گناھ جو ڍڪ
وڏيرو کين پنھنجا قصا ٻڌائي رھيو ھو.
”پئرس جي ڪھڙي ٿا ڳالھ پڇو، پئرس ڇا سڄو يورپ سھڻن جو ملڪ آهي ، ڇا سونھن آهي، سونھري وار، نيريون اکيون ۽ کير جھڙي اڇي چمڙي، آئون تہ پھرين پھرين سندن سرير کي ھٿ لائيندي ڊڄندو ھوس تہ ڪٿي ميرو نہ ٿي پوي.“ وڏيري ڳالھ ڪندي کلي ڏنو..
سائين ھي پئرس ڪٿي آهي؟ ويٺلن مان ھڪڙي پڇيو.
”يورپ ۾ ٻيو ڪٿي.“ وڏيري پنھنجي جاڻ جي ڌاڪ ويھاريندي چيو.
”۽ ڀلا اھو يورپ ڪٿي آهي؟ ساڳي ماڻھوءَ وري سوال پڇيو.
وڏيري کي پھرين تہ ڏاڍي چڙ لڳي، پر پوءِ درگذر ڪندي جواب ڏنو ”بابا ھي سڀ ملڪ ۽ شھر ولايت ۾ آھن.“ ولايت جو ٻول ٻڌي انھيءَ ماڻهو ايئن ڪنڌ ڌوڻيو ڄڻ سڀ ڪا خبر پئجي ويس. وڏيري پنھنجي ڳالھ کي جاري رکندي چيو، ”باقي پنھنجي ملڪ جون زائفائون ڪاريون ڪوجھيون ۽ وري اھڙيون ميريون ۽ گدليون جو کين ڏسڻ بہ دل کي نہ وڻي, ھاء يورپ، وڏيري ٿڌو ساھ ڀريندي چيو تہ ڳالھين ڪندي قادر بخش اڳيان اچي ماٺ ڪري بيهي رهيو. وڏيري جي ڪمدار تي نظر پئي تہ ڳالھہ اڌ ۾ ڇڏي ڏني، ڇو قادو وڏيري پڇيس.
”سائين ھي تقاوي پيا گھرن،“ قادر بخش ھٿ سان سڌير، سورج ۽ درگي ڏانھن اشارو ڪندي چيو. انھن ٽنھي ڪولھين پنجاھ پنجاھ رپيا گھريا هئا، ”سائين مون گھڻو ئي چيو مان
تہ اڃا نہ ، پر مڃين ئي نہ ٿا، قادربخش بيزاريءَ واري لھجي ۾ چيو. وڏيري، ڪولھين تي نظر وڌي ڪولھين کڻي ھٿ جوڙيا. ”سائين گلام آھيون، ڏياري اچي مٿان پئي آهي، نہ تہ ڪين گھرون ھا.“ سڌير ھٿ ٻڌندي عرض ڪيو. سڌير ٽنھي ۾ وڏو ھو. پھرين تہ وڏيري کي ڪاوڙ آئي، پر پوءِ الائي ڪھڙو ويچار آيس، ڪمدار کي چيائين، ”قادو ڏين پنجويھہ پنجويھہ رپيا اڃا ڪمايو ئي ڪونہ تہ تقاوي مٿان تقاوي لڳائي ڏني اٿو.“ .
ھاڻي سورج اڳتي وڌي آيو، نہ سائين پنجاھ ڪري ڏيو، پنجويھن ۾ ڪم نہ ھلندو.“ سڀني کي خبر ھئي تہ وڏيرو سورج جي ڳالھ نہ موٽائيندو.
”توھان ايئن ڪونہ مڙندو، قادو پنجاھ ڪري ڏين، وڏيري سورج جي ڳالھ مڃيندي اھڙي نموني سان چيو، جيئن ٻيا ايئن نہ سمجھن تہ ڪو ھن سورج جي ڪا ڳالھ مڃي. وڏيري ڳالھ ڪندي پنهنجي دوستن ڏانهن رخ ڦيرايو ”ھا آئون ڇا چئي رهيو ھوس؟“ وري پاڻ ڳالھ ڪندي چوڻ لڳو، ”ھا ھا مون پئرس جي ڳالھ پئي ڪئي.“
وڏيرو خير محمد پنھنجي ڌر جو وڏو زميندار هو. ھزارين ايڪڙن ۾ زمين پکڙيل ھئس.پر تنھن کان سواءِ وڌيڪ رعب داٻ انھيءَ ڪري ھوس، جو ھو پنھنجي قوم جو سردار هو. سندس برادريءَ جا ڳوٺ چئني پاسي پکڙيل ھئا سندس سڄي علائقي تي پورو ضابطو ھو. سندس موڪل کان سواءِ پن بہ چري نہ سگھندو ھو. سندس زمينن تي ٿيندڙ ھر جھڳڙي جو نبيرو پاڻ ڪندو هو. پوليس بہ سندس مدد کان سواءِ سڦل ٿي نہ سگھندي ھئي. ماڻھن سان سندس ايترو تہ رعب ھو، جو ڪنھن کي مجال نہ ھئي جو ٻڙڪ بہ ٻاھر ڪڍي سگهي. سڀ سندس نبيرو اکين تي قبول ڪندا ھئا. سندس حڪم پٿر تي ليڪ ھوندو ھو. ھر ٻئي ٽي ڏينھن ڪونہ ڪو جھيڙو پيو نبيريندو ھو. سندس اوطاق باغ ۾ ھئي، ھڪڙي پاسي انبن جي شاھي وڻن جون قطارون لڳيون پيون هيون، تہ ٻئي پاسي وري زيتون ۽ ڪيلا جھومر ڪيو بيٺا ھئا. اوطاق جو اڱڻ تمام گهڻو وڏو ھو، جنھن ۾ ڇٻر لڳل ھئي ۽ ڇٻر جي چوڌاري گلن ۽ ٻوٽن جون ڪونڊيون رکيل. سندس حويلي سڏ پنڌ تي ڳوٺ ۾ ھئي. حويلي ۾ اوطاق ئي سڄي ٽڪر ۾ پڪسريون جايون ھيون، ھارين جا گھر ڪچا ٺھيل ھئا. ۽ ڪي تہ رڳو منھن ھئا، جتي ماڻهو ۽ جانور گڏ رھندا ھئا. پاڻ حويلي تي رڳو رات جو ويندو هوگھڻو ڪري سڄو ڏينهن اوطاق ۾ گذاريندو هو، جتان ٻنيءَ جي سار سنڀال لهڻ ويندو هو ۽ ٻنپهرن جو ننڊ ڪري وري شام جو چڪر تي نڪري ويندو هو. آل اولاد وارو ھو، ٽن پٽن جو پيءُ ھو. وڏي پٽ جي گذريل سال ئي شادي ڪرائي ھئائين. بدن جو متارو ۽ قد جو ڊگهو ھو، پر پنڌ نہ ڪرڻ ڪري ۽ سڻڀ وارن کاڌن جي ڪري سندس پيٽ ڪافي نڪري آيو ھو. جڏھن کان ڳوٺ کان شھر تائين پڪو رستو ٺھيو ھو ، پھرين تہ پنھنجن ئي ھارين کان ڀاڄيون ڪرايائين، پر ھو ڪڻڪ ، ڦٽي تي ھريل ڀاڄين تي ڪمائي نہ سگھيا ، وڏيري پاڻ کي بہ ڀاڄين جو تجربو ڪونہ ھو. ھن کي خبر ھئي تہ ڀاڄين ۾ ڪولھين جو ڪو مٽ ڪونھي، سو ڪولھين جي ڳولا ڪرايائين، اھو ڪم قادر بخش جو ھو. پوءِ قادر بخش الائي ڪٿان ڪولھين کي آسرا ڏئي اچي وڏيري جي زمين
تي پھتو. چوڏھن پندرھن ڪکائون جھوپڙيون اڏجي ويون، لوڙھو اچي ويو ۽ اوطاق جي ڀرسان ئي سڏ پنڌ تي ڪولھين جو ڳوٺ ٻڌجي ويو. ڪولھي، محنتي ھاري، ڀاڄين ۽ گاھ ڪرڻ ۾ تاڪ، وڏيري جون ڀاڄيون ۽ گاھ ڀلا ٿيندا ويا.
ھاڻي روز ٽريڪٽر جو ٽريلر ڀرجي شھر پھچندو ھو. ڪڏھن ڪڏھن تہ مال ايترو تہ گھڻو لھندو ھو جو ٻہ ٽي ڍڳي گاڏيون بہ ٽرئڪٽر سان وينديون هيون.وڏيري جو سڀني ڪولھين مان سورج تي راز ھو ۽ ھو سورج جي گھڻو ڪري ھر ڳالھ مڃيندو هو، انھيءَ جو اھو ڪارڻ ڪونہ ھو تہ ھو سڀني کان محنتي يا ڀڙ ھاري ھو، پر سورج جي سھڻي وني ھئي. ڪولھي ھئا تہ ڪارا ڪوجھا پر جيڻا تہ سڀني ۾ اھڙي ھئي جھڙو ڪارن ڪڪرن مان ليئو پائيندڙ چنڊ. جڏھن ڪولھين اچي پنھنجيون جھوپڙيون وڌيون تڏهن سڀ کان پھرين وڏيري قادر بخش کان پڇيو.
”ڪيئن قادر ، آھن ڪي منجھن داڻا؟“
قادر بخش بہ ائين ئي وراڻي ڏني ڄڻ ھن ڪولھين جي ڳولا ۾ خاص ڌيان رکيو ھو، ”سائين اوھان جو ٻانھو آھيان ڏسي واسي ماڻھو آندا اٿم، ڪچو ڪم تہ اوھان جو ڪريان ڪونہ “
”پر تڏھن بہ؟“ وڏيري تفصيل ڄاڻڻ گھري.
”ٻہ ٽي داڻا تہ خاشا آھن پر ھڪ جو تہ جواب ئي ڪونھي. جيڻا نالو اٿس سورج جي وني آھي.“
ٽنھي ڪولھين کي وڏيري وٽان وئي ڪلاڪ کان مٿي ٿي ويو هو. رات ٿي ڇڪي ھئي. قادر بخش ڪولھين جي جھوپڙين وٽ پھچي سڏ ڪرڻ لڳو.
”درگا...، درگا...، آھي ڪو؟“
ٿوري دير ۾ درگو، ليلو، پرڀو ۽ سورج نڪري آيا..
ڪمدار کين سمجھائڻ لڳو، ”اڄ ٽريڪٽر سان پرڀو، درگو ۽ سورج ويندا. گاڏين سان پيلو، ڪيسرو ۽ سڌير ويندا. رات جو ساڳي وقت تي نڪرنداسون.“
پوءِ جڏهن ٽريڪٽر ۽ گاڏيون شھر روانيون ٿيون تہ قادر بخش سورج کي سمجھائڻ لڳو، ”جڏھن ڪجھ گھرجئي تہ ٻين کي ساڻ نہ وٺي ايندو ڪر. رئيس تنھنجي ڪم مان خوش آھي. جڏھين بہ ڪجھ کپئي تہ سڌو ھليو ويندو ڪرينس ،
پر اڪيلو....، ڀورڙي سورج کي وڌيڪ ڪجھ سمجھ ۾نہ آيوهو، خوش ٿي ويو. ٽئين چوٿين ڏينهن سورج جو شھر وڃڻ لاء وارو پيو ايندو ھو. ڪولھين جو پھريون فصل ھو.
ھو سڀ جڏھن پھرين آيا ھئا تہ اچڻ سان ٻنين کي لڳي ويا ھئا. سندن ونيون بہ پنھنجن مڙسن سان ڪم ڪرڻ لڳيون، پر تڏھين بہ جڏھن وقت ملين تہ ڇڄ کارا ۽ ٽوڪريون ٺاھيندي گذارين. وڏيرو سڀني ڪولھين سان اهڙو تہ سٺي طرح پيش آيو، جو ھو سڀئي وڏيري جا ڳڻ ڳائڻ لڳا. ھڪڙي ڏينھن سڌير سڀني کي چيو..”اسان کي آئي چڱا ڏينھن ٿي ويا آھن ، وڃو ۽ حويليءَ تي ڇڄ ٻڄ ڏئي بہ اچو ۽ اندر ملي بہ اچو“ لڇمي، جيڻا، لڪي، گنگا سڀني پنھنجا پنھنجا ٺاھيل ڇڄ، ٽوڪريون ۽ وڃڻا پاڻ سان کنيا ۽ حويليءَ تي پھتيون. حويلي ڇا ھئي ھڪ ڪوٽ ھو. ٻاھران ٻہ ماڻھنئي ڀت ڏنل ھئي، پر اندر تہ محل لڳو پيو هو. شاھي اڱڻ، وڏا وڏا ڪمرا، درن ۽ درين تي شيشا
لڳل، سڀني جون اکيون چرخ ٿي ويون.
”ڪيڏو تہ شاھي گھر آھي، اسان جھڙا تہ ھزار ماڻھو رھي وڃن!. لڪي اچرج کائيندي چيو حويلي ۾ اندر پھچي وڏيرياڻيءَ ۽ ٻين ڀاتين کي کيڪاريائون. وڏيرو بہ اوڏي مهل حويلي ۾ ھو. ھو وڏي ڪمري ۾ پينگھو لڏي رھيو ھو. ڪولھياڻين کي ڏسي سندس اکين ۾ چمڪ اچي وئي. سڀني کي ھڪ نظر مان ڪڍي ويو. سندس نظر وڃي جيڻا تي کتي.
”سائين بسملايون“ لڪي جي آواز تي وڏيري ڪنڌ ڦيرايو . لڪي سڀني ۾ وڏي ھئي
”مائي سڀ خوش آھيو؟“ وڏيري پڇين.
”سائين اوھان جي راڄ ۾ ويٺا آھيون، اوھان جا ٻچا آھيون مڙيئي ديا کپي... ڪجھ ڇڄ کارا ٺاھيا ھئاسون، سو چيوسون مڙيئي سائينجن جي حويلي تي ڏيئي اچون.“ لڪي پنھنجي اچڻ جو مقصد ٻڌائيندي چيو. وڏيري جي نظر وڃي ڪولھياڻين جي آندل مال تي پئي.
”مائي ڪم تہ سٺو ڪري ڄاڻو،“ وڏيري واکاڻ ڪندي چيو. لڪي ساراھ ٻڌي سڀني جا نالا وٺڻ شروع ڪيا، ”کارا منھنجا ٺھيل آھن آئون سڌير جي وني آھيان، لڇمي جا ڇڄ ٺھيل اٿو،“ لڇمي ڏانھن اشارو ڪندي چيائين، ”لڇمي پرڀو جي گھرواري اٿو، ۽ ھي جيڻا سورج جي“
جيڻا پنھنجو نالو ٻڌندي لڄ کان ڪنڌ ھيٺ ڪيو.
وڏيري ٻٽون ڪڍيو ۽ ڏھين جو نوٽ ڪڍي لڪيء ڏانھن ھٿ وڌايو .
”ھي ڇا سائين!“ لڪي ڪيٻائيندي چيو.
وڏيري ڪنڌ کي ٻہ ٽي لوڏا ڏيندي چيو. ”مائي وٺ، مڙيئي خير آهي. اھي اوھان سڀني لاء آھن.“
جيڻا وڏيري جي عاليشان حويليءَ کي ڏسي حيران ٿي رھي ھئي. ايڏا وڏا ڪمرا جو ھر ھڪ منجھ پنج ڇھ جھوپڙيون سمائجي وڃن. ھڪ نہ ٽي ٽي پينگھا ھئا ۽ وٽن وڏا پينگھا تہ ٺھيو، پر ٻارن لاءِ ننڍا پينگھا بہ ڪونہ ھئا. ھتي منجين ۽ کٽن جو تہ حساب ئي ڪونہ ھو. ڪھڙو نہ آرام سان سمھندا ھوندا ۽ ھوءَ تہ پٽ تي سمھندي سمھندي وڏي ٿي ھئي ۽ وھانء کانپوءِ ئي کٽ تي سمھڻ ڀاڳ ٿيس. ھتي فرش تي فرنسيون ۽ غاليچا وڇايل ھئا ۽ سندن جھوپڙين ۾ تڏي کانسواءِ ڪي بہ ڪين ھو. تڏو بہ سندن ئي ھٿن جو ٺاھيل ھو. ھتي جارن ۾ سھڻا چيني ۽ ڪاشيءَ جا ٿانوَ رکيل ھئا ۽ وٽن جارائي ڪونہ هئا! جيڻا سوچڻ لڳي: ھو ھاڻي موٽي ويندي تہ ٿانو ايئن ئي پيتيءَ تي ٺاھي رکندي. پر پوءِ ويچار آيس تہ ٿانو ايئن ٺاھي سينگاري رکندي تہ پوءِ ھو کائيندا ڇا ۾؟ ھو پنھنجي بيوقوفيءَ تي من ئي من ۾ کلڻ لڳي. ڇت ۾ بجليءَ جو پکو ۽ بلب لڳل ھئا ۽ جڏھن مشن ھلائي ويندي ھوندي تہ بلب بہ ٻري پوندا ھوندا ۽ پکو ھاڻ لڳندو ھوندو. ھن سوچيو تہ ھن پاڻ ڪئي ڀيرا مشن ھلڻ جو گوڙ ٻڌو ھو، جھڙو ھوائي جھاز. ھن کي سورج ٻڌايو ھو تہ جڏھن مشن ھلي ٿي تہ ان ۾ بجلي ٿي ٺھي نہ تہ ھن بہ مڙسس کي چيو ھو، ”ٿوري تون ٿوري تون بہ وٺي اچ تہ ڀونگيء ۾ ٻاريون.“ اھا ڳالھ ٻڌي سورج کان ٽھڪ نڪري ويو ھو ۽ چيو ھئائين، ”چري بجلي گاسليٽ وانگر ڪينھي جو ايئن وٺي اچجي. بجلي تارن مان ايندي آھي، پھرين تارون ھيستائين آڻبيون پوءِ انھن مان بجلي ايندي.“ اھا ڳالھ سوچيندي ھن جي چپن تي مرڪ اچي وئي. ھن جون نظرون حويليءَ
جي چوڌاري ڦرڻ لڳيون. ھو دل ئي دل ۾ وڏيري جي شان ۽ شوڪت کان مرعوب ٿيندي رهي. ڪھڙو نہ ڀاڳ وارو آھي، ڀڳوان کيس ڇاڇا نہ ڏنو آھي ۽ کين جڳھين۽ ڌوڙ کان سواءِ ڪجھ بہ نہ . ٻنيءَ ۾ ڪمائين بہ ھو، ڏينھن رات پگھر بہ ھو وھائين ۽ وڏيرو رڳو گھوڙي تي سير ڪري ۽ گھر ويٺي پئسا ميڙي. ھن جو ذھن انهيءَ کان وڌيڪ ڪجھ نہ سوچي سگھيو. ھن جي نظر وڃي وڏيرياڻي
تي پيئي جيڪا پريان کٽ تي ويٺي ھئي، جھڙي راڻي، نڪو ڪم نہ ڪار، ٻانھيون ڪم ڪار کي لڳيون پيون آھن، پاڻ ويٺي حڪم ھلائي. ھن سوچيو تہ جي ھوءَ پاڻ کي وڏيرياڻي ھجي ھا ته! ھن گھڙيءَ کن لاءِ پاڻ کي وڏيرياڻي محسوس ڪيو. انھيءَ احساس ايندي ئي ھن وڏيري ڏانھن نھاريو تہ سورج ياد اچي ويس. ھو سورج کي سامھون اوچن ڪپڙن سان پينگھي ۾ لڏندي ڏسندي رھي..
”چڱو بيبي ھاڻي موڪلائيون ٿيون.“ لڪي جي آواز ھن جي ويچارن جو سلسلو ٽوڙي ڇڏيو. جڏھن سڀئي پنھنجي گھرن ڏانھن روانو ٿيون تہ ھيڏانھن ھوڏانھن جون ڳالهيون ڪنديون ويون، پر جيڻا ماٺ ۾ ھئي، ھوءَ اڃا حويليءَ جي اندر ھئي پنهنجن پورن ۾!! بس ايئن وڏيري پھريون ڀيرو جيڻا جي جھلڪ ڏٺي.
ھوڏانھن ڪولھين زمينون ٺاھي پوريون ڪيون تہ ٽماٽن، مرچن ۽ مٽرن جا سلا زمين جي ٻٽ مان جھاتي پائي آڪاش ڏانھن نھارڻ لڳا ھئا. وڏيرو ٽئين چوٿين ڏينهن ھن پاسي بہ زمين
گھمڻ ايندو ھيو. سندس زمين، وڏيري لاءِ پنڌ گھمڻ کان زور ھئي، انھيءَ ڪري گھوڙي تي چڙھي زمين گھمندو ھو.
جڏھن بہ کيس ڪولھين واري ٽڪر ۾ عورتون ڪم ڪندي نظر اينديون ھيون، گھوڙي جي واڳ اوڏانهن موڙي ڇڏيندو ھو. پر ھن کي جيڻا ڪڏھن اڪيلي نظر نہ آئي،
ساڻس گڏ ٻيون بہ ھونديون ھيون، پر تڏھن بہ انھيءَ پاسي چڪر ھڻڻ فرض سمجھندو ھو. ڪڏھن ڪڏھن تہ کھرو ڳالھائيندو ھو تہ ھو ويچاريون ھيسجي وينديون هيون ۽ وڏيرو جڏھن موٽندو ھو تہ جيڻا کيس گھوڙي تي ويندي ڏسندي رھندي ھئي، تيسين ڪہ ھو نظرن مان اوجھل نہ ٿي وڃي. جيڻا وڏيري جي رعب داٻ کان ڏاڍي متاثر ٿيل ھئي. پاڻ رڳو لنگھيو وڃي، تہ ھاري ڏڪيو وڃن.
دڙڪو ڏئي تہ ھارين جو اڌ ساھ نڪريو وڃي، تڏھن بہ سڀ ھاري سندس اشاري تي جان ڏيڻ لاءِ تيار. اسين ھاري ڏينھن رات ھڪ ڪري ڏيون تہ پئسا وريو گھر ويٺي وڏيري کي ملن.پاڻ نڪو ڪوڏر کڻي نہ ڪھاڙي؛ نڪو ڪاڙھي تتي ۾ نڪري، نڪو تھ سياري ۾ زمين جو مالڪ جوٿيو.
سڀ ڌڻيءَ جون مهربانيون آهن. باقي اسان کي تہ مانيءَ جو ٽڪر بہ مس ملي. ھو ايئن سوچيندي رهي.
جيئن ڏينھن گذرندا رھيا ، تيئن وڏيري جي اڻ تڻ وڌندي رهي. قادر بخش تي باھ ٻاري ڏنائين،
”قادر وارو ڪر. اڃا بہ ڏينھن لڳندئي ڇا؟“
”سائين ٿورو وقت لڳندو. داڻو وڌو اٿم ڪوڙڪي تيار آھي. بس پکي اھو داڻو چڳيو تہ پوءِ سڌو ڪوڙڪي ۾.“ قادر وجھ جي ڳولا ۾ رھڻ لڳو..
ھڪ ڏينھن جيڻا پاڻي ڀري موٽي رھي ھئي تہ قادر بخش جي جيڻا تي نظر پوندي ئي سندس ھٿ پھراڻ جي کيسي ۾ ھليو ويو. اھا وٿ اتي موجود ھئي. اصل ۾ قادر بخش اھا وٿ اھا وٿ پاڻ سان گڏ کنيو پيو ھلندو ھو متان ڪٿي لوڙ نہ پئجي وڃي. جيڻا اڪيلي ھئي ۽ قادر بخش لاءِ ھي سونو
وجھ ھو. ھو اچي جيڻا کي منھن ۾ گڏيو. جيڻا جو ڪنڌ ھيٺ ھو. قادر بخش دير نہ ڪئي..
”اسين مري وينداسين جي اسان جي سار نہ لڌئي.“
قادر بخش ٿڌو ساھ ڀريندي چيو ۽ جيڻا لڄ کان ڳاڙھي ٿي وئي، پر پوءِ سندس منھن تي ڪاوڙ جا تاثرات اچي ويا.
پھرين تہ ويچار آيس تہ مٽ پاڻي سوڌو قادر بخش کي ھڻي ڪڍي، پر ڪٿي ھو غريب، ۽ ڪٿي وڏيري جو ڪمدار. ۽ وري سوچڻ لڳي تہ متان سندس مڙس آھيء ۾ نہ اچي وڃي.
ھن قادر بخش کي ڪا وراڻي نہ ڏني ۽ چپ چاپ ھلڻ لڳي. ھن جي سانت قادر بخش کي ھمتايو، ۽ ھو وڌي بنھہ جيڻا جي ويجھو اچي پھتو. کيسي مان ٻہ چانديءَ جا ڪڙا ڪڍي ھن جيڻا ڏانھن وڌايا، پر جيڻا ڏٺا اڻ ڏٺا ڪري ڇڏيا.
”سوکڙي ٿئي اسان غريبن جي. اھا نہ موٽائجانءِ نہ تہ دل ٽٽي پوندي.“ قادر بخش ھاڻي آزي نيزاري ڪرڻ لڳو.
پر جيڻا ڊڄي وئي.
مونکي تنگ نہ ڪر، منھنجو مڙس مونکي ماري وجھندو.“ جيڻا ھراسجي چوڻ لڳي.
سورج کي چئجائين تہ ڇڄ وڪڻي وڪڻي پئسا جمع ڪري مائي بختاور کان گهرايا اٿم.“ مائي بختاور ڳوٺ وارن کان پئسا وٺي شھر مان وکر سکر آڻيندي ھئي. پر جيڻا قادر بخش جي انھيءَ ھدايت کي اڻ ٻڌو ڪري ڇڏيو.
سامھون ڪولھين جا گھر ھئا. وقت ٿورو ھو، قادر بخش ھيڏانھن ھوڏانھن نھاريو، ڪٿي بہ ڪو ماڻهو ڇيڻو نظر نہ ٿي آيو. ھن ھڪدم ڪڙن کي کڻي مَٽ ۾ وڌو. ”گڙپ“ جو آواز آيو ۽ ڪڙا وڃي مٽ جي تري ۾ پيا ۽ قادر بخش تڪڙا تڪڙا پويان پير ڪيا.
ٻئي ڏينھن قادر بخش کي ڏاڍي آنڌ مانڌ ھئي تہ ڪيئن بہ ڪري جيڻا کي ڏسي. ھو بھانو ڪري سورج جي جھوپڙي ڏانهن ويو. جڏھن اتي پھتو تہ جيڻا اوڏي مھل ماني ٿڦي دانگيءَ تي وجھي رھي ھئي. سندس ٻانھ ۾ پيل چاندي جا ڪڙا اُس ۾ جرڪي رھيا ھيا. قادر بخش جي اکين ۾ سڦلتا جي چمڪ اچي وئي. جيڻا ۽ قادر بخش جون نظرون چار ٿيون، ٻنھي مرڪي ڏٺو. پکيءَ داڻو چڳي ورتو ھيو.
انھيءَ ڏينھن کانپوءِ ٻي رات سورج جو ٽرئڪٽر سان وڃڻ جو وارو هو. قادر بخش اھو وقت بيچينيءَ سان ڪاٽيو.
ھن وڏيري کي پنھنجي مھم جي سڦلتا جي خبر نہ ٻڌائي.
ھن جو پنھنجو بہ مطلب ھو، ھن جي پنھنجي لالچ ھئي. ھو ڪو مفت ۾ وڏيري تائين جيڻا کي پھچائي نہ رھيو ھو.
وڏيرو تہ اڳيئي اوبر پي رھيو ھو ۽ جي ھن بہ کڻي چڪي پيتي تہ ڇا ٿي پيو، پر جي وڏيري کي خبر پئجي وڃي ھا تہ بر ٿي وڃي ھا. نيٺ رات آئي ٽريڪٽر ساڻ سورج ۽ ٻيا گڏجي شھر ويا. اھا رات ڏاڍي اونداهي ھئي، سيءُ رات جي سانت ۾ اڃا بہ واڌ ڪري رھيو ھو. قادر بخش رات جي اونداھ ۽ سانت جي ڇپر ۾ سورج جي جھوپڙي ۾ ويو،
ان مھل تي ٽيڙو تارا اوڀر ۾ ھيا ۽ جڏھن ھو جھوپڙي کان ٻاھر نڪتو تہ ٽيڙو اولھ طرف لڙي چڪا ھئا. پکي ڪوڙڪي ۾ ڦاسي چڪو هو..
ڦاٿل پکيءَ کي ھڪڙي ھنڌان کڻي ٻي ھنڌ رکڻ ڏکي ڳالھ نہ ھئي. پکي جھوپڙي مان محل پھچي ويو. جڏھن جيڻا اوطاق ۾ پھتي تہ وڏيري کي ڏسي ڪڇي بہ نہ سگھي.
وڏيري کي رڳو وڻ کي ھٿ لائڻ جي دير ھئي تہ انب اچي جھولي ۾ ڪريو. جيڻا جي دل ۾ بہ چور ھو. وڏيري جو رعب داٻ اڳيئي اثر ڪري چڪو هو. ھن جي اکين آڏو وڏيري جي وڏ ماڻهپيءَ جا سڀ نظارا گھمي ويا. ٻيا تہ ٺھيو پر الياس ۽ ڪموءَ جھڙا جانٺا ۽ شودا ھاري بہ وڏيري جي اڳيان ڪنڌ جھڪائي بيھندا ھيا. جڏھن جيڻا اوطاق ۾ پھتي تہ ھو پنھنجي پاڻ کي اوطاق جي مالڪياڻي سمجھڻ لڳي.
ھوءَ محسوس ڪرڻ لڳي تہ ھو بہ وڏيرياڻي ھئي. وڏيرو آڪڙ وارو ماڻھو سو ھاڻي سندس نوڪر وانگر ٿي لڳو.
وڏيري جي ھٺ کي ايئن ٽٽندي ڏسي، ھوءَ پنھنجي غربت جو اميريءَ کان بدلو وٺندي محسوس ڪرڻ لڳي، ”ھونھ آيو آھي وڏي آڪڙ وارو، ڪٿي آھي سندس آڪڙ!“
بس پوءِ اھو معمول ٿي ويو. جنھن ڏينھن سورج ٽرئڪٽر سان شھر وڃي تہ جيڻا اوطاق ۾. سورج کي خبر نہ پئي تہ پويان ڇا ٿي رھيو آھي. بس ايترو فرق سو پيو تہ جيڻا چڙچڙي طبيعت جي ٿي پئي. ٿوري ٿوري تي سورج کان رسيو وڃي، پر تڏھن بہ ھن کي اھا ڄاڻ نہ ٿي سگھي تہ جيڻا جي طبيعت ۾ ڇو ڦيرو آيو آهي. جيڻا پاڻ کي مٿڀرو سمجھڻ لڳي. ڪولھياڻين ۾ سھڻي تہ اڳي ئي ھئي،
پر وڏيري جي دل گھري هئڻ ڪري سندس پير زمين تي ايئن پوندا ھئا، ڄڻڪ راڻي ھجي. اھا ڳالھ ھونئن بہ لڪي ڪيستائين رھندي. ھڪڙي ڀيري ڪيسري ڏسي ورتس پوءِ تہ سڀني ڪولھياڻين کي خبر پئجي وئي، پر سندن مڙسن تائين اڃا ڳالھ نہ پھتي ھئي..
انھيءَ رات سورج پنھنجي واري سان ٽريڪٽر تي شھر ويو ۽ جيڻا بہ معمول وانگر سورج جي نڪرنديئي وڃي اوطاق ۾ پھتي.
جڏھن سج جو ڀنڀرڪي مھل جيڻا موٽي پنھنجي جھوپڙي پھتي تہ کانئس ڇرڪ نڪري ويو. سامھون ڪروڌ ۾ ڀريل سورج بيٺو ھيو!
پھرين تہ کيس پنھنجين اکين تي ويساھ نہ آيو، ھن وري پڪ ڪرڻ لاء سورج ڏانھن نھاريو. اوندھ ۾ بہ سورج جون رت ڀريون اکيون چمڪنديون نظر آيو. ھن کي پنھنجي سرير ۾ سياٽو محسوس ٿيڻ لڳو. ھن کي ائين لڳو، سوين ڪيڙا سندس ماس پٽي رھيا ھجن. ھن رڙ ڪئي، ”اڙي مون کي بچايو.“ ھن کي وڌيڪ رڙين ڪرڻ جو وجھ نہ مليو.
اک ڇنڀ ۾ سورج اٿي بيٺو ۽ ڪھاڙي گھمائي جيڻا جي ڪنڌ ۾ ٺڪا ڪرايائين..
”وٺ ھي ڪميڻي“ ڏند ڪٽيندي سورج ھڪل ڪئي.
جيڻا رڳو ھڪ ڀيرو ”آھ“ ڪئي ۽ ڌو وڃي پٽ تي ڪري.سورج ڪروڌ ۾ الائي گھڻا ڀيرا ڪھاڙي جا وار ڪندو رھيو. سھڻي جيڻا، سندس پيرن ۾ رت سان ٽمٽار ٿي پئي ھئي.
جيڻا جي رت تي نظر پوندي ئي ھن جو ھانءُ ٺريو. ھن تان وڏو بار لهي ويو. ھن پنھنجي بي عزتيءَ جو پورو وير ورتو ھو. ھڪ غريب، غريب کان ئي وير وٺي سگھي ٿو. ھن جي بي عزتيءَ جو ڪارڻ جيڻا نہ وڏيرو ھو؛ ڪروڌ ۾ انڌو سورج بہ جيڻا ۽ وڏيري جي فرق کي صاف ڏسي سگھيو ٿي. سندس
بي عزتيءَ ڪندڙ بہ رھجي ويو پر ھو رڳو جيستائين پھچي سگھيو ٿي اوستائين ھليو، وڏيري کان بدلي وٺڻ جي ھمت منجھس ڪانہ ھئي. غريب جو زور غريب تي ئي ھلندو آھي.
سورج جي جھوپڙي جي چوڌاري گوڙ ٿي چڪو هو.
سڀ ڪولھي ھراس ۽ ڊپ ۾ بيٺا ھئا. پرڀو سورج کي ڀاڪر ۾ جھليو بيٺو هو، زالن جي اکين۾ ڳوڙها ھئا، کين خبر ھئي تہ ڪارڻ ڪھڙو ھو. پرڀوءَ رڳو سورج کان ايترو پڇيو، ”اڙي ھي ڇا ڪئي!“ پرڀو جي ڀاڪر مان سورج ڇڏائڻ جي جاکوڙ ڪندي وڦلڻ لڳو:
”ڇڏيو ڙي مونکي، ڇڏيو تہ آئون ٿاڻي تي وڃان.“
ھوڏانھن اوطاق ۾ روشني ٿي چڪي هئي. قادر بخش سھڪندو سھڪندو وڃي وڏيري وٽ پھتو. وڏيري تي نظر پوندي ئي قادر بخش رڙ ڪئي:
”سائين سورج جيڻا کي ماري وڌو.“
وڏيري کي ڪارڻ پڇڻ جي لوڙ ئي ڪانہ ھئي ۽ نہ قادر بخش کي ڪارڻ ٻڌائڻ جي، وڏيري جي منھن تي گھٻراھٽ جا آثار ظاھر ٿي رھيا ھئا.
”پر سورج تہ ٽرئڪٽر سان ويو ھو!“ وڏيري قادر بخش کان اچرج منجھان پڇيو.
”ھا سائين ويو تہ منھنجي اکين آڏو ھو، پر الائي ڪيئن موٽي آيو.“ قادر بخش پاڻ اچرج ۾ ھو تہ سورج ڪيئن موٽي آيو. ”سائين ٻيو تہ ٺھيو، ھاڻي مڇريو بيٺو آھي، چوي ٿو تہ ڇڏيو تہ ٿاڻي تي وڃان.“ قادر بخش ڳڻتي ڪندي وڏيري کي ٻڌايو.
”ڪنھن کي خبر ٿورئي آھي، وڃڻ ڏينس ھن تي ڪو ويساھ تہ ڪونہ ڪندو.“ وڏيري ڏاڍي پڪ واري لھجي ۾ چيو.
”پر سائين ھتي تہ سڀ ڪنھن کي خبر آھي تہ جيڻا...!،
قادر بخش ٿورو ھٻڪيو ۽ اڳتي سڌو سنئون چئي نہ سگھيو پر ڳالھہ ٺاھيندي چوڻ لڳو،”....تہ جيڻا ھتي اوطاق ۾ ايندي آھي.“ اھا ڳالھہ ٻڌندئي وڏيري کي ٺاپر لڳي ويا. ھن سوالي نظرن سان قادر بخش ڏي نھاريو. ڄڻڪ پڇي رھيو ھجي:
اھو سڀ ڪنھن مشھور ڪيو. قادر بخش وڏيري جي نظرن کي سمجھندي چيو, ”سائين اھڙيون ڳالھين ڳوٺن ۾ لڪيون نہ رھنديون آھن سڀ ڪنھن کي خبر ھوندي آھي.
پر اهو سائينجن جو رعب آھي جو ٻڙڪ ٻاھر نہ ٿو ڪڍي سگھي.“
ھاڻي وڏيري کي پنھنجي بدنامي ٿيندي نظر آئي سورج تي ڪيس ھلندو؛ ملڪان ملڪ ڳالھ پکڙجندي؛ سورج هر ڳالھ ڪورٽ ۾ ڪندو؛ سڄو معاملو اخبارن ۾ اچي ويندو. ڇا سندس عزت رھندي! ھر ڪو چوندو: وڏيرو وڃي ڪولھڻ سان کريو. کيس ڪورٽ ۾ نيو ويندو، آڏي پڇا ٿيندي.
وڏيري کي اھو سڀ سوچيندي پگھر اچي ويو. لڪ ڇپ ۾ تہ مڙيئي خير ھو، پر ائين ڳالھہ مشھور ٿيندي تہ سندس عزت ٽڪي جي بہ نہ رھندي. ھن کان پھرين تہ اھڙيون گھڻيون ڳالھيون لڪ ڇپ ۾ ٿي ويئون ھيون وڏيري گھٻراھٽ ۾ قادر بخش کان پڇيو پوء ڀلا ڇا ڪجي؟“
”جيڪو سائين جو حڪم“ ھن فرمانبرداريءَ سان چيو.
”ڪيئن بہ ڪري سورج جو منھن بند ڪرايو وڃي، نہ تہ ڦڪڙ ڦاٽ کاڌو نہ پوء معامرو....“
"”ھا سائين بيشڪ معامرو وڌي ويندو“قادر بخش وڏيري جي ھا ۾ ھا ملائي، ”سائين حڪم ڪريو تہ پورو بندوبست ڪري ڇڏيون. اوھان جي اشاري جي دير آھي. اھي واٽ رڳي ھڪڙي، پئسن کان معامرو وڌي ويو آھي، مڙس مڇرير بيٺو آھي.“
وڏيري کان حڪم احڪام وٺي ڪمدار ڪولھين وٽ پھتو. پنھنجي منھن تي ڏک جا آثار پيدا ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي ۽ روئڻھارڪو ٿي ڪولھين کي چوڻ لڳو، ”اڙي ھن ڇا ڪري ڇڏيو. جيڻا کي ھٿ سان ماريائين ھاڻ پاڻ بہ ڦاسيءَ تي چڙھي ويندو.“ ھن ڦاسيءَ جي ٻول زور ڏيندي
چيو. ڦاسيءَ جو ٻڌي ڪولھي ڊڄي ويا سڀني کڻي ھٿ جوڙيا. ”ڌڻيءَ جو واسطو اٿيئي ڪيئن بہ ڪري ھن کي بچاءِ. جيڻا تہ ويئي، ھي بہ نہ ھليو وڃي. اسين ھينئر ئي ٿا وڏيري وٽ وڃون. وڏيرو ضرور ڪجھہ ڪندو، ھو ھلندي وارو آھي، ھو اسان جو ابو آھي ضرور ڪجھہ ڪندو“
ڪيسري سڀني جي پاران ڳالھائيندي چيو.
”پر وڏيرو ھتي آھيئي ڪونہ ، ھو تہ ڪالھونڪر شھر ويل آھي“ قادر بخش ڪوڙ ھنيو، ”ھو ھجي ھا تہ ڪا ڏکيائي ڪانہ ٿئي ھا. ھاڻي پوليس کان جند نہ ڇڏائي سگھبي،
خدا پيو خير ڪري“ ھن اڃا وڌيڪ کين ڊيڄاري ڇڏيو.
”پوءِ تون ئي ڪجھ ڪر، تون ھتي وڏيري جي جاءِ تي آھين.“ پرڀوءَ کيس اڌ وڏيرو بڻائي ڇڏيو. قادر بخش گھري سوچ ۾ ٻڏي ويو
”ھڪڙو رستو آھي. سورج کي فلحال ھتان پري ڪري ڇڏجي. پوليس ھتي اچي تہ چئجوس اوھان ڪنهن کي بہ ڪونہ ڏٺو. رڙيون ٻڌي جڏهن اوهان ھتي پھتا تہ جيڻا رت ۾ ٻڏل پٽ تي پيئي ھئي.“ ٻيو ھتي ڪير ڪونہ ھو، سورج جو پڇن تہ چئجون تہ درگي، علي نواز ۽ ٻين سان ٽريڪٽر تي گڏجي شھر ويو ھو. اتان کيس ٿر وڃڻو ھو، سو اوڏانھن ويو ھوندو. ٻيو آئون ٺيڪ ڪري ڇڏيندس.“ قادر بخش ھنن تي وڏو احسان ڪري رھيو ھو.
"”جيئين تو چيو آھي ، ائين ئي چوندا سون.“ ھنن قادر بخش کي پڪ ڏياري.
قادر بخش سورج کي ٻانھن کان ورتو. سورج اڌ چريو ٿي چڪو ھو، ھن جي ڪجھ سمجھ ۾ نہ پي آيو تہ ڇا ٿي ويو، ڇا پي ٿيو ۽ ڇا ٿيندو. ھو چپ چاپ قادر بخش سان گڏجي ھليو ويو.
پوليس آئي بيان وٺي ھلي ويئي. وڏيري جي سر زمين ھئي. وڏيرو پھچ وارو ھو، تنھن کان سواءِ پوليس لاءِ سڀ بندوبست ڪري ڇڏيو ھو. پوليس کي مٿان فون بہ اچي ويا ۽ پئسا وڏيري لاءِ ڪا وڏي ڳالھہ ڪانہ ھئي.
ٻئي ڏينھن قادر بخش وڏيري کي سربستو حال ٻڌائي رھيو ھو. ”پوءِ سائين ڪيوسونس ڪئنال جي حوالي ۽ جڏھن وڃي تر ورتائين تڏھن موٽياسون“
”وڌئوس تہ بلائتو ڪري؟" وڏيري پڪ ڪرڻ لاءِ پڇيو.
”سائين بنھہ بلائتو ڪري. ڳچي ۾ اڌ مڻي پڃري ٻڌي
پوءِ ڇڏيوسونس. اسين ڪي ڀوڪ نہ ڪين آھيون.“
وڏيري جي ساھ ۾ ساھ پيو. سندس عزت بچي وئي.
نہ تہ ھي رذيل کيس ٽڪي جو ڪري ڇڏي ھا.
ڪجھ ڏينھن صبر ڪري سڌير قادر بخش کان سورج جو پڇيو. قادر بخش سمجھائڻ لڳس، ”ابا اڃان ڳالھ نہ ڪريو ڀلي وقت گذري. بنھن کي ڀوڪ آھيو. ڳالھہ ڦاٽ کاڌوتہ توھان بہ اندر تہ آئون بہ اندر پوليس سڌو سورج کي ڪاٺ ۾ وجھندي، توھان مڙئي ڦاسي ڏياريندوس!“ وري ھوريان آواز ڪري چوڻ لڳو، ”ٿر موڪلي ڇڏيو اٿئونس. اتي ڪمائي پيو. ھاڻي ھو ھتي ڪونہ ايندو. چڱو ٿيو ياد آيو، ٽيون ڏينھن ٿر مان ماڻھو آيو ھو، سورج اوھان سڀني کي سلام موڪليا آھن.“ ڪولھي خوش ٿي وڃي پنھنجي ڪم کي لڳا.
وڏيرو پنھنجون ٻنيون گھمي رھيو ھيو. قادر بخش ساڻس گڏ هو پريان ڪڻڪ جو لابارو ٿي رھيو ھو. ھاري زالين مڙسين لابارو ڪري رھيا ھئا. وڏيري چوڌاري نظر ڦيرائي،
سندس نظر وڃي ھڪ ھارياڻيءَ تي کتي. قادر بخش وڏيري جي نظرن کي تاڙي ورتو سندس چپن تي مرڪ اچي وئي.
”سائين محمود جي ڌيءَ اٿو، ڪالھہ ٻار ھئي، اڄ....“ وڏيري ۽ قادر بخش جون نظرون چار ٿيون. ٻنھي مرڪي نظرن ئي نظرن ۾ ھڪ ٻئي سان ڳالھائي ورتو!