• تاريخ جو وساريل ورق جرنيل شاهه بهارو : جـميل گـاد
جرنيل شاهه بهارو ڌرتيءَ جي دشمنن لاءِ موت جو پيغام هو، هن ڌرتي جي مٿان ٿيندڙ ڪاهن کي ائين روڪيو جو جيڪي ملڪ ۽ انهن جا حڪمران سنڌين جي اهنسا، پيار، محبت، رواداري، مهمان نوازي، سهپ ۽ عدم تشدد واري پاليسي کي سنڌين جي بزدلي سمجهندا هئا. انهن جون به وايون بتال ٿي ويون. سنڌ جي تاريخ ۾ هي واحد سپهه سالار آهي جنهن 84 جنگيون وطن جي ويرين سان وڙهيون ۽ سڀني ۾ فتح حاصل ڪئي. اهڙو مثال سنڌ جي تاريخ ۾ ڪنهن ٻئي هيري جو نٿو ملي.
شاهه بهاري بابت ڊاڪٽر سورلي صاحب پنهنجي ڪتاب ۾ هڪ انگريز مسٽر جيمس جو بيان نقل ڪيو آهي ته ”شاهه بهارو، ميان نور محمد جو هڪ روشن خيال وزير هو، جنهن چانڊڪا ۾ ڪيترائي واه کوٽرايا هئا. مسٽر جيمس ٻئي هنڌ شاهه بهاري جي لشڪر بابت هن طرح لکي ٿو ته ”ميان نور محمد ڪلهوڙي جو وزير شاهه بهارو چانڊڪا جو منتظم هو. جنهن جي هٿ ڏهن هزارن تي مشتمل هڪ ڊويزن جا فوجي جٿا هئا. سنڌ گزيٽيئر اهو لکيو آهي ته شاهه بهارو نور محمد جو وزير هوندو هو جنهن لاڙڪاڻي تي حڪومت ڪئي جنهن وٽ ڏهه هزار ماڻهن تي مشتمل فوجي جٿا هئا، ان کان علاوه لاڙڪاڻي جي تاريخ بابت ڪتاب ترتيب ڏيندڙ گل محمد گاد جي 900 صفحن تي مرتب ڪيل ڪتاب ”لاڙڪاڻو ساه سيباڻو“ ۾ شاهه بهاري جي هڪ معتقد هوت بلوچ جيڪو فارسي جو وڏو شاعر ٿي گذريو، ان به پنهنجي شاعري ۾ شاهه بهاري جي خاصيتن کي ڳايو آهي. ان کي به تاريخي حوالي طور ڪم آڻي سگهجي ٿو، هوت بلوچ چوي ٿو ته ”شاهه بهار ايڪ بزرگ بهادر و بلاغت انتظام داتشن وصلاحيت حڪمراني دانده نائب بود، نيڪ صورت و سيرت و خدا ترس شخص بود، ور مملڪت ميان نور محمد چُون ملڪ افزده شدد آن وقت زير حڪمراني اين نائب لاڙڪاڻه در مشهور حصص مفڪ، شمار ڪرده مي شد زير حڪم شاهه بهار جمله بيت و پنج هزار سپايان لشڪر مي ماندند، جمله هشتاد و چهار جهنگائي ڪردو خدا اوراد رحم ظفر و نصرت ڪرده، سن يڪ هزار ويَڪ صد و پنجاهه وفات بافت ازخاد مانش هوت بلوچ يڪ مشهور شاهه در زيان فارسي بود“ ترجمون شاهه بهارو وڏو بهادر ۽ انتظام رکڻ جي قابليت ۽ حڪومت هلائڻ جي صلاحيت رکندڙ نائب هو. نيڪ صورت، سيرت ۽ خدا ترس شخص هو. ميان نور محمد جي حڪومت ۾ جڏهن ملڪ کي وڌايو ويو، تڏهن ان وقت هن نائب جي حڪمراني هيٺ لاڙڪاڻو ملڪ جي مشهور ۾ شمار ڪيو ويندو هو، شاهه بهاري جي حڪم هيٺ جملي 25000 پنجويهه هزار سپاهين جي لشڪر رهندو هو، ڪل 84 جنگيون ڪيائين، جن سڀني ۾ خدا کيس فتح ۽ نصرت نصيب ڪئي.“
اهم لڙائي جا ميان نورمحمد ۽ قلات جي بروهين ۾ لڳي، تنهن ۾ شاهه بهاري هڪ سورمي جي حيثيت حاصل ڪئي. 1144ع ۾ بروهين عهد شڪني ڪري فريدآباد جي ڀر واري ڪاڇي جي زمين کي ڦريو، جنهن تي ميان نور محمد پاڻ پنهنجي سر انتقام وٺڻ خاطر لاڙڪاڻي ۾ منزل انداز ٿيو. ميان نور محمد پاڻ لاڙڪاڻي ۾ ويهي رهيو ۽ نامور سردار کي امير عبدالله خان سان جنگ ڪرڻ واسطي موڪليائين. چند بهرام جتي امير عبدالله خان اڳرائي ڪري آيو هو. شاهه بهارو ۽ مراد گنجهه به پورو لشڪر وٺي لڙائي لاءِ آيو هو شاهه بهارو هن فوج جو سالار هو، هيءُ فوج فتح پور ۽ ڪنوري ٿيندي لاڙڪاڻي پهتي، ان فوج جو تعداد چاليهه هزار هو. سخت لڙائي کان پوءِ هن جنگ ۾ عبدالله خان مارجي ويو ۽ اها سموري جنگ شاهه بهاري جي حڪمت عملي مطابق وڙهي وئي. ان جنگ کان پوءِ ڪيترن شاعرن شاهه بهاري جي بهادري ۽ حڪمت عملين کي ڏسندي سندس شان ۽ گيت چيا.
هڪ سنڌي شاعر جمن چارڻ پڻ چيو: ”بازي بهارو شاهه کٽي ويو شير کنئون“ ان کان علاوه قلات جي بروهين کان سواءِ جن قومن سان شاهه بهاري کي منهن ڏيڻو پيو. انهن ۾ خلجي، سک ۽ ٻروچن جا ڪافي قبيلا ۽ افغاني شامل آهن، اها ڳالهه ياد رکڻ گهرجي ته جيڪڏهن شاهه بهارو لاڙڪاڻي ۾ نه هجي ها ته هي علائقو به افغاني پٺاڻن جي قبضي هيٺ اچي وڃي ها.
شاهه بهاري جي جرئت واري هاڪ هئڻ ڪري ۽ پٺاڻن کي شڪارپور ٽپڻ جي جرئت ئي نه ٿي سگهي، مٿين حوالن مان پتو پوي ٿو ته جرنيل شاهه بهارو، ميان نور محمد جو هڪ بهادر جرنيل، وزير ۽ سورمو ٿي گذريو آهي. ڪلهوڙن جي حڪومت جي اڪثر لڙاين ۾ اڳرو رهيو ۽ سندس دليريءَ ۽ شجاعت سبب ميان نور محمد سنڌ ۽ سنڌ واسين کي ڪاميابي حاصل ٿي ۽ فخر کان ڌرتي واسين جو ڪنڌ اوچو ڪيو، مٿئين فارسي شعري حوالي موجب سندس حڪم هيٺ پنجويهه هزار پر ”سنڌ گزيٽيئر“، ”قديم سنڌ“ ۽ ”لاڙڪاڻي ساهه سيباڻي“ موجب سندس هٿ هيٺ ڏهه هزار سپاهين جو ڪٽڪ رهندو هو. شاهه بهاري پنهنجي وقت ۾ لاڙڪاڻي کي ترقي ڏيارڻ جون تمام گھڻيون ڪوششون ڪيون. پاڻ قلعه ٺهرايائين ۽ شهر ٻڌائين. لاڙڪاڻي جي اوڀر ۾ سندس قبي جي ڏکڻ ۾ گهاڙ واه جي ٻيءَ ڀر بهارپور ڀرسان هڪ ڦٽل قلعي جا آثار اڃا ڪجهه موجود آهن جو شاهه بهاري جي رهائش طور ڪم ايندو هو. قلعو اٽڪل ٽيهن 30 جريبن ۾ هو، جنهن کي چوڌاري وڏيون ديوارون ۽ چئني ڪنڊن ۾ چار منارا هوندا هئا. بهارپور لڳ جتي هاڻي زيتونن جا باغ آهن. اتي شاهه بهاري عورتن جي سامان وغيره جي خريداري لاءِ بازار به ٺهرائي هئي، بهرحال شاهه بهاري لاڙڪاڻي کي پنهنجي ترقي ۽ اوج ڪمال تي رسايو. لاڙڪاڻي جي رونق ۾ اضافو ڪيو ۽ پنهنجي بهادري ۽ جرئت جا مثال قائم ڪري سنڌي قوم جي ٻين خوبين کان علاوه جنگجو حيثيت کي به عملي طور تاريخ اندر ثابت ڪرائي ويو. شاهه بهاري 1149هه 1735ع تي وفات ڪئي.
جرنيل شاهه بهاري جي ورسي 24 ربيع الثاني تي ملهائي ويندي آهي. شاهه بهاري جو مقبرو لاڙڪاڻي شهر لڳ ميونسپل ڪارپوريشن آفيس پويان گهاڙ واهه جي ڀَر تي آهي، هي مقبرو غلام شاهه ڪلهوڙي سن 1188ع هه مطابق 1773ع ۾ جوڙايو هو. مقبري جي عمارت 75 چورس فوٽ آهي. جنهن تي 39 چورس فوٽن جو قبو، مقبري جي اوچائي 48 فوٽ زمين کان 10 فوٽ مٿي مٿي ٿلهي تي تعمير ٿيل آهي، سندس مقبرو عاليشان آهي دروازي جي ڊزائن تي سنڌالاجي وارن پنهنجو مکيو دروازو ٺهرايو، پر افسوس ان ڳالهه جو آهي جو سنڌ جي هن هيڏي وڏي شخصيت جو مقبرو بي ڌيانيءَ جو شڪار آهي هي مقبرو غلام شاهه ڪلهوڙي سن 1188ع هه مطابق 1772ع ۾ جوڙايو هو، مقبري جي عمارت 75 چورس فوٽ آهي. جنهن تي 39 چورس فوٽن جو قبو، مقبري جي اوچائي 48 فوٽ زمين کان 10 فوٽ مٿي ٿلهي تي تعمير ٿيل آهي. سندس مقبرو عاليشان آهي، سندس دروازي جي ڊزائن تي سنڌ الاجي وارن پنهنجو مکيه دروازو ٺهرايو آهي مگر افسوس ان ڳالهه جو آهي جو سنڌ جي هيڏي وڏي هستيءَ جو مقبرو ائين بي ڌيانيءَ جو شڪار بڻيل آهي. مقبري جي چوڌاري سم ۽ ڪلر وڌي رهيو آهي برساتن سبب گنبذ ۾ به ڏار پئجي ويا آهن.