رات جنھين جو ماڳ
”يار اھي تہ، سڀ بابا کي خبرون آھن تہ اسان رڳو حساب رکون ۽ بابا بہ پائي پائي جو حساب وٺي.“ راجا کي واپار جي سڀ خبر ھئي، پر ڪڏھن بہ پنھنجي ڏيتي ليتيءَ جو انت نہ ڏيندو ھو. ۽ يار اسان کي بہ بسن جي ڌنڌي ۾ چاچا وڌو. اصل اڙجي پيا آھيون. چاچا کي ڪھڙي خبر تہ پنجاب جي ڌنڌي ۽ سنڌ جي ڌنڌي ۾ ڪيترو فرق آھي. پاڻ تہ لاھور ۾ ويٺو_ موجون ڪري.“
اھا ٻي ڳالھ ھئي تہ سنڌ ۾ پنجاب کان وڌيڪ موجون ھيون، نہ تہ ھو ھتي ڇو ھجن ھا، ۽ ھي وڏيرا ظاھر ۾ مرسڊيز ڪارون۽ ٻہ ٻہ بنگلا رکندي بہ ڪڏھين ڪڏھين ايترا کٽل ۽ قرض ۾ ٻڏل ھوندا آھن جو مھل تي کيسا خالي ھوندا اٿن جيئن ھينئر وڏيرو نواز ھو. انھيءَ کان پوءِ ھوٽل تي ماني کائڻي ھئي. پر طاھر بئنڪر جي مرضيءَ واري ھوٽل ۾ ، جو مکيہ مھمان ھيءَ ھو . طاھر کي ھوٽل فاروق جي ماني ڏاڍي وڻندي ھئي خاص طرح نان پاوا_ اھي بہ تکين مرچن وارا!
اڄ رات ”پروگرام“ ٿيڻو ھو. پر مسئلو ھو تہ ڪٿي ٿئي. راجا جي گھر تہ ٻار ترسيل ھئا. اتي سدائين ٻار ترسيل ھوندا ھئن. پر راجا پنھنجي ذاتي ۽ ذات ڀائي دوستن کي اتيئي وٺي ويندو ھو. پر ھنن دوستن سان گڏ ڪڏھن بہ پنھنجي گھر ۾ پروگرام نہ ڪيائين. جي ڪو ترسيل نہ ھوندو ھو تہ اچڻ وارو ضرور ھوندو ھو! پوءِ ڀلي اچڻ وارو ھفتو نہ اچي! پر سندس اوچتي اچڻ جو سدائين امڪان رھندو ھو! راجا تہ آئين ئي چوندو ھو ۽ ڪڏھين بہ وڏيرن وانگر پنھنجي گھر کي چڪلو نہ بڻايو ھئائين. ھوڏانھن وڏيري نواز جي گھر مھمان ترسيل ھئا ۽ نواز جو پيءُ حج تي وڃڻ وارو ھو.
نواز، راجا کي سڄي بندوبست لاء چئي رھيو ھو: ”راجا اڄ پروگرام ٿيڻ کپي. طاھر کي آسرو ڏنو ھوم. پاڻ چار ڄڻا ٿيندا سون، ٻہ ڄڻيون ڪافي رھنديون.“
ڇڏ يار ٻہ وري ڇا لاء _ ھڪڙي ڪافي رھندي. ”راجا کي پئسا ڀرڻا ھئا سو جيترا پئسا بچنس اوترا چڱا _ وڌ ۾ وڌ مون کي کڻي نہ ڳڻيو ٻيو ڇا“
”نہ يار آئين وري ڪيئن ٿيندو“
نہ نہ _ وجھ مليو تہ واھ نہ تہ ٺھيو . ”راجا ھفتو اڳ ۾ ئي ھڪڙو ڳرو بل ڀريو ھو. جڏھن نواز جي پيء وزير
جي دعوت ڪئي ھئي تہ ولائيتي شراب راجا ئي آندو ھو.
”پر يار طاھر وري ڇا چوندو؟“
”چوندو وري ڇا _ وڌ ۾ وڌ پھرين ھو، ٻيو ڇا . مفت ۾ ھن کي ڪجھ بہ ملي.“
اوڏي مھل طاھر مفت جي شراب جي نشي ۾ لڏندي لمندو پي آيو.
طاھر جون واڇون ٽڙي ويئون ھيون، ”يار_ واھ، ڇا پتي جي ڳالھ ڪئي اٿئون قسم پروردگار جي”“
”پر طاھر، پروگرام گھر ۾ نہ ڪري سگھبو. خبر اٿئي بابا جن حج تي پيا وڃن ۽ راجا جي گھر بہ مھمان ترسيل آھن”
طاھر جي منھن جو پنو لھي ويو.
”اڙي يار طاھر، دل نہ لاھہ. اڄ پروگرام پڪ ٿيندو، پوءِ کڻي ڪوٺي تي وڃڻو پوي. ٻڌئي پر اڄڪلھہ ڏينھن ٺيڪ ڪونھن. اتي وڃڻ بہ جوکم آھي، سو ھاڻي پروگرام ٿيندو ڪلفٽن تي.“
'”ڪلفٽن تي ! “ طاھر بئنڪر جي چھري تي اچرج سان گڏ وري رونق بہ موٽي آئي.
”ڪلفٽن تي. اصل سمنڊ جي ڪناري. نواز جي ويگن ڪھڙي ڪم ايندي.“
سڄو مامرو ھيئن ٺھيو تہ ھو سڀ ھوٽل فاروق ۾ ماني کائيندا. راجا ”پرائيوٽن“ کي وٺي ھوٽل فاروق تي ”سنئڪس“ وٺڻ جي بھاني ايندو ۽ پوءِ انھن کي وٺي ڪلفٽن ڏانھن ويندو ۽ ھي پويان ڪار ۾ ايندا ھوٽل فاروق تي ماني کائيندي طاھر ڪجھ ماٺ ماٺ ھو. چھري تي گاڏر ساڏر تاثر ھو، ڪيڏي مھل کليو ٿي تہ ڪيڏيءَ مھل ماٺ ٿيو پي ويو. پر نان پاوا اھڙي جوش ۾ کائي رھيو ھو، جھڙو صدين جو بکايل ھجي..
”يار طاھر ھوريان کاء. ھيءَ ماني آخري تہ ڪانھي.“
نذير کٽل، طاھر کي چرچو ھڻندي چيو. نذير ۽ طاھر رڳو ھڪ ٻئي تي ئي چٿرون ڪندا ھئا. ھڪڙو کٽل ٻيو پوڍائو، ڪٿي ٿا اميرن سان چرچا ڪن. ھوئن بہ سنگت ۾ جتي ٻہ ڄڻا کٽل ھوندا آھن ، انھن جي پاڻ ۾ سدائين لڳندي رھندي آھي. ڇو جو غريبن جو ساڙ بہ ھڪ ٻئي سان ٿيندو آھي ۽ وس بہ ھڪ ٻئي تي ھلندو آھي.
طاھر بہ جواب جو ايترو تکو ھو جو کائنس پڄڻ محال ھو پر نذير جي خرچي جي جواب ۾ رڳو مرڪي ڏنائين ۽ پائي کي پورو چٽ ڪندي چيائين، ”ھر مومن جڏھن نماز ۾ بيھي تہ سمجھي تہ اھا سندس حياتي جي آخري نماز آھي ۽ جڏھن بہ ماني تي ويھي تہ اھو سمجھي تہ اھا سندس حياتي جي آخري ماني آھي!“ طاھر پنھنجي خوشگوار موڊ ۾ موٽي چڪو ھو. پوء وري نواز کي چوڻ لڳو ”يار نواز گھر تي، پوء ڪنھن ٻئي دوست جي گھرتي ئي سھي ، پروگرام نجي ھا تہ سٺو. ”طاھر اڃا ڪلفٽن واري سوچ سان سھمت نہ پئي لڳو
"پر ڪنھن ٻئي دوست جي گھر پروگرام ٿيڻ تہ پري رھيو، پر سچ پڇين تہ پنھنجو گھر خالي ھجي تہ بہ اتي پروگرام ڪرڻ اڄ ڪلھہ جوکم جو ڪم آھي.“ نواز مرڳوئي گھر واري ڳالھ کي بنھہ رد ڪرڻ ٿي گھريو.
”ڇڏيار توھان جي ھتي بادشاھي لڳي پيئي آھي. توھان جي تہ حڪومت آھي. اوھان جو پنھنجو سنڌي حاڪم تخت تي ويٺو آھي.“ طاھر پنھنجي باھہ ڪڍندي چيو.هونئن ڪنهن جي خلاف ڳالهائي دل جي باھ ڪڌڻ جي اھا بہ واٽ آھي تہ انھيءَ ڪارنامن کي ڪنھن دشمن جي کنڌي ۾ وڌو وڃي اھو تہ ٺيڪ آھي پر جيسين اسان جو حاڪم پان پھچي تيسين تہ ترا نڪري ويندا.“ وڏيرو نواز طاھر جي ڳالھ کي ڪنھن حد تائين مڃيندي چيو.کٽل نذير ايتري دير ماٺ ڪيو ويٺو رھيو ، پر پوء پاڻي جو گلاس پي ھڪ ڳيت ڏئي اوچتو ڦاٽي پيو ڄڻ جھجھڪي آئي ھجيس ”طاھر توکي ڪنھن چيو تہ اسان جي حڪومت آھي. اسان جي مٿان تہ سڀن کان وڌيڪ ظلم آھي. ماڻھو
اسان جا جيلن ۾ آھن ، ٻولي اسان جي ختم ڪئي ويئي آھي.
اسان جن رسالن ڪتابن تي بندش آھي، اڃا بہ تون چوين ٿو تہ حاڪم توسان جو پنھنجو آھي!“
”پوء اھو ڪنھنجو آھي. ڇا اوھان جو بہ ڪونھي. اسان جو تہ ظاھر ظھور دشمن آھي.“ طاھر بئنڪر بحث جي موڊ ۾ اچي چڪو ھو. ھونئن بہ طاھر جي لاءِ بحث ڪرڻ ايترو ئي ضروري آھي، جيترو پان کائڻ. نہ ھو بحث کان سواء جيئرو رھي ٿو سگھي ۽ نہ ئي پان کان سواء ۽ ٻي مکيه ڳالھ اھا تہ جنھن جي بہ حڪومت ھوندي، تنھن جي سڀني جي سامھون ساراھ ڪندو ھو، پر اڪيلي ۾ ماءُ ڀيڻ تي اھي گاريون ڏيندو ھو جو لکنو جي ڪوٺي تي ويٺل رنڊيون بہ شرمائجي وڃن. جتي اڙدوءَ جي ھڪ وڏي اديب جي چواڻي تہ نواب پنھنجي اولاد کي تھذيب سکڻ لاء ڇڏيندا ھئا.
وڏيرو نواب، طاھر بئنڪر جي ان ڳالھ تي تہ _ آخر سنڌي حاڪم ڪنھن جو آھي؛ چوڻ لڳو، ”چوڌاري راجا ھجي ھا تہ منھن تي ڪرايائين ھا تہ ڪنھنجو آھي.“ نواز کلندي چيو.
'”ڀائي ، تڏھن تہ چوندو آھيان تہ سڀني برائين جو خاتمو اسلامي نظام ۾ آھي.“ طاھر بئنڪر مسئلي تي فيصلو ڏيئي ڇڏيو.
ايتري ۾ سامھون کان چوڌاري راجا پاڻ اچي نڪتو. راجا اک ڀڳي. طاھر بئنڪر واڇون ٽيڙيندي ٽپ ڏيئي اٿي
بيٺو. ”ڪيئن استاد ڪم ٺھيو ؟“
طاھر ترس تہ سھي. بل تہ ڏيون. ”نواز کٽل ٽوڪيندي طاھر کي چيو ۽ طاھر بئنڪر ڦڪو ٿي ويھي رھيو.
”ٻڌو يار ، آئون ھلان ٿو ھتان سڌو نيو ڪلفٽن تي. اتي ترسندس. بس توھان جيئن پھچندو تہ تيئن اڳتي....' چوڌري راجا جي اڌ جملي ۾ سڄي مضمون جي معني لڪل ھئي.
ھوٽل مان نڪرندي چڪن تڪي جا پئڪيٽ بہ کنيا ويا، جي طاھر جي چوڻ تي ماني کائڻ کان الڳ ورتا ويا ھئا. ھونئن بہ رات جو پروگرام ھو، متان گھڻي دير لڳي..
ورلي ڪا اھڙي مھل ايندي آھي جڏھن ماڻھو پيٽ ۽ سرير جي بک ، ٻنھي کان ھڪ ئي مھل ۾ وانجھيل ھجي. ۽ چڪن تڪن جي پئڪيٽن کي اڄوڪين شام جي اخبارن ۾ ويڙھي پويان در وٽ رکيو ويو فاطمہ جناح روڊ کان ٿيندا ، ون وي وٽان مڙندا، وڪٽوريا روڊ ھاڻ اسلامي نالو حاجي عبدالله ھارون روڊ تان ٿيندا ڪلفٽن روڊ تي مرسڊيز ، ٻين گاڏين کي اوورٽيڪ ڪندي ، ڪلفٽن تان ساڳيءَ رفتار ۾ لنگھڻ لڳي ، جتي سنڌي حاڪم ، سنڌ جي محبت ۾ سنڌي ڪتاب ۽ رسالابند ڪري ھالا ڪاشيءَ جون سرون لڳايون ھيون . ڪلفٽن برج اڪرنديئي ڪار ھاڻي خيابان اقبال تان پي ويئي. اقبال جي نالي تي پي_اي_سي_ايچ سوسائٽي ۾ ھڪ روڊ اڳ ۾ ئي آھي ، پر رڳو ھڪڙي روڊ تي نالو ٺھي نہ ٿو ھوئن بہ جيڪو رعب ”خيابان“ لفظ ۾ آھي اھو ”روڊ “ ۾ ڪونھي. ھانئن ھڪ ڪالوني گلشن اقبال بہ آھي. وس پڄين تہ ڪراچيءَ جي ھر روڊ ، ھر ڪالوني جو نالو ڪنهن نمومي اقبال تي رکي ڇڏين! باقي لطيف جو نالي ڪراچي ۾ ڳوليو نہ لڀندو. لطيفجي نالي کي ڳولڻ اصل ۾ ”ملين ڊالر ڪوئسچن“ آھي! اھا خميس جي پر اسلامي حساب کان جمعي جي رات ھئي ۽ ڪلفٽن تي جمعي کان وڌيڪ رش ٿي نظر آئي ، جو ايڏانھن عبدالله شاھ جي درگاھ آھي جتي ڪراچي جا ماڻھو پنھنجي عقيدت جو اظهار ڪرڻ ، پري پري کان ڪھي ايندا آھن ۽ موٽ ۾ پراين ڪارن ۾ لفٽ وٺي گھر پھچندا آھن. ڪار جڏھن ڪلفٽن پرامينيڊ تي پھتي تہ پريان بيٺل وئگن ، ايتري رش ۾ بہ پڌري پي نظر آئي. ھنن پھچي ھارن ڏنو ۽ ٿوري دير ۾ وئگن اڳيان ٿي ۽ ڪار پويان ۽ پوء ھيٺ سمنڊ جي ڪناري ڏانھن روان ھيون.
”ھو ٻيو ڪير ويٺو آھي ويگن ۾ ؟“ طاھر بئنڪر کان ڇرڪ نڪري ويو. ويگن راجا ھلائي رھيو ھو ۽ پويان سيٽ تي ھڪ عورت جي جھلڪ پي نظر آئي ۽ اڳيان ھڪ ٻيو ماڻھو ويٺو ھو.
آئون سمجھان ٿو شايد ”پمپ “ آھي. ڀڙوي کي ”پمپ“ چوڻ اعلي تھذيب جي نشاني آھي. نذير کٽل بہ پنھنجي مھذب ھئڻ جو مظاھرو ڪندي اھو ٻول استعمال ڪيو..
'”اڙي ، اھو تہ ، نورالله ٿو لڳي.“ نواز هن ماڻھو کي سڃاڻيندي چيو
” نورالله ڪير؟“ طاھر بئنڪر جي گھٻراھٽ وڌي رھي ھئي.
”راجا جو سوٽ.“ نذير بہ کيس سڃاڻيندي چيو. چوڌريراجا جڏھن ڪنھن پروگرام تي پئسو خرچيندو ھو، پوءِ کڻي پرائيوٽن تي ھجي يا شراب تي، پاڻ سان گڏ رونگ ۾ ڪونہ ڪو سؤٽ ماسات ضرور آڻيندو ھو. پنھنجي خرچ مان ڪجھ تہ وصولي واپس گھر ۾ اچي!
چوڌري راجا ۽ وڏيري نواز کي ، واٽون ۽ لنگھ ساريا پيا ھئا. منظر موھيندڙ ھو. چانڊوڪي رات ، ٻارھين تيرھين تاريخ جو چنڊ ۽ لھرن جي اڇل ۽ سمنڊ جي ڪناري جي رومانيت ۾ ھڪ زال جي موجودگي ، اڃا بہ وڌيڪ سونھن پيدا ڪري ڇڏي ھئي ويگن ۾ ڪار بتيون ۽ روشنين کان ڏور سمنڊ جي ڪناري ھوريان ھوريان اڳتي وڌي رھيون ھيون ۽ ڪراچي جو شھر پٺتي ٿيندو پي ويو. نيٺ ھڪ ھنڌ تي وئگن ور کائي سمنڊ کي پٺ ڏئي بيھي رھي. جيئن ويگن پاسيرڙي ٿي تہ وڏيري نواز جي ڪار جي روشني ۾ ويٺل زال جو چھرو جرڪي اٿيو
”معشوق تہ دلبر ٿو ڏسجي“ نذير کٽل جي وات مان نڪتو.
دلبر ھجي يا نہ _ ھاڻي تہ اھڙي اسٽيج تي آھيون تہ ڪھڙو بہ ھجي!“ طاھر بئنڪر اک ڀڃندي نواز کي چيو.
۽ نواز کلي ڏنو. ھروڀرو، جيتوڻيڪ ڪا اھڙي کلڻ جي ڳالھ ڪانہ ھئي طاھر کي خوش ڪرڻ لاءِ.
نواز بہ ڪار کي موڙيو ۽ اھا بہ ساڳي ڏس ۾ پر سمنڊ کان پري ٿورو ڪناري ڏانھن وڌي بيھي رھي. سڀئي لٿا، بوتلون کلي ويون ، گلاس نڪري آيا ۽ ڪار جو بانيٽ ڄڻ ٽيبل بڻجي وئي. طاھر بئنڪر ، چوڌري راجا ڏانھن ڏنو ۽ پوء زال ڏانھن ۽ سڀني کان پھريون گلاس کڻندي راجا کي چيو، ”ڇو نہ راجا محترما شريڪ نہ ٿيندي ڇا!“ راجا اڳتي وئگن ڏانھن وڌيو. ڪجھ ڳالھائي ۽ پوء مرڪندي
واپس وريو.
" ”يار ھو تہ بر ٿي ويٺي آھي_ چوي ٿي ٻن جي جاء تي پنج ڪونہ ھلندا.“
”چئينس تہ ھوندو ھڪڙو باقي ٻيا فلم جي شوٽنگ ڪندا بليو فلم ٺاھيندا سون.“ طاھر چيو ۽ سڀني گڏجي ٽھڪ ڏنو گلاس خالي ٿي چڪا ھئا. نذير ٻيھر گلاسن کي ڀرڻ لڳو.
طاھر ھٿ روڪيندي چيو ، ”بس استاد باقي پوء“ "
راجا ويگن جو پويون در مٿي ڪيو. ڪجھ وڇائڻ لڳو ۽ سرڙ سرڙ جو آواز اچڻ لڳو.“
" ”اھو ڇا پيو ڪرين.“ وڏيري نواز رڙ ڪندي پڇيو.
”يار دري وڇائي ھئم_ پر خراب نہ ٿئي سو اخبارون پئي مٿان وڇايم. اخبارون تہ پڙھيونسين بہ ڪونہ ، مھل ئي ڪونہ ملي“ راجا وراڻيو ۽ انھن اخبارن مان اھو بہ ھڪ فائدو ھو. سچ ڪراچي تہ ڇا ، پر سڄو ملڪ انھن ابارن کان سواءِ ھلي نٿو سگھي_ اھو ڪھڙو ڪم آھي جو اخبارون
نہ ٿيون ڏين.
ايتري ۾ وڏيرو نواز حڪم جي انداز ۾ ڳالھائڻ لڳو ،
”يارو، ڳالھ ٻڌو. طاھر اسان جو مھمان آھي پھرين ھو ۽ اصل ۾ سچ پڇو تہ اڄوڪو پروگرام اسان طاھر جي ”آنر“ ۾ ڪيو آھي.
”نہ يار نواز ڀائي. طاھر تڪلف واري انداز ۾ چيو. جنھن تڪلف ۾ اڳلي جي ننھڪر سمايل ھوندي آھي، انھي ۾ پڪ ھوندي آھي تہ اڳلي کي ننهڪر تہ ڪرڻي ڪونهي! پر انهيءَ تڪلف ۾ اڳلو ڪٿي ننھڪر کي سچ سچ نہ ئي سمجھي وٺي تہ پوء انھي تڪلف ڪرڻ واري جي شڪل ڏسڻ وٽان ھوندي آھي. تڪلف منافقي جي شريفاڻي صورت جو ٻيو نالو آھي طاھر تڪلف ڪندو وڃي ھن وٽ پھتو..
”يار ھي تہ ڪاوڙي ويٺي آھي. چوي ٿي، هٿ لائڻ بہ ڪونہ ڏيندس.“ “طاھر بئنڪر“ پويان رڙ ڪئي. راجا ويگن وٽ لنگھي ويو، ۽ ٿوري دير ۾ ئي ڇوڪري ۽ طاھر ٻنھي کي پاڻ سان وٺيو آيو.
يارو توھان اڪيلي اڪيلي ”ڊرنڪ“ ڪيئو. ھن کي وساري ڇڏيو. ۽ نذير کٽل ھڪ گلاس کڻي ڇوڪريءَ جي اڳيان ڪيو.
اوھان جو نالو؟“ نذير گلاس ڏيندي پڇيس
ھن پنھنجو نالو عائشه ٻڌايو.
"سبحان الله ڇا نالو آھي!“ طاھر واکاڻ ڪندي چيو.
”يار ھي بہ ڪو نالو آھي_ اڄڪلھہ تہ ماڊرن نالا پيا ھلن. اھي تہ 'اولڊ' نالا آھن ، گھٽ ۾ گھٽ ٽيھہ سال اولڊ نواز کٽل چيس
سڀ نالا سھڻا آھن. زال تي جيڪو بہ نالو رکو، ڪھڙو بہ ھجي ، سھڻو نالو ٿيو پوي. ' طاھر انھي وچ ۾ ھڪڙو ٻيو گلاس کڻي ورتو. ”نہ مس عائشہ، تو کي پڪ عاشي چوندا ھوند“ا
٬ ھا، تہ مس عاشي، اسين گھڻا ٿا لڳون ، تہ سؤ رپيا ٻيا.
بس نه! ' راجا کيس راضي ڪرڻ لاء آڇ ڏني.
'”بلڪل مناسب.“ طاھر بہ فيصلو ڏنو. پئسا ھن تہ ڪونہ ٿي ڏنا باقي رعب اھڙو ھو ڄڻ پاڻ ٿي ڏنائين..
ھن سؤ روپين واري واڌ جي آڇ نظر انداز ڪندي کين ٻڌايو تہ سندس طبيعت ٺيڪ ڪانھي
پوء تون آئين ڇو ؟" نورالله، چوڌري راجا سوٽ جيڪو ايتري دير چپ ويٺو ھو، تنھن بہ پھريون ڀيرو ڳالھايو.
ھوء ٻڌائڻ لڳن تہ پئسن جي ضرورت ڪري. پڻس سخت بيمار ھو. ٻئي ڏينھن اسپتال ۾ داخل ڪرائڻو ھو..
”تڏھن تہ توکي سؤ رپيا وڌيڪ پيا ڏيون نہ ،“ ھاڻي وري نذير کٽل سؤ رپين جي واڌ واري آڇ جي ڳالھ ڪئي ”طاھر وانگر رعب سان ڳالھائيندي چيو ، ڄڻڪ ھن پنھنجي بہ کيسي مان ٿي ڏنا..
”نہ تہ ھتان ھلي سڌو ٿاڻي ۾ ڇڏيوس تہ پاڻيھي خبر پوندس“ طاھر بئنڪر ڌمڪي ڏنس.
”ڪتيءَ کي وڌيڪ کپن. پيٽ ئي نہ ٿو ڀرجيس .”وڏيري نواز ڪاوڙ ۾ ڳالھايس.
ھو ھيسجي ويئي_ ۽ طاھر ان جي چھري جا اھڃاڻ پڙھندي کيس ٽوڪڻ واري انداز ۾ چوڻ لڳو..
”محترما، ھتي سمنڊ ڏاڍو گھرو آھي. ۽ سڀ کان وڏي خرابي اھا آھي تہ ھتي تہ لاش بہ نٿا لڀن، پوء وري راجا نذير کٽل ڏانھن منھن ڪري چوڻ لڳو ، ”يار توھان ھلو_
ھروڀرو پيا گرم ٿيو، ھن جي ننھڪر ڪونھي.“
۽ ھو ڳرين وکن سان لاچار طاھر سان گڏجي ڇڪجي پويان ويگن ڏانھن نيئي ويئي
ٿوري دير کان پوء طاھر موٽيو. پر ھن ڀيري ٿورو ڪرڪندو آيو. ڪن ماڻھن جي عادت ٿيندي آھي تہ ڪنھن شي کان ننھڪر بہ نہ ڪندا تہ وري ڪرڪندا بہ جھڙوڪ ٻين تي مھرباني ڪندا ھجن..
اھڙي طرح سڀ واري واري سان پويان ٿيندا آيا. طاھر بئنڪر کان پوء وڏيرو نواز تنھن کان پوء کٽل نذير ۽ آخر ۾ چوڌري راجا جو سوٽ نورالله. چوڌري راجا ھن جي بيماري تي رحم کائي پنھنجو وارو ڇڏي ڏنو يا ھيترن ماڻھن کان پوء وڃڻ تي دل نہ ٿي ھوندس واپس ٿيڻ مھل وئگن اڳيان ٿي ۽ ھي ڪار ۾ پويان ٿيا.
رات جا ٻہ ٿي رھيا ھئا ، متان ڪو واٽ تي پڇاڳاڇا نہ ڪري ان ڪري گاڏيون گڏوگڏ سمنڊ جي ڪناري تان ڊوڙيندي ڪلفٽن جي ون وي واري چاڙھي تان مٿي پھريون ۽ جڏھن ڪلفٽن
جي پھرين چوواٽي تي پھريون تہ پريان روشني ۾ ڪجھپوليس وارا نظر آيا
ڀرسان ڪار بہ اچي بيھہ رھي. نواز ڪار مان ئي پڇيو،
”ڇو ڇا ٿيو؟“
'يار پريان ڪجھ گڙٻڙ ٿي ڏسجي. اسان کي ھن کي ھتي لاھڻو پوندو. ”چوڌري راجا انگريزي ۾ وڏيري نواز کي چيو
”پوء لاھينس“
”اھو تہ چيو مانس ، پر لھي ڪانہ ٿي. چوي ٿي ھتي نه“
”اڙي لھہ نه.“ نواز ڪاوڙ مان رڙ ڪري چيو. نذير۽ طاھر بہ در کولي ھيٺ لھي آيا. ۽ ھو ٻاڏائڻ لڳي تہ، کيس گھر پھچڻو آھي. سندس پيءُ بيمار آھي پاڻ بہ ٺيڪ ڪانھي خدا ۽ رسول جا واسطا ڏيڻ لڳي ، پنجتن پاڪ جي مھابي ٻاڏائڻ لڳي.
٬ ”بند ڪر اھا ايڪٽنگ، ڪميڻي.“ چوڌري نواز ھڪل ڪري چيو. پر ھو آزيون نيزاريون ڪرڻ لڳي.
طاھر ھوريان اڳتي وڌيو ۽ چوڻ لڳو ، ”يارو توھان ماٺ ڪريو. ائين نہ لھندي. ائين چئي ھو اڳتي وڌيو ۽ دري ۾ منھن وجھي چوڻ لڳو، ”محترما اوھان پاڻ تشريف کڻي وڃو . اھو اوھان جي حق ۾ بھتر آھي، نہ تہ ھروڀرو ھلندي ڪار مان اوھان جي تشريف اسان کي لاھڻي پوندي.
طاھر جا آھي جملا ٻڌي ھو طاھر جي اڳيان ھٿ ٻڌڻ لڳي، ۽ روئيندي کين پاڻ سان وٺي ھلڻ لاء چوڻ لڳي.
طاھر وري سائين کي چوڻ لڳو ، يار ھي ائين نہ مڃيندي. ڪو بہ انسان پنھنجي جاء ، کڻي ھو گند تي بہ ويٺل ڇو نہ ھجي ، زبردستي کان سوا نہ ڇڏيندو.
طاھر ۽ نورالله وڃي ھن ۾ ھٿ وڌا ۽ کيس گھلڻ لڳا ۽ رستي تي آڻي جو اڇلايو تہ ڇوڪري جو مٿو وڃي چوواٽي تي ٺھيل يادگار جي سنگمرمر جي ڀت سان لڳو..
ڪلفٽن جي انھي چوڪ کي شھيدن جو يادگار چئجي ٿو. جنھن تي جيڪو ڪتبو لکيل ھو ، سو نذير کٽل ۽ طاھر بئنڪر سدائين گڏجي پڙھندا ھئا. نذير سنڌي ۾ لکيل وارو تہ طاھر اڙدو وارو پڙھندو ھو.
' انھن لکن مسلمانن جي ياد ۾ جن ڪشالا ڪڍي، ڏک ڏاکڙا سھي، پنھنجي پگھر ۽ رت سان آزادي جي راھه روشن ڪئي. انھن جون قربانيون اسان جي تاريخ ۽ اسان جي دلين تي نقش آھن. اسين کين پاڪستان کي ھڪ زندھ حقيقت بنائڻ تي سلام ڪريون ٿا.
اھا ڪالھ خميس يعني جمع جي رات جي ڳالھ ھئي.
اڄ وري ھو ڪالھ جيان گھمڻ نڪتا ھئا. اڄوڪي سجھا ۽ ڪالھوڪي سجھا ۾ ڪو مکيا فرق ڪونہ ھو،
سواء ان جي تہ اڄ گھم ڪجھ گھٽ ھئي. آسمان ۾ ڪڪرن جون ٽڪريون ھيٺ رستي تي ڊوڙيندڙ اڻ کٽ ڪارن جي سلسلي جيان پي لڳيون ، پر مٿي ون وي ٽرئفڪ ھئي تہ
ھيٺ ٽو_وي ، بس ايترو فرق ھو.
ھنن جي مرسڊيز ايس_ آيل ۳۰۰ بہ چرچاٽ چيڪاٽ ڪندي، پاڪستان ايمپلائيز هائوسنگ سوسائٽي مان نڪري طارق روڊ آئي. طارق روڊ تي پھچندي ئي ٽنھي اوچتو ائين ماٺ ڪئي، جيئن ڪنھن غيبي طاقت حڪم ڪيو ھجي ۽ ٽنھي جا ڪنڌ الڳ الڳ ڏسن ۾ ائين لنوڻيون ھڻڻ لڳا ڄڻ اھو بہ غيبي طاقت جو ئي حڪم ھجي. طارق روڊ جي رونق پنھنجي جوڀن تي ھئي. ڪراچي جو نئون شاپنگ سينٽر جيڪو ٻين شاپنگ سينٽرن وانگر شاپنگ سينٽر گھٽ ۽ 'ھنٽنگ' سينٽر وڌيڪ آھي. جتي ھرڪو ائين لڳندو آھي ڪجھ 'ھنٽ' ڪري رھيو آھي. جتي ھر ڪو ھنٽر آھي تہ وري ھرڪو 'ھنٽيڊ٬ بہ جيتوڻيڪ پنھنجي پر ۾ ھرڪو ائين سمجھندو آھي تہ ھو ھنٽر آھي! انھي لحاظ کان سڄو شھر شاپنگ سينٽر آھي! ھن جون اکيون ڪار سان گڏوگڏ سڄي طارق روڊ جو طواف ڪندي اقبال روڊ کان ٿيندي اچي شاھراھہ قائدين تي نڪتيون. جتان وري سنڌي مسلم هائوسنگ سوسائٽيءَ مان ٿينديون ڊرگ روڊ تائين اچي پھتيون. سگنل جي ڳاڙھي لائيٽ ڪار کي بيھاري وڌو ۽ آٽوميٽڪ سگنل جيان اوچتواخبارون سندن اکين اڳيان ، درين آڏو اچي بيھي رھيون.
ڇوڪرا سنجھا جون اخبارون جھلي ائين بيٺا ھوندا آھن ڄڻ اھي بہ سگنل سان ٻڌل ھجن . ھوڏانھن ڪار بيٺي ناھي تہ ھو بہ اخبارون آڏو جھلي بيٺا ناھن.نواز وڏيري جي پٽ،اخبارون ورتيون پر اسٽيئرنگ تي ويھڻ ڪري پئسن ڪڍڻ ۾ ٿوري ڏکيائي لڳس، تنھن وچ ۾ نذير کٽل ھڪدم روپيو ڪڍي اخبار واري کي ڏنو
'”مان ڏيانس ٿو يار“ نذير کٽل سدائين اھڙين ننڍين رقمن ڪڍڻ ۾ فراخ دلي ڏيکاريندو ھو. پر جڏھن ڪو گھڻو يا ڳريڙو خرچ ڀرڻو ھوندو ھو تہ اھڙي تہ اداڪاريءَ سان ڪن لاٽار ڪندو ھو ڄڻ ھو ھنن سان گڏ نہ پر ڌاريو آھي.ھونئن بہ خرچ ڪرڻ سندس وس وٽان بہ نہ ھو. غريب ، اميرن جي سنگت ۾ ڪتي وانگر پلجندا آھن.
سنجھا جون اخبارون ڪنھن جاسوسي ناول کان گھٽ ڪونہ ھونديون آھن. اھوئي ڪارڻ آھي، جو ڪراچي جا ماڻھو جيتريون سنجھا جون اخبارون ٿا خريد ڪن، اوتريون صبحوڪيون نہ ۽ ھي صبحو ڪيون اخبارون بہ آفيسن ۾ نہ اچن تہ شايد پڙھجن بہ نہ ! چون ٿا ڪراچي ، پاڪستان جودماغ آھي ۽ انھن سنجھا جو اخبارن مان دماغ جي سوچ جو ڪاٿو لڳائي سگھجي ٿو ۽ انھن سنجھا جي اخبارن ۾ ڪابہ گنڀير خبر نہ ھوندي آھي ! پر گنڀير خبر تہ صبحوڪين اخبارن ۾ بہ نہ ھوندي آھي سگنل جي سائي بتي ٻري ۽ نواز ھڪ جھٽڪي سان اسپيڊ ۾ جو گاڏي ڦيرائي ڊرگ روڊ تي آندي تہ طاھر کان ڇرڪ نڪري ويو
ڌيري يار ڌيري. طاھر بئنڪر اڙدو ۾ چيو. پر نواز مرڪندي ڪارجي اسپيڊ اڃا بہ وڌائي ڇڏي. استاد! معشوق!
طاھر بئنڪر رڙ ڪندي چيو..
نذير کٽل طاھر جي رڙ کي نظرانداز ڪندي ڪار جي دري مان پريان ليئو پائيندي پاڻ رڙڪئي..
'پويان رڪشا ۾، استاد! لفٽي پيون لڳن. ھن وري پڪ ڏياريندي چيو. وڏيري نواز بہ پنھنجي سامھين آرسيءَ کي ٺيڪ ڪندي انھي مان پويان ڏٺو. نذير جي ڳالھ صحيح ھئي. رڪشا ۾ ويٺل ٻئي ڇوڪريون مرڪي رھيون ھيون. ھن ايڪسيليٽر تان پير ڍرو ڪيو ۽ ڪار بہ ڍري ٿيڻ لڳي ۽ ڀر مان ٻيون ڪارون زوزاٽ ڪنديون اڳتي نڪري ويئون. رڪشا پنھنجي ساڳي رفتار سان وڌي اچيڪار جي ويجھو ٿيڻ لڳي ۽ نواز اڃا بہ اسپيڊ گھٽائيندي ڪار کي رڪشا جي پوروڇوٽ ملائڻ لڳو.
ھنن ٽنھي بہ جواب ۾ مرڪي ڇوڪرين ڏانھن نھاريو. ڇوڪرين جو ھاڻ مرڪڻ نيڻن سان گڏ آمدگي ڏيکارڻ لڳو.
استاد ڪم تيار آھي. طاھر بئنڪر واڇ ٽيڙيندي چيو ۽ گگ ذري گھٽ ڳرڻ کان بچي ويئي وڏيري نواز اکين سان اشارو ڏيندي ٿورو ڪنڌ ڌوڻي کين بيھڻ لاء چيو ۽ جواب ۾ ڇوڪرين، رڪشا واري کي ڪجھ چيو ۽ رڪشا ڍري ٿيڻ لڳي ڀرپاسو وٺي بيھڻ بدران سامھون چوواٽي تان کاٻي ھٿ تي اوچتو مڙي ويئي.
لاء ائين اوچتو کاٻي پاسي مڙڻ ڏکيو ھو ، جو پاسن کان ۽ پويان ڪارن جو ريلو لڳو پيو ھو ، پر نواز لاء ڪار کي ائين اوچتو موڙڻ ٻاراڻي راند ھئي. ھن ڪار کي ٿورو اڳيان ڪري ڪار بيھارڻ جي اڇي ليڪ کي لتاڙي ائين گاڏي ڦيرائي لنگھي ويو جيئن ڪو خالي رستي تان ڪارھلائيندو ھجي.
ھو سمجھي ويا تہ رڪشا کي بيھڻ لاء اھو پاسيرو روڊ بھتر ھو ، جتي رش نالي ماتر ھئي ، پر پريان ويندڙن رڪشا بيھڻ بدران اڃا بہ تکي ٿي ويئي. نواز بہ رفتار تکي ڪئي ۽ ڪجھ بي دليو ٿي چوڻ لڳو ، ' يار ڪم ڪونہ ٺھيو.٬
'نہ يار ٿورو تہ اڳتي ھل _ ڪم تہ تيار آھي، ڏس تہ نھارين تہ پيون ھن پاسي. ' طاھر بئنڪر جي واڇ جي ٽيڙ تہ ختم ٿي چڪي ھئي پر ھن آسرو نہ لاٿو ھو.
نواز، ڪار کي اچي بنھن رڪشا جي پويان ڪيو ۽ ڇوڪرين بہ ڄڻ ڪنھن غيبي طاقت جي حڪم تي پويان نھاري کلي ڏٺو ۽ ڇوڪرين جو ور ور پويان نھارڻ ، مرڪڻ ۽ ڇوڪرين جو پاڻ ۾ بہ کيچل ڪرڻ جو سلسلو جاري ھو، پر رڪشا جڏھن ڊفينس سوسائٽي جي ويجھوپھتي تہ ڇوڪريون ھڪدم سانت ٿي سڌو ٿي ويھي رھيون ۽ رڪشا کي مڙڻ لاء چيائون ۽ رڪشا ڊفينس سوسائٽي جي مسجد واري پاسي ڏانھن مڙي تہ مڙندي مھل ھڪڙي رڳو ھنن ڏانھن ٽيڙي نظر وڌي ۽ ٻئي ائين گنڀير ٿي ويھيرھيون، ڄڻڪ ڪي ٻہ بزرگ عورتون ويٺل هيون .
رڪشا ننڍي رستي تان مڙي ھڪ بنگلي آڏو بيھي رھي ۽ ھنن جي ڪار کين اورانگهي اڳتي وڌي وئي.
بنگلي ۾ گھڙندي انھيءَ ساڳئي ڇوڪري وري ھنن جي ڪار ڏي نھاريو. پر انھيءَ جو ڪو اثر ڪونہ ٿيو. ٽنھي جا منھن لھي ويا ھئا
ڇڏيو نہ يار وڏيري نواز اھڙين مرڪن تي ھريل ھو.
ھلو ڪلفٽن ھلون. اڄ جمعو آھي ڏاڍي رونق ھوندي. اتي اصل پڪ ڪم ٿيندو. وڏيري نواز گاڏي کي ڦيرائيندي چيو. جمعي ڏينهن جيتري لئہ تہ ڪنھن بہ ڏينھن نہ ٿيندي آهي
طاھر بئنڪر جو تہ ھاڻي منھن لھي ويو ھو. ھن کي انھن ڇوڪرين ۾ وڏي آس نظر آئي ھئي. پر وريھمت ڪري چوڻ لڳو، يار نواز ڀائي تڪڙ آھي ڇا؟ ٿورو کڻي ٿا ترسون. بس ڄاڻ نڪتيون، يار ڪم تہ فٽ پئي لڳو.
ھا يار ڪم تہ تيار ھو. نظير کٽل بہ طاھر جي ڳالھ کي ڳنڍ ڏني. اھڙن ڳالھين ۾ طاھر ۽ نذير ھڪٻئي سان سھمت ٿي ويندا ھئا
ڇڏيو يار ھي اوسيئڙو ڪرڻ نہ مون کي وڻي ۽ نہ وري سھي سگھان. ڪم ٺھي تہ واه نہ تہ وڃي کڏ ۾ پئي. اھي اوسيئڙا اھي عشق، اسان ڪڏھن ڪيا نہ ڪنداسون. عشق ڪرڻ کٽلن جو ڪم آهي. وڏيري نواز ٻنھي يارن جي الومان کي رد ڪندي چيو
”پر نواز ڀائي ٿوري دير اوسيئڙو ڪرڻ ۾ آخر ڪھڙو ھرج آهي يار چيو مڃ، بس ڏھ منٽ، وڌيڪ نہ ترسنداسون.“
”نواز اٺ ڏھ منٽ، ھونئن بہ ڪھڙو ڪم اٿئون.“
نذير کٽل وري طاھر جي ڳالھ کي ڳنڍ ڏني.
”چڱو يار جيئن چئو.“ وڏيري نواز لاچاريءَ ۾ گاڏي وڃي چوواٽي جي اوريان بيھاري. ”يار طاھر توکي تہ خبر آھي انھن جنجھٽن ۾ پاڻ نہ پئون. اسان کي تہ ٺھيل ٺڪيل ڪم کپي __”اھي ڌڪا نذير کاڌا آھن ڇورين جي پويان.
اُس ۾ ۽ لڪن ۾ ھر معشوق کي حفاظت سان گھر پھچائي ايندو هو!“ وڏيرو نواز کلڻ لڳو.
”۽ طاھر يار مون معشوق ٺاھڻ ۾ يڪو سال ورتو. يڪو سال ۽ پوءِ ھو پنھنجي ساھيڙي وٺي آئي نواز لاءِ ۽ مون کي ٻيو سال لڳو تہ مس وڃي چمي چٽ تي پھتس ۽ ھي مڙسٻيءَ ملاقات ۾ ڪم ٽپائي ويو. وڏو بلازير ٿئي!“ کٽل نذير،
وڏيري نواز جي چمچاگيري ڪندي چيو.
”سو وري تو وانگر پيو سوچبو ڇا. نہ ڄاڻ نہ سڃاڻ، ڇوريون ڇا لاءِ ٿيون ملڻ اچن، عبادت ڪرڻ لاء! منھنجو تہ اصول آهي تہ دير ڪندو تہ مرڳو ئي ڇوري ڀڄي ويندي ۽ چوندي تہ ٽپڙئي ڪونھيس! وڏيري نظير پنھنجي فلسفي جي ڌاڪ ويھاريندي چيو ھا يار توھان ڏاڍي لئہ ڪئي آھي. اسان کي سڀ خبرون آھن.“ طاھر بئنڪر نواز ڏانھن نھاريو، نواز اخبار جا سر جملا ڏسي رھيو ھو. طاھر بہ اخبار کنئين ۽ اخبار ڏسڻ لڳو.
باقي ھڪڙي اخبار بچيل ھئي ۽ اھا وري نذير جي ڀاڱي ۾ آئي. ٽيئي ڳالھيون بہ ڪري رھيا ھئا، بنگلي جي در تي بہ نظر ھين ۽ اخبارون بہ پڙھي رھيا ھئا. ڪراچي جي انھن اخبارن جو اھو بہ ڪم آھي تہ ھو ماڻھن کي گھڻو اوسيئڙو محسوس ڪرڻ نہ ٿيون ڏين وڏيري نواز جي چھري تي بيزاري جا اھڃاڻ ظاھر ٿي رھيا ھيا. اڃا ھو ڪجھ چوڻ تي ھو تہ ھو ٻئي ڇوڪريون بنگلي مان نڪتيون. ھٿن ۾ ٽوڪري ھئن جا پھرين ھنن وٽ ڪونہ ھئي. ٽئي دوست اوچتو کڙا تڙا ٿي ويا. اخبارون ھٿن مان سري پاسيري سيٽ تي پيرن ۾ ڪري پيئون.
ڇوڪريون ٽلنديون ٽلنديون پاسيري روڊ کان نڪري مين روڊ تي اچي بيھي رھيون ۽ خالي رڪشا جي ڳولها ۾ نظرون ھيڏانھن ھوڏانھن ڊوڙائڻ لڳيون. ھڪڙي رڪشا لنگھي، پر اشارو تڏھن ڪيائونس جڏھن ھوءَ لنگھي چڪي هئي. نواز گاڏي اسٽارٽ ڪئي. نواز لاءِ اھو اشارو ڪافي ھو.
يار صبر جو ڦل مٺو ٿيندو آهي___ نواز ان الله مع الصابرين! طاھر بئنڪر جون واڇون وري ٽيڙجي چڪيون هيون ۽ انھن مان ٿوري گگ بہ ڳڙڻ لڳي ھئي..
نواز گاڏي سندن ڀر ۾ بيھاري ۽ طاھر آڇ ڏني، ”اچواوھان کي ڇڏيندا ھلون؟“
ڇوڪرين ٿوري اداڪاري ڪندي ڪجھ ھٻڪ ڏيکاري. ۽ نذير دروازو کولي ٻاهر نڪري آيو ۽ ڊرائيور وانگر ڪار جو در جھليندي چيو: تشريف رکو محترما.“
نذير ھميشه ايئن اڙدو ڳالهائڻ جي ڪوشش ڪندو هو.
ٻئي ڄڻيون پوئين سيٽ تي ويهي رھيون ۽ نذير اڳين سيٽ تي طاھر ۽ نواز سان گڏ اچي ويٺو. ڪار رواني ٿي وئي ۽ ٺيڪ انھيءَ وقت ڊفينس سوسائٽي جي ايئرڪنڊيشنڊ مسجد مان سانجھيءَ جي ٻانگ لائوڊ اسپيڪر تان ڏاڍي مڌر آواز ۾ اچي رھي ھئي!
سج ھاڻي لھي چڪو ھو ۽ اوندھ جي ڪاري چادر تي روشنيءَ جا ٽٻڪا ھوريان ھوريان تارن وانگر اڀرڻ لڳا ھئا. وڏن شھرن تي جيتري ڪاراڻ ڇائنبي آھي اوترا وڌيڪ ٻھڪي اٿندا آھن.
”پھرين ڪجھ ٿڌو پيئڻ پسند ڪندو؟“ نذير کٽل پرائي کيسي تي آڇ ڪئي.
”اسان کي اسپتال وڃڻو آهي. جناح اسپتال ۾ اسان جي ماميءَ جي طبيعت ٺيڪ ڪانھي، ھي کاڌو پھچائڻو آھي.“
ھڪڙيءَ چيو. اھو ٻڌي ھاڻي تہ نذير ۽ طاھر جو بہ منھن لھي ويو. طاھر جي واڇ جي ٽيڙ وري سسڻ لڳي ھئي. مفت ۾ لفٽ جو وٺي آيون ھيون. جناح اسپتال ايتري تہ ويجھي ھئي جو اڃا جيسين ڪجھ وڌيڪ ڳالھائڻ جو وجھ ملي، جناح اسپتال اچي چڪي هئي. ھو جڏھن ڪار مان لھڻ لڳيون تہ طاھر آخري ڀيرو ڄار اڇلي, ”اوھان کي دير نہ لڳي تہ اوھان لاءِ ترسون؟“
ھنن ھڪٻئي ڏانھن نھاريو ۽ پاڻ ۾ ڳالھائڻ لڳيون.
مرڪندي سس پس. ڪندي ھڪڙي ٻيءَ کي چيو، ”ڇا ويچار آھي اڌ ڪلاڪ لڳي ويندو؟“ ھو پاڻ اھڙي آڇ لاءِ آٿيون ٿي ڏٺيون. ”ھا اڌ ڪلاڪ کن تہ لڳي ئي ويندو. ٻيءَ وراڻي ڏني ۽ پوءِ ھنن ڏانھن منھن ڪري چيائين، ”اوھان جيڪڏھن هتي ترسو تہ اسين اڌ ڪلاڪ ۾ يا انھيءَ کان اڳ ۾ موٽي اينديون سين.“ ائين چئي ھو پرائيويٽ وارڊ جي پاسي ھليون ويون ھاڻي ڪم ٺھڻ جا وڏا آثار ٿي نظر آيا، پر ھي ٽي ڄڻاھئا ۽ ھو ٻہ ڄڻيون___ پر انھيءَ حساب جي پاسي ظاھري طرح تہ ڪنھنجو ڌيان نہ ويو ھو، پر وڏيري نواز جي من ۾ اھا آنڌ مانڌ نظر پئي آئي. نيٺ ان جو اظھار ڪرڻ لاءِ نذير کٽل سان ھوريان پاسيرو ڳالھائڻ لڳو.
يار نذير تون ڊراپ ڪري وڃ، ڏس نہ يار، طاھر ۾ ڪم ڦاٿل آهي، اڄ مفت ۾ ڪم پيو ٺھي، خوش ٿي ويندو ڪتي جو پٽ، پاڻ تہ گڏيا پيا آھيون.“ اھو بہ ڳالھائڻ جو انداز آھي تہ جنھن جو ڪم ڪرڻو هجي ان کي گار سان ڳالهائجي تہ جيئن اڳلو جنهن جو ڪم نہ پيو ٿئي اھو انھن
ھڪ ٻن گارين مان خوش ٿي وڃي.
”يار سچ پڇين تہ ھيءَ پرمٽ نہ ملي ھا تہ ھن طاھرکي ٿڪان بہ نہ ھا___ ھاڻي جي پئسا نہ ٿا ملن تہ پوءِ ڪار ڇٽي ۽ پرمٽ بہ پاڻي ۾.“ وري بنا وراڻي جي پاڻ ئي اڳتي چوڻ لڳو: ”صدر ۾ لاھي ڇڏيندوسانءِ ڪيئن ٺيڪ رھندو نہ .“ نذير لاءِ ڪا چونڊ نہ ھئي. جيڪي غريب، اميرن جي آسري پلبا آھن، انھن کي اھڙو ايمان برداشت ڪرڻو پوندو آهي ۽ پوءِ کڻي ڇوڪرين جو مامرو ڇو نہ ھجي. ھڪ ھڪ گھڙي ھاڻي ٿڪائيندڙ ٿي لڳي ۽ نذير نواز جي ڳالھ مڃڻ تي ٻڌل ھو.
پر يار نواز ھڪڙو وڌي پيس تہ ڇا، ڪالھ تہ پنج ڄڻا ھئاسون ۽ ھوڏانھن ھڪڙي!، نذير کٽل اڃا آسرو نہ ڇڏيو ھو.
”اوھو يار ڪھڙيون ٿو ڳالھيون ڪرين. ھوءَ پرائيويٽ ھئي. پنج ڇا ڏھ ھجن ھا تہ بہ خير ھو. پر يار ھي تہ خانداني آھن. شوقين ٿيون لڳن. انھن کي رنڊين سان نہ ڀيٽ خدا جي واسطي! آئون پاڻ پيو سوچيان تہ راجا کي ڪيئن ٽارجيخبر پوندس تہ ايئن معشوق ھٿ آيا تہ دل ۾ ڪندو. ڪالھوڪو سڄو خرچ بہ تہ ھن ڀريو ھو.“
۽ اڄ جمعي جي ڀلاري ڏينھن، گھر ويٺي پاڻ مرادو ٻہ ڇوڪريون ھٿ اچي ويون ھيون ۽ ھو جناح اسپتال جي ٻاھر اوسيئڙي ۾ بيٺا ھيا. وڏيري نواز، نذير کي سمجھائي ڇڏيو ھو. سمجھائي ڇا اڻ سڌي طرح حڪم ڏيئي ڇڏيو هو تہ واٽ تي لھي وڃي. ۽ نذير لٿل منھن سان اخبار کڻي اتي ئي
ڪار سان ٽيڪ لڳائي پڙھڻ لڳو. خبرون پڙھندي اوچتو ڇرڪ نڪري ويس ھڪ خبر ڏاڍي عجيب ھئي.
”خيابان اقبال تي قائداعظم جي يادگار وٽ ھڪ عورت بيھوشيء جي حالت ۾ لڌي جيڪا جناح اسپتال پھچڻ کان اڳ مري ويئي.“
نذير کٽل اھا اخبار يڪدم نواز کي ڏيکاري ڄڻ تہ ايئن چوندو ھجي اھا ڪالھوڪي ساڳي عورت تہ نہ ھئي!
”يار ھيءَ تہ قائداعظم جي يادگار وٽ ٻي ڪا بيهوش پئي ھوندي. پاڻ تہ پھرين يادگار وٽ لاٿوهوسون.“ وڏيرو نواز بي پرواھيءَ سان چوندو رھيو، ”ڪٿي ھو آزادي وارو يادگار ۽ ڪٿي ھي قائداعظم وارو يادگار، وچ ۾ ٻہ ٽي ميل مفاصلو ھوندو. ھي پڪ ڪا ٻي آهي.“
”ڇو يار ڇا ڳالھ آھي؟“ طاھر بئنڪر پڇيو.
اچي ھيءَ خبر پڙهي ڏس،“ ۽ طاھر خبر پڙھڻ لڳو.
”يار نذير کي اچي ڊپ لڳو آھي تہ متان پاڻ وارو معشوق آھي راتوڪو.“ نذير طاھر کي کلندي ٻڌايو.
”يار مون کي بہ ايئن ٿو لڳي.“ طاھر بئنڪر ڊڄندي چيو.
اڙي يار ھي يادگار اھو ڪونہ اٿئي___ ھي يادگار ھوٽل ڪولمبس جي ڀر وارو آھي.“ وڏيري نواز سمجھائيندي چيو. طاھر جيئن ئي ڳالھ سمجھي تيئن وري ساھ پئجي ويس.
”اڙي ھي تہ اھو يادگار آھي. جتي ٽي سنگمرمر جا ٿنڀا ٺھيل آھن، جن تہ لکيل آهي، ”اتحاد“، ”ايمان“، ”يقين محڪم.“ ھي خيابان اقبال جي ھڪ ڪنڊ تي ۽ ھو شھيدن جو يادگار ٻي ڪنڊ تي! ھتي وري ھيء ڪٿان آئي.“ طاھر بہ نواز جي ڳالھ تي ڳنڍ ڏيندي نذير کي گھٽ ۽ پنھنجو پاڻ
کي وڌيڪ آٿت ڏيندي چيو.
”بس يار مڙس نذير اچي گھٻرايو آهي.“ نواز مرڪندي چيو. اھا ٻي ڳالھ آهي تہ ھن شھيدن جي يادگار کان قائداعظم جي يادگار تائين سفر. ڪيو ھجي! اڄڪلھ تہ لاش بہ پيا سفر ڪن!“ نواز تہ کل ۾ ڇٽڪو پيو ۽ نذير بہ ڦڪو ٿيندي مرڪي ڏنو
ايتري ۾ سامھون ٻئي ڇوڪريون واپس پئي آيون پر ھن ڀيري ھنن سان ٽين ڇوڪري بہ ھئي___ ۽ نذير جو منھن ٻھڪي اٿيو ۽ ھاڻي ھن جو ڪم بہ ٺھي چڪو هو.
”واھ يار ٽي معشوق!“ نذير کان رڙ نڪري ويئي.
”اڄ تہ ڀلارو ڏينهن آهي نہ جمعي جو.“ طاھر سرھو ٿيندي چيو.
”واھ استاد، راجا جو ڪم بہ ٺھي ويو. ڇا ياد ڪندو راجا جو ٻچو، ھڪ ڏينھن ۾ ئي قرض لاھي ڇڏيو مانس، وياج سميت.“ نواز، راجا جو نالو وٺي نذير جي آس تي پاڻي وجھي ڇڏيو.
ھو ٽيئي ڄڻيون پوئين سيٽ تي اچي ويٺيون ۽ ھي ٽيئي اڳيان ٿي ويٺا ۽ ڪار رواني ٿي وئي.
ڪار ڦري ڊرگ روڊ تي آئي.
”نذير چيف منسٽر هائوس وٽ لھندي نہ . نواز نذير کان پڇيو. نواز جو دوست چيف منسٽر هائوس ۾ ڪم ڪندو ھو. رات جو دير دير تائين اتي ڊيوٽي ڏيندو هو.نذير ڪو جواب نہ ڏنو.
نذير واٽ تي ھڪ ٻول بہ نہ ڳالھايو ۽ ھو ٻئي ٽنھي ڇوڪرين سان ھيڏانھن ھوڏانھن جون ڳالهيون ڪندا رھيا.
چيف منسٽر هائوس جي ڀر واري روڊ، ڊاڪٽر ضياالدين احمد روڊ، جنھنجو اڳوڻو نالو ڪچھري روڊ ھو، اتي اچي نواز ڪار بيھاري___ ۽ نذير در کالي ڪار مان لھڻ لڳو.
چپ چاپ بنا نھارڻ جي.
”چڱو يار پو رات جو ملنداسون،“ نواز، نذير جي دل رکڻ لاءِ چيو، پر نذير ڪو ڌيان نہ ڏنو. نذير ھڪ ٻہ وکون ھليو تہ پويان نواز سڏ ڪيو
”نذير اچي ھي اخبارون، متان رات جو بور ٿين.“
نذير اڌگابري دل سان اخبارون ورتيون ۽ ڪار چيڪاٽ ڪندي روانو ٿي وئي. ھوا جي ھڪ جھوٽي سان نذير جي ھٿن مان اخبارون نڪري ڊاڪٽر ضياالدين احمد روڊ تي پکڙجي ايندڙ ويندڙ ڪارن ھيٺان اچي چيڀاٽجي ۽ وڪڙجي ويئون. ۽ نذير جي ھٿن ۾ رڳو ھڪ اخبار جو مڙيل پنو رھجي ويو.
ھن اخبار تي اتاڇري نظر وڌي، انھيءَ خبر وارو پنو ھو ۽ خبر تي وري ھن جون نظرون کپي ويون.
”خيابان اقبال تي، قائداعظم يادگار وٽ ھڪ عورت بيھوشيء جي حالت۾ لڌي___جيڪا پوءِ جناح اسپتال ۾ گذاري وئي! ۽ اڃا تائين ان لاش جو ڪو وارث پيدا نہ ٿيو آهي.
۽ ھوا جي ٻئي جھوٽي سان اھا رھيل اخبار بہ نذير جي ھٿ مان ڇڏائجي، اڏامندي پي آئي ڊي سي ھائوس جي ڀت سا ٽڪرائجندي ٿڙندي ويئي، شايد اڳيان وھندڙ سمنڊ ڏانھن جتي پڇاڙيءَ جي ھر گندگي وڃي ڪرندي آهي!