• مرتب پاران
لاڙڪاڻو ڊسٽرڪٽ هسٽاريڪل سوسائٽي گذريل 31 سالن کان پنهنجي محدود وسيلن آهر لاڙڪاڻي جي تاريخ تي ڪم ڪندي رهي آهي. هتي مان سوسائٽي جو مختصر تعارف ۽ اهم پروگرامن جو تفصيل ٻڌائڻ ضروري ٿو سمجھان ته جيئن اوهان پڙهندڙن وٽ هن سوسائٽي بابت به بنيادي ڄاڻ پهچي سگھي.
لاڙڪاڻو ڊسٽرڪٽ هسٽاريڪل سوسائٽي جو قيام 27 سيپٽمبر 1985 تي ٿيو. ان وقت لاڙڪاڻي ضلعي جو ڊپٽي ڪمشنر محمد هاشم ميمڻ هو جنهن جي ذاتي دلچسپي سبب ئي هي سوسائٽي وجود ۾ آئي. سوسائٽي جي بنيادي ميمبرن ۾ محمد هاشم ميمڻ، اختر علي قاضي، ڊاڪٽر حميده کهڙو، مهتاب اڪبر راشدي، ڊاڪٽر عبدالمجيد ميمڻ، پروفيسر عبدالمنان چانڊيو، ڊاڪٽر درمحمد پٺاڻ، ڊاڪٽر اياز قادري، عبدالحق زيب عاقلي، قربان علي بگٽي، انيس انصاري، خالد محمود کهڙو ۽ ڊاڪٽر سيد محمود شاهه شامل هئا.
سوسائٽي جو پهريون چيئرمين محمد هاشم ميمڻ ۽ پهريون سيڪريٽري انيس انصاري هو. 1985 کان وٺي 2001 تائين هن سوسائٽي جا چيئرمين ان وقت جا ڊپٽي ڪمشنر رهيا. ان دوران لاڙڪاڻي جي مختلف تاريخي ماڳن مڪانن تي مطالعاتي دوار پڻ ٿيندا رهيا. سوسائٽي پاران لاڙڪاڻي جي مختلف محققن کان ڪيترن ئي تاريخي ماڳن تي تحقيق ڪرائي وئي بعد ۾ اهي مضمون اخبارن ۾ شايع پڻ ڪرايا ويا. انهن محققن ۾ ڊاڪٽر ميمڻ عبدالمجيد سنڌي، انيس انصاري، هدايت منگي، ڊاڪٽر درمحمد پٺاڻ، ڊاڪٽر بشير احمد شاد ۽ ڊاڪٽر شاهنواز سوڍر وغيره شامل آهن.
1995ع ۾ ڊپٽي ڪمشنر شمس الدين جعفراڻي جي سرپرستي ۾ سوسائٽي پاران لاڙڪاڻي جي تاريخ تي هڪ نهايت ئي اهم ڪتاب ”لاڙڪاڻو صدين کان“ شايع ٿيو. جنهن ۾ 19 تحقيقي مقالا شامل ڪيا ويا. ان ڪتاب کي ان وقت جي سيڪريٽري ڊاڪٽر بشيراحمد شاد ترتيب ڏنو.
20 نومبر 1999 تي پروفسير محمد يوسف شيخ ۽ ڊاڪٽر بشير احمد شاد سوسائٽي جي دستور کي حتمي شڪل ڏئي تيار ڪيو. 2001 ۾ سوسائٽي جي سرڪاري سرپرستي ختم ٿي، جنهن کانپوءِ پهريون چيئرمين پروفيسر محمد يوسف شيخ ۽ پهريون سيڪريٽري پرفيسر مختيار سمون کي چونڊيو ويو. سوسائٽي جي بورڊ آف مئنيجمينٽ جي گڏجاڻي ۾ لاڙڪاڻي جي ڊپٽي ڪمشنر کي سوسائٽي جو سرپرست مقرر ڪرڻ جو فيصلو ٿيو جنهن تحت سال 2016ع کان هسٽاريڪل سوسائٽي جو سرپرسٽ ڊپٽي ڪمشنر لاڙڪاڻو آهي.
لاڙڪاڻي ضلعي کي 2002 ۾ سئو سال م ڪمل ٿيا. ان سلسلي ۾ لاڙڪاڻو ڊسٽرڪٽ هسٽاريڪل سوسائٽي پاران ”لاڙڪاڻو صد ساله ڪانفرنس“ منعقد ڪرائي وئي، جيڪا ڪانفرنس لاڙڪاڻي جي علمي، ادبي تاريخ جي هڪ تمام اهم ۽ يادگار ڪانفرنس هئي. جنهن جي صدارت ناليواري عالم ۽ دانشور ڊاڪٽر نبي بخش خان بلوچ ڪئي جڏهن ته خاص مهمانن ۾ ڊاڪٽر حميده کهڙو ۽ ڪريم بخش خالد شامل هئا. ان موقعي تي سموري سنڌ مان چونڊ دانشورن ڪانفرنس ۾ شرڪت ڪئي ۽ ڪيترن ئي سنڌي توڙي اردو اخبارن ان ڏينهن تي هڪ ۽ ٻن صفحن جا لاڙڪاڻي جي تاريخ جي حوالي سان خاص ايڊيشن پڻ شايع ڪيا. ان ڪانفرنس ۾ لاڙڪاڻي جي مختلف شعبن سان تعلق رکندڙ 15 شخصيتن کي ”جيون مڃتا ايوارڊ“ پڻ ڏنا ويا. ان موقعي تي ڊاڪٽر درمحمد پٺاڻ جو سهيڙيلLuminaries of Larkana ۽ ڪريم بخش خالد جو مقالو ”قائد اعظم لاڙڪانه مين“ پڻ سوسائٽي پاران ڪتابي صورت ۾ شايع ڪيا ويا. ان کان علاوه ٻين به ڪيترن ئي تنظيمن ننڍا وڏا ڪتابڙا ترتيب ڏئي سوسائٽي پاران ملهائجندڙ صد ساله ڪانفرنس جي موقعي تي پڌرا ڪيا.
ان ئي ڪانفرنس جي موقعي تي لاڙڪاڻي جي تاريخ تي سهيڙيل هڪ ٻيو ڪتاب ”لاڙڪاڻو تاريخ جي آئيني ۾“ پڻ ڇپرائي پڌرو ڪيو ويو. ان ڪتاب ۾ 15 تحقيقي مقالا شايع ڪيا ويا جنهن کي ترتيب ان وقت جي چيئرمين محمد يوسف شيخ ڏنو. ان ئي ڪانفرنس جي موقعي تي لاڙڪاڻي ريلوي اسٽيشن جي ڊراءِ پورٽ جي سامهون واري چوڪ تي ڊاڪٽر نبي بخش خان بلوچ ۽ ان وقت جي ضلعي ناظم خورشيد جوڻيجو جي هٿان ”لاڙڪاڻو مينار“ جي پيڙهه جو پٿر پڻ رکيو ويو.
لاڙڪاڻو ڊسٽرڪٽ هسٽاريڪل سوسائٽي پاران ”ٻي هسٽري ڪانفرنس“ 22 جنوري 2005ع ۾ منعقد ٿي جنهن جي صدارت سنڌ يونيورسٽي جي ان وقت جي وائيس چانسلر مظهرالحق صديقي ڪئي جڏهن ته مهمانِ خاص ناليوارو آرڪيالاجسٽ حاڪم علي شاهه بخاري هو. جنهن ۾ ناميارن دانشورن لاڙڪاڻي جي حوالي سان پر مغز تقريرون ڪيو ۽ مقالا پڙهيا. ان موقعي تي لاڙڪاڻي جي حوالي سان سوسائٽي پاران ڇپايل ڪتاب ”لاڙڪاڻو تاريخي ۽ تحقيقي مطالعو“ جي پڌرائي پڻ ٿي. ان ڪتاب کي ترتيب احسان دانش ڏني.
لاڙڪاڻو ڊسٽرڪٽ هسٽاريڪل سوسائٽي پاران مختلف وقتن تي ”لاڙڪاڻه ڪرانيڪل“ (نيوز ليٽر) پڻ شايع ڪرايا ويا آهن جن ۾ لاڙڪاڻي جي ماضي کان ويندي حال تائين جي تاريخي واقعن کي سهيڙڻ جي ڪوشش ڪئي وئي.
لاڙڪاڻي جي ڌرتي مختلف شعبن ۾ خدمتون ارپيندڙ ڪيترن ئي اهم شخصيتن سان ڀري پئي آهي انهيءَ حوالي سان انهن مانائتن شخصيتن کي خراج پيش ڪرڻ لاءِ سوسائٽي پاران 11 اپريل 2004 کان وٺي پروگرامن جو هڪ سلسلو ”وساريان نه وسرن“ جي نالي سان شروع ڪيو ويو جنهن جا ڪيترائي پروگرام منعقد ٿيا جن ۾ لاڙڪاڻي جي ڪيترين ئي قدآوار شخصيتن بابت مختلف اديبن مقالا پڙهيا. سوسائٽي پاران انهن پروگرامن ۾ پڙهيل مقالن کي ترتيب ڏئي ڪتابي صورت ۾ پڻ پڌرو ڪيو ويو. لاڙڪاڻي جي 21 شخصيتن تي مشتمل ان ڪتاب جو نالو آهي ”ويل نه وسريام“ هن ڪتاب جو مرتب احسان دانش آهي. ان ڪتاب جي مهورت ”ٽين هسٽري ڪانفرنس“ ۾ ڪئي وئي جيڪا 27 اپريل 2007ع تي منعقد ٿي جنهن جي صدارت ناليواري دانشور شهزادي شيخ ڪئي جڏهن ته مهمانِ خاص ناميارو محقق ڊاڪٽر قاسم ٻگھيو هو.
سال 2013ع کان لاڙڪاڻي جي تاريخي ماڳن بابت خاص پروگرامن جو سلسلو شروع ڪيو ويو جنهن جو مستقل عنوان ”ورثو“ رکيو ويو، ان پروگرام تحت مهين جي دڙي کان علاوه ٻين ڪافي تاريخي ماڳن بابت پروگرام منعقد ٿيا.
”چوٿين هسٽري ڪانفرنس“ 30 مارچ 2008ع تي منعقد ٿي. جنهن جي صدارت آثارِ قديمه جي ماهر سيد حاڪم علي شاهه بخاري ڪئي. ڪانفرنس ۾ سڄي سنڌ مان ڪهي آيل محققن لاڙڪاڻي جي تاريخ بابت تحقيقي مقالا پڙهيا.
”پنجين هسٽري ڪانفرنس“ 18 مارچ 2012ع تي منعقد ٿي جنهن جي صدارت شهزادي شيخ ڪئي. ڪانفرنس ۾ محققن پنهنجا تحقيقي مقالا پيش ڪيا. گذريل پنجن ڪانفرنسن ۾ سوسائٽي لاڙڪاڻي مختلف شعبن سان تعلق رکندڙ 20 اهم شخصيتن کي ”جيون مڃتا ايوارڊ“ ڏئي چڪي آهي.
”ڇهين هسٽري ڪانفرنس“ 13 مارچ 2016ع تي گورنمينٽ گرلس هاءِ اسڪول جي آڊيٽوريم ۾ ٿي. جنهن ۾ هسٽاريڪل سوسائٽي پاران ڇپايل ٻن ڪتابن جي پڌرائي پڻ ڪئي وئي. جن مان هڪ ڪتاب اردو ٻوليءَ ۾ ”لاڙڪانه تاريخ و تهذيب“ جنهن کي مختيار سمون ترتيب ڏنو آهي اهو ڪتاب لاڙڪاڻي تي لکيل چونڊ مقالن جي اردو ترجمن تي مشتمل آهي جڏهن ته سنڌيءَ ۾ ڪتاب ”لاڙڪاڻوــ علمي، ادبي ۽ ثقافتي تاريخ“ جو مرتب رضوان گل آهي جنهن ۾ لاڙڪاڻو ڊسٽرڪٽ هسٽاريڪل سوسائٽي جي مختلف پروگرامن ۾ پڙهيل مقالن کي سهيڙيو ويو آهي.
هن ڪتاب ۾ شامل اڪثر مضمون لاڙڪاڻو ڊسٽرڪٽ هسٽاريڪل سوسائٽي جي ڪانفرنسن ۽ سلسليوار پروگرامن ۾ پڙهيل آهن. اميد ته اوهان مانائتا پڙهندڙ لاڙڪاڻو ڊسٽرڪٽ هسٽاريڪل سوسائٽي جي هن ڪتاب کي به اسان جي ٻين ڪتابن وانگر قدر جي نگاهه سان ڏسندا، پڙهندا ۽ پنهنجي قيمتي راين کان آگاهه پڻ ڪندا.
رضوان گل
5 مارچ 2016
لاڙڪاڻو