• موهن جي دڙي جو ميوزم : پرهه سڪينه گاد
موهن جي دڙي جي کوٽائي دوران هٿ آيل شين کي هڪ هنڌ جمع ڪري رکڻ لاءِ ٻن ننڍن ڪمرن تي مشتمل عمارت 1652ع ۾ ٺاهي وئي ۽ انهن ئي ٻن ڪمرن واري عمارت ۾ Exhibitions ڪيا ويندا هئا.
1952ع ۾ ٻوڏ جي ڪري ان پراڻي عمارت کي ڪافي نقصان پهتو جنهن ڪري موهن جي دڙي مان مليل تاريخي سامان کي به نقصان پهتو، جنهن کانپوءِ ٻه ماڙ بلڊنگ ٺاهڻ جو فيصلو ڪيو ويو ان عمارت جو نقشو فرينچ نقشه نگار مونس ايم ايڪورو ٺاهيو. ان ميوزم جي پيڙهه جو پٿر ان وقت جي تعليم جي وفاقي وزير مسز حبيب الرحمٰن 16 مارچ 1960ع تي رکيو. ميوزم کي ٺهڻ ۾ ڪافي سال لڳا جڏهن جڙي راس ٿي ته ان جو افتتاح ان وقت جي صدر محمد ايوب خان 20 جنوري 1967ع ۾ ڪيو. گرائونڊ فل مڪمل طور تي کليل آهي جيئن نوادرات کي اڳي وانگر ٻوڏ ۾ نقصان نه پهچي سگھي.
ميوزم ۾ ڏاڪڻين تان مٿي چڙهجي ٿو ته ديوارن تي نقشا، پينٽنگ، ڊائيا گرامس ۽ ڪافي تاريخي شيون سجايل آهن، ميوزم جي هال ۾ اٽالين نقشا نگار Mr. Carali ۽ Mr. Salim جي ٺاهيل تصوراتي پينٽنگ هڪ مڪمل ديوار تي لڳل آهي جنهن ۾ موهن جي دڙي جي ماڻهن جي زندگي ۽ رهڻي ڪرڻي جي عڪاسي ٿيل آهي.
ميوزم جي ٻنهي پاسن کان چاليهه شوڪيس ٺهيل آهن. جيڪي خاص طريقي سان ٺاهيا ويا آهن. هر شوڪيس جي مٿيئن پاسي کان هڪ جاري نما منگھ ٿيل آهي جتان سج جي قدرتي روشني داخل ٿئي ٿي، بجلي نه هئڻ جي صورت ۾ به ميوزم ۾ ڏينهن جو ڪائي لائيٽنگ جي ضرورت نه ٿي هجي. اهو پاڪستان جي ڪنهن به ميوزم ۾ پهريون تجربو هو ۽ بعد ۾ ٻين به کوڙ سارن پاڪستان جي عجائب گهرن ۾ اهو نمونو استعمال ڪيو ويو. هر شوڪيس ۾ هوا داخل ٿيڻ جا اهڙا منگھ آهن جيڪي اتي رکيل شين کي موسم جي گهم کان محفوظ رکن ٿا. ان قسم جا پهريان ٽي شوڪيس روالپنڊي سون ويلي مان دريافت ڪيل پٿرن جي نماء لاءِ چونڊيا ويا آهن ۽ سکر ڀرسان روهڙيءَ جي جبلن ۽ ڪوٽ ڏجي ۽ آمري مان هٿ آيل نوادرات ۽ مختلف شيون پڻ ميوزم جي انهن شوڪيسن ۾ موجود آهن جيئن ڏسندڙن کي موهن جي دڙي جي تهذيب کان اڳ واري دور جي ڄاڻ ملي ٿي سگهي.
آمريءَ جي رکيل شين کان پوءِ موهن جو دڙو جو چوٿون شوڪيس، جنهن ۾ پراڻي دور جي بليڊ نما پٿر، پٿر جا بال، ٽامي جا اوزار، سڙيل ڪڻڪ جو نمونو، ٽامي جا ٿانو جيڪي ڀڳل ٽٽل حالت ۾ مليا آهن، پٿرن جا ٿانو، بادشاهه جو مجسمو، ڳهه ڳٺا، ڊانسگ گرل (سمبارا) ناياب مهرون، پٿر جا وٽ، جانورن جا هڏا، پٿر جا ڪولابا، پٿرن جا زيور، عاج جا زيور ۽ مخلتف قسمن جي ڌاتن مان ٺهيل زيور، آخري ٻن وڏن ڪنڊن تي وڏيون اَن رکڻ واريون ٺڪر جون گنديون ۽ پاڻي جا مٽ رکيا ويا آهن. ڏاند گاڏي ۽ ڳئون جو نمونو پڻ موهن جي دڙي جي ميوزم ۾ موجود آهي.
ان ميوزم کي اڃا به محوظ بنائڻ جي ضرورت آهي جو ڪجهه سال اڳ اتان تمام قيمتي نوادرات چوري ٿي ويا هئا.