ڪوريءَ مٿان ڪپهه حرام
پوءِ ڇا ٿيو جو هڪ ڏينهن اوچتو ويران ڌرتيءَ تي ڪوري پيدا ٿي پيو، انگ اگهاڙو ڪوري جيڪو اڳيان پويان هٿ ڏئي پيو ڌرتيءَ تي ڊوڙون پائيندو هيو. سندس لڱ عيبن جيان پڌري پٽ هيا. هيو ته ڪوري پر پائڻ لاءِ سندس جسم تي لٽي ٽڪر به نه هيو.
“بيشڪ پالڻهار تنهنجي نگري ۾ هرڪو ننگو... تنهنجي نظر ننگ لتاڙي دل جي رازن تائين پهچي ٿي. توکان ڪهڙو پردو... هر راز تو اڳيان عيان آهي.” ڪوري هر هر هٿ ادب جا ٻڌي، عرش ڏي ڏسي پيو آهون ڀريندو هيو. عجز ۽ انڪساريءَ کان سندس اگهاڙي چيلهه چٻي هوندي هيس، ڪجهه رب کان ۽ ڪجهه سيءَ کان پيو ڏڪندو وتندو هيو. رب جو جلال هن جي اگهاڙي بدن کي ڄڻ گرمي پيو بخشيندو هيو. پر اوگهڙ کيس هڻي ماري وڌو هيو. شرم کان غريب ٻيو پاڻي پاڻي ٿيندو هيو. نيٺ هڪ ڏينهن هن بيزار تي رب کي ٻاڏائيو.
“اي رب پنهنجي بندش کي ڍرو ڪر، ووئڻن جي باغ جا رستا مون لاءِ کول. مان ڪجهه اوڍيان ۽ عيبن کان آجهو ٿيان.”
پر ڪپهه ڪوريءَ لاءِ حرام هئي. ڪوري گهڻو ڪِنجهيو ۽ ڪُرڪيو پر ٿيس ڪجهه ڪين.
“خبردار او ڪڻڪ خور ڪوري جو انهن ڪپهه جي ٻوٽن کي ويجهو ٿيو آهين. عرش تان لهي جيئن فرش تي ٺوڪرن ۾ آهين. تيئن فرش تي اڃان به وڌيڪ ذليل ۽ خوار ٿيندين.”
ڪوريءَ کي ڪن تي آواز پيو ۽ ووئڻن جي فصل کان ٽهي ائين ڀڳو جيئن قدرت جا ڪتا وڃي ڄنگهن ۾ چنبڙيا هجنس، ڪوري ڀڳو ته وري ڪجهه ڏينهن ڪپهه جو نالو ئي نه کنيائين. اهو ئي اڳيان پويان هٿ ڏئي اونهاري سياري پٺيءَ اگهاڙو پيو ڌرتيءَ تي گشت ڪندو هيو.
وقت گذريو ته ڪوري بيزار ٿي پيو. اونهاري جي اُس سندس چمڙيءَ کي ساڙي دونهان پئي ڪڍيا ته وري سياري جي سيءَ دونهي نما ٻاڦ پئي ڪڍي. ڪوري ويو ڏينهون ڏينهن ڪمزور ۽ لاغر ٿيندو. هن کان نه پنهنجي اوگهڙ ٿي برداشت ٿي ۽ نه ئي ڦرندڙ موسمون. هن هٿ ادب جا ٻڌي ڌڻيءَ آڏو عرض ڪيو ته “ڍڪين منهنجا ڍولڻا، عيب نه کولڻا”
پر آواز آيس ته “ڳجهه کي تون نه ڄاڻين جيڪي آءٌ ڄاڻان تون نه ڄاڻين. ڪوري تون ڪپهه جا راز نه ڄاڻين، رموزنه ڄاڻين. ننگ حقيقت آ ڇو ٿو لڪائين؟”
ڪوري ڪومائجي ويو ۽ ڏڪندي هٿ ادب جا ٻڌي وري ڳالهايائين “سرڪار سرديءَ ساڻو ڪري وڌو آ. گرميءَ بيک ڪڍي ڇڏي آ. هيءَ اوگهڙ چڱي نه چئجي. شرم ڇيهه ڇني وڌا آهن. آخر حياءُ به ڪا شيءِ آ.”
“ڪوري جسم تي ڌوڙ وساءِ ته اهو لڪجي. ڀڀوت ٿيءُ ته نه ڏسجي... ڪپڙو نه پاءِ، وارن ۾ مٽي پاءِ ته ڪا چڱائي ٿئي، ان ڪپهه کان ڀڄي پاسو ڪر ته مونجهارن مان جان ڇٽئي. ڪا سڪون سان زندگي بسر ٿيئي.” آواز آيس ته ڪوري مايوسيءَ مان وڌيڪ ڪٻ ڪڍي چپ ڪري بيهي رهيو. هٿ ۾ پٽ تان ڪک کڻي آڱرين ۾ مروڙڻ لڳو ۽ ٿڌي پٿر تي اوگهڙ رکي ويهي رهيو. گهڻي دير سوچ ۾ ٻڏي ويو، وڻن ۾ ويٺل ڳيرا گگو گهو ڪري ڄڻ چٿر ڪرڻ لڳس. اٿيو ته ٿڌي پٿر تي اوگهڙ جو نشان رهجي ويس. ڪنڌ ورائي پٿر ڏي نهاريائين ته لڳس اتي جسم جو حصو ڪري پيو اٿس. رب جي شان تي ڏاڍو رنو ۽ جڏهن روئي ٿڪو ته اگهاڙو سڌو ٿي سمهي پيو. شڪايت سبب هڪ آڱر اڃان به مٿي هيس.
ڪوريءَ کي ڪئي ڏينهن لنگهي ويا پر هن ڪفر ڪونه ڪيو. عجز ۽ انڪساريءَ مان ڪٻ ڪڍي ڌرتيءَ تي ڪبوتر جيان “هو هو” ڪري پيو وقت گذاريندو هيو. نيٺ هڪ ڏينهن هن جي من ۾ آيو ته ڇو نه هو ڌڻيءَ جي باغ ۾ گهڙي اها ڪپهه اتان چوري ڪري ڪپڙو اُڻي پائي اڇو اجرو ٿئي. ڪوري سوچيندو ويو ۽ هن جي من ۾ هر کر وڌندي وئي. ڪڏهن هو ٽاريءَ جي وڻ هيٺان نديءَ ڪناري سائي ڇٻر پٽي ڪاوڙ مان وات ۾ وجهي ڪک چٻاڙي پيو “ٿُو ٿُو” ڪندو هيو ته وري ڪڏهن واديءَ ۾ ڦهليل پٿرن کي لتون هڻي سور کان پيو چنگهندو هيو. هن سوچي نيٺ من ئي من ۾ فيصلو ڪيو ته ڪنهن رات هو ڌڻيءَ جي باغ ۾ گهڙي ان منع ٿيل ڪپهه جي ٻوٽي جا پوپا پٽي ايٽ تي ضرور چاڙهيندو ۽ پوءِ ڪوري ويو سوچيندو. هو ڪپهه ڪتي ڌاڳو ٺاهي بابينا ڀريندو. ابري تي چڳون چاڙهي تاني ٺاهيندو ۽ پوءِ آڏاڻي تي نار جي کڙڪي سان ٺڙڪ ٺڪ ڪري تانيءَ مان ڪپڙو ٺاهي جسم تي پائي اڇو اجرو ڌرتيءَ تي ڌڻيءَ کي سجدو ڪري پنهنجي ڪيل پهرين گناهه جي معافي وٺندو. ڪوري سوچيندو ويو ۽ هن جي من ۾ اڻ تڻ وڌندي وئي.
نيٺ هڪ ڏينهن هو همت ڪري اڌ رات جو اٿي ڌڻيءَ جي باغ طرف روانو ٿيو. پير پير ۾ ڏئي ڏڪندو اچي باغ کي ويجهو ٿيو. هن ڏٺو پري کان منع ٿيل باغ ۾ وونئڻن جي فصل پريان ڪڻڪ جا ٻوٽا هن مٿان ٽهڪ ڏئي کليا. ٽهڪ بند ٿيا ته هو ڍونڍو ٿي ذري گهٽ زمين تي رڙهندو اچي وونئڻن جي فصل ۾ پهتو. ووئڻن جا ٻوٽا ڪوريءَ کي پاڻ ۾ لڪيل ڏسي ڄڻ کڙا تڙا ٿي ويا. ڪوريءَ نه ڪا ڪئي هم نه تم تڪڙ ۾ وٺي ڄڻ ٻوٽن جون منڊيون پٽيندو ويو هڪ هنڌ گڏ ڪندو. جڏهن ڪافي ڪپهه ڪٺي ٿي وئي ته ڀاڪر ۾ ڀري ڌڻيءَ جي باغ کان ٻاهر نڪري آيو. ٻاهر نڪري هن هڪ صاف پٿر تي ڪپهه کي رکيو ۽ پوءِ تارن ڀري رات ۾ هو وري اگهاڙو سڌو ٿي سمهي پيو.
صبح مردان سان هو ننڊ مان اٿي نديءَ مان منهن ڌوئي اچي ايٽ تي ويٺو. ايٽ هلايائين ته ڄڻ سندس ڦيٿي سان ڌرتي هلي پئي. ايٽ جي زوڪٽ مان هڪ ساز ڦٽي نڪتو. ڪنهن گويي جي ڳلي مان ڪو آواز ڦٽي نڪتو. ايٽ هليو ته ڪاروبار هليو. روزگار هليو. زندگيءَ جي ڏي وٺ ٿي. دنياداريءَ جي شروعات ٿي. ڪوريءَ هٿ ۾ ڪپهه کڻي ڪتي نڙ تي چاڙهي ته ڌاڳو جيئن زندگيءَ جي سنهي تلوار جهڙي ڌار ۾ ڦري پيو. تند ٺهي ته ڄڻ ڪنڌ ڪپڻ لئي تيار ٿي.
ڪوري پنهنجي ڌن ۾ ويو ڪپهه ڪتيندو نڙ تي چاڙهيندو. ايٽ هلندو رهيو ۽ وقت سرندو ويو. آخر اهڙو وقت به اچي ويو جو ڪوريءَ ڪافي ڪپهه ڪتي ايٽ تي چڱا نڙ چاڙهي ويڙهي کڻي پورا ڪيا ۽ پوءِ سٽ جي هڪ چڳ تيار ڪري ورتي.
ڪوري ڏينهن رات پنهنجي ڪم ۾ مگن رهيو. هن کي پٺيءَ کنهڻ جيتري فرصت به نه ملي. هن سمورو سٽ آڻي، نديءَ ڪناري ويهي شفاف پاڻيءَ سان ڌوئي صاف ڪيو. هن محسوس ڪيو جيئن سندس گناهن جي مَرُ ان سٽ مان نڪري پاڻيءَ ۾ وهي وئي هجي. هن پاڻ کي ڏاڍو خوش ۽ ضمير کي مطمئن محسوس ڪيو. ڌوتل سٽ کي اس ۾ سڪائي، چڳ کي ڇنڊي کڻي ابري تي چاڙهيو. هن تاني پائڻ جي تياري ۾ ڌاڳي جي منڊ کي وٺي ڇڪيو ته ابرو سيءَ ۾ ڏڪندڙ ڏندن جهڙو آواز ڪري گول ڦريو. ڌاڳو ڇڪبو ويو ۽ ابرو ڦرندو ويو. خبر تڏهن پئي جو ڪوريءَ جي تند ابري چڙهيل چڳ ۾ منجهي پئي ۽ ابرو رڪجي ويو. ڄڻ سج جا صدين کان اڳتي وڌندڙ پير رڪجي ويا. ڏينهن ڄمي ويو ۽ اُس جي تک وڌي وئي.
ڪوريءَ چڳ مان تند ڇڏائڻ جي ڪوشش ڪئي پر اها اهڙي منجهيل هئي جهڙو ڪوريءَ جو من، ڪوريءَ تند کي سٽ ڏني ته ڄڻ من کي سٽ آيس. هن هٿ وجهي چڳ کي ابري تان لاهي ڌاڳي کي سلجهايو پر اهو ڄڻ وڌيڪ الجهي ويو. ڪوري منجهي پيو ۽ پوءِ جيئن ٿي ويو سلجهائيندو تيئن ٿي ويو الجهندو. ڪوري ان ئي هورا کورا ۾ هيو ته گهڙي نه گذري اتان اچي وقت جو مشهور ڏاهو گذريو. واديءَ ۾ سرسبز جبلن وچان ويندڙ پيچري تان اهو ڏاهو پنهنجن مٿي ۽ ڏاڙهيءَ جي ڊگهن اڇن وارن سان ڪنهن جهڙ جي ڇڳل ٽڪر جيان اتان اچي لانگاهو ٿيو. اهو جڏهن ڪوريءَ کي اچي ويجهو ٿيو ته ان مٿان بيهي منجهيل ڪوريءَ کي مصروف ڏسي حيرت منجهان ان کي نهارڻ لڳو. ڪوريءَ سُٽ ڇڏائيندي اوچتو جيئن مٿي ڏٺو ته هن کان ذري گهٽ ڇرڪ نڪري ويو. وقت جي مشهور ڏاهي کي پاڻ مٿان ڏسي هن جون وايون بتال ٿي ويون. ڪوري تڪڙ ۾ اٿيو ۽ وڃي ڏاهي جي قدمن ۾ ڪريو. چي “اي وقت جا ڏاها... اهڙي ڪا ڏس جو آئون ڪجهه اڻي وٺان، ننگ ڍڪيان ۽ عيبن کان آجهو ٿيان.”
ڏاهو هيٺ جهڪيو ۽ قدمن ۾ ڪريل ڪوريءَ کي آڏاڻي ڀرسان آڻي صندليءَ تي ويهاريائين، ڪوري صندليءَ تي سڌو ٿي ويٺو ته سانت مان ڏاهي ڏي نهاريائين. ڏاهي پنهنجي نرڙ ۾ گهنج وجهي. اهڙي ٻڌايس جو ڪوريءَ جو مٿو پئي ڦاٽو. دل پئي ڌڙڪيس، چيائين “اڙي ڪند ذهن ڪوري اهو سٽ ائين نه سلجهندو جيئن تون ٿو ان مان پيچ ڪڍين وڪڙ ڇڏائين. اهو هيئن سلجهندو جيئن منهنجو عقل ۽ آڱريون ٿيون ڪم ڪن.”
ڪوريءَ ڏٺو برابر ڏاهي جي عقل جي ڊوڙ ڏاڍي تکي هئي. ويس ٿي نرڙ ۾ گهنج وڌندا ۽ هٿ هلندا. نيٺ هڻي هنڌ ڪيائين ۽ سٽ ڪوريءَ حوالي ڪري اٿي اڀو ٿي بيهي رهيو.
“آئون وقت جو ڏاهو جيڪو پنهنجي پويان سلجهايون ٿو وڃان، ان کي هيئين سان هنڊائي هٿ هلائيندين ته سفل ٿيندين، ڪاميابي ماڻيندين... چڱو اي راهه ۾ ويٺل ڪوري شل توکي عقل عطا ٿئي!” ڏاهي چيو ۽ پوءِ اڳتي راهي ٿيو. ڪوريءَ ڏٺو اهو جبلن جي ڪوهيڙي سان ملي هڪ ٿي ويو.
ڪوريءَ شڪر جو ٿڌو شوڪارو ڀري سٽ ابري تي چاڙهيو ۽ سلجهيل تند کي وٺي سٽ ڏني ته مورڳو تند ئي ٽٽي اچي ائين هيٺ پئي جيئن ساهه جي تند ٽٽڻ کانپوءِ مڙدو. ڪوريءَ جي ڪل ڪم ڪرڻ ڇڏي ڏنو. حيرت ۽ پريشانيءَ کان واڇ گودو هڻي ويس. ابري ۾ هٿ وجهي تند ڳولهڻ جي ڪوشش ڪيائين ته مت ئي منجهي پيس، نه منڊ لڀي نه توڙ، اکيون چنجهيون ڪري ابرو هٿ سان ڦيري گهڻو ڳولهيائين پر منڊ نه مليس. ٿڪجي پيو. سوچيائين ڪم اڳي کان به خراب ٿي ويو آهي. ان پريشانيءَ ۾ ڳٽي کي هٿ ڏئي گهريءَ سوچ ۾ ٻڏي ويو، خبر تڏهن پئي جو ڌرتيءَ تي ڌيٻوڙو ٿيو ڄڻ ٻرندڙ جبل ڦاٽو. ڪوريءَ ڏڪندي نماڻيون اکيون کڻي پري نهاريو ته ڇا ڏٺائين برابر هڪ نوراني مک وارو، مٺيءَ مرڪ وارو وقت جو ولي جهالت جهڙي ڪاري دونهي کي چيريندو روشنيءَ جي ڪرڻي جيان پيو اڳتي وڌي. ڪوريءَ جو اهڙو جلوو پسيو سو عجز مان ويو ٿي پاڻ ۾ لڪندو. هيٺ نوڙي هٿ ادب جا ٻڌي رستو ڇڏي بيهي رهيو. انتظار ڪرڻ لڳو ته وقت جو ولي هن ننگي کي ڏسڻ بنا لانگهو ٿئي ته هو وري الجهيل سٽ سلجهائڻ ۾ مصروف ٿئي.
ولي ويجهو آيو ته هن جي نظر ڪڪڙ جيان ڍونڍو ٿي ويٺل ڪوريءَ مٿان پئي. رڙ ڪري ڪوريءَ کي چيائين “آهين ڪير جو صفا نظر ئي نٿو اچين؟... ڌرتيءَ جو جانور آهين ڪي ٻيو؟”
ڪوري سڌو ٿيو ۽ هٿن ۾ اوگهڙ لڪائيندي عرض ڪيائين “سائين آئون ڪم ذات ڪوري ڪجهه عرصي کان ڌرتيءَ تي ويٺو ٿو الجهيل سٽ سلجهايان پر ڪونه ٿو سلجهي. ولي تون ڪا ديا ڪر. هيءَ منجهيل چڳ هٿ ۾ کڻ ۽ مون کي سلجهائڻ ۾ مدد ڪر. جيئن اوگهڙ ڍڪيان. عيب لڪائيان” ڪوري شرم ۾ ڳاڙهو ٿيندي هٻڪندي چيو.
“او ڪند ذهن ڪوري تون برابر آکيو، وقت جي وليءَ جو ڪم ئي اهو آهي ته وهڪري ۾ ڦاٿل چرين جي ٻيڙيءَ کي سڌو ڪري هلائي ۽ توجهڙن راهه ۾ ويٺل معزورن جي مدد ڪري... ڪاٿي آهي اهو سٽ؟ منهنجي حوالي ڪر.”
وليءَ حڪم ڪيو ۽ اتي ڪوريءَ جي ايٽ ڀر ۾ ويهي سٽ هٿن ۾ کڻي ان تي ڪجهه پڙهندو ۽ شوڪاريندو ويو. ڪمتريءَ جي احساس جو ماريل ڪوري ڪنڌ نوائي وليءَ اڳيان ائين ويهي رهيو جيئن ساهه بنا بت. نه آکي نه ڪُڇي. ولي ويو تند لوڏيندو، شبد ۽ شوڪارا ڀريندو. سٽ جي چڳ کي هٿن ۾ جهلي اهڙو سٽڪو ڏنائين جو ڌاڳا ائين سڌا ٿي ويا جيئن ڪوريءَ جي جسم جا وار.
“اچي وٺ هيءَ چڳ ۽ چاڙهه ان کي ابري تي ته تنهنجي عقل جيان اڳتي چُري... مت جا منجهيل ڪوري تند جي هن منڍ کي سوگهو ڪر ته انت تائين پهچين.”
وليءَ سٽ جي چڳ ڪوريءَ حوالي ڪئي ۽ ڪوري ٿورا مڃيندين هيٺ نوڙيو.
“ڀاڳ ڀلا اي ولي جو تون هن مونجهاري جي وقت ۾ هن ڪم عقل جي نگريءَ مان لانگاهو ٿئين. منهنجي مدد ڪيئي” ڪوريءَ چيو ۽ پوءِ هن اوگهڙ تان هٿ هٽائي وليءَ آڏو ٻڌندي اڳتي عرض ڪيو ته “ٻيو مون وٽ ڪجهه نه آهي جو آءٌ آکيندي لڄ مران.”
ولي اڳتي وڌيو ته ڪوريءَ سٽ جي چڳ کڻي ابري چاڙهي ۽ تند کي وٺي جيئن جو اڳتي چوريو ته ابرو هليو ۽ هلي بند ٿي ويو. تند جو ٽڪرو ڪوريءَ جي هٿ ۾ ائين لڙڪيو جيئن جسم جي ڦاٽل ٽٽل رڳ جنهن مان رت پئي ٽميو. ڪوري جان جو ڏسي ته ابري چڙهيل چڳ سڄي ڌاڳن جي ٽڪرن ۾ تبديل ٿي چڪي آهي. ويچاري ڪوريءَ جون ٻه به ويون ته ڇهه به. پهريون ته ويٺو کاڏيءَ تي هٿ رکي سوچڻ پر پوءِ همت ڪئين ۽ هر ٽڪر کي اُميري ڏيندو ڳنڍيندو ويو نڙ تي ويڙهيندو. جڏهن چڱو ڌاڳو ويڙهيائين ته کيس وڏو وقت لڳي ويو. چڱو زمانو چڙهي ويو، پر محنت ۾ عار نه سمجهيائين ۽ اميريءَ مٿان اميري ڏئي ويو ڳنڍيندو ۽ ويڙهيندو.
ڪجهه زمانو گذريو ته اتان هڪ اوتار اچي لانگاهو ٿيو. جان جو ڏسي ته ڪو ڪوري رستي جي ڪناري ويٺو ٿو اميريون ڏئي وقت وڃائي. اهو اڳتي سري ان وٽ آيو ۽ ڪم ۾ مصروف ڪوريءَ مٿان اچي بيهي رهيو. ڪوريءَ ڪنڌ کڻي مٿي ڏٺو ته هن جي گگ ڳڙي اچي هيٺ پيس. همراهه کان اهڙو ڇرڪ نڪتو جيئن ننڊ مان ڪنهن “هائو” ڪري جاڳايو هجيس. ڪوري اوتار کي پاڻ مٿان ڏسي قدمن ڀر ڪري پيو ۽ سائين سائين ڪري وڃي هٿ کي جنبڙيس. چميون ڏئي اوتار جو هٿ آلو ڪري ڇڏيائين. اوتار ڇڪي پري ڪيس ۽ پڇيائينس “ڪوري ڪهڙي ڪرت ۾ مصروف آهين. ڪڏهن جو آئون تو مٿان بيٺو ڏسان ڪنڌ نوايو جيئن ڪو ڪڌو ڪم پيو ڪرين... هوش ۾ ته آهين نه؟”
لڄ جو ماريل ڪوري ڄڻ ويو ٿي پاڻ ۾ وڪوڙبو. نيٺ ڳيت ڏئي نڙي آلي ڪري اوتار کي عرض ڪيائين “سرڪار بيهوشيءَ جي بار هيٺان عيبن جون اونهايون. هوش ايندي ڪيئن پاڻ پسان. اوگهڙ ڪهڙو علاج ڏس مونکي سپرين.”
اوتار ڪنڌ هلايو ۽ ڪوريءَ جي ڳجهه کي سمجهي ويو. هيٺ نوڙي ڪوريءَ ڀر ۾ ويهي هن چڳ سٽ جي کڻي ان کي جاچيو. گهڻي سوچ ۽ ويچار کان پوءِ اوتار ڪوريءَ کي وراڻيو. “شايد ايڏو الجهيل ڪونه، سلجهائيندي ائين ٿيو. آخر اميرين سان ايڏو وقت وڃائيندين؟ ڇا ننگ نه لڪائيندين؟ جيڪي ٿيو سو ٿيو. هاڻ ائين ٿئي جيئن ٿيڻ گهرجي. هاڻي ويهه ته ٻڌايانءِ اڳتي ڇا ٿيڻ کپي... او هيئن ٿيڻ کپي” اوتار چيو ۽ پوءِ ٽٽل سٽ جي چڳ کي آڱر ۾ وجهي وٺي جو گهمايائين ته چڳ وئي ڪوري جي مٿي جيان زور سان گهمندي. ڪوريءَ جو مٿو “زون زون” ڪندو چڳ سان گڏ اهڙو ڦريو جو ذري گهٽ ڪنڌ کان ڇڏي پري وڃي پيو. اوتار جي آڱر سامت ۾ آئي ته ويچاري ڪوريءَ اڳيان ڌرتي پئي گول ڦري، هو چڪر کائي هيٺ ڪريو. اوتار ڀرسان وهندڙ پاڻيءَ مان ٻڪ ڀري هن جي منهن تي ڇنڊا هنيا. ڪوري هوش ۾ آيو ته هن پاڻ کي حواسن اندر محسوس ڪيو ۽ چيو “بيشڪ اي اوتار تون منهنجي تن جا تاڪ کوليا ۽ ذهن کي ظاهر ڪيو. مان ته مري چڪو هوس تون مون کي عقل عطا ڪري نوان حواس ۽ هوش ڏنا. اي اوتار تنهنجي مهرباني تنهنجا ٿورا.”
ڪوري ڄڻ قرب ۾ ويو ٿي ليٽ ڦيٽ ٿيندو. اوتار اڳتي سري هن جي پٺي ٺپي تسلي ڏني ۽ پوءِ هن کي سڌو ڪري ويهاري سٽ جي چڳ هٿ ۾ ڏني ۽ چيو “چرخي چاڙهه ته تنهنجي چت جيان چري.”
ڪوريءَ ڪنڌ جهڪائي چڳ هٿن ۾ ورتي ۽ اوتار الهه واهي ٿيو. ان جي وڃڻ کانپوءِ ڪوري خوشيءَ ۾ نه ٿي ماپيو. چڳ کي هر هر پئي چميائين ته ان مان اوتار جي هٿن جي خوشبوءِ پئي آيس. اڳتي سري وڃي چڳ ابري تي چاڙهي اوتار جي نانءَ جو نعرو هڻي جيئن ئي تند جي منڍ کان ورتائين ته چڳ ۾ هزارين منڍ نظر آيس رڳا منڍ ئي منڍ هيا انت ڪنهن جو به ڪونه هيو. ڌاڳا هڪ ٻئي ۾ ائين جڪڙيل هيا جو الڳ ڪرڻ ڏکيو. منڍ آسان هيا پر انت ڏاڍا ڏکيا. ڪوريءَ کي سمجهه ۾ نه آيو ته ڪهڙيءَ تند کي وٺي ڇڪي ۽ اڳتي وڌي. ڪند ذهن ڪوريءَ گهڻي مغز ماري ڪئي ۽ محسوس پئي ڪيائين ته برابر سڀني تندن جا منڍ هڪڙي انت ۾ ٿا سمائجن ۽ کٽن. سو سياڻپ ان ۾ سمجهيائين ته سڀ منڍ تانيءَ تي چاڙهي هڪ مهل هلايان ته من ڪم ڪجهه اڳتي وڌي ۽ ڪجهه هڙ حاصل ٿئي. سو سڀ تندون ڇڪي کڻي جو زور ڏنائين ته ابرو اڳتي نه وڌي، رهندو سڀ تندون ڇڏي اچي سٿر تي ڪريس. همراهه هکو ٻکو ٿي ويو. چيائين “حڪمت ته صحيح هئي پر مان واري ڪرڻي شايد ڪنهن ڪم جي ڪونه هئي. ابري تان چڳ لاهي هيٺ رکيائين ۽ وري ويٺو کاڏي کنهڻ. کنهي جڏهن ڏاڙهيءَ جا چڱا وار ڇڻيس ته مٿي نظر ڪيائين ۽ ڏٺائين بيشڪ چڱو سج چڙهي ويو، پر هڙ حاصل ڪجهه ڪين ٿيو، سوچيائين اجايو ڌڻيءَ کي به ناراض ڪيم جهان ۾ به خوار ٿيم.
ڪوري اڃان ان اونهي سوچ ۾ ئي هيو ته ڇا ڏسي پريان ڪو سنياسي فقير ٿلهي واڊ ۾ ڏنڊو ڪونڊو ٻڌي ڪنڌ ۾ لڙائي “اوم اوم” پيو ڪندو اچي. رستي جي ڌوڙ اڏاريندو جڏهن سنياسي ڪوريءَ کي ويجهو ٿيو ته ڪنهن جيوءَ کي راهه ۾ منجهيل ڏسي همدرديءَ کان دل ۾ درد جاڳيس ۽ نرڙ ۾ گهنج پيس. مايوس ويٺل ڪوري نماڻو منهن ڪري اڳتي وڌيو ۽ قدمن تي هٿ رکي پري ٿي بيهي رهيو.
سنياسيءَ هن کي ائين ڏٺو جيئن ڪوري ڪنهن لاعلاج مرض ۾ ڦاٿل هجي.
“اي جنجال ۾ ڦاٿل جيوءَ، ڇو ايڏو اداس آهين، ڪا ڳالهه ڪر، ڪجهه اندر جو اور”
سنياسيءَ هن جي آڏاڻي ڀرسان ڪلهي تان ڏنڊو لاهيندي گودڙيءَ مان ستيون ڦڪيون ڪڍندي آکيو.
وقت جو پريشان ڪوري وري ڪنبڻ لڳو. شرم ۾ ڳاڙهو ڳاڙهو پئي ٿيندو ويو. اوگهڙ کي هر هر پئي لڪايائين. نيٺ نوڙي عرض ڪيائين “سائين سنياسي صاحب ڪهڙيون ٿو درد جون ڳالهيون پڇين. ويٺو آهيان ڪنهن وقت کان هن پيچري جي پاسي کان. هيءُ الجهيل سٽ سلجهائيندي تو جهڙا ڪيترا سخي ساڌو سنت صوفي ولي اولياءَ اوتار ۽ ڏاها هن رستي تان روانا ٿيا پر ڪنهن جي ڪونه هلي. مون وارو منجهيل سٽ ڪنهن نه سلجهايو. وڃي ٿو ويتر ائين الجهندو جيئن پهريون ڪڏهن ڪونه الجهيو. ڪنهن به منهنجي هن ڪڙيءَ کي ڪونه سلجهايو. وقت ٿيو هاڻي ته سج ۾ کل به سڙي ڪاري ٿي وئي آهي، ويتر هن اوگهڙ اچي ماريو آ. تو جهڙا معتبر مون سامهون هر هر اچي ٿا حاضر ٿين پر عيبن کانسواءِ ڪجهه ڪونه اٿم جو انهن آڏو پيش ڪري سگهان. سامهون بيهان ته ڪجهه ڍڪيان. ڪجهه هجيم ته وقت تي آڻي سرخرو ٿيان. جيڪي ڪنبندين ڪتيم سو وکر واهر نه ٿيو. ڄڻ وقت وڃايم. ڌوڙ پاتم. ڪو حيلو وسيلو ڪونه ٿيو. جتي هيم اتي ئي آهيان. ڪتيم ته ڄڻ ڪِن ڪيم. ڪَن ڪپايم. جيڪو آيو تنهن تهڙي ڪئي. اهڙي ڪئي جو هيءَ ڪمينو ڪوري اوهان آڏو اگهاڙو اڃان هٿ ادب جا ٻڌي وري عرض ۾ اونائيون ٿو ڪري ته ڪا ديا ڪريو. هن غريب جي ٻيڙي تاريو. ڪا اهڙي ڦڪي ڏيو جو فرق ڏيکاري.”
سنياسيءَ جو ڪوريءَ جي درد جو داستان ٻڌو سو سمجهيائين ته مرض ڪو آدم کان به پراڻو آهي. نرڙ ۾ وڏو گهنج وجهي صندليءَ تي سڌو ٿي ويهڻ کانپوءِ سٽ جي چڳ کڻي ڪوريءَ کان کسيائين.
“اڙي ڪمذات بس ڪم به ايترو جنهن ۾ صديون، سيءَ ۾ سڙين ۽ گرميءَ ۾ کل ساڙيئي” سنياسيءَ جلال ۾ چيو “جاهل جهڙي جٺ توسان ٿي شل نه ڪنهن ٻئي سان ٿئي. سڀ نه ڪو سنياسي ڪنهن ڪنهن منجهه ڪلا. هاڻي هتي ويهه ته ڳجهه سمجهائيانءِ. اهڙي گهوٽي ڏيانءِ جو هڙ مان هڪ ٿئي. ڪثرت مان وحدت ٿئي.”
ڪوري ويچارو ڊڄندي سنياسيءَ ڀرسان اوڪڻو ٿي اچي ائين ويٺو جيئن ٻار ماءُ ڀرسان ته ٽڪر ڳڀي جو ڀڃي وات ۾ وجهندي سنياسيءَ ڪونڊو ڇنڊي من جيان اڇو اجرو ڪيو ۽ پوءِ ان ۾ ڌرتيءَ تان ڪجهه ڪک ۽ لپ ڌوڙ جي ڀري کڻي وڌي، ڪوريءَ واري منجهيل سٽ جي چڳ ان ۾ رکي مٿان ڏنڊو کڻي وٺي جو رهڙا ڏنئنس ته ڪوريءَ جو مغز ويو مهٽبو. هڻ هڻان ڪري ڪجهه ٻيون ڦڪيون ستيون وجهي ڪجهه وقت کانپوءِ جڏهن ڏنڊو رڪيس ته ڪوري ڇا ڏسي ته ڪونڊي ۾ رڳي ڪپهه ئي ڪپهه، ڪپهه به اهڙي ميري جهڙو ڪوريءَ جو من. ڪوريءَ حيرت مان سنياسيءَ جي اڇي مٿي ڏانهن نهاريو ۽ نوڙت مان عرض ڪيائين “سائين سنياسي صاحب هيءَ ڇا؟ اتي ئي آهيان جت اوهان ڇڏيو. منجهيل چڳ ته وري ڪپهه ٿي وئي. ڪپهه به اهڙي جهڙي پهريون نه، ڄڻ ته رڳي رک. ڇا اهو ئي انت هو ان هڻ هڻان جو. جيڪي حاصل ٿيو رڳي ڌوڙ؟ ڇا ڪا ڪثر اڃان رهيل آهي جو هن ڪوجهي ڪوريءَ جي ڪم اچي ۽ ڍڪ ڍڪي عيبن کان آجهو ڪري.”
“اڙي ڪُرڪندڙ ڪم عقل ڪوري اجايو ٿو تڪڙ ڪرين، انت مان ئي ته هر شيءِ اڳتي وڌي ٿي. فنا ئي ته جلا بخشي ٿي. نئين سر جيئاري ٿي، پروان چاڙهي ٿي. الجهيل کي سلجهائڻ بجاءِ ان وجود کي ئي فنا ڪري ته اهو نئون ٿي اڀري. الجهيل سٽ سلجهائڻ ڪنهن جي وس جي ڳالهه نه آهي. هيءَ وٺ گناهن جيان ميري ڪپهه، وري ان کي چرخي چاڙهه ته سلجهيل سٽ ملئي.”
سنياسيءَ ڪونڊي مان ڪپهه ڪڍي کڻي ڪوريءَ جي ٻڪ ۾ وڌي. ڪوريءَ ڪنڌ نوائي ٻڪ ۾ ڏٺو. نماڻين اکين ۾ ڳوڙها ڀرجي آيس ۽ چيائين “بيشڪ سنياسي هن ڪميني جو ٻڪ ان ميري ڪپهه جو حقدار. جيڪي گهريو ان جو هڙ حاصل هِن هيڻي جي ٻڪ ۾ اهو ئي حاضر ٿيڻو هو.”
سنياسيءَ ڏنڊ ۽ ڪونڊو سنڀالي ستين ڦڪين واري هڙ ڪلهي ۾ لڙڪائي لڏندو اڳتي لانگاهو ٿيو. گوڏن ڀر بت جيان ٻڪ ۾ ميري ڪپهه جهلي ويٺل ڪوري ڄڻ اتي ئي ڄمي ويو. سنياسي ويو ته ڪوريءَ واري ڪپهه سندس آنسوئن سان آلي ٿي چڪي هئي. ڪوريءَ سوچيو. وري ڪونه ڪتيندم. پهريون ڪتي ڪهڙي غذا ڪيم جو هاڻي نئين سر چرخو چوري ڪم کي الجهايان. توبهن ڪيم. گوڏن ڀر ويٺي ڪريو ته نرڙ وڃي پٽ سان لڳس. چيائين “اجريءَ ڪهڙو مان ڏنو جو هيءَ ميري مون پڳ ٻڌائيندين.”
ڪوري اٿيو ۽ ڪپهه کي پاسي رکي ايٽ ڀر ڌوڙ تي ويهي مونن ۾ منهن لڪائي رات جو انتظار ڪرڻ لڳو. رات ٿئي ته ڪوري ڪپهه کي هٿن ۾ جهلي پير پير ۾ ڏئي واپس ڌڻيءَ جي باغ جو رخ رکيو. جڏهن ويجهو ٿيو ته ڏٺائين اڃان ڪڻڪ جا ٻوٽا جاڳي رهيا هيا ۽ وونئڻ هوا ۾ جهوميا پئي. ڪوري اڳتي وڌيو ته هن مٿان شرارتي ڪڻڪ جا ٻوٽا وري وٺي کليا ۽ جڏهن کلي کيرا ٿيا ته ڪوريءَ هٿن ۾ جهليل ميري ڪپهه کي کڻي واپس ڌڻيءَ جي باغ ۾ اڇلايو. ڪپهه هوا ۾ اڏرندي ڪوريءَ جي ڪيل گناهن جيئن پري وڃي ڪري. ڪوريءَ ٻئي هٿ کڻي ڪنن تي رکيا ۽ نڪ رهڙي کڻي توبهن ڪئي. “ڌڻي منهنجي توبهن، منهنجي زاري” ڪوريءَ ڪنبندي چيو ۽ پوءِ هن ڌرتي تي ويهي ريڙهيون پاتيون ۽ اٿي وري هر هر ڏڪندڙ هٿن سان نڪ پئي رهڙيو. آخر هن عرش ڏي منهن ڪندي چيو “ڌڻي تنهنجيءَ ڌرتيءَ تي اسين اگهاڙا چڱا.”
o