پويان ڏينهن
هو هاڻي محسوس ڪري رهيو هيو سندس جواني ٽيپو ٽيپو ٿي هن جي وجود مان ويهي چڪي آهي. ڪجهه وقت اڳ جنسي دوائن جي استعمال ڪري هو غدودن جي مرض ۾ مبتلا ٿيو ۽ آپريشن کانپوءِ سندس چيلهه صفا چٻي ٿي وئي. هن ڏٺو اها هوٽل جي بلند عمارت ڄڻ هن اڳيان عزرائيل جيان ٻانهون ٻاهر ڪڍي هن جو روح قبض ڪرڻ لاءِ تيار بيٺي هئي.
اها عمارت هوبهو هن جي گذريل زندگيءَ جو خاڪو هئي. ان جي هر منزل هن جي زندگيءَ جي منزل هئي. ان عمارت جي سڀ کان هيٺائين منزل ڄڻ هن جي مٿي جيان هئي جنهن تي اها عمارت هن جي ڪيل گناهن جيان بيٺل هئي. هن نظر ڊوڙائي وهي ويل زندگيءَ جي ميري پاڻيءَ تي سوچيو، اتي گناهن ۽ گند کانسواءِ هن کي ڪا به شيءِ نظر نه آئي. پنهنجي گناهگار زندگيءَ تي سوچي هو ڏاڍو ڊنو ۽ موت هر هر ان ڊگهي عمارت جي مٿين حصي مان ڄڀ ڪڍي هن کي ڏنگڻ لاءِ الرون ڪرڻ لڳو. هو سوچي رهيو هيو رب کي ڪهڙو منهن ڏيندو. قبر جي عذاب کان ڪيئن بچندو. دوزخ جي باهه هن جي رڳ رڳ ۾ ڊڪڻ لڳي. نرڙ جو پگهر هن کي منهن جي ٻنهي پاسن ڏانهن موت جي فرشتي جي هيٺ سرندڙ آڱرين جيان ڳچيءَ ڏانهن وڌندي محسوس ٿيو.
گذريل ڪيترن ڏينهن کان هو روز رات جو عجيب خواب ڏسي رهيو هيو. هن کي ياد نه هيو ته ڪا اهڙي رات هجي جيڪا خواب بنا گذري هجي.
ان رات هو سمهيو ته هن خواب ۾ ڏٺو هن وٽ لوهه جا ذرا آهن جن کي هو ڄڻ رت ٻوڙيل ڳاڙهن ڏندن جهڙن ٽانڊن جي وات مان نڪرندڙ باهه جي ڄر تي گرم ڪري سنڌاڻ تي رکي ڊگهن وڏن ڪوڪن جي صورت ۾ گهڙي رهيو آهي. هن اٺهتر ڪوڪا گهڙيا آهن. پوءِ هن هڪ هٿوڙي سان اهي ڪوڪا هڪ ٻئي پويان پنهنجي گهر جي دروازي جي چوکٽ ۾ هڻڻ شروع ڪيا آهن. هن ڏٺو اها چوکٽ هر لڳندڙ ڪوڪي سان وڌيڪ چيرجي ڏرندي وئي آهي. ان جا ڏار ڄڻ ڪوريئڙي جي ڄار جيان سنها ان چوکٽ کي چنبڙيا پيا آهن. هن جڏهن سڀ ڪوڪا هڻي آخري اٺهترهون ڪوڪو ڪاٺ ۾ هنيو آهي ته چوکٽ ڀرندڙ رک جيان اچي هن جي پيرن ۾ پئي آهي. عمارت جون ڪجهه سرون جيڪي چوکٽ سهاري هيون اچي هن مٿان ڪريون آهن ۽ هو ذري گهٽ پورجي ويو آهي. هن رڙيون ڪرڻ شروع ڪيون آهن. جڏهن هن جي اک کلي آهي ته هو سڏڪي رهيو آهي. هن جي اکين مان ڳوڙها ڳڙي وهاڻي تي ڪري رهيا آهن. ٿڌا پگهر هن جي اڇن وارن ۾ جوئن جيان سرڪي رهيا آهن. هن جا هٿ چادر کي مٺين ۾ ڀيڪوڙي بند ٿي چڪا آهن.
هن محسوس ڪيو سندس آخري وقت اچي چڪو آهي. هاڻي هن کي خدا آڏو وڃي هر گناهه جو حساب ڏيڻو پوندو. هن سوچيو ان خواب جي تعبير موت کانسواءِ ٻي ڪا به نه آهي. هو مرڻ وارو آهي. هن پنهنجي زندگيءَ جا اٺهتر ڪوڪا هڻي پورا ڪيا آهن. زندگيءَ جي دروازي جي چوکٽ ڏرا ڏئي ٽٽي هيٺ ڪري چڪي آهي. هن جا رستا بند ٿي چڪا آهن. موت هن کي پنهنجن ڪلهن تي کڻي هڪ اهڙي اونڌائي بيابان ۾ ڦٽو ڪندو جتي اهي سڀ ارواح هن کان پنهنجو پلئه وٺڻ لئي موجود هوندا جن سان هن ظلم ۽ زيادتيون ڪيون. هو ٽپو ڏئي بستري تان اٿيو ۽ هن پنهنجا هٿ کڻي سجدو ڪري خدا کان ڪيل گناهن جي معافي ورتي.
“اي رب مونکي معاف فرماءِ... مان ڏوهاري آهيان... مون انسانن کي تنگ ڪيو... عورتن جي عصمت لٽي ۽ مسڪينن جو خون پيتو. مان معافيءَ جو طلبگار آهيان ۽ بيشڪ تون توبهه ڪرڻ وارن کي معاف ڪرين ٿو.”
پوءِ هن تصور ۾ ان اگهاڙي تازي ڄاول ٻار جو مئل جسم ڏٺو جيڪو گند جي ڍير تي پيل هيو، ان پويان گند کي لڳل باهه جي اڀرندڙ دونهي مان هن کي اها خاڪروب عورت نظر آئي جيڪا روز پکاليءَ جي اچڻ کان اڳ گهٽين کي ٻهاري ڏيندي هئي. تن ڏينهن هو يونين ڪائونسل جو چيئرمين هيو. قائدي اعظم ڪٽ ٽوپي پائي مڇن کي خضاب هڻي هو اڇي ڪلف لڳل ڪاٽن جي جوڙي سان هڪ خوبصورت بيد جي وڪڙدار ڇڙي هٿ ۾ کڻي گهٽين ۾ گهمندو هيو. هڪ ڏينهن صبح جو سوير آذانن مهل جڏهن اها خاڪروب عورت هن جي بنگلي نما گهر اڳيان گهٽيءَ کي ٻهاري ڏئي رهي هئي ته هن کيس ٻانهن ۾ هٿ وڌو.
“ٻيڻين پگهار ڏيندو سانءِ” هن عورت کي گئريج طرف گهليندي چيو “رڙ نه ڪر... اچ... ڏس ڳالهه سمجهه... نه ته صفا ڪپي ڇڏيندو سانءِ... چپ... صفا چپ...”
عورت ڪنجهي ڪرڪي ۽ جڏهن گئريج مان ٻاهر نڪتي ته پکالي پريان روڊ تي ڇنڪار ڪندو اچي هن جي ڀر ۾ پهتو. عورت پٿر جيان بيٺل هئي.
“هيڏي آڙي خدو هٿ ڌوئار” اندران گئريج مان هن جو ٿلهو آواز آيو.
پکالي اڳتي وڌي هن وٽ ويو ۽ پکال مان پاڻي الٽيون ڪندو هن جي جهليل ٻڪ ۾ ڪريو.
هن پوءِ جڏهن خدا آڏو جهليل ٻڪ طرف ڏٺو ته محسوس ڪيو پکال مان پاڻي نه تيزاب وهندو هجي، جنهن ڪري هن جا هٿ سڙي چمبڙيءَ جي اڀريل ڦوڪڻن ۾ تبديل ٿي ويا هجن. دونهون هن جي سڙيل آڱرين مان ان مري ويل تازي ٻار جي روح جيان مٿي بلند ٿي رهيو هيو جنهن تازي ٻار کي ان خاڪروب عورت جي جسم مان جنم وٺڻ کانپوءِ هن گهٽا ڏئي گند جي ڍير تي اڇلرائي ڇڏيو هيو.
هو رڙ ڪري اٿيو ۽ واش بيسن جو نل کولي هن پنهنجا ٻئي هٿ ان هيٺان ڏئي ڇڏيا.
صبح ٿيڻ سان هن موت جو انتظار ڪرڻ شروع ڪيو، هن کي پڪ هئي ته رات واري خواب جي تعبير جلد ٿيڻ واري آهي. موت ڪنهن وقت به هن مٿان نازل ٿي هن جي جسم تي لت رکي روح کي ڇڪي جدا ڪري سگهي ٿو. هن جو اهو پورو ڏينهن انتظار ۾ گذري ويو پر موت نه آيو. رات ٿي ۽ هو وري رب کان معافي وٺي ڪلمو پڙهي اکيون ٻوٽي سمهي پيو.
ان رات هن هڪ عجيب خواب ڏٺو، هن ڏٺو ڪاري رات ۾ هو ڪنهن قبرستان اندر موجود آهي. هن جي هٿ ۾ باهه جي بٺيءَ مان نڪتل تازو گرم ڳاڙهي لوهه وارو بيلچو آهي جنهن سان هو پنهنجي ڪتبي واري قبر کوٽي رهيو آهي. سرد ۽ سنسان رات ۾ پگهر هن جي ڪلهن تان پڇ مٿي ڪري زهريلن وڇن جيان هيٺ ڊوڙي رهيو آهي، هڪ وڏي جدوجهد کانپوءِ هن کي هڪ هڏائون پڃرو نظر آيو آهي، هن هيٺ نوِڙي ان هڏائين پڃري جو هر هڏ الڳ ڪري ڳڻڻ شروع ڪيو آهي. هن جڏهن منڍيءَ جي هڏي کي کنيو آهي ته ان جي اکين مان ٻه ڪارا نانگ ڦڻ ڪڍي هن آڏو بيهي رهيا آهن ۽ هن جي اک کلي وئي آهي.
هن سوچيو، ان قبر ۾ پيل هڏا هن جا ڪيل اهي گناهه آهن جن کي ڳڻيندي جڏهن هن منڍيءَ جي هڏي کي هٿ لاٿو آهي ته ٻه فرشتا نانگن جي روپ ۾ هن آڏو اچي نيڪي ۽ بديءَ جو حساب وٺڻ لاءِ اڀا ٿي بيهي رهيا آهن. هاڻي هو پڪ سان مرڻ وارو آهي ۽ قدرت هن کي اڳواٽ اهو ڪجهه ڏيکاري رهي آهي جنهن لقاءَ کي اڳتي هلي هن کي منهن ڏيڻو پوندو ۽ هڪ نه کٽندڙ عذاب ۾ مبتلا ٿيڻو پوندو.
پوءِ هن کي ديوان مولچند ياد آيو، جڏهن هو بي ڊي ميمبر هيو ته هن ديوان مولچند سان ڀائيداري ڪري اتي محلي ۾ ڪڪڙن جو تيل پيهڻ جي مل هئين. ڪڪڙن سان ڀريل وڏيون ٽرڪون پاڙي جي سوڙهين گهٽين مان لنگهينديون ان مل وٽ اينديون هيون. انهن ٽرڪن جي ڦيٿن هيٺان اچي ڪيترا معصوم ٻار مئا ۽ معزور ٿيا. ڪيترا پوڙها پاڻ بچائيندي گهٽين جي بيٺل گندي پاڻيءَ ۾ ترڪي ڪريا.
هڪ ڏينهن هن ديوان مولچند کي مارائي مل تي قبضو ڪيو. ديوان مولچند تي ريس ڪورس روڊ وٽ پراڻي اسٽيڊيم ڀرسان انڌاري روڊ تي ان وقت ڏنڊن سان حملو ڪيو ويو جڏهن هو موٽرسائيڪل تي ڳوٺ کان موٽي رهيو هيو. ديوان مولچند جا هڏا ذرا ذرا ٿي ويا ۽ هن تصور ۾ ڏٺو اتي سڀ هڏا هيا. هن جا هڏا، ديوان مولچند جا هڏا، گندي سوڙهي گهٽيءَ جي مظلومن جا هڏا، لاتعداد هڏا جن جي ڳڻپ هن جي وس کان ٻاهر هئي. جن کي ڳڻي ڳڻي هو ٿڪجي چڪو هيو.
هن کي پڪ هئي ته هو هاڻي هڏن ۾ تبديل ٿيڻ وارو آهي. بس موت هن تي هڏائين هٿيار سان حملو ڪندو ۽ هن جي نرڙ تي اهڙو سنڌائتو ڌڪ هڻندو جو هن جو روح پرواز ڪري ويندو. اهو سڄو ڏينهن هن موت جو انتظار ڪيو. صبح ٿيو، سج وڌيو، سانجهي ٿي ۽ پوءِ وري اهائي رات، پر هن کي موت نه آيو. هو اٿيو، هن وضو ڪري نماز پڙهي، خدا کي ياد ڪيو ۽ پوءِ ڪلمو پڙهي پاڻ تي شوڪاري اکيون ٻوٽي سمهي پيو.
تنهن رات هن خواب ۾ ڏٺو هو ڪنهن ريگستان ۾ لٺ سهاري واريءَ جي ڀٽن تان لنگهي رهيو آهي. سج ايڏو هيٺ آهي جيئن اهو سندس هٿ ۾ جهليل لٺ مٿان لهي آيو هجي. دوزخ جهڙي گرميءَ ۾ هن پنهنجو دماغ ڦاٽندي محسوس ڪيو آهي. پوءِ هن جو دماغ ٽڙڪو ڏئي مٿان چيرجي ٻن حصن ۾ ورهائجي هن جي ڪلهن تي لڙڪي پيو آهي، ڪا ڳجهه پريان سنهيون سيٽيون وڄائيندي هن جي کٻي ڪلهي تي لٿي آهي ۽ ان هن جي مغز ۾ ٽونگا هڻي ميڄالو کائڻ شروع ڪيو آهي. هن جي وجود ۾ ايتري سڪت نه آهي جو هو ان ڳجهه کي هڪلي سگهي. هو ڏاڍو بي وس ۽ لاچار آهي. ڳجهه هن جي ڪلهي تي ويهي ميڄالو کائيندي رهي آهي ۽ هو ٿاٻڙيل قدمن سان تپيل واريءَ تي هلندي اونڌي منهن هيٺ ڪريو آهي ته هن کان ڇرڪ نڪري ويو آهي.
هن خواب مان بيدار ٿي پنهنجن پيرن کي هٿ هڻي محسوس ڪيو، هن کي لڳو اتي ڳاڙهيون اڀريل لڦون آهن. هن جي حيرت جي ڪا حد نه رهي آهي، هو رنو آهي ۽ پوءِ رڙيون ڪري رب کان پنهنجن ڪيل گناهن جي معافي ورتي آهي. پوءِ هن سوچيو آهي ان ڳجهه جي شڪل ان عورت جهڙي هئي جنهن کي ڪيترا سال هن رکيل ڪري پاڻ وٽ رهائيو، ان خوبصورت عورت جي شادي ڏي وٺ جي رسم هيٺ هڪ نوجوان سان ٿي هئي. شاديءَ کانپوءِ ان جوڙي جو وقت چڱو گذري رهيو هيو. پر ڏي وٺ جي نتيجي ۾ ان نوجوان جي ڀيڻ پنهنجي مڙس وٺ خوش نه هئي. ڪجهه وقت کانپوءِ ان کي طلاق ٿي وئي. ڇوڪريءَ جي پيءُ ان نوجوان تي زور ڀريو ته هو به سندس ڌيءَ کي طلاق ڏئي، پر نوجوان انڪار ڪيو. جن ڏينهن هو يونين ڪائونسل جو ميمبر هيو ڇوڪريءَ جي پيءُ هن کي چڱو مڙس سمجهي دانهن ڏني.
“سائين منهنجي ڌيءُ جي زندگيءَ کي خطرو آهي. هن جي حياتي بچائي مڙس کان طلاق ڏياري هن حوالي ڪئي وڃي” هن هٿ ادب جا ٻڌي روئڻهارڪي آواز ۾ عرض ڪيو.
“برابر اها تنهنجي حوالي ڪئي ويندي” هن وڏي غور ۽ فڪر مان ڳالهائيندي چيو “ان لاءِ عدالت جو سهارو وٺڻو پوندو ۽ جيستائين عدالت ڪو فيصلو ڪري توکي ڇوڪري مان وٽ رهائڻي پوندي”
ڇوڪريءَ جو پيءُ گهري سوچ ۾ پئجي ويو.
“ها ڇو نه” پوءِ هن چيو “تون ابو امڙ برابر آهين، چڱو مڙس آهين... ڇو نه... ڇوڪري تو وٽ وڌيڪ محفوظ هوندي” ٻئي ڏينهن هن پوليس کي پئسا کارائي ڇوڪريءَ کي گهران کڻايو ۽ ڪورٽ ۾ طلاق جو مقدمو درج ڪرائي هن هر رات ان ڇوڪريءَ جي عزت تي حملو ڪيو ۽ وقت به وقت شهر جي سرڪاري ڪامورن کي خوش ڪرڻ لاءِ انهن ڏي پڻ ڏياري موڪليو. اها نوجوان ڇوڪري چار سال هن وٽ رهي. هڪ رات هوءَ وجهه وٺي هن جي بنگلي مان ڀڳي ۽ جڏهن گهٽيءَ ۾ ٻاهر نڪتي ته ماڻهن ڏٺو هن کي صرف چولو پاتل هيو ۽ پوءِ اها اگهاڙي عورت هڪ ڳجهه ۾ تبديل ٿي وئي. هن ٻئي هٿ پنهنجي مٿي کي ڏنا ۽ چرين جيان وٺي ڪمري مان ٻاهر ڀڳو.
“هُش... هُش...” هو هوا ۾ هٿ هڻي ڪنهن کي هڪلڻ لڳو، ڪمري ٻاهران پيل صوفي سان ٽڪرائجي هيٺ ڪريو ۽ هن جو مٿو وڃي اتي پيل شيشي جي ٽيبل جي ڪنڊ سان ٽڪرايو. هن جا خدمتگار ڀڄندا آيا ۽ اچي سهارو ڏئي صوفي تي ويهاريائونس.
“مان مرڻ نه ٿو چاهيان” هن بي وسيءَ مان روئندي ڪنڌ کي ڌوڻيندي چيو “مونکي بچايو”
پوءِ اهو سڄو ڏينهن هن موت جو انتظار ڪيو. هن کي پڪ هئي ته اها ڳجهه هن جو ميڄالو کائي مغز خالي ڪري ويندي ۽ هو مري ويندو. پر هن کي موت نه آيو ۽ سج لٿي کانپوءِ هن پنهنجي هوٽل ڀرسان ٺهيل مسجد ۾ نماز پڙهي، توبهه تائب ٿي وري اچي پنهنجي ڪمري ۾ ستو.
هو پريشاني ۽ خوف کان ڪافي دير جاڳندو رهيو، هن کي پڪ هئي ته هو جيئن ئي ننڊ جي چنبي ۾ ڦاسندو اها هن کي اڏاري خوفناڪ خوابن جي واديءَ ۾ وڃي ڦٽو ڪندي ۽ ائين ئي ٿيو هن جي اک جيئن ئي لڳي ته هن ڏٺو هڪ اڻ وڻندڙ خواب جنهن ۾ هو پٿرن، سيمنٽ، سرن ۽ بجري جي ڍير تي ويٺل آهي. هو پنهنجن ٻنهي هٿن سان ٻڪ ڀري ڪڏهن پٿر چٻاڙي رهيو آهي ته ڪڏهن سيمنٽ بجرو ۽ سرون، هن جا ڏند هڪ ٻئي پويان ڀڄندا ويا آهن. هن جو پيٽ لوهه جيان سخت ٿي چڪو آهي پر هن جي بک ختم نه ٿي آهي. هو کائيندو ويو آهي ۽ پوءِ اهڙو وقت آيو آهي جو هن جا سڀ ڏند ڀڄي هيٺ ڪري چڪا آهن ۽ وڌندڙ بک کان هو رڙيون ڪرڻ لڳو آهي.
جڏهن هن کي جاڳ ٿي ته هو سڏڪي رهيو هيو. هن وات کولي ڏندن کي آڱرين سان ڇهيو، هن کي وات ۾ واريءَ جي ڪچ ڪچ محسوس ٿي رهي هئي. هن سوچيو خواب ۾ هن جا سڀ ڏند ڀڄي پيا آهن ان جي تعبير پڪ سان اها ئي آهي ته هن جا ڏينهن پورا ٿي چڪا آهن. هاڻي هن جي بچڻ جي اميد نه آهي. هو وري توبهه تائب ٿيو ۽ ڪلما پڙهڻ شروع ڪيا.
هو ماضيءَ ۾ کوئجي ويو، هن ڏٺو يونين ڪائونسل جي چيئرمينيءَ جي زماني ۾ هن پنهنجي اثر رسوخ تي ڪيترائي ٺيڪا هٿ ڪيا. هن فوٽ پاٿيون ٺهرايون، روڊ ٺهرايا ۽ سرڪاري عمارتون اڏايون، هن جون اڏايل سڀ شيون پنهنجي عمر پوري ڪرڻ کان اڳ ڊهي ڀري ڀڄي پيون. هن بي ايماني ڪري ٺيڪن مان ڪروڙين روپيا بچايا ۽ اڄ اهي سڀ عذاب بڻجي هن جي خوابن ۾ هن لاءِ موت ۽ سزا جي بشارت کڻي ظاهر ٿيا. هن هر هر رب کان معافي پئي ورتي.
“يا رب... هن گناهگار کي معاف فرماءِ... يا رب قبر ۽ قيامت جي عذاب کان پناهه ڏي”
هو رنو ۽ پوءِ موت جو انتظار ڪيو. هن کي پڪ هئي ته هن دفعي ڏٺل خواب جي تعبير موت کانسواءِ ٻي ڪا به نه آهي پوءِ سج اڀريو، وري سانجهي ٿي ۽ رات موٽي آئي پر هن کي موت نه آيو.
جڏهن رات گهري ٿي ته هو بستري تي پاسا ورائي ڄڻ هڪ نئين خواب جو انتظار ڪرڻ لڳو، خواب جي تصور کان هن کي وري پيشانيءَ تي ٿڌو پگهر اچڻ لڳو، ڪافي دير گذري ۽ پوءِ نيٺ هو ننڊ جي کليل وات ۾ گم ٿي ويو.
ان رات خواب ۾ هن پنهنجي مرحوم زال کي ڏٺو، هن ڏٺو سندس زال کي ڪفن پاتل آهي ۽ هوءَ بي سڌ اکيون کولي هڪ بستري تي ليٽي مٿي ڇت ڏانهن نهاري رهي آهي. ڪو بڇڙي شڪل وارو شخص جنهن جي ميرن هٿن جا ننهن وڏا آهن اهو هن جي زال جو ڪفن پاسي ڪري سندس شرم گاهه مٿان بيٺل وار هڪ هڪ ڪري پٽي رهيو آهي. هن جي زال بي سڌ آهي. هن کي پٽجندڙ وارن ڪري ڪا به تڪليف محسوس نه ٿي رهي آهي. پر شرم گاهه مٿان سٽ ڏئي پٽجندڙ وارن ڪري هن کي هيٺ سنهيون ڇڪون اچي رهيون آهن. آخر ان بڇڙي شڪل واري شخص هڪ هڪ ڪري اهي سڀ وار پٽي ڦٽا ڪيا آهن. جڏهن ان آخري وار پٽيو آهي ته هو ڦهڪو ڏئي هيٺ ڪريو آهي ۽ پوءِ هن کي جاڳ ٿي وئي. هن وٺي رڙيون ڪرڻ شروع ڪري ڏنيون. هن کي پنهنجي مرحوم زال اهڙي حال ۾ ڏسي ڏاڍو ڏک ٿيو. شايد هن جا اهي وار هن جي حياتيءَ جا ڏينهن هيا جيڪي وقت جي ظالم هٿ پٽي ڦٽي ڪيا. وقت جيڪو شرم گاهه مان ڦٽي ٿو ۽ وارن جيئن وڌي ٿو. هن جو هر لمحو، هر گهڙي پاڙ کان پٽجي چڪو آهي. هن سوچيو هاڻي هو پڪ سان مرڻ وارو آهي. ايندڙ رات تائين هن جو جيئڻ محال آهي، هن جو رستو صاف ۽ سڌو ٿي چڪو آهي. هن کي واپس ورڻو آهي.
پوءِ هن پنهنجي مرحوم زال تي سوچيو، اهي هن جي جوانيءَ جا ڏينهن هيا، جڏهن هو پنهنجي زال جي سامهون غير عورتن سان همبستري ڪندو هيو، هن جي زال هڪ شريف ۽ سٺي خاندان سان تعلق رکندي هئي. ان هن کي هر بري فعل کان روڪيو، پر هو نه مڙيو، هن ڪيترا ڀيرا زال جي منع ڪرڻ تي هن سان جهڳڙو ڪيو ۽ پوءِ نيٺ هڪ ڏينهن ان کي طلاق ڏني پر ان کي گهر کان ٻاهر نه وڃڻ ڏنو. سندس زال به هن جا عذاب سهندي هن وٽ موجود رهندي آئي. هر دفعي ڪاوڙ کان پوءِ هن وري وري زال کي طلاق ڏني ۽ ائين طلاق کي مذاق سمجهي هن هر دفعي زال تي آزمايو. ڪنهن چڱي مڙس کي اها جرئت نه ٿي ته هو اڳتي وڌي هن زور آور کي سمجهائي.
آخرڪار هن جي زال اڌرنگي جي مرض ۾ مبتلا ٿي هڪ دردناڪ زندگيءَ کي الوداع چئي هن دنيا مان لاڏاڻو ڪري وئي. مرڻ کان اڳ ان بيماريءَ جي بستري تي ليٽي لاچاريءَ مان مٺيون ڀيڪوڙيل هٿ کڻي ڦريل واڇن سان چچريل لفظن ۾ هن کي بددعائون ڏنيون، پٽ ۽ پاراتا ڏنا. پر هن جون خضاب لڳل مڇون سدائين مٿي رهيون ۽ اڄ هن جون مڇون ڳلن تان ڳڙندڙ ڳوڙهن ڪري آليون ٿي هيٺ ڪري پيون هيون.
موت جو خوف وري هن کي ورائي ويو. هن سوچيو وقت جا وار هڪ هڪ ٿي پٽجي چڪا آهن. هاڻي اهڙو ڪو به وار نه آهي جيڪو هن کي موت جي وار کان بچائي سگهي. پوءِ هن پاڻ کي بي سڌ بستري تي سڌو ڇڏي ڏنو. هو هلڪا ساهه ائين کڻڻ لڳو ڄڻ موت سندس مٿي کان روح قبض ڪرڻ لاءِ هٿ کولي تيار بيٺو هجي. هو آلين اکين سان ڇت ڏانهن ڏسي موت جو انتظار ڪندو رهيو. هڪ دفعو وري صبح ٿيو. سانجهي ٿي ۽ رات ٿي پر موت هن ويجهو نه آيو. هن جي ڌڙڪندڙ دل رب کي ياد ڪندي رهي ۽ چپ رب کان معافيءَ جي التجا لاءِ چرندا رهيا.
جڏهن رات گهڻي اڳتي ٽپي وئي ته ان جا چانڊوڪيءَ ۾ پوئتي ڇڏيل پيرا سانت جي ساز تي نچڻ لڳا ۽ پوءِ انهن پيرن تي هڪ خواب آهستي آهستي وکون کڻندو هن ۾ سمائجي ويو. هن ڏٺو هو مري چڪو آهي ۽ ڳاڙهي ڪفن ۾ ويڙهيل هن جو مڙهه هڪ ڏوليءَ ۾ رکيل آهي. ان ڏوليءَ کي چار شخص ڪلهو ڏئي اڳتي وڌي رهيا آهن. جن مان اڳيان ٻه انڌا آهن ۽ پويان ٻه منڊڪائي هلي رهيا آهن. جنازي اڳيان هن جي هائي اسڪول ۾ پڙهائيءَ وارن ڏينهن جو بينڊ ماسٽر جنهن کي انگريزي فوجين جهڙو لباس پاتل آهي اهو وڏين اڇين مڇن هيٺان وات تي ٽرمپٽ رکي ڳٽا ڦوڪي وڄائي رهيو آهي ۽ ٻئي هٿ سان ڳچيءَ ۾ لڙڪندڙ ڊرم کي زور سان ڌڪ هڻي اڳتي وڌي رهيو آهي. ان پوڙهي بينڊ ماسٽر لاءِ مشهور هوندو هيو ته هن کي ٻڪريءَ جا ڦڦڙ پيل آهن. جنازي پويان جيڪي ماڻهو هلي رهيا آهن. انهن ۾ نبو شيدي پنهنجي جسم تي تيل ملي ڪنهن پهلوان جيان ڇاتي ٻاهر ڪڍي مرڪندو اچي رهيو آهي ۽ ان جو تيل لڳل جسم اوندهه ۾ علائوءَ جي هٿ ۾ جهليل شعلي کي وات ۾ گاسليٽ وجهي ڦوهاري هڻڻ ڪري مٿي هوا ۾ باهه جي ڀڀڙ جي روشنيءَ ڪري هر هر چمڪي رهيو آهي، علائو باهه جو شعلو کڻي ڪيٽرو پي بينڊ ماسٽر جي وڄايل ڌن تي نچندو جنازي پويان اچي رهيو آهي. جنازي ۾ شامل ٻين ماڻهن ۾ دلبريءَ جو خاص دلال به شامل آهي جنهن ڪيترا ڀيرا هن کان نٿون لهرايون. بندوق باز باري داد به جنازي پويان هوائي فائر ڪندو اچي رهيو آهي. هن ڏٺو اتي هڪ اگهاڙو شخص جنهن جي مٿي جا وار ڏاڙهي مڇون ۽ ڀرون ڪوڙيل آهن، جنهن کي هو نه پئي سڃاڻي سگهيو اهو ٽهڪ ڏيندو اچي رهيو آهي. رستي جي ڌوڙ ۾ اهڙا ڪافي چهرا هيا جيڪي نظر نه اچي رهيا هيا.
پوءِ هن ڏٺو هڪ تازي کوٽيل قبر ۾ نبو شيديءَ هڪ پهلوان جيان اڪيلي سِر هن کي چيلهه ۾ هٿ وجهي هيٺ سمهاريو آهي ۽ هو رڙ ڪري جاڳي پيو. هن جا ساهه تيز هلي رهيا هيا. جيئن هو موت جي منهن مان واپس آيو هجي. هن موت کي پنهنجين اکين سان ايڏو ويجهو ڏٺو هيو جو هن کي يقين ئي نه پئي آيو ته هو جيئرو آهي.
پوءِ هن سوچيو اهڙي واضح خواب جي تعبير ان کان وڌيڪ ڪهڙي ٿي سگهي ٿي ته هو بس مرڻ وارو آهي. موت جو تصور ايندي هن جا هٿ پير ٿڌا ٿي ويا. هن جو من موت تي راضي ٿيڻ لاءِ ڪنهن به صورت ۾ تيار نه هيو. هن جا گناهه هر هر دوزخ جي باهه مان پيدا ٿيندڙ دونهي ۽ ڄر مان خوفناڪ شڪليون ٺاهي هن کي ڊيڄاري رهيا هيا. هن ڏٺو زندگيءَ جي سرحد جي ٻئي پاسي موت جي حد اندرڪيترائي ڪردار ڪات تکا ڪري هن جي اتي پهچڻ جو انتظار ڪري رهيا هيا. پوءِ اهو سڄو ڏينهن هميشه جيان هن موت جو انتظار ڪيو. هن کي پڪ هئي ته اهو ڏينهن هن جي زندگيءَ جو آخري ڏينهن آهي. پر اهو ڏينهن اڳتي وڌندڙ سج سان پنهنجو سفر پورو ڪري اولهه ۾ وڃي آرامي ٿيو. موت هن جي ويجهو نه آيو. رات ٿي ۽ هو وري روئي پيو.
“اي رب مونکي معاف فرماءِ” هن هٿ مٿي ڪري رب کان وري پنهنجن گناهن جي معافي ورتي “اي رب مونکي انهن دهشتناڪ خوابن کان آجو ڪر... جيئن مان سڪون جي ننڊ سمهي سگهان... مونکي اهڙن خوابن کان پناهه ڏي جن جي تعبير موت کان سواءِ ڪجهه به نه آهي”
هو اڌ رات تائين ٻئي هٿ بلند ڪري رب اڳيان توبهه تائب ٿيندو رهيو. هن هر هر خدا کي انهن خوفناڪ خوابن کان پناهه جي درخواست ڪئي. هو روئيندو رهيو... روئيندو رهيو ۽ هن کي روئيندي روئيندي ننڊ اچي وئي. ان رات رب هن جي دعا قبول ڪري ورتي، سموري رات هو بستري تي سڪون سان ليٽيو رهيو، سج ڪافي مٿي چڙهي آيو، پوءِ منجهند ٿي ۽ رات موٽي آئي پر هو ليٽيو رهيو.
هن جا چار نوڪر ڀڄندا آيا، ڪمري جي در کي ڌڪ هڻي کولي وڌائون، اندر پهتا، پر هو سڪون سان ليٽيو رهيو، نوڪرن هن کي ڌوڻي ننڊ مان جاڳائڻ جي ڪوشش ڪئي پر هو نه اٿيو. ان رات هن ڪو به خواب نه ڏٺو ڇو جو مئل ماڻهو خواب نه ڏسندا آهن.
o