32
پڇيو مانس،
”ڀاءُ. . . ! ھي جيڪو تون جتي ڪٿي 32 جو انگ لکندو رھندو آھين. . . ! ڇا خدا کان ايترا ڪروڙ ڊالر گهرندو آھين. . . يا ڪويتي دينار. . . !!؟“
ھن ھڪ نظر مون تي وڌي ۽ پوءَ ھميشہ جيان مرڪي نظرون وري ساڳي انگ ۾ کُپائي ڇڏيائين. اھو ھن جي نٽائڻ جو بھترين طريقو ھو پر منھنجي گهڻي زور ڀرڻ تي ھن ٻڌايو:
”اھو منھنجي لڪي (ڀاڳ وارو) نمبر آھي. . . !“
”مون کان ٽھڪ نڪري ويو، کلندي چيومانس:
”ڀاءُ. . . ! ھن وقت تائين تنھنجو ڪو بانڊ نہ کليو آھي. . . نہ ئي قرض مان جان آجي ڪرائي سگهيو آھين. . . وھنجندو روز آھين صابڻ ڪڏھن ڪڏھن ھڻندو آھين. . . ! تہ پوءِ تنھنجو اھو لڪي نمبر ڪھڙي ڪم جو. . .؟“
ھن مرڪي چيو، ”ڇا لڪ صرف دولت ۾ آھي. . .؟“
چيو مانس، ”پوءِ ٻڌاءِ. . . 32 جو مطلب ڇا آھي. . . !؟“
”انسان جون ڪجهہ حرڪتون لاشعوري ھونديون آھن. . . !“
ھن مونکي مطمئن ڪرڻ لاءِ چيو.
”تون ايمانداري سان ٻڌاءِ. . . ڇا تون اھو انگ لاشعوري طور لکندو آھين؟“ کيس غور سان ڏسندي پڇيم.
ھن مونسان نظرون ملائڻ چاھيون پر ملائي نہ سگهيو. اکيون جهڪائي ٽيبل تي پاڻيءَ جي ڪريل قطرن کي ڳولھڻ لڳو. مون ٽيبل تي ڪجهہ پاڻي ھاري کيس چيو.
”ھاڻي شروع ٿي. . . لکندو وڃ32-32. . . !“
منھنجي ان حرڪت ۽ جملي تي ھن ھڪ نظر مون تي وجهي، کلي ڏنو ھو ۽ پوءِ وري نظرون ٽيبل تي ھاريل پاڻيءَ ۾ کپي ويون ھئس. ڪافي دير خاموش ۽ گم سم رھڻ کان پوءِ ھن پاڻيءَ مان آڱر ٻوڙي ٽيبل جي ھڪ ڪنڊ تي وڏن اکرن ۾ لکيو 32 ۽ ان کي وڌيڪ چٽو ۽ وڏو ڪندي چوڻ لڳو:
”زندگي ڀر. . . ڪجهہ ماڻھن کي. . . ڪن واقعن کي ياد رکڻ لاءِ اسان وٽ لاشعوري يا شعوري طور مخصوص ڪوڊ ٺھي پوندا آھن. . . منھنجو 32 لکڻ بہ ڪنھن ماڻھوءَ جي ياد سان وابستہ آھي. . . !“
”مونکي ان ماڻھوءَ بابت نہ ٻڌائيندين. . .؟!“
ھن جي خاموش ٿيندي ئي مون کانئس پڇيو.
ھن وري نظرون کنيون، ڪجهہ دير مون کي ڏسندو مرڪندو رھيو پوءِ ڳالھائيندو رهيو. . .
”ھي انھن ڏينھن جي ڳالھہ آھي، جڏھن مان اليڪٽريشن جو ڪم چڱو خاصو سکي ورتو ھو، جو منھنجي استاد ڪن سببن جي ڪري دڪان بند ڪري ڇڏيو.
ڪجهہ ڏينھن کان پوءِ ڪنھن دوست جي معرفت ھڪ ٻي دڪان تي ساڳيو ڪم سکڻ ۾ لڳي ويس، جتي مون کان اڳ ۾ ٻہ ڇوڪرا ڪم سکي رھيا ھئا. مان انھن کان ڪم جي حوالي سان ڪافي سينئر ھئس پر ھم عمر ھجڻ جي ڪري ٻہ چار ڏينھن ۾ ئي ھنن سان فري ٿي ويس پر پوءِ بہ ڪجهہ ڏينھن تہ مان اتان جي ھر دڪان ۽ اتي ايندڙ ويندڙ ماڻھن کي غور سان ڏسندو رھيو ھئس.
جلد منھنجي دلچسپي ھڪ عورت ۽ ان سان گڏ گهمندڙ نوجوان ڇوڪريءَ ۾ وڌي وئي. اھي ٻئي روز اسان جي دڪان آڏو گذرنديون ھيون. عورت جي عمر 50 سال ٿئي ھا ۽ ساڻس گڏ گهمندڙ ڇوڪريءَ جي صورت ان عورت سان ايتري قدر ملندي ھئي جو پڪو يقين ٿي ويو تہ اھي ٻئي ماءَ ڌيءَ آھن. ھو ٻئي صبح شام بغير ڪنھن پردي جي اسان جي دڪان آڏو گذري وينديون ھيون. ڪنھن ڏينھن شام جو معمول موجب ھو اسان جي دڪان آڏو گذري ويون تہ منهنجي زبان مان ازخود نڪري ويو.
”يار-ھي ڇوڪري تہ پري آھي پري. . . !“
”ھا استاد. . . !“ مون سان گڏ ڪم ڪندڙ ڇوڪري چيو.
”پري آھي پري چري نہ آھي. . . !“
”ڇا مطلب. . .؟“ مون پڇيو.
”ڪنھن کي بہ لفٽ نہ ٿي ڪرائي. . . “
”ھر ڇوڪري پھريان ايئن ئي ھوندي آھي. . . !“
مون لاپرواھيءَ سان چيو.
”۽ ھر ڇوڪرو بہ پھريان توھان وانگر ئي سوچيندو آھي استاد. . . !“
ڇوڪري جي جملي تي مون کان بہ ٽھڪ نڪري ويو ھو. ان کان ئي پڇيم.
”ڇا. . . انھن جو گهر ھن سامھون واري گهٽيءَ ۾ آھي!؟“
”ھا استاد. . . ! ھن ٻڌايو ھو.
”پاڻ عيسائي آھن. . . وڏي مائي نرس ھئي، تازو ئي رٽائر ٿي آھي. . . اھا ڇوڪري جنھن کي تون پري چئي رھيو آھين، سندس ننڍي ڌيءُ آھي. . . وڏي ڌيءُ بہ واھہ جي ھئس پر ان کي ٻہ سال اڳ پرڻائي ڇڏيو ھئائين. . . ! ۽ جي استاد چانھہ پيارين تہ ھڪ ڪم جي ڳالھہ ٻڌايانءِ. . . !“
ھو چپ ٿي ويو ھو. پڪائي ڪندي چيو ھيم.
”چانھہ پيئڻ تي منھنجو بہ موڊ آھي. . . باقي شرط طور نہ پياريندس. . . !“
چانھہ پيئڻ کان پوءِ ھن ٻڌايو:
”استاد تون بي ڌڙڪ ان ڇوڪريءَ جا خواب ڏسي سگهين ٿو. . . ان ڪري جو ھوءَ بجليءَ جو ڪم. . . ۽ استري پکا وغيره اسان کان ئي ٺھرائينديون آھن. . . !“
ھن جي جملي پوري ڪرڻ شرط مون پڪڙ کنئين ۽ پنھنجي ڪم ۾ لڳي ويس.
مون سان گڏ ڪم ڪندڙ ٻئي ڇوڪرا سمجهي ويا ھئا تہ مان ان ڇوڪريءَ بابت نہ صرف سوچڻ بلڪھ خواب ڏسڻ بہ لڳو آھيان. ان ڪري جنهن وقت ۾ اھا ڇوڪري پنھنجي ماءَ سان گڏ عبادت لاءِ چرچ ڏانھن ويندي اسان جي دڪان آڏو گذرندي ھئي تہ ھو ٻئي ھڪ ٻئي کي چوندا ھئا.
”ھوءَ ڏس. . . پري وڃي پئي. . . !“
ھڪ دفعي جڏھن اسان جي دڪان آڏو گذري ويون تہ ھڪ ڇوڪري دعائيھ انداز ۾ ھٿ مٿي کنيا.
”يا الله. . . سڄي سنڌ ۾ پاڻي جي کوٽ آھي. . . اھا پوري ڪرڻ سان گڏ پنھنجي ھي دعا بہ قبول فرماءِ. . . گهڻا ڏينھن ٿيا آھن جو پريءَ جي گهر جو ڪو ڪم ناھي مليو. . . ڪر هنن جو پکو جام. . . يا استري خراب. . . تہ اسان جي استاد جي ڪجهہ تہ سڪ لھي ڪو واسطو ٺهي. . . !“
ھن جي دعا ختم ٿي تہ ڀرسان بيٺل ٻي ڇوڪري وڏي آواز سان چيو، ”آمين. . . !“
مان کين سيکت ڏيڻ لاءِ وڌيس ئي مس تہ ھو ٽھڪ ڏئي دڪان مان ئي نڪري ويا. ٻئي ڏينھن مان ۽ ھڪ ڇوڪرو دڪان تي ويٺا ھئاسين جو اھا رٽائرڊ نرس اڪيلي دوڪان تي چڙھي آئي، مان ھڪ لمحي لاءِ سُن ٿي ويس، يقين ئي نہ ٿي آيو، ھوءَ ڇوڪري سان مخاطب ٿي چوڻ لڳي:
”اي مين. . . ! تنھنجو استاد ڪيڏانھن ويو. . .؟“
”آنٽي. . . !“ ڇوڪري کان پھريان مون ڳالھايو.
”استاد ڪم سان ويو آھي. . . حڪم ڪيو. . . “
ھن پنھنجي ھٿ ۾ پڪڙيل استري مون ڏانھن وڌائيندي چيو:
”استري. . . خراب ٿي پئي آھي. . . “
”ٺيڪ ٿي ويندي. . . . !“ مون کانئس استري وٺي ڇوڪري کي چيو:
”گلاس ڌوئي آنٽيءَ کي پاڻي پيار. . . !“
”نومين. . . “ ھن انڪار ڪيو.
”آنٽي گرمي آھي. . . ھڪ گلاس ٿڌي پاڻيءَ جو پيئو تہ بھتر آھي. . . “
نياز ٿڌي پاڻيءَ جو گلاس ڀري آنٽي کي ڏنو. آنٽي پاڻي پي ”ٿينڪ يو مين. . . “ چئي ھلي وئي.
”استاد آنٽي کي بوتل ڇو نہ پياريوَ. . . !؟“ نياز چيو. هن جي لهجي ۾ ٽوڪ هئي.
”بوتل توکي پياريندس. . . ! تنھنجي ڪالھہ واري دعا جو اگهي. . . !“
اسان ٻئي گهڻي دير تائين کلندا رھياسين پوءِ آءٌ ٻيا ڪم ڇڏي استري کي لڳي ويم. سڀ ڪجهہ سيٽ ڪري ڇڏيم پر باڊي ڄاڻي واڻي بند نہ ڪيم، تہ جيئن آنٽي ھڪ ٻہ ڀيرا وڌيڪ اچي. ممڪن آھي ان سان گڏ پري بہ اچي نڪري.
شام جو جڏھن حسب معمول ھوءَ گهر کان چرچ لاءِ نڪتيون تہ اسان جي دڪان ڏانھن ڏٺائون بہ نہ پر. . . واپسيءَ تي ھو ٻئي اسان جي دڪان آڏو اچي بيھي رھيون. ايئن محسوس ٿيو ڄڻ دل جو ڌڙڪڻ رڪجي ويو هجي.
”اي مين. . . استري ٺاھي ڇڏي اٿوَ. . . !“
مون کي ايئن لڳو مان ھن آڏو ڳالھائي بہ نہ سگهندس پر سڀ ھمتون گڏ ڪري چيم.
”آنٽي استري جو فالٽ ڳولھي ٺاھي ڇڏيو اٿم. . . ھاڻي صرف بند ڪرڻي آھي. . . “
”ڪڏھن ڏيندؤ. . . !“ آنٽي پڇيو.
”اڌ ڪلاڪ ۾. . . “ مون چيو.
”ٺيڪ آ مين. . . !“ ھوءَ وڃڻ لڳي، دل چيو، ھو ٻئي ڪجهہ دير اڃا اتي بيھن، ايتري ۾ ھڪ خيال ذھن ۾ آيو ۽ کين سڏ ڪيم.
”آنٽي ھڪ منٽ. . . !“ ھو ٻئي رڪجي ويون، کِنوڻ وانگر تيزيءَ سان ڪو خيال ذهن ۾ چمڪيو هو:
”ٿورو نيل پالش گهرجي. . . اندران استري جي نٽن تي ھاريندس لوز نہ ٿيندا. . . “
”مين ڪو مسالو نٽن کي لڳاءِ. “ آنٽيءَ چيو.
”نيل پالش مسالي کان وڌيڪ بھتر آھي. . . ان ۾ اوھان جو ئي فائدو آھي. . . ھن ڇوڪري کي موڪليان ٿو. . . اَٿوَ تہ ٿوري ڏجوس. . . “
آنٽي چپ ٿي وئي. ھائو ڪار ۾ ڪنڌ ڌوڻي ھوءَ پريءَ کي ساڻ ڪري ھلي وئي.
”نيل پالش ڇو گهرايئي استاد. . .؟ ھن ڪم ۾ تہ اھا استعمال ئي ناھي ٿيندي. . . “
ھنن جي وڃڻ کان پوءِ ڇوڪري حيرت مان، مون کان پڇيو.
”تون ننڍو آھين. . . نہ سمجهي سگهندين. . . !“ مون کيس ٽاريندي چيو. پر ھو ٻڌڻ لاءِ بضد ھو، چيو مانس:
”پريءَ جي خوبصورت ھٿن ۾ نيل پالش ڏاڍي ٺھي پئي. . . ان ڪري اهو ڏسي مون کي هڪ خيال آيو“
ڪجهہ گهڙين کان پوءِ ڇوڪري کي آنٽي جي گهر موڪليم. ھو نيل پالش جي شيشي کڻي آيو. جيڪا مشھور ڪمپني جي ھئي ان تي 32 نمبر لکيل ھو.
ڪافي دير مان نيل پالش کي ڏسندو سوچيندو رھيس: ”ھن شيشي جو برش ھن جي نازڪ ھٿن جي ننھن کي ڇھندو آھي. . . !“
مون شيشي کولي، ان ۾ نيل پالش بلڪل ٿوري ھئي. سوچيم، ”ھاڻي ھوءَ ضرور ٻي وٺندي. . . “
”ڇونہ. . . اھا کيس مان وٺي ڏيان. . . !“
”پر ڪيئن. . .؟“
”نئين شيشي وٺي ان تي ئي پراڻي نيل پالش جو ڍڪڻ ڏئي ڇڏيان. . . !“
اھو سوچي مان دل ئي دل ۾ مرڪي پيس، ڇوڪري کي چيم.
”تون آنٽي جي استري بند ڪر. . . مان اچان ٿو. . . !“
مان ھڪ جنرل اسٽور تان ساڳي ڪمپني ۽ ساڳي نمبر 32 واري نيل پالش خريد ڪري واپس دڪان تي اچي ان تي پراڻو ڍڪڻ چاڙھي ڇڏيو پر ھوءَ ان ڏينھن نہ آئي. ٻئي ڏينھن صبح جو جڏھن آنٽي استري کڻڻ آئي تہ استري سان گڏ نيل پالش جي شيشي بہ ڏئي ڇڏي. دل ئي دل ۾ ڏاڍو خوش ٿيو ھئس پر ھن جي وڃڻ کان پوءِ مون کي اھو سوچي بخار ٿيڻ لڳو تہ جيڪڏھن ھنن شيشي سڃاڻي گاريون ڏئي واپس ڪئي تھ؟“
اھو سوچي مان پنھنجي حق ۾ بھانا جوڙڻ لڳو ھئس.
”چوندس. . . توھان جي ڏنل نيل پالش ٿوري ھئي. . . ان ڪري مون کي نئين وٺڻي پئي. . . . جيڪا ڀل ۾ اوھان ڏانھن اچي وئي“
پر مان پوءِ بہ مطمئن نہ ٿيو ھئس. دل پئي چيو تہ دڪان ڇڏي ڀڄي وڃان. . . پر ايئن ڪري نہ ٿي سگهيس. . . وقت ھوريان هوريان گذرندو رھيو. . . لمحي لمحي مون کي ايئن محسوس ٿي رھيو ھو تہ اجهو آنٽي آئي لعنت ملامت ڪري نيل پالش منھن ۾ ھڻي ڇڏيندي.
مون کي گهري سوچ ۾ ڏسي ڇوڪري پريشاني جو سبب پڇيو تہ سڄي ڳالھہ ڪري ٻڌائي مانس، مرڪي پيو، چيائين:
”استاد. . . جُوارين جو ھڪ مشھور ڊائلاگ آھي، ”لگاني والي ڪو مليگا“ يعني کٽڻ لاءِ ڪجهہ لڳائڻ ضروري آھي. “
”تنھنجو مطلب آھي تہ محبت لاءِ عزت داءَ تي لڳايان. . .؟“ مون چيو.
”لڳائي تہ چڪو آھين استاد. . . پر ڏسجي تہ ڇا حاصل ٿئي ٿو. . . “ ڇوڪري چيو.
مون سوچيو تہ جلال ۽ شمن جا گانا ٻڌي ايئن سوچڻ تہ سولو آھي پر عملي زندگيءَ ۾ بي عزتي برداشت ڪرڻ ڏاڍو ڏکيو آھي!
شام جو جڏھن ھنن جي چرچ وڃڻ جو وقت ٿيو تہ دل جي ڌڙڪن بي ترتيب ٿي وئي ھئي، ڪم ۾ دل ئي نہ ٿي لڳي. . . ھنن جون راھون تڪڻ لڳو ھئس جو ھو ٻئي ايندي نظر آيون. . . ھو جيئن جيئن ويجهو اينديون ويون، تيئن تيئن منھنجي دل جي ڌڙڪن تيز ٿيندي وئي، جڏھن منھنجي دڪان جي سامھون آيون، مون کان ڄڻ ساھہ کڻڻ ئي وسري ويو. نظرون ملندي ئي پريءَ جي اکين م عجيب قسم جي چمڪ ۽ چپن تي ھلڪي مسڪراھٽ نظر آئي ھئي. ٻي لمحي منھنجون نظرون ھن جي ھٿ جي آڱرين ڏانھن ويون، ڏٺم تہ ھن جي ننھن تي نيل پالش لڳل ھئي، ھن جڏھن ڏٺو تہ مان سندس آڱرين کي تڪي رھيو آھيان تہ ھن مُٺ بند ڪري آڱريون لڪائي ڇڏيون. ايئن ڪندي سندس مرڪ اڃا گهري ٿي وئي ھئي. ڪجهہ ئي لمحن ۾ ھو اسان جي دڪان کان اڳتي ٿي ويون. مون کان خوشيءَ مان رڙ نڪري وئي:
”يا. . . ھو . . . !“
ان ڏينھن کان پوءِ ھوءَ روز ايندي ويندي مون تي مرڪن جو خزانو لٽائيندي رھي. مان بہ کيس ڏسي بي اختيار مرڪي پوندو ھئس.
ھڪ ڏينھن جڏھن ھوءَ پنھنجي ماءَ سان گڏ منھنجي دڪان جي سامھون گذري رھيون ھيون تہ مون ٿورو زور سان پاڻ سان گڏ ڪم ڪندڙ نياز کي چيو.
”32 منھنجو لڪي نمبر اٿئي يار. . . !“
تير ٺيڪ نشاني تي لڳو، ڇوڪريءَ منھنجو جملو ٻُڌي ورتو ھو ۽ شايد منھنجي جملي جو مطلب سمجهي وئي ھئي جو سندس مسڪراھٽ اڃا وڌيڪ گهري ٿي وئي ھئي.
ان ئي ڏينھن کان پوءِ مان 32 کي پنھنجو لڪي نمبر سمجهي جتي بہ ويھندو ھئس پين يا پاڻيءَ سان لکڻ لڳندو ھئس. ان انگ ۾ مون کي ھن جي تصوير نظر ايندي ھئي.
وري ڏينھن ٿي ويا جو ھنن جو ڪم نہ مليو. پاڻ سان ڪم ڪندڙ ڇوڪرن کي چيم.
”توھان جي دعائن ۾ وڏو اثر آھي. . . دعا ڪيو تہ انھن جي گهر جو ڪو ڪم ملي!“
ھو ٻئي مرڪي پيا ھڪ ڇوڪري چيو،
”اسان جون دعائون ھر ڀيري اثر ٿورئي ڪنديون. . . ھاڻي پاڻ ئي ڪو چڪر ڦيراءِ!“
مان دل ئي دل ۾ ڪا ترڪيب سوچڻ لڳس پر ڪا ڳالھہ سمجهہ ۾ نہ آئي، منھنجي ان حال تي خدا کي رحم اچي ويو، هڪ ڏينھن منجهند جو پريءَ جي ماءَ پگهر ۾ ٻڏل منھنجي دڪان تي چڙھي آئي، ايندي ئي چيائين:
”مين. . . گهر جي بجلي آف ٿي وئي آھي. . . ٺاھي ڏيندؤ. . . !؟“
”يئس آنٽي. . . !“ مون جلدي ۾ چيو.
پڪڙ کڻي آنٽيءَ سان گڏ سندن در تي پھتس، آنٽيءَ در کڙڪائيندي چيو، ”ماريھ. . . دروازو کول. . . “
منھنجي ان وقت عجيب ڪيفيت ٿي وئي ھئي. خوش بہ ھئس تہ ان پريءَ جي اصل نالي جي خبر پئجي وئي ھئي. ”ماريھ. . . !“.
دروازو کليو، ھوءَ سامھون بيٺي ھئي. مان ڌڙڪندڙ دل سان گهر اندر داخل ٿي، مين بورڊ مان بجلي جو فالٽ ڳولھڻ لڳس. تقريباً پندرنھن منٽن اندار خرابي ختم ڪري بجلي آن ڪري ڇڏي ھيم، پکا ھليا تہ آنٽي، ماريھ کي چيو،
”مين کي ڪولڊ ڊرنڪ آڻي ڏي. . . !“
”نہ آنٽي ڪولڊ ڊرنڪ نہ پيئندس. . . ! انڪار ڪيم.
”پوءِ ڇا پيئندؤ . . . !“ آنٽي پڇيو.
”آنٽي موڊ چانھہ تي آھي. . . پر ڇڏيو. . . !“
منھنجي ان جواب تي آنٽي کان اڳ ماريھ چيو.
”توھان ويھو. . . مان اجهو چانھہ ٺاھي ٿي اچان. . . !“
ماريھ بورچيخاني ۾ ھلي وئي، مون وقت گذارڻ لاءِ وڏي ٽيڪنڪ سان آنٽي کان سندن بابت معلومات وٺي ڇڏي. آنٽي ٻڌايو:
”منھنجو مڙس ڪجهہ سال پھريان فوت ٿي ويو. . . مون کي ھڪ پٽ آھي جيڪو لنڊن ۾ مامي جي پرورش ۾ پلجي ٿو. . . ماريھ جي وڏي ڀيڻ جي شادي ڪجهہ وقت اڳ لاھور جي ھڪ وڏي ڪرسچن گهراڻي ۾ ٿي وئي آھي. . . !“
ماريھ چانھہ کڻي آئي، چانھہ پي مون آنتي کي پنھنجي ڀرواري دڪان جو ٽيليفون نمبر لکي ڏئي اٿندي چيو:
”آنٽي ڪم ڪار ھجي تہ گهرائي وٺجو. . . !“
”مين! تنھنجو ورڪنگ چارجز گهڻو ٿيو. . . !“ آنٽي نمبر وٺندي پڇيو.
”نہ آنٽي. . . اوھان چانھہ پياري اھو ئي ڪافي آھي!“ مون مرڪي چيو.
”نو مين! ايئن ڪيئن ٿو ٿي سگهي. . . . !“
آنٽي پرس مان ڪجهہ پيسا ڪڍي زوري منھنجي کيسي ۾ وجهي ڇڏيا ھئا. ان ڏينھن پنھنجو پاڻ کي دنيا جو خوشنصيب ماڻھو سمجهڻ لڳو ھئس.
ڪجهہ ڏينھن کان پوءِ بازار کان ٿيندو واپس اچي رھيو ھئس تہ رستي ۾ آنٽي جي ھٿ ۾ ڪافي وزني ٿيلھو ڏٺم، اڳيان وڌي مرڪي چيومانس، ”آنٽي گهر پيا وڃو. . . !“
”ھا مين. . . تون ڪيئن آھين. . . “ آنٽي بہ مسڪرائي پڇو.
”مان ٺيڪ آھيان آنٽي. . . ٿيلھو مون کي ڏيو. . . ھونئن بہ مون کي دڪان تي ئي ھلڻو آھي. . . “
آنٽي انڪار ڪيو پر منھنجي ضد آڏو ھن ھار مڃي ورتي.
آنٽيءَ سان گڏ آنٽيءَ جي گهر جي در تائين آيس. ٿيلھو ھڪ پاسي رکندي مون چيو، ”آنٽي. . . مان ھلان ٿو. . . !“
”ڪولڊ پي وڃ مين. . . !“ آنتي ڏاڍي فراخدليءَ سان چيو.
”ٿينڪس آنٽي. . . دڪان تي دير ٿي ويندي. . . “ چيم.
”ڀلا بيھھ. . . پاڻي تہ پي وڃ. . . !“
آنٽي منھنجي جواب جي انتظار ڪرڻ بغير دروازو کڙڪاڻي چڪي ھئي. ماريھ دروازو کوليو. ماريھ مون کي ڏسي حيران ٿي وئي ھئي. پوءِ آنٽي جي چوڻ تي گلاس پاڻيءَ جو ڀري آئي. پاڻي پيئڻ شرط آنٽي پڇيو:
”مين. . . ! تنھنجو نالو ڇا آھي. . . !“
”ڪاشف. . . !“ مون ٻڌايو.
”ڪاشف. . . ! يو آر گُڊ مين. . . !“
ان ڏينھن کان پوءِ مان آنٽي جي بہ دل کٽي ورتي ھئي. ھن جي نطرن ۽ مسڪراھٽ مان مون کي ايئن لڳندو ھو تہ ھن جي دل ۾ مون لاءِ سٺا خيال آھن. انھن واقعن ملاقاتن کان پوءِ ماريھ لاءِ منھنجي محبت ۾ اڃا شدت اچي وئي ھئي. مان کيس پوري سچائي سان چاھڻ لڳو ھئس. شام جو جڏھن ھوءَ ايندي ويندي مون کي ھلڪي مسڪراھٽ سان ڏسندي ھئي تہ مان بي چين ٿي ويندو ھئس. ڪنھن صبح جو آئون دڪان تي ويٺو ڪم ڪري رھيو ھئس تہ ڀر واري دڪان جو ڇوڪرو آيو ۽ چيائين:
”اوھان جي فون آھي. . . “ مون کي ڪجهہ حيراني ٿي پر تڪڙو تڪڙو اٿي اچي فون اٽينڊ ڪئي.
”ھيلو. . . !“
”ڪاشف. . . !“ اڳيان ڪنھن عورت جو آواز ٻڌم.
”ھا. . . !“ چيم.
”مان ماريھ پئي ڳالھايان. . . !“ ٻئي طرف کان آواز آيو. ”ممي جي طبيعت خراب ٿي پئي آھي. . . اسان جو فيملي ڊاڪٽر ٻاھر ويل آھي. . . پليز توھان جلدي ڪنھن ڊاڪٽر کي وٺي اچو. . . !“
ماريھ جو آواز ٻڌي دل جي ڌڙڪن تيز ٿي وئي ھئي، پڇيو مانس، ”ڇا ٿيو آھي آنٽي کي. . . !“
”تيز بخار اٿس. . . “ ماريھ ٻڌايو.
”توھان فڪر نہ ڪريو. . . مان ھاڻي ئي ڪنهن ڊاڪٽر کي وٺي ٿو اچان. . . !“
مان ماريھ کي آٿت ڏئي فون رکي، ويجهو ئي ڪلينڪ هلائيندڙ هڪ ڊاڪٽر کي ساڻ ڪري ھن جي گهر آيس. ڊاڪٽر ڪجهہ انجيڪشن ڪري. . . دوائن جي پرچي لکي ڏئي ھليو ويو. . . مان اسٽور تان لکيل دوائون وٺي اچي ماريھ حوالي ڪيون. . . جيڪا آنٽي جي مٿي تي پاڻي ۾ ڪپڙو پسائي رکي رھي ھئي. ھن مون کي ٿورائتي نظرن سان ڏٺو، مون چيو.
”منھنجي لاءِ ٻيو ڪو ڪم ڪار ھجي تہ ٻڌايو. . . !“
”نہ مون پھريان ئي توھان کي گهڻي تڪليف ڏني آھي. . . !“ ماريھ چيو.
”پوءِ ٿوري ٻي ڀي ڏيو ڀلي. . . !“
منھنجي جملي تي ھوءَ مرڪي پئي ھئي، آنٽي ڳالھايو.
”ڪاشف تنھنجي مھرباني. . . تون واقعي ڏاڍو سٺو ڇوڪرو آھين. . . !“
”نہ آنٽي ان ۾ مھرباني جي ڪھڙي ڳالھہ آھي. . . اھو منھنجو فرض آھي. . . باقي توھان مون کي سٺو ٿا سمجهو. . . اھا اوھان جي شفقت آھي. . . !“ ايئن چئي مان ھليو آيس. . . جيستائين آنٽي ٺيڪ نہ ٿي ھئي تيستائين مان تقريباً روز ماريھ جي گهر ايندو ويندو ھئس. . . ڪڏھن ڊاڪٽر ۽ دوائون وٺڻ بھاني. . . تہ ڪڏھن گهرو ضرورت جو سامان آڻي ڏيڻ لاءِ. . . ايئن ٿوري عرصي ۾ مان ڄڻ ھنن جو گهر ڀاتي ٿي ويو ھئس. آنٽي سان ڪلاڪن جا ڪلاڪ ڪچھري ٿيندي ھئي. ماريھ سان بہ بي تڪلف ٿي چڪو ھئس، ھوءَ بغير حجاب جي مون سان ڳالھائڻ لڳي ھئي. پوءِ بہ مان ساڻس اظھار محبت نہ ڪري سگهيو ھئس. پر اڪثر ايترو ضرور چوندو ھيئم:
”ماريھ. . . 32 منھنجو لڪي نمبر اٿئي. . . ياد رکجانءِ. . . !“
ھوءَ مرڪي پوندي ھئي. ھڪ دفعي ڪرسمس جي موقعي تي ھڪ وڏي پئڪيٽ ۾ 32 نمبر جو نيل پالش وجهي گفٽ ڪيم تہ ھوءَ ڪيئي ڏينھن منھنجي ان حرڪت تي کلندي رھي. ھڪ ڏينھن مان ماريھ جي گهر بورچيخاني وٽ ھن سان ڪچھري ڪري رھيو ھئس تہ فون جي گهنٽي وڳي. ھن اھا مون کي اٽينڊ ڪرڻ لاءِ چيو، اڳيان ڪا عورت ڳالھائي رھي ھئي. ماريھ جو پڇيائين، ماريھ کي سڏيم، ماريھ آئي ۽ ڪافي دير تائين فون تي ڳالھائيندي رھي. وچ ۾ ھوءَ مون کي ڏسندي مرڪندي بہ رھي ھئي. فون رکڻ شرط ان عورت بابت پڇيومانس، ٻڌايائين،
”اھا منھنجي وڏي ڀيڻ آھي. . . جنھن سان اڪثر فون تي ڪچھري ٿيندي رھندي آھي. . . مون کي ڏاڍو پيار ڪندي آھي. . . ۽ امان جو احترام. . . ھُن پنھنجي پسند جي شادي ڪرڻ بجاءِ. . . امان جي چوڻ تي ان جي مرضيءَ مطابق شادي ڪري ڇڏي. . . حالانڪھ مون کي خبر ھئي تہ ادي ڪنھن ٻئي سان ڏاڍو پيار ڪندي ھئي. . . ۽ ھو بہ اديءَ جو ديوانو ھو. . . پر اسان جي ماءَ جي ھر خواھش اسان لاءِ مقدس فيصلي جيان آھي. . . ان ڪري ان جو چيو مڃڻ پنھنجو فرض سمجهندا آھيون. . . !“
مان ڇرڪي ويو ھئس، پڇيو مانس:
”تنھنجي ڀيڻ جي جڳھہ تي جيڪڏھن تون خود ھجين ھا تہ. . . ڇا تون بہ پنھنجي محبت کي ڇڏي پنھنجي ماءَ جي چوڻ تي شادي ڪرين ھا. .؟“
منھنجي ان سوال تي ھن جي چھري جو رنگ ئي اڏامي ويو. . . پر پاڻ سنڀالي مضبوط لھجي ۾ چيائين، ”ھا بلڪل. . . !“
ھن ڀيري منھنجي چھري جو رنگ اڏامي ويو ھو.
ھن جي ٺاھيل چانھہ زھر لڳي ھئي. آئون اٿيس ھن روڪيو بہ نہ. . . الائي جي ڇو وھم وسوسا وڪوڙي ويا ھئا تہ ڪٿي آنٽي. . . ماريا جي شادي بہ پنهنجي مرضي سان ڪٿي ٻئي هنڌ ڪري، وري سوچيم محبت جو کليل اظھار ڪرڻ کان پوءِ ممڪن آھي ماريھ جي دل ۾ بہ جڳھہ ٺاھي وٺان. . . ! پر اھو سوچيندي سوچيندي ڏينھن گذري ويا. . . مان ھنن جي گهر نہ وڃي سگهيس. دڪان تي بہ وڃڻ ڇڏي ڏنو ھيم. نيٺ ھڪ ڏينھن مضبوط ارادي سان ماريھ جي گهر ھليو ويس. ان ڏينھن آنٽي ڏاڍو خوش خوش ۽ بدليل محسوس ٿي ھئي. جڏھن تہ ماريھ کي ايترو تہ وساميل ڏٺو ھيم. آنٽي ڏسندي ئي چيو:
”مين. . . ! ڪيڏانھن ھليو ويو ھئين. . . دڪان تي بہ نظر نہ ايندو ھئين. . . !“
”ھا آنٽي. . . بس ڪجهہ ڏينھن دڪان کان موڪل ڪئي ھيم. . . پر توھان ڏاڍا خوش نظر ٿا اچو. . . !“
منھنجي ان پڇا تي آنٽي جو چھرو اڃا خوشي ۾ ٻھڪي پيو چيائين، ”ھا مين. . . وڏي خوشخبري آھي. . . ماريھ جو رشتو لنڊن ۾ ھڪ وڏي گهراڻي ۾ طئي ٿي ويو آھي. . . ٻہ ڏينھن اڳ ماريھ جي ڀيڻ فون ڪري ٻڌايو ھو. . . توکي بہ ان ڏينھن ئي ٻڌايان ھا پر. . . تون دڪان تي نظر نہ آيو ھئين. . . ماريھ سڄي عمر ھاڻي خوش رھندي. . . ان کان وڌيڪ ڪنھن ماءُ لاءِ ٻي ڪھڙي خوشيءَ جھڙي ڳالھہ ٿي سگهي ٿي. . . اسان جلد لنڊن وڃڻ وارا آھيون. . . !“
منھنجا سڀ خواب خيال ڌوڙ ٿي ويا ھئا. . . مئل نظرن سان ماريھ ڏانھن ڏٺم، ھن نظرون چورائي ڇڏيون ھيون. آنٽي چيو:
”مين. . . تون چانھہ شوق سان پيئندو آھين نہ. . . ويھہ اڄ مان ٿي توکي پنھنجي ھٿن سان چانھہ ٺاھي پياريان. . . !“ آنٽي ايئن چئي ھلي وئي ھئي. اسان جون نظرون مليون ھيون، پر ھن وري بہ نيڻ جهڪائي ڇڏيا ھئا، چيومانس:
”لنڊن. . . رشتو مبارڪ ھجي. . . !“
ھن ڪو بہ جواب ڪونہ ڏنو خاموش رھي. ڇپيومانس.
”ڇا تون ان فيصلي يا رشتي ۾ راضي آھين. . . !“
”اھو ممي جو فيصلو آھي. . . ان جي خواھش آھي. . . !“ آھستي بلڪل آھستي چيائين.
”تنھنجي پنھنجي ڪابہ خواھش ناھي. . . !!“
”نہ. . . !“
ھوءَ مختصر جواب ڏئي چپ ٿي وئي ھئي، منھنجو ساھہ ٻوساٽجڻ لڳو ھو. اٿي بيٺو ھئس ھن روڪي ورتو ھو.
”ممي چانھہ ٺاھڻ لاءِ وئي آھي. . . !“
”مان چانھہ پيئدو ئي ناھيان. . . !“ چيومانس.
”ڪوڙ ڇو ٿو ڳالھائين. . . !“ ھن شڪايت واري لھجي ۾ چيو.
”نہ مان سچ ٿو چوان. . . ! پنھنجي ڳالھہ کي ھٿي ڏيندي چيم.
”پر توھان تہ ھتي منھنجي سامھون. . . !“ ھوءَ وڌيڪ نہ چئي سگهي ھئي.
”ھا بلڪل. . . اھو ان ڪري ڪندو ھيم تہ جيئن ڪجهہ پل وڌيڪ تو وٽ ترسان. . . !“
مان وڃڻ لڳو ھئس. . . ! ھن پويان سڏ ڪيو.
”ڪاشف. . . . !“
مڙي ڏٺم اکيون آليون ھيس، ھوءَ وري چئي ڪجهہ نہ سگهي ھئي، نظرون جهڪائي ڇڏيون ھئائين. مان ٻاھرر نڪري ويو ھئس. ڪتابن جو شوق رکندڙ هڪ دوست طرفان پڙهايل طارق عالم جو سفر نامو ”لنڊن تنھنجا ڪيڏا روپ“ آيو.
محسوس ڪيو ھيم تہ ماريھ لنڊن جي چؤطرف ڦھليل ڌنڌ ۾ گم ٿي ويندي. . .
ان ڏينھن ھو وڃي رھيا ھئا، آنتي ايئرپورٽ تي ھلڻ لاءِ چيو پر مون ۾ ايتري ھمٿ ڪٿي ھئي. نہ وڃي سگهيو ھئس. انھن سان گڏ. . .
دڪان جي ڪمن ۾ پاڻ کي مصروف رکڻ ٿي گهريم. . . پر الائي جي ڇو ڪنھن ڪم ۾ دل نہ ٿي لڳي. . . جو ڀرواري دڪان جي ڇوڪري اچي ٻڌايو، اوھان جي فون آئي آھي،
ماريھ ايئرپورٽ کان ڳالھائي رھي ھئي.
”ڪاشف. . . ! تون چوندو ھئين نہ. . . تنھنجو لڪي نمبر 32 آھي. . . اھو نہ وسارجانءِ. . . مون کي توکان جدا ڪرڻ لاءِ سيٽ بہ 32 نمبر واري ملي آھي. . . ! تون بہ ياد رکجانءِ. . . !“
ھن ڳالھائڻ بند ڪري ڇڏيو ھو،
مان ڪنھن خواب مان ڄڻ جاڳي پيو ھئس، ڏٺم ھن ٽيبل تي ھاريل پاڻي ۾ آڱر کي قلم وانگر ٻوڙي وڏن اکرن ۾ 32 لکي ڇڏيو ھو.
**