منهنجو ڇا وڃي!
سائنس ۽ ٽيڪنالاجيءَ جي ترقي انساني ڀلائيءَ، سهولتن ۽ آسائشن ۾ تمام گهڻي واڌ آندي آهي. ان جا تمام گهڻا فائدا آهن. سوشل ميڊيا به سائنس ۽ ٽيڪنالاجيءَ جي پيداوار آهي، جنهن سڄيءَ دنيا کي ڳنڍي ڇڏيو آهي. ان ڳنڍجڻ ڪيترائي انفرادي ۽ اجتماعي مسئلا حل ڪيا آهن. هڪ پاسي اهي فائدا آهن ته ٻئي پاسي نقصان به آهن. ٽيڪنالاجيءَ وسيلي جديد هٿيارن ۽ ايٽم بم جي ايجاد موت ۽ تباهيءَ جو سبب پڻ آهي. گدلاڻ ۽ ٻيا نقصان به ان جي ڪڙي آهن.
سائنس ۽ ٽيڪنالاجيءَ ڪيترن ئي انسانن کان احساس ۽ جذبا کسي، انهن کي مشين بڻائي ڇڏيو آهي. انساني قدرن جي پائمالي پڻ ڪئي آهي. ان ۾ سائنس ۽ ٽيڪنالاجيءَ جو ڏوهه نه هئڻ برابر آهي، اسان انسانن جو پنهنجو ڏوهه وڌيڪ آهي، جو اسان توازن برقرار رکي نه ٿا سگهون، جُنونيت جو شڪار گهڻا آهيون. هڪٻئي کان لاتعلق ۽ پري ٿيندا پيا وڃون، پنهنجن مفادن کان سواءِ ڪنهن سان به واسطو نه ٿا رکون. مُنهنجو ڇا وڃي! واري سوچ وڌندي پئي وڃي.
سوشل ميڊيا جي سرگرم ٿيڻ سان اها سوچ پڌري ٿي پئي آهي. اوهان ڪا تصوير خاص ڪري سهڻي تصوير فيس بڪ تي رکندا ته تمام گهڻا ماڻهو ان کي لائيڪ ڪندا ۽ ڪمينٽس لکندا. پر جيڪڏهن اوهان پنهنجو ڪو مسئلو رکندا ته تمام گهٽ ماڻهو اوهان کي لائيڪ ڪندا يا ان تي تبصرو ڪندا. اڪثر ته اوهان کي سڃاڻڻ ئي ڇڏي ڏيندا.
ڪيترا اهڙا دوست آهن، جيڪي سوشل ميڊيا تي تمام گهڻو سرگرم آهن. پوسٽن رکڻ جي وٺ وٺان لايون ويٺا آهن پر اوهان جيڪڏهن ڪا دانهن ڪندا ته اُن کي لونڻو ئي نه هڻندا/ ليکيندا ئي نه. اهڙن ماڻهن ۾ ٿي سگهي ٿو ته اوهان ۽ مان به شامل هُجون. ٻوليءَ، ادب ۽ سماجي مسئلن جي حل لاءِ جيڪي تنظيمون يا ادارا ٺهيا آهن، اهي به اوهان پاران کنيل مسئلن تي مجال آهي جو ڪُڇن.
نه رُڳو اوهان جي ذاتي مسئلي کان ڪن لاٽار ڪئي ويندي پر اجتماعي مسئلي تي به اوهان گهڻي ڀاڱي اڪيلا هوندا. توڙي جو اجتماعي مسئلي تي آواز اُٿارڻ سان ٻين کي ڪنهن به نقصان پوڻ جو پري پري تائين ڪوبه انديشو نه هوندو آهي، تڏهن به اسان ماٺ هوندا آهيون.
هڪ اداري ۾ ڪم ڪندڙ ملازمن جا گهڻي ڀاڱي مسئلا ساڳيا ئي هوندا آهن. پروموشن ، پگهارن ۽ الائونسن جا مامرا لڳ ڀڳ ساڳيا هوندا آهن. تنهن هوندي به هو هڪٻئي جو ساٿ نه ڏيندا آهن. نتيجي ۾ انتظاميه هڪ هڪ ڪري سڀني کي نقصان ڏيندي ويندي آهي. ڪنهن هڪ کي ڪو نقصان پهتو ته ٻيا پيا تماشو ڏسندا ۽ اهڙيءَ ريت جڏهن تماشي ڏسندڙ کي جڏهن چُٽڪو ايندو ته اُن سان ڪوبه ساٿ ڏيڻ وارو نه هوندو. ان رويي سبب نه رڳو ملازم متاثر ٿيا آهن پر ادارا به تباهه ٿي ويا آهن.
سنڌي ٻوليءَ جي مختلف مسئلن تي خاموشي به ڪيترن سوالن کي جنم ڏئي ٿي. ان لاءِ جيڪڏهن ڪو آواز اُٿاري ٿو ته اهو محسوس ڪرايو ٿو وڃي ته اهو هُن جو ذاتي مسئلو آهي. جڏهن ته اهو اجتماعي قومي مسئلو آهي. اوهان وٽ به اهڙن اجتماعي مامرن تي خاموشيءَ جا ڪيترائي مثال هوندا.
تازو ٻه چار اهڙا واقعا ٿيا آهن، جن تي تمام گهڻو آواز اٿاريو ويو ۽ ان آواز جو نتيجو به نڪتو، مثال طور ارشاد رانجهاڻيءَ جي قتل معاملي جو.
هڪ ته اسان لاتعلقيءَ وارو مزاج رکون ٿا ٻيو اسان جي ذهنن ۾ اجايا خوف به ويٺل آهن. اهڙن دوستن کي عرض آهي؛
ٻولي، ادب، مختلف علمي ادبي ادارن، روڊن رستن، اسپتالن، تعليمي ادارن ۽ بنيادي حقن لاءِ آواز اُٿارڻ پاڪستان جي آئين ، قانون ۽ مذهب جي بلڪل به خلاف ناهي. قانوني دائري اندر رهي اسان لکي، ڳالهائي ۽ احتجاج ڪري سگهون ٿا.
جيڪڏهن مان ڪنهن جي حق ڦرجڻ تي خاموش هوندس ته جڏهن منهنجو حق ڦريو ويندو ته ٻيا به خاموش رهندا ۽ نتيجي ۾ هڪ هڪ ٿي ڦربا وينداسين.
منهنجو ڇا وڃي؟ واريءَ سوچ جونتيجو ڏسڻ چاهيو ٿا ته اوهان پنهنجي آس پاس جو جائزو وٺو، ته اوهان کي انفرادي ۽ اجتماعي ڪيترائي نقصان نظر ايندا.
سوشل ميڊيا ۽ ٻين مونجهارن/مسئلن سهپ تي به اُگرا اثر وڌا آهن، جنهن ڪري لاتعلقي ۽ لاوارثيءَ ۾ اضافو ٿيو آهي لاتعلقيءَ واري رويي اسان جا گهر اُجاڙي ڇڏيا آهن، تمام وڏي سماجي ڀڃ ڊاهه پئي ٿئي. اسان کي سائنس ۽ ٽيڪنالاجيءَ واري علم حاصل ڪرڻ جون سَڌون ته آهن پر اُن ۾ به جڳاڙي طريقو اختيار ڪريون ٿا. سکڻين سَڌن سبب سماجي علمن کان پڻ نفرت ڪريون ٿا. ڪردار سازيءَ ۽ انساني قدرن کي زندهه رکڻ لاءِ سماجي علم خاص ڪري ٻولي، ادب ۽ ثقافت وڏو ڪردار ادا ڪن ٿا، تنهن ڪري توازن پيدا ڪرڻ ضروري آهي.
سوشل ميڊيا جتي سڄيءَ دنيا کي ڳنڍيو آهي، اُتي اسان دلين کي به ڳنڍيون ، نفرت ۽ ساڙ کي ختم ڪريون. منهنجو ڇا وڃي واري سوچ بدلايون، سائنس ۽ ٽيڪنالاجيءَ کي صحيح استعمال ڪريون ته بهتر نتيجا اچڻ شروع ٿي ويندا.
هڪڙي گذارش ته اوهان جڏهن به ڪو ڪمينٽ ڪريو ته ان ۾ اُٻهرائپ ۽ هلڪڙائپ نه هُجي. اخلاقي ۽ قانوني دائري ۾ رهي پوءِ تبصرو ڪريو، ڪنهن لاءِ به گُٿا لفظ استعمال نه ڪريو.
تفريح انسان لاءِ ضروري آهي پر گهڻي تفريح تمام گهڻي هاڃيڪار آهي، تنهن ڪري سوشل ميڊيا کي علم، ڄاڻ، مطالعي، مشاهدي ۽ منزل ماڻڻ لاءِ ڪتب آڻيون. خاص ڪري نئون نسل ان پاسي وڌيڪ ڌيان ڏئي.
***
11 هين مارچ 2019ع