تکي اس، ٿڌي ڇانوَ
۾ ھجي ھا ، تہ بہ ھو ڪجھ نہ ڪري ھا. پر ھتي تہ سندس ٻارن جي جيون جو سوال ھو. بابليء کي تپ ھو ، ۽ انوءَ کي ڪاليج ۾ داخلا وٺڻ لاءِ پئسا گھربل ھا.
ھڪ ئي وقت ٻہ ٻہ ضرورتون ئي غريبن کي گھيرينديو آھن. بابليءَ جو ڌيان ايندي ئي ھن کي گھٻراھٽ ٿيڻ لڳي کيس محسوس ٿيڻ لڳو تہ ھن جي دل بيھڻ لڳي ھجي. ھن تہ سمجھيو ھو تہ معمولي تپ ھوندو، پر جڏھن ھو ڊاڪٽر وٽ پھتو تہ سندس تاڪ لڳي ويا . ڊاڪٽر جڏھن کيس ٻڌايو تہ باليءَ؟؟؟ کي مدي جو بخار آھي تہ ھو ڌڪ گھٽ ڏڪي ويو . ۽ وري جڏھن ڊاڪٽر کيس دوائن جي لسٽ لکي ھٿ ۾ ڏني تہ ھن کي بابليء جي بيماريءَ سان گڏ، پنھنجيءَ حالت جو بہ ويچار اچي ويو. اسپتال کان ٻاھر نڪرڻ لڳو تہ کيس پنھنجو جسم جنسي ٻرندو محسوس ٿيو، ۽ ھو ٻاھر وڃڻ بدران وري ڊاڪٽر وٽ موٽي ويو ۽ پنھنجي لاء بہ دوا وٺي آيو. بابليءَ لاء ڊاڪٽر جي تاڪيد تہ ”دوا ھينئر کان ئي شروع ڪجانءِ.“ ھن جي دماغ تي ھر ھر مترڪي وانگر ڌڪ ھڻڻ لڳي.
ھو بابليء کي ڪڇ ۾ کڻي ٻاھر نڪتو. دوائن جو ڪاڳر ھن جي ھٿ ۾ ھو. ھن کي دل ئي دل ۾ ڊاڪٽر تي رشڪ اچڻ لڳو .... ڪاش، مان بہ ڊاڪٽر ھجان ھا تہ پنھنجن پراون جي دوا درمل تہ ڪريو ويٺو ھجان ھا! دوا___ ھا،
دوا.... بابليء جي دوا ڪٿان ايندي؟ ھن جو ويچار پنھنجي خالي کيسي ڏانھن ويو. اڄ ايڪيھين تاريخ ھئي ۽ آخري تاريخن ۾ پئسا نہ ھئڻ ڪا نئين ڳالھ تہ ڪانہ ھئي پر بابليء جي بيماري کيس ڳڻتيءَوند ڪري وڌو ھو. انو اڳي ئي داخلا لاءِ پئسا گھري رھيو ھو. اڄ هن کي ونيء تي بہ ڏاڍي ڪاوڙ آئي. ھو کيس ڏاڍي ڏاھي سمجھندو ھو، ۽ فخر سان دوستن ۾ ڳالھ ڪندو ھو تہ سندس وني محنتي آھي ۽ اھڙي ڏکي حالت ھوندي بہ ڪجھ پئسا بچائي ويندي آھي ھو بي-اي پاس ھو، پر پئسا ميڙڻ نہ آيس سو نہ آيس. پر سندس وني رڳو مئٽرڪ ھوندي بہ گھٽ ۾ گھٽ پئسن بچائڻ ۾ ھن کان وڌيڪ سمجھ واري ھئي. پاڻ چوندو ھو، تعليم کان وڌيڪ ماڻھو کي پنھنجي سمجھ ضروري آھي. پر ھن ڀيري تہ ھن کي پنھنجيءَ ونيءَ تي بہ ڏاڍي ڪاوڙ آئي. انھيءَ جو ڪارڻ ھو تہ انوءَ کي داخلا لاءِ ڏيڍ سوء روپين جي ضرورت ھئي. انو مئٽرڪ ۾ فرسٽ ڪلاس ۾ پاس ٿيو ھو، ۽ ھن کي ايتري ئي خوشي ٿي ھئي جيتري انوءَ جي پيدا ٿيڻ مھل. رزلٽ ٻڌي ، ھن خوشيءَ سان ونيء کي چيو ھو:
”ھاڻي پنھنجا اھنج سڀ دور ٿي ويندا. پنج ست سال ٻيا ڪڍي وٺ ؛ پوءِ تہ پنھنجو انو انجينيئر ٿيندو ۽ اسين مزا ڪنداسون. بس ، پوءِ ڪا بہ ڳڻتي نہ رھندي.“ ۽ جڏھن انوءَ داخلا لاء پئسا گھريا ھئا تہ ھن جو منھن ئي لھي ويو ھو؛ ھن وٽ تہ ڏھہ رپيا بہ ڪين ھا ۽ ھو ڏيڍ سو رپيا گھري رھيو ھو. پر ھن کي اميد ھئي تہ جوڻس پئسا بچائي رکندي آھي سو ضرور هن وٽ ھوندا. ۽ ھن جڏھن جوڻس کان پئسن جي باري ۾ پڇيو تہ ھن جو جواب ٻڌي، ھن کي پھريون ڀيرو محسوس ٿيو تہ ھن جھڙي بيوقوف ٻي ڪا وني ڪانھي. جوڻس چيو ھو: ”گھڻا پئسا کپن اوھان کي؟ ويھہ رپيا کن پيا اٿم.“
ھن اھا وراڻي ٻڌي سوچيو ھو تہ ھو کيس ڌڪ ھڻي ڪڍي. ھن پنھنجي جوکائيء جي ڪسر ھن مان ڪڍڻ چاھي. ”تون تہ ڏاڍا پئسا بچائي رکندي آھين، پر خبر پئي تہ تون بہ ڪا بنھ ھٿ ڦاڙ آھين.“ ھن جي لھجي ۾ ٽوڪ جو انداز ظاھر ھو. ھن کي ائين چوندي محسوس ئي ڪونہ ٿيو تہ ھن جو پگھار رڳو اڍائي سو رپيا آھي، جنھن ۾ اڄڪلھہ چئن ڀاتين جو گذران ڪرڻ طوفان ۾ ٻيڙي ھلائڻ وانگر آھي.
پنھنجي اھڙي حالت ڏسي ، ھن سوچيو تہ انو جيڪڏھن فيل ٿئي ھا تہ ڪيترو نہ چڱو ھو. حالتن ھن کي ائين سوچڻ تي بہ لاچار ڪري ڇڏيو. انوءَ جي پاس ٿيڻ جي خوشي ايتري مختصر ٿيندي ، تنھن جو ھن کي وھم گمان بہ ڪونہ ھو. غريب جي حياتيءَ ۾ خوشيءَ جا وجھ ايترا تہ گھٽ ۽ مختصر ٿين ٿا جو جيسين ھو خوشيءَ جي ھير جو پھريون جھوٽو محسوس ڪري، ڏکن جون لُڪون لڱ ساڙيو وجھن.
۽ اڄ ھن کي ڪنھن بہ حالت ۾ پئسا ھٿ ڪرڻا ھئا. انوءَ جي داخلا تہ کڏ ۾ پئي پر ھينئر کيس رڳو بابليء جو ئي الڪو ھو. ھن کي ان لاءِ سؤ کن رپين جي ضرورت ھئي. ھو ڪيتريءَ دير تائين گھر اھو ئي سوچيندو رھيو.
قرض ئي ھن لاءِ واحد واٽ ھئي. ھو ھميشہ ضرورت وقت مشتاق کان ئي قرض وٺندو ھو. مشتاق ھن جو جگري دوست ھو. ھو زميندار ھو ۽ پئسي وارو ھو. ھن ھميشہ ضرورت وقت مشتاق جو ئي سھارو ورتو ھو. ”قرض وٺڻ سچ تہ دنيا جو سڀ کان ڏکيو ڪم آھي. ھڪ خوددار ماڻھوءَ لاءِ پنھنجي ئي دوست کان قرض وٺڻ خود داريءَ جو آپگھات آھي. ۽ ھو پنھنجي خود داريءَ جو آپگھات اڄ کان گھڻا سال اڳ ڪري چڪو ھو. تنھن کان پوءِ ھو لڳاتار آپگھات ڪندو رھيو. ھن جڏھن شادي ڪئي ھئي، تہ مشتاق کان ئي قرض ورتو. ھن کي ان مھل اھا اڻ ٿيڻي نظر ٿي آئي تہ ھو بہ ڪنھن کان ايتري اوڌر وٺي سگھي ٿو. ھن سنھن کنيو ھو تہ ھن حياتيءَ ۾ رڳو اھو ئي ھڪ ڀيرو قرض ورتو آھي، وري ڪڏھن بہ نہ وٺندو. پر هڪ غريب ماستر، ٻارن ٻچن ھوندي ، ڪيستائين پاڻ کي قرض کان آجو رکي سگھيو ٿي؟ جڏھن سندس ماءُ گذاري ويئي تہ کيس پنھنجو سنھن ٽوڙڻو ئي پيو. سنھن ڪو ھن جي ماءُ کان وڌيڪ ڪونہ ھو. ۽ ٻيو ڀيرو مشتاق کان قرض وٺڻ ايترو ڏکيو نہ ھو،
جيترو ھن کي پھريون ڀيرو محسوس ٿيو ھو. ٻيو ڀيرو ھن قرض ورتو ؛ ۽ پوءِ ٽيون ڀيرو ؛ چوٿون ڀيرو ؛ ۽ پوءِ ھن جي حياتي قرض تي ئي ٻڌل رھي پھرين ڀيري کان ٻيو ڀيرو ۽ ٻئي کان ٽيون ڀيرو قرض وٺڻ ، ھن کي نسبتن سولو لڳو. مشتاق کان سواءِ ھو پنھنجي ھڪ ٻن ٻين دوستن کان بہ قرض وٺڻ لڳو
...پر اڄ بابليء جي دوا ۽ انوء جي داخلا لاءِ ھن کي گھٽ ۾ گھٽ اڍائي سو کن رپين جي لوڙ ھئي. ھن جون وکون مشتاق جي گھر طرف وڌڻ لڳيون. ھو سڄي واٽ مشتاق بابت سوچيندو رھيو. مشتاق ڪيڏو نہ مھان آھي. دوستن جي لاءِ ھن زماني ۾ نعمت آھي. ھن سوچيو جيڪڏھن مشتاق نہ ھجي ھا تہ سندس الائي ڪھڙا حال ٿين ھا. ھو سندس احسان حياتيءَ ڀر نہ ٿو لاھي سگھي. مشتاق ھر مھل تي سندس مدد ڪئي آھي؛ ۽ ھن ڀيري بہ ھو ضرور مدد ڪندو. انھن ئي ويچارن ۾، ھو مشتاق جي گھر تائين پھچي ويو.
”مشتاق، چڱو ٿيو جو تون گھر تي ملي وئين.“ ھو مشتاق کي گھر تي ڏسي ڏاڍو خوش ٿيو..
”آھي تہ سڀ خير نہ ؟“ ھن جي پريشان چھري کي ڏسي، مشتاق پڇيو.
'بس، يار، بابليء کي تپ ٿي پيو آھي ڊاڪٽر چئي ٿو، ٽائيفائيڊ اٿس“
”اوھو! خدا خير ڪري. ھاڻي ڪيئن آھي؟“
ايترو تکو تپ تہ ڪونہ اٿس، انھيءَ لاءِ ئي آيو ھوس ڪجھ پئسا کپندا بابليء جي دوا لاءِ.... ۽ مٿان وري انوءَ جي داخلا جي آخري تاريخ بہ اچي مٿان بيٺي آھي. ان جي داخلا لاءِ بہ ڪجھ....“
ھن جملو اڌ پورو ڪري مشتاق ڏانھن نھاريو. مشتاق ڪجھ دير سانتيڪو رھيو. ڪجھ سوچيندو رھيو ، پوءِ چپن تي ٿوڙي مرڪ آڻيندي چوڻ ”لڳو: ٻڌ يار، اڄڪلھ منھنجي بہ حالت خراب آھي ... پر گھڻا کپنئي؟“
'”مڙئي اڍائي سو کن. سؤ کن رپيا دوائن لاءِ، ۽ڏيڍ سؤ انوءَ جي داخلا وغيره لاءِ“
ڪجھ دير وري سانت رھي؛ مشتاق ڪجھ سوچيندو رھيو ؛ ۽ ائين ھڪدم چوڻ لڳو، ڄڻ ڪا ڳالھ سار اچي وئي ھجيس ”ھيئن ڪر يار، رات جو اچجانءِ، اٺين ڌاري ؛ ھڪڙي ھنڌان پئسن ملڻ جو آسرو آھي. گھٻراء نہ سڀڪجھ ٺيڪ ٿي ويندو. ھينئر تہ مون وٽ اتفاق سان ويھارو کن رپيا مس آھن. بس يار، ڪڏھن ڀريء ۾ تہ ڪڏھن ڀاڪر ۾ ھڪڙي ھنڌ پئسا ڏيڻا ھئم، سو ھينئر پائي بہ ڪانھي بچي.“
مشتاق جي واتان آھي اکر ٻڌي، ھن کي ائين لڳو، ڄڻ سندس سرير کي باھ وڪوڙي وئي ھجي ، ۽ ھن مشتاق جي ٻولن مان ڪوڙ جي بوء سونگھي ورتي. ھن مشتاق جي منھن ۾ نھاريو ، جيڪو ھڪ گھڙي اڳ کيس فرشتي وانگر نظر اچي رھيو ھو. مشتاق ۽ وٽس رڳا ويھہ رپيا پيل ھجن!
سندس دل اھا ڳالھہ ، ڪنھن بہ حالت ۾ مڃڻ لاءِ تيار نہ ھئي، ھن کي حياتيءَ ۾ شايد ايترو ڏک ڪڏھن ڪونہ پھتو ھو جيترو مشتاق جي وراڻي ٻڌي کيس پھتو ھو . ھو سوچڻ لڳو:
ڇا مشتاق بہ دوستيءَ ۾ دوکو ڏيئي سگھي ٿو؟ “ کيس ان جي آس بنھ ڪانہ ھئي. ھو تہ ھن ڀيري مشتاق ۾ وڏي اميد رکي آيو ھو ؛ ۽ مشتاق بہ اڳي ڪڏھن ائين ڪونہ ڪيو ھو. پر...ھن مشتاق سان ھٿ ملايو ، ۽موڪلائي گھر طرف ھلڻ لڳو. ھن جو اڄوڪو ڏينهن شايد حياتيءَ جو بدترين
ڏينھن ھو. ھن کي ھاڻي اھو ويچار نہ ھو تہ بابليء جو ڇا ٿيندو يا انو کي داخلا ڪيئن ملندي پر ھينئر ھن کي ان جي عيوض دوستيءَ جي آدرش ٽٽڻ جو ڏک ھو جيڪو ھن آرزوئن ۽ احساسن سان ٺاھيو ھو ، ۽ جيڪو دوست جي ھڪڙي تکي ٻول جي تيشي سان ڪري اچي پٽ تي پيو ھو.
ھو سوچ ۽ ويچارن ۾ ٻڏل ، گھر ڏانھن ھلندو رھيو. ھن کي ھڪ ھڪ وک کڻڻ اوکي ٿي پئي ڄڻ ڪنھن سندس پيرن ۾ سنگھرون وجھي ڇڏيون ھيون. ھو دوستن کي حياتيءَ جي ڪاڙھي تتل واٽ تي بيٺل وڻن وانگر سمجھندو ھو ، جتي واٽھڙو ٿوريءَ دير لاءِ ساھ پٽيندو آھي ۽ وري نوبنو ٿي ماڳ ڏانھن ھلڻ لڳندو آھي. رستي تي بيٺل وڻن جي ڇانو نہ ھجي تہ واٽھڙو اڌ واٽ تي ئي اس ۽ لڪن ۾ سڙي مري وڃي. پر اڄ ھن کي محسوس ٿيو تہ وڻن جا پن ڇڻي چڪا ھئا؛ ۽ خودغرضيءَ جي تکي اس انھن جي ڇانو کي ڳيھي وئي ھئي. مشتاق ھن جو دوست ھو ۽ ھو ان کي ائين ٽاري ڇڏيندو ، سو ھن جي وھم ويچار ۾ بہ ڪونہ ھو.
ھن جي ذھن تي طرح طرح جا ويچار تري آيا. ”مشتاق ائين ڇو ڪيو؟ شايد مون مان ڪڪ ٿي ويو ھوندو. آئون ھن جا پئسا کائي تہ ڪونہ وڃان ھا، باقي واپس ڏيڻ ۾ کڻي ڪا دير ٿئي ھا، آخر تہ دوست ھئا سين ، ۽....“ وري ھن کي سار آئي: ”ھا، پوئين ڀيري مھيني لاءِ سؤ رپيا ورتا ھئا مانس،
۽ ٽن مھينن ۾ موٽايا مانس شايد ان ڪري ھن ڀيري لنوائي ويو.“
وري ھن کي ڪجھ سار اچڻ لڳي: ”مشتاق وڏو ماڻھو ٿي ويو آھي. ننڍي ھوندي گڏ پڙھيا ھئاسين، سو مڙيئي ملندو اچي، باقي ھو وڏن ماڻھن سان گھمي سو مون مان پڪ ڪڪ ٿي پيو ھوندو. ھن ڀيري پئسا نہ ڏيئي، مڙئي ھميشہ لاءِ جند ڇڏائڻ ٿو گھري.“ ھاڻي ھوريان ھوريان ھن جو ذھن مشتاق جي طرفان بدظن ٿيندو ويو . ھن کي سار اچڻ لڳي تہ جيڪڏھن مشتاق ھن تي ٿورا ڪيا آھن تہ ھن وسان ڪونہ گھٽايو ھو. ھن بہ تہ مشتاق لاءِ سڀ ڪجھ ڪيو، جو ھڪ دوست کي ڪرڻ کپندو ھو. ۽ ھاڻي ھو اُھي مھربانيون ياد ڪرڻ لڳو جي ھن مشتاق تي ڪيون ھيون، جيڪي پھرين ھن کي سار بہ ڪين ھيون. دوستن جي وچ ۾ تہ ڪو ليکوئي ڪونہ ٿيندو آھي. اھو شايد دستور آھي
تہ دوستن جون ھڪ ٻئي تي ٿيل چڱايون سار نہ رھنديون آھن، ڇو جو اھي چڱايون ۽ احساس دوستن جي وچ ۾ عام ڳالھ ھونديون آھن؛ ۽ عام ڳالھ جي سار ڪانہ رھندي آھي.
ھن کي ھڪڙو واقعو ياد آيو. اھو شايد آچر جو ڏينھن ھو. اوڏي مھل ساڍا نو کن ٿيا ھئا، ۽ ڏھين بجي ھن کي رئيس علي مراد سان ملڻ لاءِ وڃڻو ھو . سال کن بيڪار رھڻ کان پوءِ ھن کي مس مس نوڪريءَ جو آسرو مليو ھو. ھو ڪيترو نہ خوش ھو تنھن ڏينھن. اڃان ھو گھر مان نڪرڻ وارو ھو تہ مشتاق اچي پھتو.
”يار مون کي پڪ ھئي تہ گھر ھوندين“ مشتاق ھن کي ڏسي، ٿڌو ساھ ڀريندي چيو.
”ڇو خير تہ آھي ؟“ مشتاق جي منھن تي گھٻراھٽ جا آثار ڏسي، ھو بہ ڳڻتي وند ٿي پيو.
مشتاق رومال سان منھن تان پگھر اگھيو، ۽ ھن جي ڪلھي تي ھٿ رکندي چوڻ لڳو تہ: ”ڏاڍي گھٻراھٽ پئي ٿئي. الائي ڇا پيو محسوس ٿئي . ائين ٿو معلوم ٿئي تہ دل ٿي ٻڏي. گھر ۾ آرام ئي ڪونہ آيو. گھٻراھٽ ايتري تہ وڌي ويئي جو تو وٽ ھليو آيس.“
ھن کي خبر ھئي تہ مشتاق کي ڊپريشن ٿيندي ھئي ۽ دل ٻڏڻ لڳندي ھئي. اڪيلي رھڻ ڪري ھن جي ذھن تي عجيب عجيب ويچار ايندا ھئا. ڳڻتين ۽ پريشانين جي ڪري ننڊ ڦٽي ويندي ھئي، ۽ ھو پنھنجي دل ٻڏندي محسوس ڪندو ھو. اھا ئي ڳالھ ھئي جو جڏھن بہ ھن جي دل گھٻرائيندي ھئي تہ ھو ھڪدم دوستن سان ملي دل وندرائڻ جي ڪوشش ڪندو هو.
”تون ڪيڏانھن وئين پئي ڇا؟“ مشتاق ھن کي تيار ٿيل ڏسي پڇيو.
”جي؟ نہ نہ ، مان تہ ائين تيار ٿيو ويٺو ھئس.“ ھن ڪوڙ ڳالھائيندي، ھن کي آٿت ڏني. وري ٿوري دير ترسي چوڻ لڳو: ”پر يار ، تون گھٻرائين ڇو ٿو. ھروڀرو دل جو روڳ کڻي لڳايو اٿئي. رات متان گھڻو کائڻ ڪري بدھاضمو ٿيو ھجنئي، ۽ پوءِ گئس جي چڙھڻ ڪري دل تي اثر ٿيندو ھجي.“ ھو مشتاق کي آٿت ڏيڻ لڳو. ھو دوست جي الڪي ۾ پنھنجي خوشي بہ ويساري ويٺو، ھن سوچيو: نوڪري پوءِ بہ ملي ويندي ، ھن وقت مشتاق کي سندس ضرورت آھي.
پوءِ ھو سڄو ڏينھن مشتاق سان گڏ رھيو. ھو سڄو ڏينھن گھمندا رھيا، ۽ جڏھن مشتاق جي طبيعت بھتر ٿي تہ ھو کيس گھر ڇڏي آيو. ھو ٻئي ڏينھن رئيس علي مراد جي گھر پھتو تہ معلوم ٿيو تہ رئيس صبح سوير ڪراچي وڃي چڪو ھو ، جتان ھو ٻئي ڏينھن يورپ لاءِ روانو ٿي ويو_ ۽ ھو ائين ئي بيڪار رھجي ويو ! پر ھن کي انھي جو ڪڏھن افسوس نہ رھيو. ”دوستن جي مٿان جان قربان آھي اھا تہ خسيس نوڪري ھئي.“
۽ ھاڻي اھو دوست ٻن سون رپين جي خاطر ائين رخ بدلائيندو، سا ڳالھ ھن جي وھم گمان ۾ بہ ڪانہ ھئي. ھن کي مشتاق تي ڪيل پنھنجي ھڪ مھرباني تہ سار رھي ھئي ،
پر مشتاق جون مٿس ڪيل سؤ مھربانيون سار نہ رھيون. شايد اھو دستور آھي تہ ڏھ احسان ڪري، پوءِ ڪو يارھون احسان نہ ڪري سگھي تہ گذريل ڏھ احسان بہ ڌوپجي ويندا آهن.
ھو سڄي شام سوچيندو رھيو . مشتاق چيو ھو تہ رات جو اٺين بجي تائين ھو ڪوشش ڪري ھن کي پئسا ھٿ ڪري ڏيندو. پر کيس پڪ ھئي تہ ھي مشتاق جو ھڪ بھانو ھو. رات جو وري چوندو، ”يار ، مون ڏاڍي جاکوڙ ڪئي، پر پئسا ھٿ اچي نہ سگھيا.“ ھن کي ائين لڳو تہ مشتاق سچ پچ اھي ٻول چئي رھيو ھجي. ھو سوچيندو رھيو تہ مشتاق وٽ وڃي يا نہ وڃي. رڳو انوءَ جي داخلا جي ڳالھ ھجي ھا تہ بہ ھو پرواھ نہ ڪري ھا، پر ھتي تہ بابليءَ جي حياتي جو سوال ھو. ڊاڪٽر تہ چيو ھو تہ اڄ کان ئي دوا کارائڻ شروع ڪجان. پر مشتاق جو ھن کي ڌڪ ھنيو ھو ، تنھن کيس لوڏي ڇڏيو ھو. ٻين دوستن کان تہ اڳي ئي قرض ورتل ھوس. ھو سوچيندو رھيو .... ۽ ھڪ ويچار ايندي ئي، ھن جو منھن خوشيءَ وچان ٻھڪڻ لڳو.
ڄڻڪ ھن جو مسئلو حل ٿي ويو.
احمد علي بہ تہ ھن جو ۽ مشتاق جو دوست ھو. شاھوڪار ھو. ھو ھن جي ضرور مدد ڪندو. جيتوڻيڪ ھن احمد عليءَ کان ڪڏھن اوڌر نہ ورتي ھئي پر ھينئر حالتن ھن کي اھو ڪرڻ تي بہ لاچار ڪري وڌو. گھٽ ۾ گھٽ مشتاق وٽ وري وڃڻ کان تہ بھتر آھي تہ ھن ڀيري احمد علي کان ئي قرض وٺجي. ھن سوچيو ۽ جيڪو ماڻھو ھڪ دوست کان قرض وٺي سگھي ٿو تنھن لاءِ ٻئي دوست کان قرض وٺڻ ڪا ڏکي ڳالھ ڪانھي. ھن مشتاق جو ويچار لاھي، احمد عليءَ جي گھر ڏانھن رخ رکيو.
احمد علي بہ ڀاڳن سان گھر تي موجود ھو. ڪيتري دير تائين ھن کان مطلب جي ڳالھ وات مان نہ نڪري سگھي. ھيڏانھن ھوڏانھن جون ڳالهيون ڪندي ، نيٺ ھن مطلب جي ڳالھ زبان تي آندي:
”ھڪڙو ڪم ھو، پر چوڻ مون کان نہ ٿو پڄي . مون اصل ۾ يار، تو کي ڪڏهن اھڙو ڪم چيو ڪونھي. الائي تون ڇا سمجھندين.“ ھن شروعات ۾ ھمت نہ ساري.
”يار چئي ڏي ، دوستن جي وچ ۾ حجاب ڪھڙو.منھنجي ھٿ ۾ ھوندو تہ ضرور ڪندس.“
ھو ٿورو ھٻڪيو ، ڪنڌ موڙي ، ھن احمد علي کان اکيون ڦيرائي پريان نھاريو، ۽ ھوريان سان چيو: ”مون کي ڪجھ پئسا کپن. ٻہ سؤ رپيا کن.“
ھو مس مس اھي ٻول وات مان ڪڍڻ ۾ سڦل ٿيو. ھن احمد عليءَ جي وراڻي ٻڌڻ لاءِ پاڻ کي تيار ڪيو. ھن سوچيو، شايد احمد علي وراڻي نہ بہ ڏئي، ۽ چپ چاپ اندران وڃي ٻہ سؤ رپيا کڻي اچي. پر ھن پاسي بہ سانت رھي. ھن احمد عليءَ ڏانھن نھاريو. احمد عليءَ جو آواز ھن جي ڪن تي پيو:
'”يار، عجب اتفاق آھي. ٿوري دير ڪيئي ، صبح جو اچين ھا تہ ڪجھ ٿي وڃي ھا شام جو ھڪڙو دوست آيو، انھيءَ کي بہ اتفاق ڏس پورن ٻہ سون رپين جي ئي ضرورت ھئي مون وٽ ھئا ئي ايترا، ڏئي ڇڏيا مانس. پر ٻڌ، سڀاڻي تائين ڪري ڏيندو سانءَ ۽...“
ھو اھو جواب ٻڌي، پنڊ پھڻ ٿي ويو. ھن کي ڏاڍو ڏک ٿيو تہ ھروڀرو ھن احمد عليءَ وٽ اچي پنھنجي بيعزتي ڪرائي. ھڪڙي ڏينھن ئي ان کي ٻہ جھٽڪا لڳندا، تنھن جي ھن کي اميد ڪانہ ھئي. احمد علي بہ ڪوڙ ڳالھائي پنهنجي جان ڇڏائي. ھو ڌڪ گھٽ پنھنجي ھوش ۾ نہ رھيو. ھن
جي لاءِ دوست ئي سڀڪجھ ھئا ، اھا ئي ھن جي لاءِ ھاڻي ڪجھ بہ ڪين ھئا. ھن کي محسوس ٿيو تہ سندس حياتيءَ ۾ ڪوبہ دوست ڪونہ ھو دوست جو ٻول ھن جي لاءِ دشمن کان بہ وڌيڪ اُگرو ٿي پيو ھو. ھو جڏھن گھر پھتو تہ پاڻ بہ تپ ۾ ٻري رھيو ھو. ھلڪو تپ تہ کيس اڳئي ھو پر سڄي ڏينھن جي ڌڪن ۽ ڳڻتين ھن جي طبيعت وڌيڪ خراب ڪري وڌي. ھو جڏھن گھر پھتو تہ رات جا ساڍا نو ٿي رھيا ھئا. اڃان ويٺو ئي مس ھو تہ دروازي تي کڙڪو ٿيو.
ھن دروازو کوليو. سامھون مشتاق بيٺو ھو.
”ڇو يار آئين ڪونہ ؟ آئون تنھنجو انتظار ڪندو رھيس. بابلي جي طبيعت ڪيئن آھي؟“
”ٺيڪ آھي“ ھن مشتاق کي بابليء جي باري ۾ وڌيڪ ٻڌائڻ پسند نہ ڪيو.
مشتاق کيسي ۾ ھٿ وڌو. نوٽ ڪڍي ، ھن جي ھٿ۾ رکيا.
”معاف ڪجانءِ يار؛ وقت تي ڏئي نہ سگھيو سانءِ. ٻن ٽن دوستن وٽ چڪر لڳايم، سڄو ڏينھن رليو آھيان نيٺ احمد عليءَ وٽان ملي ويا. ويھہ رپيا گھٽ اٿئي. احمد علي وٽ بہ ايترا پئسا ڪين ھئا.“
۽ ھن کي محسوس ٿيو تہ سندس بدن جي ٻرندڙ باھہ تي ڪنھن ٿڌي پاڻيءَ جو مٽ اوتي ڪري ڇڏيو ھجي _ ۽ هوڪاڙھي تتل واٽ تي ھلندي ھلندي، وڻ جي ٿڌيءَ ڇانو ھيٺ اچي بيٺو ھجي.