست جا نشيب و فراز ڏٺا اٿائين ۽ اُن جي بٺيءَ ۾ پچي پڪو ٿيو آهي، پر شهيد ڀُٽي وانگر قذافي به پارسي شاعر وانگر دعويٰ ڪري سگهي ٿو ته:
پروانه زمن، شمع زمن، گل زمان آموخت،
افروختن و سوختن و جامه دريدن،
(ترجمو: پرواني به مون کان سکيو، شمع به مون کان سکيو ۽ گل به مون کان سکيو، ڀڙڪو ڏيڻ، جلڻ ۽ پنهنجو پاند ليڙون ڪرڻ.)
(روزاني برسات 11 اپريل 1994ع)
*