وهڪرو
ڦَھہ اچي کٽ تي ڪريو آهي!
هن ڇا ڪيو آهي؟
ڇو ڪيو آهي؟
ڪيئن ڪيو آهي!؟
سو سندس ذاتي معاملو آهي.
ان ۾ توهان جو ڇا؟
اسان جو ڇا؟
هِنن جو ڇا؟
هُنن جو ڇا؟
پر ايئن ضرور آهي تہ،
طالو ٿڪو ٽُٽو، پگهر ۾ شلِ،
ڦَھہ اچي کٽ تي ڪريو آهي!!
طالوءَ جي زندگي بہ عجيب آهي. ڪجهہ سالن کان، جڏهن کان کيس پوڙھو ۽ بيڪار سمجهي مزدوريءَ مان ڪڍيو ويو، تڏهن کان هن تيل مالش جو ڌنڌو شروع ڪيو. پٺيان ڪي ٻار ٻچا ڪونہ. بس، اڪيلو سِرُ، تنھن ڪري ٿوريءَ آمدنيءَ مان بہ پورت ڪندو پيو اچي. هن شادي ڇو ڪِين ڪئي!؟ سو تہ سندس ذاتي معاملو آهي. پر ڪن ٻين جو چوڻ آهي، ”هن شادي ڪئي، سندس زال پڻ سندس جيان ڪنھن قريبي فيڪٽريءَ ۾ مزدوري ڪندي هئي ۽ پوءِ هڪ ڏينھن جيئن ئي گهر مان نڪتي تہ وري نہ واپس آئي! کيس کڻي وڃي سيٺ سلطان جي پڳ مٽ يار...... صوبيدار پنھنجي ڪڇ ڪوسي ڪئي هئي. پٺيان ٻہ ننڍڙا ٻارڙا، جن جي پرگهور پنھنجي سِرِ کڻي طالو رت جا ڳوڙها ڳاڙيندو رهيو پر پوءِ سُتت ئي اهي معصومڙا بہ ماتا جھڙي موذي مرض وگهي بي ڪفنو مري ويا.“ ڪيترن ٻين جو وري خيال آهي تہ، ”طالوءَ جي خاموشي ۽ سنجيدگي بہ مٿين ٻنھي حادثن جو نتيجو آهي.“
هڪ طرف طالوءَ جھڙو پوڙهو ڪنگال آهي تہ ٻئي طرف ٿلھو متارو سيٺ سلطان پڻ. سيٺ سلطان، اهو سيٺ، جيڪو چڱي خاصي حيثيت جو مالڪ، گهڻو ڪري هر شھري ڪنھن نہ ڪنھن نموني سندس ڏنگيل، ڏنڀيل. سيٺ شاهوڪار ڪيئن ٿيو!؟ هن اهي ڌنڌا خفا ڪيئن شروع ڪيا؟ تنھن جو تہ قصو تمام ڊگهو آهي پر ٿورن لفظن ۾ سيٺ کي ٻہ ماچيس فيڪٽريون، ٻہ گيھہ ايجنسيون، هڪ شراب خانو، هڪ فروٽ ڪميشن ۽ وڌيڪ نہ تہ ٻہ سئنيما گهر اٿس، جن ۾ سدائين اگهاڙيون فلمون ڏيکاريون وينديون آهن. سيٺ جو چوڻ آهي، ”اهڙين فلمن ڏيکارڻ سان هتان جي ماڻھن تي سندس احسان آهي.“ فروٽ ڪميشن لاءِ هن جو چوڻ آهي، ”جيڪڏهن ننگ تي ٻہ چار روپيا مٿڪي هنياسين تہ ڪھڙي اربع خطا ٿي. آخر تہ محنت ٿي ڪجي، ٻوڙ يا ڀاڄي بہ تہ ٻاهران ڪڍڻي آ. مزدورن جي مزدوري تہ لھڻي سين.“ البتہ شراب ۾ ڪجهہ نہ ڪجهہ ايمانداريءَ جو مظاهرو ڪرڻو پوندو اٿس. ان لاءِ بہ پنھنجو چوڻ اٿس، ”هڪ تہ شراب جي قيمت مقرر، ٻيو تہ پنھنجي ذمي يارن جي ئي تہ ٽنڊوالي ڪرڻ آهي. ڀلاجي نہ تہ پوءِ هي انڪم ٽيڪس ۾ ڇوٽ؟ هي ايڪسائيز ۽ ٽيڪسيشن ۾ رعايت؟ هي لکين هزارين روپيا روڪڙ؟ هي منٿليون مڙيون؟ ياري پاڇي ئي تہ ڪم اچي ٿي.“
سيٺ صبح مردان سان سويرو ئي اٿي پھريان ٿلھن ٿلھن بُڪن ۽ رجسٽرن کي اٿلائي پٿلائي پنھنجن پھہ پچايل خيالن جي پڪ ڪندو. پوءِ سڀني ڌنڌن جي سُڌ سماءُ، هونءَ تہ منشي مڙا، نوڪر چاڪر بہ گنج اٿس پر پوءِ بہ پنھنجي سار سنڀال لازمي آهي. سيٺ جو پنھنجو فرمان آهي، ”جيڪڏهن ايئن نہ ڪجي تہ هُوند هي لکن جو ڌنڌو ئي ٺُپ رهجي وڃي.“
سيٺ صاحب طبيعت جو بہ ڏاڍو ڪو سخت آهي. ڪيترائي اهڙا واقعا ٿيا هوندا جن ۾ هن مزدورن سان سخت رويو اختيار ڪيو هوندو، جيئن هڪ ڏينھن ماچيس ڀريندڙ ٻن رنن زالن کي ڌڪا ڏئي فيڪٽريءَ مان لوڌي ڪڍي ڇڏيائين. وڏي ڏڻ جي موقعي تي گيھہ جي هٿرادو کوٽ پيدا ڪرائي ماڻھن جي مڇريل انبوھہ تي پوليس هٿان لاٺي چارج ڪرايائين. ڌڙ تي واڪ دوران هڪ پِڙئي کي اگهہ کار جي الزام هيٺ رتوڇاڻ ڪري سبزي منڊيءَ مان ٻاهر ڪڍرائي ڇڏيائين. سئنيما تي پاليل داداگيرن هٿان ٽڪيٽون بليڪ ڪرائي ڳاٽي ڀڳن اگهن تي تماش بينن کي وٺڻ تي مجبور ڪرڻ ۽ ٿوري بہ چون چران تي مٿن هاڪين ۽ ڏنڊن جا زبردست وسڪارا. اهي ۽ اهڙيون ٻيون وارڌاتون سندس حدن اندر ٿيڻ عام رواجي ڳالھيون آهن.
سڄي ڏينھن جي وٺ پڪڙ کان پوءِ جڏهن اوطاق تي بيٺڪ ڪندو، تڏهن طالوءَ کي حڪم ٿيندو، جيڪو کيس آئڍي سُوٽي سندس رڳ رڳ واسي تازو توانو ڪري کيس ٻيھر سوچڻ ۽ نوان منصوبا رٿڻ جي سگهہ ڏيندو. طالو مالش ۾ مشغول ۽ سيٺ ٽنگون ٽيڙيو پَنَ جي ٻِيڙيءَ جا سُوٽا هڻندو رهندو. ٻِيڙي ڇڪيندي سندس مانڊول جھڙين ناسن مان دونھون بٺي جيان دکي اٿندو. هن جي مُنھن تي پوڙهي هاٿيءَ جيان حقارت ڀريا گهُنج، مٿي جا وار ۽ ڀِرون کُٿل کوهيل، ٽِڪڻ چاٽِ پَٽي، اکيون ننڍڙيون ۽ چُنجهيون اندر بلڪل پيھيل، جن مان حوس ۽ حراس جون چڻگون پيون پسبيون، ڏاڙهي مڇون چَٽُ اصلي عين الپٽي، ڪَنَ گاگڙي ڇَڄَ جيان، چپ ٿلھا سٻر داٻڙي جهڙا، ڳچيءَ کان ٿلھي سٻر کَلَ لڙڪندڙ، آواز اڻانگو، جھڙو ڀير تي ڏنڪو.
اڄ شام سئنيما ڀرسان لنگهندي طالوءَ ڏٺو تہ اوچتو ماڻھن ۾ ٽاڪوڙو پئجي ويو. ڀاڄ ۽ خوف وچان ماڻھو هڪ ٻئي کي لتاڙيندا سئنيما جي چوگان مان ٻاهر ڀڄڻ لڳا. هن کان رهيو نہ ٿو ٿئي. ڪوڙي هُج تي ماڻھن جي انبوھہ کي چيري اڳتي وڌي ويو. هن ڏٺو، بليڪ خلاف ماڻھن جي مڇريل انبوھہ تي سيٺ جي پالتو غنڊن پاران هاڪين ۽ ڏنڊن جا آزاد حملا، ماڻھن جي هوڪار، دانھون ۽ دهمان، ڀاڄ کائيندڙ ماڻھن جي، نڪ ناسن، مٿي، ٻانھن مان رت جا ڦوهارا. پوءِ ميدان صاف ٿيڻ تي هن ڏٺو هو پَٽَ تي پيل ٻارنھن، چوڏهن سالن جي جوانڙي کي، جيڪو ٻاهرين ڏيک مان ڪو ڪاليجي، اسڪولي پئي ڀانئيو. جوانڙو رت ۾ وهنتل، کيس ڀت جي ٽيڪ سھاري پاڻي پيارڻ جي ڪوشش ٿي ڪئي وئي. حالت وڌيڪ بگڙڻ سبب کيس مئنيجر جي آفيس ۾ آندو ويو.
”ڀيڻان ڄَٽُ!“ مئنيجر چڙ ۽ بيزاريءَ مان اوڳاڇيو، ”هيٺ ٿي، حرام چوت ........ وري تہ ايئن نہ ڪندين، سٺو ٿيو، جوڳ ٿي.“
ڇوڪرو مرجهايل چھرو مٿي ڪندي ٻيھر ڪنڌ لاڙي ڇڏيو. هن جي هاڪين لڳل مٿي مان اڃان تائين ڪوسو ڪوسو رت ڳڙي رهيو آهي. هن ٻيھر مئنيجر جي ڀوائتي چھري ڏانھن نفرت وچان ڏسندي ٻانھن سان وات وٽان رت اگهندي منھن ٻئي پاسي ڪندي چپن ئي چپن ۾ ڀڻڪيو، ”پاڻي......!“
طالو، جيڪو گھري سوچ ۾ گم، سڄو لڪاءُ ڏسي پيو، سو پاڻ نہ جهلي سگهيو. هن جهٽ هڻي گلاس پاڻيءَ جو ڀري ڇوڪري آڏو آندو. هن کي لڳي ٿو پھريون ڀيرو ايڏو زبردست صدمو، اهڙو صدمو جھڙو پنھنجي جگر جي ٻن ٽڪرن ٿيڻ سان بہ ڪين رسيو هوس. هن کي ڦٽيل جوانڙي ۾ ويھہ سال اڳ ماتا ۾ مري ويل ٻن ابھم ٻارڙن جا چھرا نظر اچن ٿا. هن جي سڪل ٺوٺ سيني ۾ محبت جون تيز ڇوليون ڇلڪي اچن ٿيون. هو اڃان نوجوان کي ڀاڪر ۾ ڀريندي سندس اُڃ اجهائڻ وارو ئي آ تہ سيٺ جا غنڊا کيس بي پھچ ڪري آفيس مان تڙي ڪڍن ٿا.
”اڙي هل پوڙها، ڇو ٿو پنھنجون پاسيريون ڀڃرائين!“
”ڀڄي وڃ ڀيڻ....... تنھنجي دال نہ ڳرندي. هيءَ اسان جي وارڌات آهي ۽ اسان جي وارڌات ۾ ڪنھن ايس پي، ڊي ايس پي کي بہ مجال ناهي جو ٽَنگ اڙائي. ڀڄي وڃ، ڀڄي وڃ........“ هڪ دادا قميص جون ٻانھون کُنجيندي هڪلايو. ايتري ۾ سيٺ جو ٽيليفون آيو، ”کڻائي وڃوس، مان ڊاڪٽر کي ٽيليفون ڪريان ٿو.“ پوءِ طالوءَ جي بيٺي ئي ڇوڪري کي ٽانگي ۾ هڻي اسپتال نيو ويو.
هن ڏٺو عام ماڻھن ۾ ايڏو ڪو تاءُ يا حراس ڪين ڇانيل هو.هرڪو تماش بين گذريل روئيداد کي وساري سئنيما ۾ لڳل فلمن جي پوسٽرن کي چتائيندي مڱيرا مروڙي کائڻ ۾ رُڌل رهيو. هونءَ بہ اهڙن واقعن کي ڀلا اهميت ئي ڪھڙي!؟ اهڙيون ويڌنون تہ هر روز پيون ٿين! ڏسي ڏسي ماڻھن جا من ئي پٿر بنجي ويا آهن! ۽ هڪڙو هي ئي هو جنھن جي من ۾ زبردست مانڌاڻ متل هو. هن جي ستايل ۽ ايذايل دل روئي رڙي سڏڪي رهي هئي. هو پوءِ پنھنجي بيوسي ۽ سرمائيدارن جي دادا گيريءَ تي ڪاوڙ ڪروڌ وچان تڪڙو تڪڙو ٻاهر نڪري آيو. رستي سان هلندي هن کي سوين اوٺا ۽ نوان نوان خيال آيا. هن پوءِ سوچيو پاڻ تي، حال تي، ايندڙ وقت ۽ نوجوان تي، جيڪو پڻ سندس جيان ظلم جي قھري چنبن ۾ چيڀاٽيو ويو هو. هن کي وري وري خيال اچي ٿو، تون آخر ايترو ڇو ٿو سوچين!؟ تون ٻين تي ظلم ٿيندو ڏسي آخر ڇو ٿو ٻَرين!؟ آخر تنھنجي من ۾ ايڏي پيڙا ڇو!؟ پرائو بار پنھنجي سِرِ!!؟ ٻيا بہ تہ آهن؟ چريا! اڇل پرائي بلا، لڳُ پنھنجي ڌنڌي، ٻيا بہ تہ آهن، توتي وري ڪھڙو پائو؟ توتي وري ڪھڙو ٺيڪو؟ توسان بہ تہ ٿيو آهي، هر ڪنھن سان بہ تہ ٿئي پيو! ڪھڙي نئين ڳالھہ آهي!!؟ ڪھڙو تون وري.......“
”ايڏي دير.......“ نوڪر جي اوچتي سوال تي هو ٿيڙ کائيندي پاڻ سنڀالي وڃي ٿو، ”سيٺ آ جو بار بار پيو پڇي.“
نوڪر جي تيز لفظن جو خنجر پنھنجي وجود ۾ کُپندي محسوس ڪري ٿو. دل ۾ آيُس تہ گارين جا ٽاهو ٻڌائيس پر ڪُڇي ڪين سگهيو. سندس خاموشيءَ ٻيھر اڳلي کي ڳالھائڻ لاءِ اُڪسايو ٿي، ”اڙي.....! تون ڇو خاموش!!؟ ايڏو ملول! ڪو اٽڪيو ٿي!؟“
هي ڇرڪي وڃي ٿو، ايئن ڄڻ سندس سوچڻ واري ٻارڙي جي سورن واري ستي پڪڙجي پئي هُجيس! ٻارڙي جي خون ۾ ڄڻ پنھنجا ئي هٿ رڱيل هُجنسِ. اجايو سجايو ويساھہ ڏيارڻ خاطر، ”نہ نہ، هُون......“ هلڪو مرڪندي، ”اهڙي تہ ڳالھہ ڪانھي.“
”تہ پوءِ منھن تي ٻارنھن ڇو ٿا وڄني؟“ کھرائيءَ مان تڙي ڏيندي، ”کھرو ٿي کھرو ٿيءُ تہ ڏيئي نہ سيٺ زيڪ، هن جي اڳ ئي سئنيما تي ٿيل وڳوڙ سبب طبيعت خراب آ.“ ۽ پوءِ خبر ڪانھي اوچتو الائجي ڪيئن هن جي طبيعت ۾ شوخي اچي وڃي ٿي. نڪري وڃنيس ٿو، ”ڀيڻان، سيٺ جا.....“ چپ ڀڪوڙي ڪم ۾ مشغول نوڪر تي نفرت ڀري نگاھہ وجهندي بنگلي ۾ اندر گهريو. هن پوءِ ڏٺو هو بنگلي جي بيٺڪ واري دالان ۾ سيٺ پلنگ کي ٽيڪ ڏيو ڪنھن گھري سوچ ۾ گم ويٺل. اوچتو قدمن جي آواز تي اک ٽيٽ ڪري هن ڏٺو.
”ڇو.....؟ اڙي مرگهيل ڪٿي هُئين؟ ڇا پئي ڪيئي؟ مان سمجهو ڪٿي تون بہ غرق ٿي وئين.“ سيٺ جي لفظن ۾ چڙ ۽ حاڪماڻو رعب تاب ايئن ڄڻ طالو سندس ٻڌو ٻانھو يا زرخريد غلام هجي. هو سيٺ جو چيو ٻڌو اڻ ٻڌو ڪندي ٽري ۾ رکيل مختلف تيلن واريون شيشيون هڪ پاسي رکي پنھنجي ڪِرت ۾ مشغول ٿي وڃي ٿو. پوءِ پيشانيءَ تي مِڙي آيل غم ۽ تڪليف جي نشانن کي مٽائڻ جي ڪوشش ڪري ٿو ۽ ڪجهہ ويرم گذرڻ کان پوءِ،
”ٻڌئي!؟“ سيٺ واتان نڪري وڃي ٿو، جنھن کان طالو حراسجي وڃي ٿو. ايئن ڄڻ سيٺ جي لفظن ۾ ڪو نئون انڪشاف هجي،ڪا نئين مامَ هجي!
”ٻڌئي.....!؟ اڄ بہ سئنيما تي فساد ٿي پيو، پر ڏس تہ سھي ڄٽ جا پُٽَ.“ سيٺ جي لھجي ۾ ڪڙاڻ اوتجي اچي ٿي، ”ڀينسان ڄٽ جا پُٽ ايئن ٿا ڪاهيون اچن ڄڻ ڪا بابھن جي ميراث هجي. هُون...... بليڪ نہ هلندي، بليڪ نہ..... ڀلا بليڪ هلائي اسان ڪو گناھہ ڪيو؟ هيڏا خرچ خفا، هڪ پاسي داداگيرن جون ڳريون پگهارون، پوليس منٿليون، ايڪسائيز جو بار ۽ پڻ آفيسرن لاءِ مفت ٽڪيٽون، نڪتل پاسون تہ ٻئي پاسي وري ڳاٽي ڀڳي اگهہ تي مھانگيون فلمون. پوءِ ٻڌاءِ جي بليڪ نہ هلائبي تہ بابھن وٽان پوري ڪبي!؟“ سيٺ هندستاني پَنَ جي ٻيڙي دکائيندي چوي ٿو. طالو واقعي کان لا علمي ڏيکاريندي ورجائي ٿو،
”وري ڇا ٿيو سيٺ!؟ وري ڪير غرق ٿيو.....؟“
”ڪير وري ڪير، ڌوڙ پئين مُنھن ۾ سئنيما تي تماش بينن گوڙ ڪيو تہ بليڪ نہ هلندي، بليڪ نہ هلندي. ڀلا جي بليڪ نہ هلندي تہ پوءِ ڪٿي اسان جا جانباز رهي سگهن.“ نھايت سرهائيءَ وچان، ”هُون.....! ڳري وري ڪنھن جي دال، نتيجي ۾ ڪيترن جي ئي پٺاڙن تي نيٽ جا زپڪا. هڪ ڇورو اچي ويو ٻيڪڙ ۾، هن جي بہ ڪا کُٽي هُئي.“ کن لاءِ خاموش ٻيڙيءَ جا سُوٽا، ”ڇوري کي اسپتال ۾ تہ داخل ڪرايوسين پر اجهو اجهو خبر آئي تہ حالت نازڪ اٿس.“ ڪجهہ ڳنڀيرتا منجهان.
”هان......! نازڪ.....!!“ طالوءَ جا هٿ سيٺ جي گنج تان کڄي وڃن ٿا. هو حيرت ۽ ڊپ وچان پڇي ٿو. سيٺ دڙڪي جي انداز ۾ بي ڳڻتيو ٿيندي چوي ٿو،
”ها ها، نازڪ...... اڙي اٻوجهہ تون سمجهين ٿو، گذريل واقعي جنھن توکي منجهايو آهي، سو ڪو نئون آهي، اهڙا تہ ڪيئي لَڪَ لنگهايا اٿسين، هي بہ هڪڙو. جيئي پاڻ وارو ايس پي صاحب. هونءَ بہ اسان کي عام ماڻھوءَ جو هڪ هڪ منٽ ڪوڙو ڪرڻو آهي تہ جيئن هرڪو پنھنجي ئي زهر ۾ پاڻ مري.“ هو بي فڪريءَ مان پَنَ جي ٻِيڙيءَ مان سُوٽو هڻندي، ”طالو، اڄ بُت کي ايترو تہ هلڪو ڪر جو رڳ رڳ واسجي وڃي. خبر اٿئي سڀاڻي هڪ نئين ڌنڌي شروع ڪرڻ لاءِ ڊُڪ ڊوڙ ڪرڻي آهي!!“ سيٺ ٻِيڙيءَ جو اڌڙ رَکَ وٽيءَ ۾ وجهندي ٻيھر آهلندي سانتيڪو ٿيندي چوي ٿو ۽ طالوءَ کي اچي ٿو تہ جيئن، وڌيڪ معصومن جو رت هارجي، جيئن وڌيڪ غريب تاراج ٿين، کين بکيو ڏکيو رکي رت ۾ وهنجاريو وڃي!! پر پڄي نہ ٿو سگهي، ڪُڇي نہ ٿو سگهي. ڪُڇي تہ نہ ٿو سگهي پر سندس ساھہ ۾ مٺ پئجي وڃي ٿي. نڙيءَ ۾ ساھہ اٽڪي پوي ٿو. هو جڏهن جڏهن سيٺ جي ڍري ٿيل ڪنڌ ڏانھن چتائي ٿو تہ کيس ايئن باسڻ لڳي ٿو ڄڻ سيٺ جي ڪنڌ تي تکي ڪاتي وهائيندو هُجي، سيٺ کي ڪھندو هجي. هن جي من ۾ سوين وِسوِسا، وهم، جذبا ۽ جولان وڏ ڦڙي مِينھن جيان ٽمڻ لڳا. هن پوءِ روز مرھہ جي روحاني قتل تي هڪ ڀيرو جسماني موت کي ترجيح ڏيڻ جي سوچي. اچيس ٿو، ”پوءِ ريل ۾ يا.....! گهڻي ٻُڏ ترِ کان پوءِ سڪل ٺوٺ چپن کي هڪ ڀيرو ڏندن هيٺان ڏيندي، وات ڀڪوڙي ڊيڄھڙي ۽ ڀَوَ ماريا هٿ مضبوط ڦٻائيندي ٻانھن کي تيز جُنبش ڏياريندي پوءِ زوم مان زبردست جهٽڪو! سيٺ ڪو ڪنڌ پٺيان، صفا پٺيان ٻيڻائجي وڃي ٿو. تنھن بعد بجليءَ جيان جهٽڪن مٿان جهٽڪا، ٺا..... مڻڪو ٽُٽي پوي ٿو. وات مان رت گاڏڙ گڦ کاڏيءَ تان ڳڙي هٿن تي پوي ٿي. هو هٿ ڪڍي پري ٿي وڃي ٿو.
هو پري ٿي، ڊوڙي اچي کٽ تي ڪريو آهي!
”هن ڇا ڪيو آهي!؟“
”ڇو ڪيو آهي!؟“
”ڪيئنءَ ڪيو آهي!؟“
”تنھن ۾ اوهان جو ڇا!؟“
”اسان جو ڇا.....!؟“
”هِنن جو ڇا.......!؟“
”هُنن جو ڇا........!؟“
پر اها حقيقت آهي تہ،
طالو ٿڪو، ٽُٽو، پگهر ۾ شل ڦَھہ اچي کٽ تي ڪريو آهي.......!!