حياتي جي ٽہ رقمي
۽ اڻ پوري آس انهن چئن ٿنڀن تي بيٺل ھڪ انسان جي حياتي۔ جيسيتائين انسان جي حياتي آھي تيسيتائين آس باقي رهي ٿي يا جيسيتائين آس رهي ٿي تيسيتائين حياتي بہ رهي ٿي۔ ٻنهي ڳالهين مان ڪهڙي ڳالھ صحيح آھي ڪھڙي غلط! ھڪ عجيب گورک ڌنڌو آھي۔ پر هن مهل جيڪاآس هئي سا هئس مانيءَ ٽڪر جي، هن کي ويچار ۾ آيو تہ متان ڪمري مان ئي ڪابہ سڪل سرڙي ڊبل روٽي يا بسڪوٽ ملي وڃي۔ انهيء آس هن جي بي سٽ سرير ۾ ڦڙتي آڻي وڌي ۔ هو هڪدم اٿيو ۽ اٿي بتي ٻاريائين ،جا پهرين در کولڻ مهل ٻارڻ وسري وئي هيس۔ بتي ٻاريندي ئي هن جي نظر ميري چائٽ ڀرسان ميري فرش تي پيل ميري لفافي تي پئي؛ اهڙو ميرو لفافو، ڦڏيون سڌيون ٽڪليون لڳل گهڻي کونئر لڳائڻ نہ پر لنبڻ ڪري لفافي تي سڪل کونئر جي چمڪ۔ ”اهڙو ردي لفافو پڪ سرڪاري لفافو هوندو ۽ بجيٽ ۾ ڏيکاريل بچت انهن لفافن کي ور ور واپرائڻ سان ئي ٿيندي هوندي۔“ ھن اھو سوچيندي لفافو کنيو، لفافي تي ٻاراڻي غلط صورتخطيء لکيل انگريزيء ۾سندس ايڊريس ثابتي ڏيئي ڇڏي تہ لفافو سو في سيڪڙو سرڪاري هو۔ هن هڪدم لفافو ڦاڙيو۔ لفافو ڦاڙڻ سان اندر بند ٿيل پنو بہ ڪٽجي ويو۔ سرڪاري لفافي مان اندريون پنو ڦاڙڻ کان سواء لفافو کولڻ ٿيڻي ئي ڪانهي۔ هن هڪدم خط پڙھيو ۔ ڪلارڪيءَ لاء انٽرويو جو سڏ هو. پر مهل ۽ ماڳ وارو ٽڪر ڦاٽي لفافي جي ڦاٽل ٽڪري سان گڏ وڃي مليو هو۔ هن اهو ڦاٽل لفافي جو ٽڪر پٽ تان کنيو ۽ ان مان ڦاٽل ليٽر جو ٽڪر ڪڍي ليٽر سان ملايو تہ پتو پيو تہ انٽرويو سڀاڻي ڏھين وڳي هو ۽ اهو بہ ڪراچي ۾! هن کان بک وسري ويئي ۽ سرهائيءَ وچان اکيون چمڪڻ لڳس۔ نيٺ خدا سندس ٻڌي ۽ هاڻي هو در در ٺوڪرون کائي هڪ دوست وٽان ٻئي دوست وٽ رهندي ڪيسيتائين حياتي گذاريندو۔ نيٺ سندس بہ ٿانيڪي ٿيڻ جي مهل اچي چڪي هئي ۔ خوشيءَ ۾ ھن جي بک بہ مري ويئي۔ ”ماڻھوءَ جي بک بي انت خوشيءَ ۽ بي انت ڏک ۾ ختم ڇو ٿي ويندي آھي؟“ هو پاڻ ئي سوال ڪري پاڻ ئي وراڻي سوچڻ لڳو پر سندس بي انت خوشي جٽادار ثابت نہ ٿي۔ غريب جي خوشي هونئن بہ مختصر ئي ٿيندي آھي۔ ٻي پل هن جي اڳيان پيٽ ڀرڻ کان بہ وڌيک ڏکيو مسئلو هو ڪراچي پهچڻ جو! ”خالي پيٽ کي تہ پني، گند جي ڍير مان ڪجھ کڻي يا ڪتي جي چڪ مان ٽڪر ڦري بہ ڀري سگهجي ٿو، پر خالي خيسي کي ڪيئن ڀرجي، جي پنڻ تي ڪير پئسو بہ نہ ڏي ۽ چوري ڪرڻ جي بہ سگھ نہ هجي۔ سرڪار کي انٽرويو ليٽر سان گڏ پئسا بہ موڪلڻ کپن۔ سرڪار اهو نہ ٿي سوچي تہ جنهن بيروزگار درخواست ڏني هوندي انهيءَ وٽ پئسا ڪٿان ايندا ۽ جي انهيءَ وٽ پئسا هجن تہ هو چريو آهي جو سرڪار وٽ نوڪري ڪري!“ هو اهو سوچيندو رهيو۔ ”ڇا غريب جي هڪ پل جي خوشي پويان ڏکن جو ريلو لڳل آهي۔ اهو غريبن جي خوشين جو دستور آهي! ڪاش اھو ليٽر هن کي هڪ ڏينهن اڳ ملي ها تہ اهي ٽي رپيا تيرنهن پئسا، جي مانيءَ تي خرچ ڪيا هئائين اهي تہ بچائي وٺي ها ۽ پوء اوڌر سوڌر وٺي پورائو ڪري وڃي ڪراچي ڀيڙو ٿئي ها ۔ جيڪي بہ دوست هئس انهن کا اڳيئي اوڌر ورتل هئس کانئن لڪندو وتندو هو۔ هاڻي تہ ڪو دوست بہ نہ بچيو هوس، جنهن کان کڻي اوڌر وٺي۔
هونئن بہ جتي هڪ ڏينهن بي روزگار جا دوست مونهن موڙيو وڃن، اتي ٻن سالن جي بيروزگار جا تہ مائٽ بہ انڪاري ٿي ويندا آهن پر هڪ ڏينهن اڳ هن کي خط ڪيئن ملي ها۔ هن جي هڪڙي ايڊريس تي هئي ڪانه۔ بيروزگار ۽ فقير جي ايڊريس ڪانہ ٿيندي آهي! ڪڏنهن هڪ دوست وٽ ڪڏهن ٻئي دوست وٽ ايئن پيو مهل گذاريندو هو ۽ اهو ئي ڪارڻ هو تہ هو مولوء واري دوڪان، ”انٽرنيشنل ڊرائي ڪلينرس“ جي معرفت ٽپال گهرائيندو هو۔ پهرين تہ روز
مولوء وٽ ويندو هو پر ڪا ٽپال نہ ملڻ ڪري هوريان هوريان وڃڻ گهٽائي ڇڏيو هئائين. تنهن کان سواء مولوءَجو بل بہ ڪافي چڙهي ويو هو، سو نظرن تي چڙهڻ نہ پئي گهريائين ۽ مولوء بہ شايد ٻه۔ٽي ڏينهن سندس اوسيئڙو ڪري اڄ سندس خط سندس ڪمري تي ڇڏي ويو هو۔ بک جو
مسئلو ڪراچي پهچڻ جي مسئلي اڳيان هاڻي پٺتي پئجي چڪو هو۔
هو حالتن جو تجزيو ڪرڻ لڳو۔ هر مصيبت ۽ ڏکيائي ۾ حالتن جو تجزيو ڪري حڪمت عمليءَ کان ڪم وٺجي۔
هو سدائين ايئن ئي ڪندو هو۔ هن ذهن جي ڪاڳر تي حساب لکيو: هاڻوڪي مهل: رات جو هڪ، انٽرويو: صبح جو ڏهين وڳي يعني باقي نو ڪلاڪ مفاصلو حيدرآباد کان ڪراچي: اٽڪل سو ميل، کيسا: خالي ۽ پيٽ : اهو بہ خالي. نہ تہ هو پيٽ ڀري ٿي سگهيو ۽ نہ ئي هن مهل ڪٿان پئسا آڻي ٿي سگهيو۔
هو آلجبرا وانگر حساب ڪرڻ لڳو خالي پيٽ ۽ خالي کيسو۔ ٻنهي ۾ ”خالي“ ٻول ”ڪامن فيڪٽر“ آهي، اهي تہ ٻئي ڪٽجي ويا يعني ڇٽا ۔ باقي رهيا ٻہ ”فيڪٽر“ هڪ تہ صبح جا ڏھ جنهن کي هو ڦيرائي ٻارانهن نہ ٿو ڪري سگهي تہ جيئن صبح جو پٽ سٽ ڪري ڀاڙو ڪري سگهي سو هي فيڪٽر بہ اڻ ڪٽجندڙ؛ ٻيو مفاصلو سو ميل سو بہ گهٽائڻ وڌائڻ بہ هن جي وس ۾ ڪونهي، يعني مفاصلو بہ اڻ ڪٽجندڙ فيڪٽر۔ مطلب تہ اهم فيڪٽر اڻ ڪٽجيندڙ۔ تہ پو هرو ڀرو حساب ڇو ڪيم؟ غريب جا تہ سڀ فيڪٽر اڻ ڪٽجندڙ هوندا آهن!“ ڪاش رڳو مهل جو فيکٽر ئي هن
جي هٿ ۾ هجي ها تہ پنڌ وڃي ڪراچي نڪري ها! مهل تي ئي سڀڪنهن جو دارومدار آهي۔ مهل سفر جو ايکس فيڪٽر آهي، اهو وس ۾ هجي تہ حياتيءَ جو مسئلو سلجهي
وڃي، پر اهي سڀ فيڪٽر وري پئسي جي فيڪٽر سان ڪٽجن ٿا ۽ پئسي جو فيڪٽر تہ ”سپوز“ بہ نہ ٿو ڪري سگهجي!
هاڻي هن جي اڳيان ٻہ صورتون هيون ڪراچيءَ پهچڻ جون۔ ريل رستي يا بس رستي۔ ريل مين بنا ٽڪيٽ وڏو جوکم، جهلجي پئي جيل پر جي بس ۾ بنا ٽڪيٽ جهلجي پئي تہ وڌ ۾ وڌ اتي لاهي ڇڏيندي بس. سو هاڻي سندس آڏو ڪا بہ چونڊ نہ پنڌ ڪرڻ لاء مهل نہ هئي. ريل ۾ جوکم هو۽ بس ئي آخري سهارو هيو پوء هن ڳوڙهي ويچار کان پوء بس ۾ سفر ڪرڻ جي هڪ وڏي ”مڪمل رٿا“ ٺاهي من ئي من ۾ پاڻ کي شاباس ڏيڻ لڳو. پاڻ جينيس هو پر رڳو هڪڙي گهٽتائي هيس جو کٽل هو. پر جي هو کٽل نہ هجي ها تہ شايد جينيس نہ هجي ها ۽ موڳو مٽل هجي ها ۽ اهو بهتر بہ هو پر جي موڳو بہ هجي ها ۽ کٽل بہ تہ پوء ! هن آرس ڀڳي ۽ اوٻاسي ڏيئي کٺ تي آهلجي پيو مدد سندس آخري سهارو آهي. هن آخري ريل يا آخري بس کان پهرين پهچي وڃي! من آخري ريل يا آخريبس کان پهرين وڃي! سڄي رات هو جاڳندو رهيو۔
هونئن جي ننڊ گهري بہ ها تہ اهڙين حالتن ۾ ننڊ ڪٿان اچي ها پر مدد نہ آيو سو نہ آيو۔
صبح جو ڀنڀرڪي مهل هو اٿيو ۽ رٿا پٽاندڙ پنهنجي حڪمت عمليء تي ڪم شروع ڪيائين۔ رٿ نمبر هڪ هيٺ هن کي اهڙي هنڌ پهچڻو هو جتان گهڻي ۾ گهڻا ماڻهو چڙهندا هجن تہ جيئي ڪو دوست يا واقفڪار ملي وڃيس جنهن سان گڏ بس ۾ ويهندو تہ جيئن دوست سنگت ۾ سندس ٽڪيٽ بہ وٺي ڇڏيس. انهيء ڪري هو سرفراز ڪالونيء پهتو جتي بس جو آخري اسٽاپ آهي پر سومر هئڻ ڪري بسون ڌڪ گهٽ ڀريون پئي آيون ۔ آخريڌاسٽاپ وٽ بہ ماڻهن جا هشام هئا پر ڪو دوست نظر ڪونہ آيس ۔ هو دوستنکي من ۾ گاريون ڏيڻ لڳو ۔ هونئن تہ سدائين پيا ملن ۽ بور
ڪن اڄ سندن لوڙ پئي محسوس ٿئي تہ نظر ڪونہ ٿا اچن! هن هڪ ماڻهوء کان مهل پڇي ۔ ساڍا پنج ٿي رهيا هئا۔
اڃا تہ سفر شروع بہ ڪون ٿيو هو ۽ باقي مهل هئي ساڍا چار ڪلاڪ ۔ پهرين بس وڃڻ واري هئي۔ هن ٽٻٽار بس ۾ جهاتي پاتي ۔ اندر ڪوبہ دوست ويٺل ڪونہ هو۔ڪنڊڪٽر جي زور ڪرڻ تي بہ تہ هو کيس سيٽ وٺي ڏيندو هو، الٽو ڪنڊڪٽر جي ڪاوڙجندي اهو چوندي لهي آيو تہ اسٽول
تي ڪوننہ ويهيندس۔ اهوئي بهانو هو بس مان لهڻ جو ٻي بس آئي هو ڊوڙي ان ۾ گهڙيو پر اتي بہ ساڳي ڪار لڳي هئي ۽ وري لهي آيو. ٽين بس آئي، چوٿين بس آئي ساڳي ڪارلڳي پئي هئي. هڪ بس ۾ تہ سيٽ بہ مليس ٿي، پر ڪنڊڪٽر کي چيائين تہ اڳين سيٽ کپي، جند جو ڇڏائڻي ٿي ٻاهر پنهنجن پورن ۾ بيٺو هيو ۽ اهڙي حالت ۾ هو بس ڪمپنين جا نالا پڙهندو رهيو جا هن جي هير هئي. ”چوڌري ٽرانسپورٽ ڪمپني“ ميانوالي بس سروس، ڇاڇي بس سروس، ڪراچي ۽ حيدرآباد انهن ڪمپنين ذريعي ئي ڳنڍيل آهن يا انهن جي ڪري مرڳوئي ٽٽل آھن۔پنهنجي پر ۾ ٻيئي جواب صحيح آهن! اهو بہ هڪ عجيب گورک ڌنڌو آهي!
ايتري ۾ هڪ رڪشا مان لهندڙ ماڻهوء هن جو ڌيان ڇڪائي ورتو. هو پنهنجو لڳو. ڌيان سان ڏٺو. ستار هو. سوٽ ڪيس لاهي مڙيو تہ هن خوشيء وچان رڙ ڪئي ”اڙي ستار تون! ڪر خبر ڪيڏانهن ڪراچي! هن پنهنجي دوست کي ڏسي، جنهن اتساھه مان غير معمولي جوش جو اظهار ڪيو هو تہ سندس دوست بہ حيران ٿي ويو ۽ کيس بہ پوء احساس ٿيو ۔ سندس دوست ڪراچي پي ويو ڪو ولايت تہ نہ ٿي ويو! ”ها يار مڙئي ڪو ڪم آھي.“ ستار ۽ هن هٿ ملائي کيڪاريو ۔ ”يار چڱو ٿيو جو ملي وئين ڪچهري ڪندا وينداسون، اڪيلو سفر تہ مٿي ۾ سور وجهيو ڇڏي!“
ايتري ۾ هڪ بس زوم سان اچي پهتي ۽ ٻئي بس ۾ اڳئين در کان تڪڙا چڙهڻ لڳا ۔ بس ۾ ڪافي رش هئي،سواء پوين سيٽ جي ڪٿي بہ ٻن ماڻهن جي گڏ ويهڻ جي جاء ڪانہ هئي. ستار کي بس جي درائيور جي ڀر واري آڏي سيٽ ملي وئي. پر هو ٿورو پٺتي هڪ سيٽ خالي هئڻ جي هوندي بہ نہ ويٺو. جي گڏ نہ ٿي ويهي سگهيا تہ پوء ويجهو ويهڻ خطرناڪ هو. بنا پئسي دوست اڳيان بي عزتي تہ نہ ڪرائي ها. هاڻي رٿا پٽندڙ هن کي دوست کان بنھه پري ويهڻو هو؛ پوئين در جي ڀرسان۔ اڃا بس هلڻ ۾ مهل هئي ۔ سندس پهرين رٿا اسڦل ٿي چڪي هئي ۔بس ڪنڊڪٽر واچ ڏسي بس هلائڻ لاء اشارو ڪيو ۽ هو چپ چاپ پوئين در کان هيٺ لهي ويو. بس مان لهڻ کانپوء پهريون وجھ هو وڃائي چڪو هو۔ پوء هن ويچاريو: ”اڙي ستار کان سڌو ڇو نہ اٺ۔ڏھ رپيا گهريم ۔ مڃان ٿو ته ستار سان ايتري گهرائپ تہ ڪانهي پر پڪو منهن ڪري گهرانس ها حياتي جو اهم مامرو هو۔“ اڃا پورن ۾ ئي هو تہ ٻي بس اچي پهتي، پنج۔ڇھ ڄڻا ڊوڙي چڙهڻ لڳا. جڏهن اندر سڀ ڪي بيهي ڪي ويهي رهيا تہ هو چپ چاپپوئين دروازي کان چڙهي پيو۔ بس جي مسافرن تي اتاڇري نظر وڌائين۔ هڪ۔ٻہ پري جا واقفڪار نظر آيا پر ڪو اهڙو نظر نہ آيو جنهن کي حجت ڪري ڪجھ چئي سگهي. بس پنهنجي مهل تي هلڻ شروع ڪيو ۽ هي پوئين سيٽ تان حالتن جو جائزو وٺڻ لڳو ۔ بس بئراج ڪالوني تان ڦري ڄامشوري ڏانهن رخ رکيو، سومر جي ڪري، ڪراچي ويندڙن جي رش هئڻ ڪري، ڪلينر ڪنهن سرڪس جيپهلوان وانگر هلندڙ بس مان ڇت تان اسٽول لاهيو، ڪنڊڪٽر کي ڏيندو رهيو ۽ ڪنڊڪٽر ٻن سيٽن جي قطار جي وچ ۾ لنگهڻ واري جاء جي وچ ۾ اسٽول رکندو، مسافرن کي ويهاريندو رهيو ۔بس بئراج کان اُڪري اچي ڦاٽڪ تائين پهتي ۽ اتي جڳھ نہ هجڻ جي هوندي بہ ٽي۔چار پئسينجر گهچيا ۽ کن ۾ روانو ٿي ويئي۔ جيئن بس ڦاٽڪ اُڪري تيئن ڪنڊڪٽر ٽڪٽ وٺڻ شروع ڪئي ۽ هوريان هوريان بس جي پوئين پاسي ڏانهن وڌڻ لڳو۔
هن جي دل جي ڌڙڪڻ تکي ٿيڻ لڳي. هن جي رٿا نمبر ٻين تي عمل ڪرڻ هو۔ ڪنڊڪٽر آخري سيٽ تائين اچي پهتو هو۔ ڪنڊڪٽر بنا ڳالهائڻ جي هٿ وڌايو۔ هن ڪنڊڪٽر ڏانهن نهاري چيو: ”ٻين کان تہ پهرين وٺ ۔ آئون پئسا ڪڍان ٿو ۔ نوٽ ٻڌل اٿم.“
ڪنڊڪٽر ٻين کان پئسا وٺڻ لڳو هو اٿي بيٺو ڪنڊڪٽر پئسا وٺي ٽڪٽون ڏيئي اجو ٿيو تہ هن بس جي گوڙ ۾ ڪنڊڪٽر جي ڪن ڏانهن منهن ڪري چيو: ”،يار ڪنڊڪٽر پهرين ڳاله ٻڌ هڪدم رڙ نہ ڪجائين متان بي عزتي ٿئي. تون جيئن چوندين تيئن ڪندس پر گوڙ نہ ڪجان۔“
ڪنڊڪٽر بنا ڪجهه چوڻ جي هن جي اکين ۾ شوڪي نهاريو پر هو چوندو رهيو۔ آئون خدا ۽ رسول جو سنهن کڻي ٿو چوان تہ بي اي فرسٽ ڪلاس آهيان. هي ڏس ڊگريون هن لفافي ۾ نوڪري جي ڳولاھا لاء ڪراچي پيو وڃان۔ هي ڏس انٽرويو جو ليٽر کيسي ۾. پئسو ڪونہ اٿم پر وچن ٿو ڪريان تہ ٽڪيٽ جا پئسا ڀري ڏيندس“
ڪنڊڪٽر هن کي مٿان کان هيٺ ۽ هيٺا کان مٿي تائين نهاريو ۔ هو چوندو رهيو! ڏس يار ڪنڊڪٽر جهڳڙو نہ ڪجانء نہ مڃين تہ چپ چاپ لاهي ڇڏجانء۔“
ڪنڊڪٽر پل کن چپ رهيو ۔ ”توکي بہ اڄ چڙهڻو هو۔ اڄ تہ مالڪ بس ۾ ويٺو آهي۔ مهنجي نوڪري هلي ويندي۔
تو کي اڄ ڇڏيندس تہ مالڪ سمجهندو روز ٿو ائين ڪريان. توکي بس مان لهڻو پوندو. هينئر هڪڙي هوٽل ايندي اتي لاهي ڇڏيندو سانء ۔ پوء تون ڄاڻي تنهنجا ڀاڳ۔“ ايئن چئي ڪنڊڪٽر دري کان ٻاهر نهارڻ لڳو ۽ هو ڪجھ سوچيندو رهيو ڪم نہ ٿيو اسڪيم اسڦل ٿي ويئي هاڻي ڇا ٿيندو.
رڻ ۾ رلي ويندو۔ هن هڪڙي ماڻهوءَ جي واچ ۾ ٽائم ڏٺو ڇهه ٿي رهيا هئا باقي ٽي ڪلاڪ هئا. استاد روڪيس۔“
ڪنڊڪٽر جي رڙ هن کي ڇرڪائي ڇڏيو بس بيٺي ۽ هو ڪنڌ هيٺ ڪري لهي پيو۔
لهڻ سان هن ڏٺو تہ سامهون هڪڙي جهوپڙي هوٽل هئي ٻہ چار ماڻهو بينچن تي ويٺا هئا. امالڪ هن جي نظر رستي تي لڳل ميلي پٿر تي پيئي، جنهن تي لکيل هو ”ڪراچي ٨٣ ميل“ يعني سترنهن ميل سفر ڪري چڪو هو بنا ٽڪيٽ هن هڪدم ذهن ۾ ٽه رقميء جو حساب ڪيو۔
سترنهن ميل سفر پورو ڪجي ٿو هڪ ڪلاڪ ۾، تہ هڪ ميل مفاصلو پورو ٿيندو هڪ ڀاڱي سترنهن ضربيان ٽياسي. سو ٿيندو پنج سئو پنجاسي يعني اٽڪل پنج ڪلاڪن ۾ انٽرويو جي مهل آهي ڏهه. هو يارهين مهل ڪراچي پهچي ويندو ۽ آس آهي تہ تيسيتائين انٽرويو ختم نہ ٿيو هوندو. کڻي سندس نمبر اچي بہ ويو هجي؟“
هو رستي تي بيهي هر ايندڙ بس جو اوسيئڙو ڪرڻ لڳو۔ هڪ بس بہ اچي نڪتي ۽ هن پري کان اشارو ڪرڻ شروع ڪيو بس هن کان اڳتي اچي بيهي رهي ۽ هو ڊوڙي ان ۾ چڙهي پيو ڪنڊڪٽر کيس ساهي پٽڻ بہ نہ ڏني ۽ هڪ دم هٿ وڌائي چوڻ لڳو: ”استاد ٽڪيٽ۔“
هن بہ مرڪي کيسي ۾ هٿ وجهي ڀاڙو ڪڍڻ جي اداڪاري ڪئي ۔خالي هٿ کيسي مان ڪڍي رڙ ڪيائين: اڙي منهنجو ٻٽون۔“
هن وري ٻئي کيسي ۾ هٿ وڌو هٿ پاڪيٽ مٿان هٿ گهمايائين ۽ ٻيهر سڀني کيسن ۾ هٿ وجهي ٻٽون ڳولڻ لڳو۔ هڪ دم هيٺ نهاري ٿوروجهڪيو پر ٻٽون نہ مليو ڪنڊڪٽر ڏانهن نهاري چيائين: معلوم ٿو ٿئي تہ بس ۾ چڙهندي ڪري پيو!“
”تنهنجي ٻٽونءَ جو آئون تہ ذميوار ڪونہ آهيان“
ڪنڊڪٽر بہ ترت جواب ڏنو۔
”پر، پر هينئر تہ هو مهنجي کيسي ۾۔“ هن جي پريشان چهري جي اڻ تڻ آسي پاسي جي مسافرن جي ڌيان کي ڇڪائي وڌو ۽ سڀ پيسينجر هن ڏانهج نهارڻ لڳا. اڳين سيٽن تي ويٺل هڪ ٻئي کان پڇڻ لڳا تہ ڇا ٿيو.
”ٽڪٽ جا پئسا ڪڍو صاحب“ ڪنڊڪٽر هن ڏانهن نهاري چيو۔
”پر ڪٿان ڪڍان هن ايئن چئي بس تي اڇاتري نظر وڌي ۔ من سندس پاران ڪو دوست يا واقفڪار ئي ٽڪيٽ ڀري ڇڏي پر دوست واقفڪار تہ ٺهيو پر ڪا ڏٺل شڪل بہ نظر نہ آئي! هينئر هو تيار هو تہ ڀل گهڻا واقفڪار بہ هن کي بي عزتو ٿيندو ڏسن پر ٽڪٽ ڀرين. ان لاء پهريان رڳو هو ستار جي اڳيان بي عزتو ٿيڻ کان بچڻ لاء بس مان لهي ويو هو۔ ماڻهو ڪيترو نہ ترت پنهنجا ماڻا تبديل ٿو ڪري ۔ بس ويرم ئي نہ ٿي لڳي۔ هڪڙو آواز آيو؛ ”ڪنڊڪٽر هڪڙو تہ ٻٽون ويو اٿس ٻيو وري تون ٽڪٽ تو وٺينس. هاڻي ڇڏيس، کنيو هليس هڪڙي پاسينگر ۾ ڪهڙو ٿو فرق پوي!“
”اهڙي همدردي اٿو تہ اوهان ٽڪٽ ڀريوس نه.“
ڪنڊڪٽر جي ان وراڻي کان پوء هو شخص نہ رڳو ماٺ ٿي ويو پر ٻيا مسافر بہ هيڏانهن هوڏانهن نهارڻ لڳا۔
ڪنڊيڪٽر هڪل ڪئي: “استاد روڪيس!“ ڊريائور بريڪ هنيو ۽ بس پاسو وٺي رستي جي ”شولڊر“ تي بيهي رهي۔ ڪنڊڪٽر هڪدم دروازو کوليو ۽ نظرن سان چيو تہ لهي وڃي ۔هن اوسي پاسي نهاريو پر ڪا واهر نہ ٿي ۽ نيٺ هو لهڻ لڳو تہ ڪنڊيڪٽر در بند ڪندي چيو: اها تر ڪيب
نہ هلندي استاد ڪا ٻي بس ڳول.“ ۽ پوء وري هڪل ڪندي چيائين: ”استاد وڃينس !“ ۽ بس هن جي اکين ۾ دونهون وجهندي رواني ٿي وئي. رستي تي لهڻ شرط هن جي نظر پاڻ مرادو ميلي پٿر جي گولها ۾ کڄي وئي سامهون ميلي پٿر هو ۽ ان تي لکيل پير هو، ”ڪراچي٧٠ ميل“ هن جي ٽه رقميءَ جي حساب سان مفاصلو گهٽجي رهيو هو؛ بس مان ايئن لهڻ کان پوء بہ هن اڃا هار نہ مڃي هئي۔
هن جي رٿا پٽاندڙ اها بہ سندس سوڀ هئي، جو بنا ٽڪيٽ جي ڇڪي تاڻي ٽيھ ميل ڪڍي ويو هو۔ هو پنهنجا سرٽيفڪيٽ قابو ڪري هر ويندڙ ڪارکان لفٽ لاء اشارو ڪندو رهيو پر ڪارون هن جي لفٽ جي ابتي رد عمل ۾ اڃا بہ تکيون هن جي ڀرسان لنگهيو ٿي ويئون۔ مهل گهٽجي رهي هئي پرهن اڃا همت نہ هاري هئي۔ هڪڙي ٻي بس نظر آئي، هن اشارو ڪيو پر کيس بيابان ۾ اڪيلو بيٺل ڏسي بس زوزاٽ ڪندي اڳتي هلي ويئي. هن جي رٿا پٽاندڙ اڃا بہ کيس وڏو آسرو هو هڪ ۔ ٻہ ٽرڪ لنگهيا پر اهي بہ نہ بيٺا نيٺ هڪ ٻي بس اچي پهتي ۽ هن جي اشاري تي بيهي رهي ۽ هو
هڪدم بس ۾ چڙهي پيو ۽ ڪنڊيڪٽر بہ جهڙو پهرين ڪنڊيڪٽر وانگر هن جي گهات ۾ ويٺو هو هڪدم اچي کانئس پئسا گهريائين.
”يار ايڏي تڪڙ ساهي تہ پٽڻ ڏي توهان سڀ ڪنڊيڪٽر اصل هڪجهڙا ٿيندا آهيو“ هن ڪنڊڪٽر کي مرڪي ايئن چيو ڄڻ پئسا ڪڍيو ٿو ڏئيس۽ وري چوڻ لڳس: استاد مڊوي تہ ترسندي نہ اتي منهنجو ڀاء مينيجر آهي يوسف صاحب جي هوٽل ۾ اتان پئسا وٺي ڏيندوسانء ۽ چانهن پاڻي بہ ڊبل۔ توهان تہ اتي ترسندو نه. باقي آهي ڪيترو پنڌ، اهو ويھ پنجويھ ميل“
ڪنڊڪٽر هن ڏانهن ڪجهه شڪي ٿي نهاريو۔ هن ڪنڊڪٽر جي شڪ کي سمجهي ورتو۔ يار هتي لٿو هوس رڍن جي خريداري لاء ۔توکي خبر آهي تہ پئسا کڻي هتي لهڻ پنهنجي جان وڃائڻي آهي۔ کيسي خالي نڪتو هوس، بس استاد گهٻراء نه! “
بس جڏهن مڊوي تي پهتي تہ اڌ سفر پورو ٿي چڪو هو ۽ نو لڳڻ وارا هئا انٽرويو ۾ باقي هڪ ڪلاڪ هو ۽ اڃا اڌ پنڌ باقي هو۔ مڊوي هوٽل تي ٻہ بسون اڳ ۾ ئي بيٺل هيون ۽ ڏاڍو چهچٽو لڳو پيو هو ۽ بس سان لهي گوڙ مان ٿيندو هوٽل جي پويان ناڙاڇوڙ جي بهاني سان هيٺ نئن ۾ لهي ويو. پندرنهن ويهن منٽن کانپوء جهاتيون پائيندو لنوڻيون هڻندو مٿي پهتو تہ اها بس وڃي چڪي هئي ۽ هن ٿڌو ساه کنيو پر هاڻي هو ڇا ڪري؟ ان ٻڏتر ۾ هو ۽ هن کي اها خبر نہ هئي تہ سندس اصولڪي رٿابنديء جو اهو حال ٿيندو جيتوڻيڪ هو اڌ سفر پورو ڪري چڪو هو پر ائين ٿي لڳو تہ هو اتي مڊوئي تي اٽڪي پوندو۔ هن کي لڳو تہ هو هينئر ”آڪاس ۽ ڌرتي جي وچ ۾ لٽڪيل آهي، نہ هيڏانهن جو، نہ هوڏانهن جو. هر غريب جي هيڻي حال وانگر۔“
مڊوي هوٽل تان ٺلهو پاڻيء جو گلاس پي ٿڙندو پريان جهوپڙين وانگر ٺهيل سستين هوٽلن ڏانهن رخ رکيائين.ساڍا نو ٿي رهيا هئا ٽي ويلا ماني نہ ملي هئس۔ هينئر ڪجھ همت هاري ويٺو هو. هينئر کڻي ڪراچي وڃڻ جو وجھه بہ ملي وڃيس پر ڇا هو انٽرويو تائين پهچي سگهندو ؟
ڏهين وڳي انٽرويو جي مهل هئي ۽ اڃا بہ ڏيڍ ٻن ڪلاڪن جو سفر باقي هو۔ اهي بہ تڏهن جڏهن ڪا هينئر ئي لفٽ مليس۔
بک بہ کيس ستائي رهي هئي پر اڃان هوٽلن جي قطار تائين پهتو هي ڪونہ هوتہ هڪ کير ڍوئيندڙ وئن جي ڀرسان لنگهندي هوٽل وٽ وڃي بيٺي ۔ هن جي اکين ۾ چمڪ اچي ويئي ۽ بک جي جيڪا سٽ اڀري هئس سا وري الوپ ٿي چڪي هئي ۔ گهليندڙ وکن ۾ ڦڙتي اچي وئي. جيتيڻيڪ وين ڪافي ڀري پئي هئي پر ان مان لهندڙ ٻنهي ماڻهن کي هن چڱيء طرح ڏسي ورتو هڪ کي اجرڪ جو پٽڪو هو ۽ ٻئي کي سنڌي ٽوپي پيل هئي ۽ ٻئي سامهين هوٽل ۾ هليا ويا. هي
بہ اچي ٻن ٽن منٽن ۾ ويجهو پهتو۽ هڪدم سندس نظرون سڌو هوٺل ۾ ويٺل انهي ٻنهي همراهن کي ڳولڻ لڳيون ۔
اهي پريان هڪڙي ميز تي ويٺا هئا ۽ هن ڀيري ٻين پئسينجرن مان ڪنهن واقفڪار کي ڳولڻ بدران انهن ٻنهي همراهن ڏانهن نظرون کپاڍو وڌي آيو ۔ پر هلڻ جي رفتار ٿوري ڍري ڪيائين تہ جيئن هلڻ قدرتي لڳي. ميز جي ويجهو پهچي، هڪڙي موڙي تي ويهي رهيو ۽ انهن سان ڳالھ چورڻ
جو بهانو ڳولڻ لڳو تہ ايتري ۾ بيرو آيو۽ هن وٽ اچي بيھي رهيو۽ هن چيس: ”پهرين هڪ گلاس پاڻي تہ کڻي اچ“ بيرو هليو ويو، پر پوء هن انهن همراهن ڏانهن نهاريندي چيو: ”چانھ تہ اهڙي اٿن جهڙو حقي جو پاڻي!“
ٻنهي همراهن سندس ڳالھ ٻڌي مرڪيو۔ ايتري ۾ بيري هنن ٻنهي جي آڏو چانھه جا ڪوپ ۽ هن جي آڏو پاڻي جو گلاس آڻي رکيو۔ اجرڪ واري ڪوپ سيريندي هن ڏانهن نهاريندي چيو: ”پر اسان کي تہ اهو حقي جو پاڻي آهي پيئڻو جو ٿڪا پيا آهيون۔“
”ڪريو خبر ڪراچي پيا وڃو؟“ هن کي خبر هئي
تہ هو ڪراچي پيا وڃن پر هن کي ان مهل ڳالھ وڌائڻ جو اهو ئي طريقو سجهيو۔
ڀائو وڃون تہ ڪراچيءَ پيا۔ دير بہ ٿي ويئي اٿئون ۔ هتي ترسون تہ نہ ها پر گاڏي گرم ٿي وئي آهي.“ گاڏي گرم ٿيڻ جو ٻڌي هن جو منهن لهي ويو۔ گاڏي اڳيئي کير جي دٻن سان سٿيل ۽ وري ٻيو ماڻهو ڪٿان کڻندا ۔هن وري آخري وجھه وٺندي ڪجه نهٺائيء سان چيو: ”اوهان جي گاڏيء جي اها حالت نہ هجي ها تہ جيڪر مونکي کڻيو هلو ها۔ بس وارا هتان اڌ پنڌ تان بہ پورو ڀاڙو وٺيو ڇڏين.“
پر وري پنهنجي ڳالھ جي غلطي محسوس ڪندي چوڻ لڳو: ”پئسا تہ خير کڻي ڀريون بہ پر بسون اڄ سومر تي اهڙيون سٿيون پيون آهن، جو پير رکڻ جي جاء بہ ڪونهي۔“
هنن ٻنهي هڪ ٻئي کي نهاريو ۽ اکين ئي اکين ۾ ڄڻڪ ڳالھ ٿي ويئي ۔هن ڀيري سنڌي ٽوپيءَ واري چيو: ”ڀائو هل تہ کنيو هلون۔ جوان تہ ٺاهوڪو ٿو ڏسجين. گاڏي مڙئي ڇڪي ڇڪي وڃي پهچنداسون۔“ آخري چانھ جو چسڪو ساسر مان ڀريندي، هن ساسر رکي ڪوپ مٿان اونڌو ڪندي چيو۔
”يار چانهن جي صلاح اٿئي پر اٿئي تو واري حقي جوپاڻي !“ اجرڪ واري جي اها صلاح تہ هن ڄڻ ٻڌي ئي ڪونہ،
هن جي ڪراچي پهچڻ جو مسئلو سلهجي چڪو هو!
اجرڪ واري وري چيو تہ ”سائين مون چيو اچي چانھه جو ڪوپ!“
هو حقي جو پاڻي بہ پي وڃي ها پر هڪ شڪ تہ متان کيس چانهه جا پئسا ڀرڻا پون، سو واراڻيائين: نہ يار اوهان کي بہ دير پئي ٿي ۽ مون کي بہ هلو تہ هلون۔“
وئن جڏهن هلڻ لڳي تڏهن هن هڪ همراھ جي واچ ۾ ٽائيم ڏٺو. پوڻا ڏھ ٿي رهيا هئا ۽ ڪراچي اڃا پنجونجاھه ميل پري هئي! هو انهي پنجونجاھه ميل جي يڪي سفر جو اونو لهڻ ڪري ۽ سخت بک هوندي بہ سوچن جي جڳ ۾ هليو ويو۔
هو سوچڻ لڳو انٽرويو ۾ ڇا پڇندا آخر ! الائي ڪير هوندا ۔ من ڪا اهڙي ڳالھ نڪري پئي تہ هو کين ٻڌائيندو تہ هو بہ جيل ٿي آيو آهي. ٻوليءَ جي لسٽن جي سلسلي ۾.
هو بہ بک هڙتال تي ويٺو هو ۽ جي ڪنهن چئي وڌو ته ”هان، تون ان لاء جيل ويو هئين تہ پوء نوڪري وٺي سگهين!“
۽ هو چوندو: ”نہ سائين هيئر بيشڪ انهيء ڳالهه جو مان اٿم تہ قرباني ڏني ٿم؛ پر آئون خدا کي حاظر ناظر ڄاڻي ٿو چوان تہ جڏهن بک هڙتال تي ويٺو هئس ان وقت منهنجي وهم ۽ گمان ۾ ڪون هو تہ آئون اڳتي هلي ان قربانيء جو فائدو وٺندس ان مهل تہ منهنجو مقصد هر طرح جي قرباني
ڏيڻ هو۔ پر وري هن کي سندس هڪ دوست جي صلاح، ويچار ۾ آئي، جنهن ٻڌايو هوس ”تہ ڀلجي بہ ڪنهن انٽرويو ۾ اهو نہ ٻڌائجان نہ اهڙا ڪم شاگرديء واري زماني ۾ ڪيا هئا ۔ اصل لاھ نڪري ويندء.“
سندس دوست جي اها ڳالھ جي سار ايندي ئي هن کي ايئن لڳو ڄڻڪ ڪنهن هن کي کاهيء ۾ ڪرڻ کان جهلي ورتو هجي ۔ جڏهن وئن ڪراچي ٽؤل ٽئڪس پلازا وٽ پهتي تہ يارنهن ٿي رهيا هئا ۽ وئن جڏهن ڪراچي شهر ۾ داخل ٿي تہ هن سک جو ساه پٽيو۔ ماڳ اچي ويجهو پهتو وئن واري وئن ڍرو ڪندي هن کان پڇيو: ”ڀائو اسين تہ وينداسون هتان سي پي سوسائٽي ۔ توکي ڪٿي لاهيون!“
سي۔پي سوسائٽي جو نالي ٻڌڻ سان هن جي خوابن جو محل وري ڀري پيو۔ ڪٿي سوسائٽي ۽ ڪٿي تغلق هائوس ۔ پهرين تہ سوچيائين تہ چوين يار خدا جو واسطو اٿو مون کي تغلق هائوس ڇڏيو۔دل جي ڳالھ ڪرڻ لاء هن پيش بندي ڪئي۔ ”يار مون کي وڃڻو آهي سنڌ اسيمبلي واري پاسي، انٽرويو اٿم. مون سمجهيو تہ اوهان صدر واري پاسي ڏانهن ويندو۔“
”اسين تہ مال ڏيندا آهيون سوسائٽي ۾ ۽ اڄ دير بہ ٿي ويئي آهي، مالڪ بہ ڪُرڪندو ڪندو پر ٻڌ ڀائو توکي اسين اهڙي هنڌ لاهي ڇڏينداسون جتي ٽئڪسي اصل سولائي سان ملي ويندي۔“
هن اهڙي طرح ڳالھ ختم ڪئي جو اڳتي ڳالهائڻ جي هن کي همت ئي نہ ٿي. هڪڙو تہ مفت ۾ لفٽ وٺي آيو اٿن ۽ ٻيو وري چوين تہ ڇڏيو مون کي پنهنجي دڳ۔ وئن هلندي رهي ۽ اچي جيل واري چوواٽي تي پهتي ۔ هڪ رستو جيل ڏانهن ٿي ويو ۽ هڪ رستو جناح جي مزار ڏانهن ۽ هڪ رستي شهيد ملت روڊ هو ۽ هڪ رستو جنهن کان آيا هئا يعني پٺتي حيدرآباد ڏانهن هن کي لڳو تہ هو حياتيء جي چوواٽيء تي بيٺل هو! هو ڪجهه دير چوواٽيء تي حيران ۽ پريشان بيٺو رهيو۔
اتان پنج يا ڇھ ميل پري تغلق هائوس هو ۔ هن جا کيسا خالي هئا ان جو تہ ان کي شديد احساس هو پر هن جو پيٽ بہ ڪالھ کان خالي هو ان جو احساس نہ هيس۔
ان مهل ساڍا يارنهن ٿي چڪا هئا۔ هڪڙي واٽ هن کي نظر آئي. هو ٽئڪسيء ۾ وهندو تغلق هائوس پهچي ٽيڪسيء کي پنجن منٽن ۾ موٽڻ جو چئي ڀڄي گم ٿي ويندو هن ائين سوچيو تہ هڪڙي خالي ٽئڪسي سامهون اچي نڪتي هن جو هٿ پاڻ مرادو ٽيڪسي روڪڻ لاء اٿي ويو ۽ ٽئڪسي هڪدم بيهي رهي هو اندر ويٺو ۽ کيس چيائين: ”تغلق هائوس” ۽ ٽئڪسي جناح جي مزار واري رستي تان تکي هلڻ لڳي.
هن ٽئڪسي جي ڊيش بورڊ تي لڳل ٽئڪسيء نمبر پنهنجي ذهن ۾ نوٽ ڪيو ۽ دل ئي دل ۾ چوڻ لڳو، ”ڪيئن بہ ڪري هن ٽئڪسي واري کي ڳولي پوء ٻيڻو ڀاڙو ڏيندس۔
ٽئڪسي ھاءِ ڪورٽ کان مڙندي تغلق ھائوس جي در تي اچي پھتي. ھن ٽئڪسي مان لھندي ٽئڪسي ڊرائيور جي پان کائيندڙ وات، ڪپڙن ۽ شڪل مان اندازو لڳائيندي کيس اڙدوءَ ۾ چيو: ”يار ترسجانء، بس ٻہ منٽ ڪو ڪم ڪونھي بس رڳو ھي ڪا ڳر ڇڏڻا آھن.“ ائين چئي بنا ٽئڪسيءَ واري جي جواب جي تکو تکو اندر تغلق ھائوس ۾ ھليو ويو.ھن کي آفيس جي خبر ھئي جو ٽي -چار ڀيرا اتان نوڪريءَ جي ڳولھا ۾ ڌڪا کائي موٽيو ھو. تکيون وکيون وڌائيندو ، سھڪندو اچي آفيس وٽ نڪتو. پي - اي سان ڪاليج جي زماني کان واقفيت ھيس. کيڪارڻ بنا ڏانھس نھاريندي چيائين: ”يار معلوم ٿو ٿئي تہ پھچڻ بيڪار ويو!“
سندس مرڪ جنھن ۾ ناڪامي سمايل ھئي سا پڌري ھئي.
”ڏاڍو ڀاڳ وارو آھين. بس آخري اميدوار اندر آھي.
تنھنجي نالي جو سڏ ٿيو ھو. پر پوءِ مون آخر ۾ ڪرائي
ڇڏيو . پر ڪر خبر دير ڪيئي؟“
”يار توھان بہ ڪمال ٿا ڪريو اصل ھڪ ڏينھن جي مھلت نہ ٿا ڏيو“
پي_اي کلي چيس: ”تہ تنھنجي مرضي آھي تہ اڳواٽ ليٽر ڪڍون تہ ھتي ڪت خلق جمع ٿي وڃي! ڪن کي تہ اڃاليٽر ملندا!“
ھن سندس ان ڳالھين کي در گذر ڪندي چيو
”پر ڪر خبر آھي ڪو آسرو“
”آسرو ڪيو ھوندئي تہ ڇو نہ آھي آسرو. ڪر خبرڪو چئو چواء ڪرايو اٿئي!“
'”يار ڪٿي ٿو اسان جو ڪم ٿئي. ھڪ دوست کي ھٿ ڪيم پر پڻس وڃي اسلام آباد نڪتو.“ ھونئن پھرين بہ ھڪ صوبائي اسيمبليءَ جي ميمبر کان سفارش ڪرائي هئائين تہ نوڪري وري قومي اسيمبليءِ جي سفارشيءَ کي ملي ۽ ٻئي ڀيري ھڪ قومي ميمبر ھٿ ڪيو هئائين تہ نوڪري وري وزير جو ماڻھو وٺي ويو. ٽئين ڀيري تہ ھڪ وزير تائين بہ وڃي پھتو ھو تہ نوڪري وري زوردار وزير جي ماڻھوءَ کي ملي. سندس وزير ڍرو وزير سڏائبو ھو. جتي وزيرن جي ڪلرڪيء لاء پاڻ ۾
چٽاڇيٽي ٿيندي ھجي ، اتي ڀلا ھي ڪٿي ٿو پھچي سگھي.
”پوء تہ استاد ھاڻي انٽرويو ڏين نہ ڏين تنھنجي مرضي. ڪو فرق نہ ٿو پو”
”ڇو يار انٽرويو ۾ آئون ثابت ڪندس پاڻ کي اھل.“
سندس دوست کان کل نڪري ويئي، رڳو ايترو چيائين:
”چڱو ڏسجائين. پاڻيھي خبر پوندء. باقي مون ....' ھن ڳالھ اڌ ۾ ڇڏي ڏني جو آخري اميدوار واپس اچي رھيو ھو.
پي_اي اٿي اندر ويو ۽ منٽ کن ۾ موٽي اچي چيائين ”وڃ يار اندر“
ھي اندر ويو. ھن ڏٺو تہ ٽيئي ويٺل آفيسر سنڌي ئي لڳا.
ھن کي تڪڙ مان پي_اي کان پڇڻ وسري ويو ھو تہ انٽرويو وٺڻ وارا ڪير آھن. انٽرويو ۾ ھن کان اھي ئي سوال پڇيا ويا جيڪي اڳيئي فارم ۾ ڀريل ھئا. پيءُ جو نالو، تعليم، ڊويزن، جنم جي تاريخ
۽ ٽائيپ بہ ايندي آھي، وغيره ھڪڙو انھن مان ڪنڌ جھڪايو، فائيل ڏسي رھيو ھو ڄڻ انٽرويو سان واسطو ئي ڪونہ ھئس. پنج منٽن ۾ مڙس ٻاھر ھو.
”ڪر خبر ٺيڪ ٿيو!' پي_اي ھڪدم پڇيس.
”يار اھڙو انٽرويو تہ سڀن جو ئي ٺيڪ ٿي ويندو. پر يار آخر خبر ڪيئن پوندن تہ اھل اميدوار ڪھڙو آھي. آخر سڀ تہ سفارش ڪونہ کڻندا.
'”يار اصل سؤ في سيڪڙو سفارشي، انٽرويو تہ آھي مڙيئي ڪاڳري ڪارروائي پوري ڪرڻي. مون هيترو سمجھايو ھو مائين، پر تون ڪو چئہ چوا ڪرايوئي ڪونہ . ھاڻي ڀلا اسين ڇا ڪريون ؟“
ھن کي وري بہ آس ھئي تہ، ھو فرسٽ ڪلاس ھو، کيڏاري ھو، ڦڙت ھو. باقي ڪلاڪ ٿيڻ لاءِ ان کان وڌيڪ ھن کي ڇا کپي. پڪ چونڊبو. حالتن ھن جو ساٿ ڏنو ھو، جو ھن جو ڪراچي پھچڻ اڻ ٿيڻي ھو، پر ٿيڻي ٿي چڪو ھو.
”يار ڪر خبر رزلٽ جي، پوندي ڪا پروڙ.“ ھن پي_اي کان پڇيو.
”ھوئن ”آفيشيلي“ تہ ٻہ_ٽي ڏينھن لڳندا، پر ھينئر نالا ”فائنلائيز“ ڪندا ھوندا. ويھہ تو کي ٻڌائي ڇڏيان. ھڪ ڪوپ چانھہ جو تہ آڻجان.“ ھن پٽيوالي کي اشارو ڪندي چيو.
چانھہ جو نالو ٻڌي ھن جي سڄي بک موٽي آئي. ھن حالت ۾ تہ اھو بہ وسري ويو ھو تہ ھو ڪالھ کان بکايل آھي. چانھہ جي ڪوپ جو ھڪ ڍڪ ھن لاء امرت ھو.
ٿوري دير کان پوءِ پي_اي ا ي ٻڌايس: ”يار معاف ڪجانء تنھنجو نالو لسٽ ۾ ڪونھي. مون تہ اڳيئي چيو ھو مانء.“
الائي ڇو ايڏي بم گولي وانگر ڪرندڙ خبر بہ ھن تي ڪو اثر نہ ڪيو ھو پڇي ويٺو، ڪر خبر پنھنجا گھڻا، پراوا گھڻا.“
”ٻہ پنھنجا ٻہ پراوا.“ ھن وراڻيو.
”سندن ڪواليفڪيشن؟ “ ھن جي سوال جي انداز مان ظاھر ھو تہ ھو ڌارين متعلق پڇي رھيو ھو.
”ٻئي ٿرڊ ڪلاس “ پر ٻنھي جون سفارشون پنھنجن کان بہ ڳريون ھيون. بابا ھتي ڪراچي ۾ ووٽ وٺڻا آھن.“
”اھي تہ ھوئن ئي ڪونہ ملندن، کڻي سڄي ڪراچي سوني ڪري ڇڏين.“ ”يار آئي ايم ساري ، پرواھ ناھي، وري ڪنھن ٻئي واري تي.“ ائين چئي ھو پنھنجي فائيل ۾ ڏسڻ لڳي ويو .
ھو اٿيو، موڪلائيندو، ڳرين وکن سان ھوري ھوري لڏندو لمندو ڏاڪڻ تان لھڻ لڳو. الائي ڇو ھن کي تغلق ھائوس جي نالي سان فيروز شاھ تغلق ياد آيو، جنھن سنڌ کي لٽي برباد ڪيو ھو . ھو دل ۾ وري نوڪريءَ جو حساب ڪرڻ لڳو. ٻن سالن ۾ ھي سندس پنجون انٽرويو ھو. ھن جي عمر ھينئر چوويھہ سال ھئي پر اڃان تائين نوڪري نہ ملي ھئي. ٻہ سال ۽ پنج انٽرويو. ھو آخر ڪيستائين جيئندو ؟
ھن ملڪ ۾ ماڻھن جي سراسري ڄمار چوٽيھن ورھين تائين آھي. ۽ ٿي سگھي ٿو تہ انھيءَ ڄمار کان بہ اڳ مري وڃي يا انھيءَ کان بہ وڌيڪ ڄمار ٿئي پر مسئلو ڄمار گھٽجڻ ۽ وڌجڻ جو نہ آھي. مسئلو نوڪريءَ جو آھي. چوٽيھن مان چوويھہ ويا باقي بچيا ڏھ. انھيءَ حساب سان انٽرويوئن جو
ڪل ڳاڻيٽو تہ ڳولي سگھجي ٿو، پر نوڪري ملڻ جو نہ ۽ نوڪري بہ ھڪ ايڪس فيڪٽر آھي جيڪو سلجھي پوي تہ سڀ مسئلا سلجھي وڃن.کيسي ۾ ھڪ پئسو بہ نہ . ڪراچي جھڙو ڌارين جو شھر، چوويھن ڪلاڪن جو بکايل ، ھٿ ۾ ڊگرين جو لفافو جنھن جي کولڻ جي نوبت بہ نہ آئي ھئي. ھو لڏندو ۽ لمندو ، ٿاٻڙجندو ، دروازي کان ٻاھر نڪري ھيڏانھن ھوڏانھن وائڙن وانگر نھارڻ لڳو. ڪراچي جون ڊگهيون اوچيون عمارتون ٽرئفڪ جي پيھہ پيھان ۾ بہ ھو پاڻ کي اڪيلو برپٽ منجھہ محسوس ڪرڻ لڳو. ”انگي حساب جي ٽہ رقمي جو جواب صحيح ڪڍڻ جو اھو مطلب تہ ڪونھي تہ ھو حياتيءَ جي ٽہ رقميءَ جو جواب بہ صحيح ڪڍي سگھي ٿو. حياتيءَ جو نصاب ڪو انگي حسابن جو ڪتاب ڪونھي.“ ھو سوچڻ لڳو.
ھو انھيءَ سوچ ۾ منجھيل ٻڏتر ۾ بيٺو ھو تہ ھن جي ڪنن تي ڪو آواز پيو. ڪنھن کيس اڙدو ۾ چيو: ”سائين وڏيرا، ڏاڍي دير لڳائي ڇڏيو!“ ھن ڪنڌ ورائي آواز تي نھاريو. سامھون ساڳيو ٽئڪسي وارو بيٺو ھو!