مھاڳ
اتھاس جو ورق ورق ۽ پَنو پَنو گواھ آھي ته، سنڌ جو عوام آزادي پسند آھي، پر جڏھن انھن آمرن مٿن حملا ڪيا، تڏھن سنڌي سوڍن، انھن غنيمن ۽ لُٽيرن سان مھاڏو ڏنو. لڙايون ڪيون، جنگيون جوٽيون ۽ پاڻ ته برابر مُئا، پر دشمن کي به ماري مڃايائون. جيئرا رھيا ته، مُڙس ٿي رھيا ۽ سِرَ تي آئي ته سِر ڏيئي سَرھا ٿيا. ھن ڪتاب ۾ مون دنيا جي اھڙن لُٽيرن جو ذڪر ڪيو آھي، جيڪي ”عالمي لٽيرا“ مڃيا وڃن ٿا. جن پنھنجي حرص ۽ ھوس جو نشانو دنيا جي ھر سرسبز خطي کي بڻايو. پر سنڌ کي ھنن پنھنجي ”پيءُ جي ملڪيت“ سمجھي کيس ڏُڌو! ھنن ڄؤرن وانگر سنڌڙيءَ جو رت چوسيو- ڪن کي پنھنجي ملڪ مان تڙايو ويو ته ھِت اچي آرام ڪيائون، ڪن کي دنيا جي لالچ ٿي، ته ھتان اچي اُٺ ۽ جھاز ڀريائون، ڪنھن کي ڌيءُ جو ڏاج گھربو ھو ته ھتان اچي اھو فرض پورو ڪيائين، ته ڪنھن کي وري پنھنجي بادشاھت کُٽل نظر آئي سنڌ کي قبضي ۾ آڻي، ان کي وسيع ڪيو.
ھِت ھڪ ڳالھ پڙھندڙن کي ذھن نشين ڪرائڻ فرض ٿو سمجھان ته ڪنھن به ظالم ۽ آمر حاڪم کي طاقت نه ٿئي ھا ۽ نه وري ڪا کيس جرئت ٿئي ھا، جو ھو سنڌ تي ڪاھ ڪري ھا، جيستائين پنھنجا نه مخالف ٿين ھا، پنھنجن جو نه کِير کري، پنھنجو عضوو نه دشمن ٿئي ھا، پنھنجا نه پراوا ٿين ھا- ھر غنيم ۽ لُٽيري سان ھتان جو ڪو نه ڪو فرد ضرور ساڻ رھيو.
مون پَڪ سڃاتا پنھنجا ھا، ڪي ڌارين سان گڏ ڌاڙي ۾،
ٿي واٽ ڏسيائون ويرين کي، ويھي وانگيئڙن جي واڙي ۾.
۽ ھر دور ۾، ۽ ھر قوم ۾، اھڙا فرد ملندا رھندا آھن. اسان جو اِھو فرض آھي ته اھڙن مينھن وساوڙن ۽ وطن جي ويرين کي نظر ۾ رکي، سندن ڪردار کي پرکيون ۽ انھن جي ڪارگذارين کان نئين نسل کي آگاھ ڪريون. ساڳئي وقت، جن سوڍن ۽ سورمن، دليرن ۽ دولھن، اھڙن پئسي جي پٺو حاڪمن ۽ دولت جي پوڄارين سان جن مقابلا ڪيا، تن جي رنگين ڪارنامن کي ياد ڪري، انھن کي ھيئين سان ھنڊائي، کين نِوڙي سلام ڪري، انھن جي نالن ۽ وقار کي قائم رکون.
ھن ڪتاب ۾ جيڪي مضمون پيش ڪيا آھن سي سڀ اڳ سنڌ جي مختلف رسالن ۾ ڇپجي چڪا آھن. دوستن انھن مضمونن کي پسند ڪيو آھي ۽ مون کي ڪتابي صورت ۾ شايع ڪرڻ لاءِ زور ڀريو، جيڪو آءٌ ھاڻي خدمت ۾ پيش ڪريان پيو. مان تاريخ جو شاگرد آھيان. سنڌي قوم جو ھڪ مفلس فرد آھيان ۽ ھڪ بنھ ننڍي ڳوٺ جو رھواسي آھيان، جتي نه ڪو عظيم ڪتب خانو آھي نه وري ڪا وڏي لئبرري. ان ڪري، آءٌ ڪوشش ڪري، جيڪو مطالعو ڪيو ۽ ڪتاب پڙھيا، تن جي آڌار تي مون ھي مختصر ڪتاب تاليف ڪيو آھي. ان ڪري آءٌ دوستن کي عرض ڪندس ته ھن ۾ ڪابه کُٽل ڳالھ ھجي يا ڪا غلطي ھجي ته مھرباني ڪري مطلع ڪن.
ھي ڪتاب آءٌ سنڌ جي نوجوان نسل جي خدمت ۾ پيش ڪريان ٿو، ته ھو پڙھي، پاڻ ۾ سنڌ جي مظلوميت ۽ محروميت جو احساس پئدا ڪن ۽ پنھنجي جنم ڀوميءَ جي تاريخ مان واقف ٿي، ڪجھ ان جي ترقي ۽ اصلاح لاءِ جدوجھد ڪن.
دادا سنڌي