هاڻي به وقت ڪونه ويو آهي
چوڻ ۾ ايندو هو ته ”بڻيادي ٻار ڪڏهن به ويل نه وڃائيندو.“ مطلب ته اهي شاديون هڪ مثال ثابت ٿينديون هيون. تڏهن گڏ ڪٽنب هوندا هئا. گھرن ۾ گھر جي ڪم ڪار لاءِ نوڪرياڻيون ڪانه هونديون هيون. سون ۾ ڪي ڏهه گھر، جيڪي وڏا سيٺيون، ٽالپر، پيڊين وارا يا زميندار هوندا هئا، جن جي گهر ڪم ڪار لاءِ نوڪرياڻيون هونديون هيون.
اڄ ڪلهه ته اسان سنڌي جاتي شرم، حياءَ جي حد پار ڪري چڪا آهيون (نوي سيڪڙو). ٻارن ڏانهن ڌيان نه ڏيڻ جي ڪارڻ ٻار ڇُڙواڳ، بي ڊپا ۽ بي حيا ٿي پيا آهن. پاڻ کي ماڊرن سمجھي ڪپڙن پائڻ ۾ اُگھاڙپ، جسم جي نمائش ڪرڻ ۾ پنهنجو شان ٿا سمجھن. ويچارا ماءُ پيءُ نه ٿا چاهن ته سندن ٻار اهڙا ڪپڙا پائن، پر ماءُ پيءُ جي هلي ڪانه ٿي. جيڪڏهن اولاد کي چون ٿا ته پُٽ هيءُ ويس شانائتو نه آهي، ته کين جواب ٿو ملي ته پپا توهان اڃان ڏاڏي آدم جي يگ ۾ پيا جيئو. هاڻي ته زمانو ڪافي اڳيان 21 صديءَ طرف وڌي رهيو آهي ۽ اوهان جي سوچ اڃان پراڻي آهي. ويچارا چپ ٿي پنهنجي عزت بچائي ماٺ ڪري ويهي رهن ٿا. جي گھڻو چئين ته تڌمڪي ڏين ٿا آپگهات ڪرڻ جي. ٻيو وڏو اوگڻ اسان سنڌي جاتيءَ ۾ اهو آهي ته اسان جا سنڌي ٻار خاص ڪري پُٽاڻي اولاد پڙهي ڪانه ٿي، ڏهون يا وڌ ۾ وڌ ٻارهون پاس ڪري پنهنجا ڌنڌا يا گھٽ پگھار واريون خانگي نوڪريون ڪن ٿا. جڏهن ڪي ڇوڪريون CA, P.G, MBA, MCA جھڙيون ڊگريون پاس ڪري ميٽروپوليٽن شهرن ۾ سٺي پگھار تي نوڪريون ڪن ٿيون. سنڌي ڇوڪرا نه پڙهيل هئڻ جي ڪري سندن مٽي مائٽي ۾ رڪاوٽ آڏو اَچي ٿي ۽ آخر ۾ رزلٽ Marriage Inter Cast ٿين ٿيون ۽ سنڌيءَ جاتيءَ جو عدد ڏينهون پوءِ ڏينهن گھٽبو وڃي ٿو. جيڪڏهن اسان سنڌي هاڻي ننڊ مان نه جاڳنداسين ته پوءِ اسان جو حال اَهڙو ٿيندو ”ڌوبي ڪا ڪُتا، نه گھر ڪا، نه گھاٽ ڪا.“ هاڻي به ويل نه وئي آهي. اَسان سنڌي پنهنجن ٻارن کي سٺو پڙهايون ته جيئن اسان جي سنڌي ڇوڪرين کي سنڌي ڇوڪرا پڙهيل ملن. شاديون ڀلي Love Marriage يا Arrange marriage ٿين، ته گھٽ ۾ گھٽ سنڌي جاتيءَ جو وجود ته رهندو.
اسان سنڌي جاتيءَ جو ٽيون اوگڻ آهي. ”جنم ڪنڊليءَ جو ميلاپ، جنهن جي چڪر ۾ اسان سنڌي جاتي پنهنجي بارن جي عمر وڌائي سندن زندگي برباد ڪري رهيا آهيون. اڄ کان 50 يا 60 سال اڳ ڇا سنڌ ۾ جنم ڪنڊلي ملائيندا هئا؟ خبرئي ڪانه هوندي هئي. گھڻي ڀاڱين سنڌي جنم ڪنڊلي ٺاهيندا ئي نه هئا. ته ڇا اُهي شاديون ڪامياب نه ويون؟ اسان پنهنجن وڏن کي ڏسون ته اُنهن پنهنجو پريوارڪ ۽ گرهست جيون ڪيترو نه سهڻو، خوش نما گذاريو ۽ گذاري رهيا آهن. طلاق جو قصو مشڪل سان ڪو ٻڌڻ ۾ ايندو هو. تڏهن جي ناريءَ ۾ شرم، حياءُ، فضيلت، وڏن لاءِ عزت، گھر جو ليڪو نه لنگھڻ، پتورتا ۾ رهڻ، پتيءَ کي پرميشور مڃڻ جھڙا گڻ هوندا هئا. پر اڄ جي ماڊرن ناري....!
مون کي سنڌ شڪارپور ۾ هڪ ننڍي هوندي جي ڳالهه ياد آهي. اوڻ وقت مان ڏهين ڪلاس ۾ پڙهندو هوس. تڏهن منهنجي ملاقات ڪاڪي سيرومل سان ٿي هئي. مان اونهاري جي وئڪيشن ۾ روح رهاڻ ڪرڻ لاءِ پنهنجي دوستن سان گڏ ڪاڪي سيرومل جي اوطاق ۾ وڃي ويهندو هوس. ڪاڪي سيرومل وٽ رهڻ لاءِ هڪ پراڻي جڳهه، پر خلاصي اوطاق ۽ ٻه نوڪر هوندا هئا. ڪاڪو زمينداري خاندان مان هو.اسان جون ڪاڪي سيرومل سان ڪافي ڪچهريون ٿينديون هيون. دل جو دلاور، کلمک سڀاءُ جو هوندو هو. اسان کي منجھند جي روٽي کائڻ کان سواءِ ڪونه ڇڏيندو هو. نوڪرن کي به اولاد وانگر ڏسندو ۽ وهنوار ڪندو هو. شاهه عبداللطيف، سچل ۽ ساميءَ تي ڄڻ ماسٽري ڪيل هيس. موج ۾ اچي ڪلام، ڪافيون ۽ وايون، سلوڪ ڳائي، مدهوش ڪري ڇڏيندو هو. پنهنجي ننڍپڻ کان وٺي جوانيءَ جي بهادريءَ جون ڳالهيون ٻڌائيندو هو.
هڪ ڏينهن اوچتو اچي تيز برسات وسي ته اوطاق جي ڇت ٽپ ٽڦ ڪري وهڻ لڳي. تڏهن مون چيو مان، ڪاڪا جڳهه جي مرمت ڇو نٿا ڪرايو. تڏهن کلندي جواب ڏنائين، پٽ توکي شايد خبر نه آهي ته هيءَ جڳهه منهنجي نه آهي. مان ته مسواڙي آهيان ۽ مهيني جا 2 رپيا مسواڙ ڏيندو آهيان. مالڪ ته سيٺ نيچو مل سڪي ميووي وارو واپاري آهي. ڪيترا دفعا کيس مرمت ڪرائڻ لاءِ چيو آهي ته چوندو آهي مڪان خالي ڪر. مون چيومانس، ته ڪاڪا ڀڳوان جو اوهان وٽ سڀ ڪجھ آهي، پنهنجو مڪان ڇو نٿا وٺو. جواب ڏيندي چيائين، چريا، مستانا هاٿي، ڪڏهن به مڪان پنهنجو وٺڻ نه گھرجي، ڇو ته پنهنجي جڳهه هوندي ته مرمت ڪرائڻ جي چنتا ٿيندي. مسواڙ تي هوندي ته ڪجھ به جڳهه کي ٿيندو، ته پاڻ کي، ڪا چنتا ڪرڻ جي ضرورت نه آهي. پيو جڳهه جو مالڪ چنتا ڪري. منهنجو بابا سائين چوندو هو ته جڳهه ته مسواڙ تي وٺڻ گھرجي. مون سمجھيو. پر ڪاڪا، اوهان شادي ڇو نه ڪئي. جڏهن ڪي ڀڳوان جو ڏنو اوهان وٽ سڀ ڪجھ آهي. جواب ڏيندي چيائين پٽ تون ته ڪو ڳهيلو آهين. جوءِ ۽ جڳهه ۾ ڪو فرق آهي ڇا؟ ٻڌ ڌيان ڏيئي، جيڪڏهن مان شادي ڪري جوءِ وٺان ها ته پٽ هيءُ جو تون مون کي خوش مزاج ڏسين ٿو، شايد نه ڏسين ها. ڏسين پيو مان هن عمر ۾ به ڪيترو نه تندرست آهيان. ڪنهن قسم جي بيماري نه آهي. جوءِ هجي ها نه پهرين ته بلڊپريشر، جوءِ جي وهنوار ڪري ٿئي ها. ڳڻتين جي ڪري شُگر (مٺا پيشاب) ۽ اولاد جي سورن ۾ هارٽ اٽيڪ جا هڪ يا ٻه حملا ٿي وڃن ها ۽ شايد زنده به رهان ها يا نه. اڄ به مان 80 سالن جو آهيان ۽ تو جھڙن جوانن کي پنڌ ڪرڻ ۾ مات ڏيئي سگھان ٿو. هاڻي تون ٻڌاءَ منهنجا پٽ، مون غلط ڪيو آهي يا صحيح. انڪري منهنجي مت مطابق جڳهه ۽ جوءِ ٻئي ڪرائي تي وٺڻ گھرجن. ڪاڪي سيرومل جو ترڪ پنهنجو هو. هو ڪيتري قدر صحيح هيو، اهو ته جڏهن پاڻ مٿان ايندي تڏهن خبر پوندي.
اَڄڪلهه روز اخبارن ۽ سماچارن ۾ پيا پڙهون ۽ ٻڌون ته ساهُرن جي ستائڻ تي 6 مهنن جي شادي ڪيل ڇوڪريءَ گلي ۾ نوڙي ٻڌي پکي جي حُڪ ۾ نوڙيءَ سان پاڻ ٽنگي پنهنجي جيون جي ليلا سماپت ڪئي. ڪڏهن وري مڙس جي آزار کان تنگ ٿي ريل هيٺيان ٽپو ڏيئي آپگھات ڪيو يا وري امتحان ۾ پيپر سٺا نه وڃڻ ڪري. مطلب ته آپگھات هڪ سولو جيون جي موکش جو رستو سمجھي اُن کي گلي ٿو لڳايو وڃي. پر کين اها خبر نه آهي ته ”آپگھات مها پاپ آهي“ ۽ ڇا آپگھات کانپوءِ ڇا وري سُک ملندو. هندو ڌرم جي شاسترن مطابق ٻيو جنم ٿيڻو آهي ته ڇا کين ٻئي جنم ۾ سُک ملندو. هيءُ شرير ايشور اَسان کي ڏنو آهي. اهو شرير پرماتما جي اَمانت آهي. اُن امانت ۾ خيانت ڪنداسين ته سزا ملندي ۽ ضرور ملندي.
اڄ جي هن ماڊرن يگ ۾ سهن شڪتيءَ جو نالو نشان ئي گم ٿي ويو. شاديءَ جي هڪ پويتر رشتي کي گڏيءَ جو کيل سمجھي طلاق ڏنا ٿا وڃن. مون پنهنجي زندگيءَ جي جيون سفر ۾ ڪيترا ئي طلاق جا ڪيس ڏٺا آهن.اَهڙن ڇوڪرن ۽ ڇوڪرين کان انٽرويو به ورتا آهن، جن شاديءَ جي مهيني ٻين مهيني ۾ طلاق ڏنو آهي ۽ وري نئون ساٿي ڳولهڻ جي تلاش ۾ قطار ۾ بيٺيون آهن. جڏهن مون کانئن طلاق جو ڪارڻ پڇيو آهي تڏهن جواب اهوئي ته ڇوڪرو سادو آهي. ماءُ جو مڄو آهي. شڪي مزاج جو آهي. مون سان نوڪر جھڙو سلوڪ ٿو ڪري يا کڻي چوان Ego ۽ سهن شڪتيءَ جي گھٽتائي مکيه ڪارڻ آهي طلاق جو. هاڻي طلاق هڪ عام ڳالهه ٿي ويئي آهي. جيڪڏهن اهو سلسلو هلندو رهيو ته آخرڪار ڇا ٿيندو اسان جي سماج جو. جنهن سنڌي سماج کي پاڻ تي فخر آهي ته سنڌي قوم سڀ کان اوچي قوم آهي. جنهن جو اِشٽ ديوتا جھولي لعل، زنده پير اُڏيرو لعل آهي.
جيڪڏهن ڌيان ڏيئي گھرائيءَ سان غور ڪبو ته انهيءَ لاءِ جوبدار ڪير آهي؟ ڇو اڄ جي ماڊرن سنتان نا فرمان ۽ غلط رستن ڏانهن جھڪندي ٿي وڃي. پنهنجي شرير جي نمائش کي پاڻ ماڊرن ٿي سمجھي. ڪِٽي پارٽين ۾ وڃي نشي جو سيوَن ٿي ڪري ۽ طعامسي کاڌا کائي سيڪس گرنٿن کي اتيجت ٿي ڪري ۽ نتيجو بن وِوِاهي ماءُ ٿيڻ ۾ ڪا گھٽتائي محسوس نٿي ڪري. پر جيڪڏهن ماءُ پيءُ کان پڇبو ته اُنهن جو جواب اهو آهي اندر جو مُڪان اندر ۾ آهن. ڪنڌ جھڪائي پنهنجو منهن لڪائڻ لاءِ گھرن ۽ ڪارين ۾ ڪارا شيشا هڻائي ٿا ڇڏين ۽ اندر ئي اندر پيا ميڻ بتيءَ وانگر ڳرندا وڃن ۽ هارٽ اٽيڪ جو شڪار ٿين ٿا.
آخرڪار اسين سنڌي پنهنجي اولاد کي هڪ آگياوان سُپاتر، سنسڪاري ٺاهڻ جي ڇا ڪوشش نه ڪنداسين؟ ضرور ڪنداسين. اسان مائٽن کي پهريائين جيڪي اسان ۾ وڏي عمر وارا گھر ۾ آهيون، پنهنجن اولاد کي، ڌارمڪ سنسڪار ڏيون ۽ پاڻ پهريائين اُنهن ڌارمڪ سنسڪارن تي عمل ڪيون. جيڪي اسان جا وڏا سنڌ ۾ گھرن ۾ ڪندا هئا.
گھر ۾ هڪ ڪمرو جتي گرو گرنٿ صاحب براجمان هجن، اُتي صبح شام پنهنجي سڄي پريوار سان گڏ، آرتي، اَرداس، ڀڄن ڀاءُ، وچن صاحب وٺڻ. صبح جو سُکمنيءَ جو پاٺ. شام جو رهراس صاحب ۽ ڪيرتن سهيلا جو پاٺ ڪرڻ ۽ آخر ۾ پاڻ کان وڌن کي پيرين پيئي آشيرواد وٺڻ. گھرن ۾ ماس، مڇي، انڊن ۽ شراب جو سيون بلڪل نه ڪرڻ. ڇاڪاڻ ته گيتا ۾ شري ڪرشن ڀڳوان اَرجن کي گيتا جو گيان ڏيندي ساتوڪ آهار گرهڻ ڪرڻ تي زور ڏنو آهي ته ”جھڙو ان، تهڙو من“ ٻارن جو حق حلال جي ڪمائيءَ مان پالڻ پوشڻ ڪرڻو آهي. گھر ۾ شڌ ويچار، شُڌ وهنوار ڏانهن به خاص ڌيان ڏيڻو آهي. خاص ڪري ڀوڄن ڪرڻ وقت شانت ۽ خوش مزاج من سان ڀوڄن ڪرڻ سان من جي ويچارن تي گھڻو اثر ٿيندو ۽ ڀوڄن مان ٺهندڙ خون ۾ شانت رت جو دورو هلندو، ٻارن ۾ ڪڏهن به ڪنا ويچار نه ايندا.
اولاد اسان جي هڪ اَموليه دولت آهي، جنهن جي حفاظت ڪرڻ اسان جو فرض آهي. پر دُک سان چوڻو ٿو پوي اسان حقيقي ۽ سچي اولاد (دولت) کي ڇڏي ڪنهن غلط روپي مايا جي پٺيان ڊوڙون پائي پنهنجي سنتان تي ڪوبه ڌيان نٿا ڏيون. هاڻي به وقت هٿن مان ڪانه ويو آهي. پنهنجي سچي خزاني کي محفوظ رکڻ لاءِ وقت ڪڍي ڪجھ وقت پنهنجي ٻارن کي ڏيون. ٻارن کي صحيح رستو ماءُ پيءُ ڏيکاري سگھن ٿا. گھر کي هڪ مندر وانگر سجائڻ جو ڪم آهي. گھر ۾ ٻارن سان ويهي اُنهن جي خيالن، اُنهن جي سوالن ۽ تڪليفن ۽ من ۾ پيدا ٿيندڙ مونجھاري جو حل ڪڍڻ اسان وڏن جو ڪم آهي. اولاد کي ائين محسوس نه ٿئي ته اَسان جي پپا، دادا ۽ ماءُ کي اسان لاءِ وقت نه آهي.