4
حضرت عمر فاروق رضي الله تعاليٰ عنه زم زم پيئندي چيو:
”يا الله! آءُ قيامت جي ڏينهن واري اڃ اجهائڻ لاءِ هي پاڻي ٿو پيان.“
هڪ حديث مطابق حضور پاڪ صلعم جن فرمايو ته نيڪ ماڻهن جي مصلي تي نماز پڙهندا ڪريو، ۽ نيڪ ماڻهوءَ جو پاڻي پيئندا ڪريو، اصحابي سڳورن پڇيو ته نيڪ ماڻهن جو مصلو ڪهڙو آهي؟ پاڻ فرمايائون ميزاب رحمت.
(ڪعبته الله شريف هي ڇت تان لهندڙ پاڻيءَ جي نيساري هيٺان حطيم جي جاءِ)
عرض ڪيائون نيڪ ماڻهن جو پاڻي ڪهڙو آهي؟
فرمايائون ”آب زم زم “ اهڙو پاڪ ۽ برڪت ڀريو پاڻي، عزت احترام ۽ نيڪ نيت سان خوب پيو، مٽن مائٽن ۽ عزيزن اقاربن لاءِ سوکڙي طور سانڍي کڻو. پر اهڙي پاڻيءَ جي اجائي هار وير يا بي ادبيءَ کان پرهيز ڪريو. آب زم زم سان وضوع ڪرڻ سنت نبوي آهي. جو حضور پاڪ صلعم جن پاڻ ان مان وضوع ڪرڻ فرمايو آهي، باقي ڪپڙا ڌوئڻ پليتي مٽائڻ خاطر استعمال ڪرڻ صحيح ڪونهي.
آب زم زم افضل آهي، ڪعبته الله شريف ڏي مهاڙ ڪري پيو ۽ آب زم زم پيئڻ وقت هي دعا گهرو:
”اي الله! مونکي (دين ۽ دنيا جي)نفع بخش علم سان نواز،(وسيع ۽ ڪشادو حلال جي روزي عطا فرماءِ، هر درد ۽ مرض کان ڪامل شفاءِ ڏي.“ آمين)
عرب جزيري جي وڏي حصي تي مشتمل سعودي عربيه جي رياست ايشيا کنڊ جي ڏکڻ اولهه ڪنڊ تي واقع آهي. سندس پکيڙ اٽڪل 2150000 چورس ڪلوميٽر اٽڪل 830000 چورس ميل آهي. جيڪا ايراضي آمريڪا جي پکيڙ جي ٽئين حصي جيتري ٿئي ٿي. ڳاڙهو سمنڊ ۽ عقابه نار ملڪ جي الهندي سرحد ٺاهين ٿا، يمن ۽ عمان جا ملڪ هن جي ڏاکڻي سرحد ٺاهين ٿا، عربي نار، عرب امارات ۽ قطر اڀرندي سرحد جي آهن، ۽ اردن، عراق ۽ ڪويت ملڪ جي اترين سرحد ٺاهين ٿا، سعودي عرب جي ڳاڙهي سمنڊ وارو ڪنارو، 1760 ڪلوميٽر يعني 1100 ميل ڊگهو ۽ عربي نار واروڪنارو 560 ڪلوميٽر يعني 350 ميل ڊگهو آهي.
سعودي عرب جي ڪل ايراضيءَ جي اڌ کان به وڌيڪ حصو پڻ پٽ آهي. الهندي سامونڊي ڪناري سان لڳندڙ بنهه سوڙهو ميداني پٽو آهي، جنهن جي ويڪر 15 کان65 ڪلوميٽر يعني 9 کان 41 ميل مس ٿيندي، هن ميداني پٽي جي پوروڇوٽ جبلن جي قطار آهي. اها اتر کان ڏکڻ طرف اوچائيءَ ۾ وڌندي رهي ٿي، ۽ ايثر جي هنڌ وٽ سڀ کان وڌيڪ يعني 3000 ميٽر، يعني 10000 فوٽ اوچا پهاڙ آهن، نجد وارو سنئون پٽ اتر اوڀر ڏانهن وڌندڙ آهي، جنهن جي ترتيب وار اوچائي اڀرندي صحرا ۾ اوچتو 600 ميٽرن تائين گهٽجي ٿي، ۽ عربي نار تائين سمنڊ جي سطح تائين گهٽجيو وڃي انهيءَ سنئين پٽيءَ جي ڏکڻ اوڀر ۾ زبردست رڻ پٽ ”رب ال خالي“ سڏجي ٿو.
عربي نار سان لڳندڙ اڀرندو هيٺائون علائقو ”آل حسا“ نالي سڏجي ٿو، ملڪ جي الهندي طرف موجود جبل معدنيات سال مالا مال آهن. جنهن ۾ چن جو پٿر، جپسم ۽ ريگ واري شامل آهي، ملڪ جو اڀرندو ڀاڱو دنيا ۾ تيل جي سڀ کان وڏي ذخيري وارو علائقو آهي.
سعودي عرب ۾ آبهوا مختلف علائقن موجب جدا جدا ٿئي ٿي. ملڪ جي اولهندي ساحلي علائقي جي آبهوا نيم خط استوائي آهي، جتي اونهارو گرم ۽ گهميل ٿئي ۽ سيارو پورو پنو ٿڌو ٿئي. هتي نومبر ۽ فيبروريءَ جي وچ ۾ هلڪي برسات ٿئي.
ملڪ جي مرڪزي ڀاڱي ۾ اونهاري ۾ 45 ڊگريون سينٽي گريڊ 113 ڊگريون فاهرينهائيٽ ٿيندي آهي، ۽ سياري ۾ سخت سيءُ ۽ خشڪي ٿئي ٿي. ملڪ جي اوڀرندي ڀاڱي ۾ گهم گهڻي ٿيندي آهي، اونهاري ۾ گرمي 43 سينٽي گريڊ کي پهچي وڃي ۽ سيارو پورو پنو ٿئي. برسات ٿوري ۽ بنيادي طور سياري ۾ ٿئي.
موجود سعودي عربيه ملڪ شاهه عبدالعزيز السعود طرفان 23 سيپٽمبر سن 1932ع ۾ وجود ۾ آيو، انهيءَ کان جلد پوءِ ملڪ ۾ تيل لڌو ويو، ۽ 1938ع ۾ ان جي تجارتي پيدوار شروع ٿي.
تيل جي ڪمائي جديد صنعتي رياست طور ملڪي ترقيءَ ۾ اهم ڪردار ادا ڪيو. شاهه عبدالعزيز جي وفات 1953ع ۾ ٿي ۽ سندس پٽ مسعود گاديءَ تي ويٺو، جنهن يارنهن سال حڪومت ڪئي، اقتصادي ۽ سماجي سڌارن جو هڪ جامع پروگرام مرتب ڏنو، سن 1964ع ۾ سعود جو ننڍو ڀاءُ فيصل گاديءَ تي ويٺو، هن باصلاحيت ليڊر کي گاديءَ تي ويهڻ کان اڳ ئي سفارتي ۽ ٻين سرڪاري ڪمن ڪارين جو سٺو تجربو حاصل هو، شاهه فيصل جي بادشاهي دوران ملڪ اقتصادي ترقي ڪئي ۽ تيل مان حاصل ڪيل دولت قومي ترقيءَ واري شاهي پروگرام لاءِ مخصوص ڪئي وئي. اهو پروگرام پهرئين پنج سالا رٿا جي صورت ۾ سن 1970ع ۾ شروع ٿيو، قومي آمدنيءَ ۾ هر سال اٽڪل 45 سيڪڙو اضافي سان، ڄاڻايل منصوبي تحت اقتصاديات تيزيءَ سان سڌرڻ لڳي.
سن 1975ع ۾ شاهه فيصل جي وفات کانپوءِ شاهه خالد گادي نشين ٿيو، هن جي دور ۾ ڳري صنعت ۾ زبردست توسيع ٿي. ڪئين صنعتون ڪارخانا، روڊ، رستا، يونيورسٽيون ۽ نوان شهر به تعمير ٿيا، شاهه خالد جي دور جي آخر ۾ سعودي اقتصادي بنيادن ۾ گهڻي پکيڙ ٿي.1982ع ۾ شاهه خالد جي وفات کان پوءِ ولي عهد شهزادو فهد گاديءَ تي ويٺو، شاهه فهد جو ڀاءُ عبدالله بن عبدالعزيز ولي عهد ڊپٽي پرميئر مقرر ٿيو. هنن ٻن ڀائرن ملڪ جي مسلسل اقتصادي ترقيءَ جو عهد ڪيو آهي، جنهن ۾ زرعي، صنعتي ۽ تعليمي پروگرامن جي همت افزائي شامل آهي.
شاهه فهد جو دور حڪومت، زبردست ڪاميابين وارو دور ليکيو وڃي ٿو، جنهن ۾ اعليٰ صنعت ۾ واڌارو، وڌندڙ منافع بخش صنعتي بنياد ۽ گهڻين بنيادي ضروري شين جي پيدائش وارين صعنتن ۽ زرعي جنسن جي پيداوار ۾ خود ڪفالت آهي.
سعودي عربيه ۾ بادشاهت وارو نظام قائم آهي، جنهن جي سرواڻي شاهه فهد بن عبدالعزيز ڪري رهيو آهي. سندس مدگارن ۾ ولي عهد شهزادو عبدالله بن عبدالعزيز ڊپٽي پريميئر ۽ نيشنل گارڊ جو ڪمانڊر آهي، شهزادو سلطان بن عبدالعزيز نائب ڊپٽي پريميئر، وزير دفاع هوا بازي ۽ انسپيڪٽر جنرل آهي، تنهن کان سواءِ وزيرن جي ڪائونسل جا ميمبر به شامل آهن.
ملڪ ۾ اسلامي سن رائج آهي. جيڪو چنڊ وارن ٻارنهن مهينن ۽ 354 ڏينهن تي مشتمل آهي، هي سن حضرت محمد صلي الله عليه وآله وسلم جن جي طرفان مڪي کان مديني ڏانهن لڏي وڃڻ واري واقعي کانپوءِ شروع ڪيو ويو، تنهن ڪري انهيءَ کي هجري سن سڏيو ويو. رسول پاڪ صلعم جن 622ع ۾ هجرت ڪئي هئي. سعودي عرب ۾ سرڪاري طور هر سال ٻه موڪلون ٿين. 1-عيدالفطر واريون موڪلون 2-عيدالاضحيٰ واريون موڪلون، عيدالفطر واريون موڪلون رمضان شريف جي پڇاڙي ۽ شوال جي شروعات جي وچ وارن ڏهن ڏينهن تي مشتمل آهن.
عيدالاضحيٰ واريون موڪلون 5 ذوالحج کان 15 ذوالحج تائين ڏهه ڏينهن آهن.
سعودي عربيه ملڪ جو قومي ڏينهن 23 سيپٽمبر آهي، ملڪ جي عدالتي نظام، اسلامي قانون، شريعت ۽ وزيرن واري ڪائونسل طرفان جاري ڪيل فتوائن تي مشتمل آهي، شريعت قرآني تعليمات، نبوي احاديث، علماءِ جي تفاسير، تشريح ۽ قانون مشابهت موجب مرتب ڪيل آهي.
سعودي عرب جي سرڪاري ٻولي عربي آهي، تقريبن سموري سرڪاري لکپڙهه عربيءَ ۾ ٿئي. انگريزي ٻولي به تاجر طبقي ۾ محدود پيماني تي ڳالهائي ۽ لکي وڃي ٿي. سعودي عرب جي گاديءَ جو هنڌ رياض شهر آهي، جيڪو ملڪ جي مرڪزي ڀاڱي ۾ آهي، تيل جي گهڻي واپار شهر واڌاري ۽ ترقيءَ جو هڪڙو دور پيدا ڪيو، جيڪا اڃا تائين هلندڙ آهي. رياض شهر سعودي عرب جو اعليٰ ٽيڪنيڪي صنعتي مرڪز ليکيو وڃي ٿو، هن سموري عرب علائقي ۾ سعودي عرب جي وڌندڙ اهميت جي پيش نظر هڪ علائقائي تنظيم گلف ڪو آپريشن ڪائونسل جو هيڊ ڪوارٽر پڻ رياض شهر ۾ قائم آهي، رياض، جده ۽ دهران شهر ۾ هوائي اڏا آهن، جده، دمام، ينبو، جبائل ۽ جزان شهرن ۾ بحري بندر ٺهيل آهن، تيل جي ٽرانسپورٽ لاءِ تنورا ۽ ينبو ۾ تيل وارا بندر ٺهيل آهن.
ملڪ ۽ مکيه علائقن جا ٽيلي فون ڪوڊ هيٺيان آهن.
سعودي عرب جو ملڪي ڪوڊ (966) آهي.
رياض جو ڪوڊ نمبر (2) آهي.
يانبو، تبرڪ ۽ مدينه جو ڪوڊ نمبر (4) آهي.
دمام، دهران، جبائل ۽ هوفون جو ڪوڊ نمبر (3) آهي.
حج القسيم المجماه جو ڪوڊ نمبر (6) آهي.
ابها ۽ ناجران جوڪوڊ نمبر (7) آهي.
سن 1992ع واري آدمشماريءَ موجب 16.9 ملين يعني هڪ ڪروڙ اوڻهتر لک هئي. عالمي بينڪ جي رپورٽ موجب 1995ع ۾ اها وڌي هڪ ڪروڙ نوي لکن تائين پهتي. يعني اوڻويهه ملين ٿي ويئي. آدمشماريءَ بابت قومي طور اڳڪٿي ڪئي وئي آهي ته اها هر سال 3-2 سيڪڙو وڌڻ سان سن 2000ع ۾ 23.1 ملين يعني ٻه ڪروڙ ايڪٽيهه لکن کي رسندي.
سعودي عرب جو ملڪي سڪو سعودي ريال آهي. ٻيو مجاز سڪو آمريڪي ڊالر آهي. تنهن جي ريالن ۾ قيمت سعودي مالياتي ايجنسي مقرر ڪندي آهي.
سعودي عرب جو معياري وقت اوڀر آمريڪا جي معياري وقت کان اٺ ڪلاڪ اڳتي آهي.
سعودي عرب ۾ ڪم جو هفتو ڇنڇر جي ڏينهن کان شروع ٿئي. ۽ اربع جي ڏينهن ختم ٿئي، يعني هفتي ۾ پنج ڏينهن ڪم ٿئي، خميس ۽ جمع جو ڏينهن موڪل ٿئي، جمع اسلام موجب سڳورو ڏينهن آهي.
تيل، سون ۽ ٻي دولت:
سعودي معاشي ترقيءَ ۾ ڪئين ڏهاڪن کان ٿيندڙ اضافو سندس تيل واري صنعت ۾ ڪاميابيءَ سبب ٿي رهيو آهي، دنيا ۾ تيل جي سمورن ذخيرن جي چوٿين حصي کان به وڌيڪ فقط سعودي عرب ۾ موجود سمجهيو وڃي ٿو، سرڪاري تخميني موجب آڪٽوبر 1997ع ۾ ملڪ ۾ 265 ملين بيرل ڪروڊ آئل جو ذخيرو موجود هو، تيل سعودي آمدنيءَ جو اهم ذريعو رهندو اچي. ان جو قومي آمدنيءَ ۾ 35 اوپيڪ Opec ۽ او آپيڪ Oapec تيل پيدا ڪندڙ ملڪن جي تنظيمن جي اهم رڪن جي حيثيت سان تيل جي قيمتن ۾ استحڪام لاءِ ٿيندڙ ڳالهين واري ماڊريٽر طور اهم ڪردار ادا ڪيو، قيمتن ۾ يڪسانيت ۽ پيداواري ڪوٽا بابت يڪجهتي پيدا ڪرڻ ۾ پڻ چست رهيو آهي. تيل جي ڳولا وارين سمورين ڪارروائين، پيداوار، ورهاست، تيل مان پيدا ٿيندڙ تقريبن سمورين شين جي اندروني توڙي ٻاهرين مارڪيٽنگ ۽ تيل صاف ڪرڻ جو سمورو ڪم سعودي آرامڪو تيل ڪمپنيءَ جي ذميوارين ۾ شامل آهي، هن ڪمپنيءَ جو ارادو آهي ته ڇهين ترقياتي منصوبي دوران 3.6 بلين ڊالرن جي ماليت جا هن مد ۾ منصوبا عمل ۾ آڻجن، ڇهين پنج سالا ترقياتي منصوبي جو مدو 1995ع کان 2000ع آهي.
هن ڪمپنيءَ نار جي مٿئين پاسي شيباه آئل فليڊ واري شاهي منصوبي، جنهن ۾ ٻه بلين ڊالر سيڙپ ٿي، انهيءَ صورت ۾ ترقيءَ واري رفتار وڌائي آهي، جنهن کي ملڪ جي آڳاٽن ذخيرن ۾ تيل کوٽ جو پورائو ڪرڻ لاءِ عمل ۾ آندو ويو. هن آئل فيلڊ مان 1998ع جي وچ کان روزانه پنج لک بيرل پريمئم گريڊ ايڪسٽرا لائيٽ ڪروڊ تيل جي پيداوار شروع ٿي، هن شيباه آئل فيلڊ مان روزانه 10 ملين بيرل پيداواري ملڪ تقاضا جي پورائي جو امڪان آهن.
جنهن وسيلي هن هنڌ واري ذخيري ۾ موجود اعليٰ قسم جو لائيٽ ڪروڊ جي وڏي قيمت سبب ملڪي روينيو آمدنيءَ ۾ زبردست اضافو ٿئي ٿو. وچ سعودي عرب ۾ موجود برماه آئل فيلڊ ۾ سپر لائيٽ ڪروڊ جا نوان ذخيرا پڻ دريافت ٿياآهن.
غاور واري شاهي آئل فيلڊ ۾ توسيع ۽ ترقيءَ جا وڌيڪ منصوبا زير عمل آهن، ٻه اسڪيمون منصوبابنديءَ واري مرحلي ۾ آهن، انهن مان هڪڙو غاور فيلڊ ۾ هراد 2 نالي روزانه ٽي لک بيرل تيل ۽ گئس جدا ڪرڻ وارو ڪارخانو آهي، ۽ ٻئي اسڪيم هر ملياه هنڌ وٽ 1970ع ۾ قائم ڪيل گئس ۽ تيل جدا ڪرڻ واري ڪارخاني ۾ واڌارو ۽ ترقي ڏيڻ واري آهي، مٿئين اسڪيمن تي عمل سبب عرب لائيٽ تيل جو مقدار روزانه سٺ، ستر هزار بيرلن مان وڌي پوڻا ٻه لک بيرل روزانه ٿي ويندو، مستقبل ۾ توانائيءَ جي ٻين منصوبن ۾ غاور فيلڊ جي فرضان ماڳ وٽ روزانه هڪ لک بيرل تيل ۽ گئس جدا ڪرڻ وارو منصوبو ۽ ٻيو 1990ع ۾ دريافت ٿيل ملڪ جي اتر اولهه ڪنڊ تي مديان ماڳ وٽ گئس فيلڊ کي ترقي ڏيارڻ شامل آهي.
گئس جي پيداوار 1980ع ۾ قائم ڪيل ماسٽر گئس سسٽم جي ڪنٽرول ۾ آهي. سعودي حڪومت بجلي ٺاهڻ لاءِ ٻارڻ مهيا ڪرڻ ۽ پيٽروڪيميڪل فيلڊ اسٽاڪ لاءِ وڌندڙ علائقائي ضرورت جي پورائي واسطي قدرتي گئس واري ميدان ۾ وڏي پيماني تي توسيع ڪرڻ وارو منصوبو جوڙي رهي آهي. ملڪ ۾ گئس جا ذخيرا 204 ٽراءِ لين ڪعب فوٽن جي برابر آهي، جنهن ۾ 70 ٽراءِ لين ڪعب فوٽ نان ايسوسيئيٽڊ گئس آهي، ۽ انهيءَ انگ ۾ رڪوريبل گئس جي پنج ٽراءِ لين ڪعب فوٽن جو هر سال اضافي ٿيڻ جو انومان آهي، گئس جي شعبي ۾ موجود منصوبن ۾ هوائيا، هنڌ وٽ گئس پروسيسنگ پلائٽ جي تعمير شامل آهي. جنهن تي ٻه بلين ڊالر خرچ ٿيندو، اهو پلانٽ 2001ع ۾ ڪم ڪرڻ شروع ڪندو، ۽ روزانه نان ايسوسيئيٽڊ گئس جا 1.5 بلين ڪعب فوٽ پروسيس ڪندو، انهيءَ منصوبي تحت عثمانيه واري گئس پروسيسنگ ڪارخاني ۾ پڻ توسيع ٿيندي.
سعودي آرامڪو پنهنجي برآمد وارين شاخن کي يقيني بنائڻ جي لاءِ خليج جي هيٺين طرف وارن ڪنارن تي قائم ٿيل صاف ڪرڻ وارن ڪارخانن ۾ سيڙپ ڪرڻ ۾ رڌل آهي، جيئن ته قيمتن ۾ به ساڳئي وقت استحڪام رهي، هن وقت ڪل پيداوار جو ويهه سيڪڙو يعني 1.5 ملين بيرل روزانو تيل صاف ڪرڻ وارن ڪارخانن کي صفائيءَ لاءِ موڪليو وڃي ٿو، روزانه هڪ ملين بيرل صاف تيل جي وڪري جو تخمينو آهي.
سعودي آرامڪو ڪمپنيءَ جي خليج جي هيٺين پاسن وارن ڪارخانن ۽ منصوبن ۾ آمريڪي ڀائيواري ڪمپنين جي به سيڙپ ٿيل آهي. انهيءَ منصوبن ۾ سڀ کان وڌيڪ معروف سعودي آرامڪو ۽ آمريڪي ٽيڪسا ڪو ڪمپنيءَ جو گڏيل ڀائيواريءَ وارو منصوبو آهي، جيڪو 1988ع ۾ جوڙيو ويو، هن معاهدي تحت سعودي آرامڪو ڪمپنيءَ کي آمريڪا جي اوڀر ۽ نار وارن علائقن ۾ ٽيڪساڪو ڪمپنيءَ جي تيل صاف ڪرڻ واررن ڪارخانن ۽ ڊسٽريبيوشن نيٽ ورڪ جون پنجاهه سيڪڙو خدمتون حاصل ٿيون، اسٽار اينٽر پرائيز نالي گڏيل ڪمپني نار جي هيٺين طرف هڪڙو کوهه تعمير ڪيو، جنهن مان گهڻي عرصي تائين اعليٰ قسم جو ڪروڊ ملندو رهيو.
سن 1997ع جي وچ ڌاري سعودي آرامڪو، ٽيڪساڪو ۽ شيل آئل ڪمپنين جي وچ ۾ معاهدو ٿيو، جنهن تحت اسٽار اينٽر پرائيز ڪمپنيءَ کي ختم ڪري ڇڏيائون، ۽ پاڻ ۾ گڏجي هڪڙي شاهي ڪمپني ٺاهيائون ۽ پنهنجون سرگرميون آمريڪا جي نار وارن ۽ اوڀر وارن علائقن ۾ قائم تيل صاف ڪرڻ وارن ڪارخانن کي ڪم آڻڻ ۽ اتي واپار ڪرڻ لاءِ پاڻ ۾ گڏيون، اهڙي ريت اها آمريڪا جي وڏين ڪمپنين مان هڪڙي ٿي پئي.
نار جي هيٺين طرف وارن شاهي منصوبن ۾ رابغ (Rabigh) رفائينريءَ جي لاءِ 1.79 بلين ڊالرن جو مقاطعو ۽ راس تنوار رفائينري جي واڌري وارو منصوبو جنهن تي 1.5 بلين ڊلر خرچ ٿيندو شامل آهي، تيل مان ٺهندڙ ڪيميائي شيون Petro chemicals سعودي عرب جي پيٽروڪيميڪل صنعت 1970ع جي پڇاڙي ۾ چالو ٿي ۽ انهيءَ وقت کان مسلسل وڌندي ويجهندي رهي آهي.
جنهن نظريي هن صنعت جي رهبري ڪئي، اهو اڃا تائين لاڳو آهي، انهيءَ جو مقصد هڪ ته ڪروڊ تيل تي انحصار گهٽائڻ ۽ ٻيو جنهن هنڌ چٽا ڀيٽيءَ ۾ ملڪ کي فائدو ٿي سگهي، اتي هائيڊرو ڪاربان وارين مصنوعات جي قيمتن ۾ اضافو ڪرڻ آهي. سعودي بنيادي صنعتن واري ڪارپوريشن SABIC سعبڪ سن 1976ع ۾ مٿئين مقصد خاطر عمل پيرا ٿيڻ لاءِ وجود ۾ آئي، سعبڪ هن وقت هائيڊرو ڪاروبان واريون صنعتي مصنوعات ٺاهيندڙ دنيا جي تمام وڏين ڪمپنين مان هڪڙي آهي،جيڪا پوري دنيا ۾ تيل سان وابسطا ڪل پيداوار جو ست سيڪڙو پاڻ اڪيلي پيدا ڪري ٿي، ملڪ ۾ پنهنجي سر ۽ ٻين سان ڀائيواري کانسواءِ سڄي وچ اوڀر ۾ پڻ ڪيترائي ڀائيوار اٿس. ملڪ ۾ ئي سترنهن ڪمپنين ۾ ڪئين واپاري مرڪزن جي نگراني ڪندڙ آهي.
آمريڪي ڪمپنين جهڙوڪ موبل آئل ڪارپوريشن، شيل آئل، هوڪسٽ، سيلينيز، پان انرجي (اڳوڻي پان هينڊل ايسٽرن) ۽ ايڪزن ڪيميڪل ڪمپنين جهڙين، گهڻوڪري سڀني ڪمپنين سان ڀائيوار آهي.
سعبڪ SABIC سن 1997ع ۾ ڪيميائي مصنوعات، ڀاڻ، پلاسٽڪ جي شين، ڌاتن ۽ گئس سان وابستا مصنوعات جا 23.7 ملين ٽن پيدا ڪيا، شين جو اهو مقدار گذريل سال واري ڪل پيداوار 23 ملين ٽن کان گهڻو هو، گذريل سال جي ڪل پيداوار 23 ملين ٽن هئي. انهيءَ مقدار مان 18.4 ملين ٽن وچين درجي وارين پيداواري صنعتن جي پورائي کانپوءِ عالمي پيماني تي وڪيا ويا، انهن صنعتن جو ڄار خليج جي هيٺين حصي تي وڇايل آهي، هن ڪمپنيءَ پنهنجي پيداواري صلاحيت ۾ واڌارو ڪري سال 2000ع ۾ 28 ملين ٽن يعني اڳي کان وڌيڪ پيدا ڪرڻ جو پروگرام جوڙيو آهي.
تيل وارين صنعتي شين جو نون ڪارخانن لڳائڻ ۾ ڪئين بلين ڊالرن جي سيڙپ ڪئي وئي آهي.جيئن ته ايندڙ ڏهاڪي ۾ هي صنعتي مال پرڏيهه اماڻي چڱو ناڻو ڪمائجي، انهن نين صنعتن ۾ نو سو ملين ڊالرن وارو مٿائيل ٽرشري بيوٽل ايٿر M.T.B.E ڪارخانو اٺ سو ملين ڊالر ماليت سان ينبو YANBU وٽ لڳندڙ عالمي پيماني واري ڪيميائي ڪپڙي جو ڪارخانو هڪ عالمي حيثيت وارو ڊايو ڪٽل ڦٿيليٽ ٺاهڻ وارو ڪارخانو ۽ ٻيا ساڍا ڇهه سو ملين ڊالر خرچڻ سان ترقي ڪندڙ ڪئين ڪارخانا شامل آهن، سعودي منصوبا بنديءَ واري وزارت کي ڇهين پنج سالا قومي منصوبي دوران پئٽرو ڪيميڪل شين جي پيداوار ۾ ساليانه 8.3 سيڪڙو اضافو ۽ ٽئيل گئس جي ميدان ۾ ساليانو 3.8 سيڪڙو واڌاري جو اندازو آهي. پيداوار جي شاهي حدف کي پورو ڪرڻ لاءِ هيءَ صنعت نجي شعبي کي زور شور سان همٿائي رهي آهي. سعودي سرڪار کي اميد آهي ته خانگي سرمايو سستي مال تي ڇڪجي ايندو ۽ پيٽرو ڪيميڪل شين جي عالمي ليول تي گهرج ۾ واڌاري سبب وڏي مقدار ۾ حاصل ٿيندو. پيٽرو ڪيميڪل صنعت ۾ آمريڪي ڪمپنيون بيحد دلچسپي رکندڙ آهن.
شيوران CHEVRON ڪمپنيءَ تازو ئي سعودي مشترڪ، پڪارن جي گروپ سان شامل ٿي آهي، جنهن سبب جبائيل وٽ 650 ملين ڊالرن جي لاڳت سان اروميٿڪ ڪامپليڪس تعمير ٿيڻو آهي، پوري ملڪ ۾ مڪمل طور نجي ڪارخانو فقط اهو ئي هڪڙو آهي، هي پلاٽ سن 1999ع ۾ ٺهي راس ٿيو ۽ هڪ سال ۾ چار لک ٻياسي هزار ٽن بينزين ٺاهيندو. بس 1997ع جي اوائل ۾ موبل ڪمپني ينپت واري منصوبي ۾ 2.5 بلين ڊالرن جي خرچ سان توسيع ڪرڻ لاءِ سعبڪ ڪمپنيءَ سان هڪ سال ۾ اٺ لک ٽن ايٿيلين پيدا ڪندڙ فيڪٽري آمريڪا ۾ قائم ABB LUMMUS GLOBAL ايب ليمس ڪمپني لڳائي پئي وڃي، جيڪو اندازن 1999ع ۾ جڙي راس ٿيو ۽ اهو دنيا ۾ گهٽ ۾ گهٽ لاڳت سان تيار ٿيندڙ پيٽرو ڪيميڪل مصنوعات ٺاهيندڙ تمام وڏن ڪارخانن مان هڪ آهي، هتي ايٿلين جي پيداوار وڌائي هڪ سال ۾ 1.6 ملين ٽن تائين پهچائڻ ۽ ٻين شين جهڙوڪ، پولي پروپلين وغيره جي پيداوار وڌائي هڪ سال ۾ ٻه ملين ٽن حاصل ڪرڻ جي رٿا جوڙي وئي آهي. پيٽرو ڪيميڪل صنعت وڌيڪ قيمتي مصنوعات جهڙوڪ گيسولين آڪسيجنٽ، اروميٽڪسل، ايسڊس، پلاسٽڪ ۽ فائرس وغيره تيار ڪرڻ وارن ڪارخانن ڏانهن به توجهه ڏئي رهيو آهي. پلاسٽڪ جي صنعت ۾ زبردست ترقي ٿي آهي، سن 1996 ۾ سعبڪ ڪمپنيءَ پلاسٽڪ جا 2308 ميٽرڪ ٽن تيار ڪيا ۽ انهيءَ سال 2268 ميٽرڪ ٽن وڪيا.