گلوبل درد جي دنيا
اچو ته غور ڪريون ته دنيا ههڙي قسم جي صورتحال ۾ ڇو اچي ويئي آهي. جڏهن ته ٻي عالمي جنگ ۾ به ايترو درد دنيا نه ڀوڳيو هو. ايترا نفسياتي مريض پيدا نه ٿيا هئا. آخر اچتو دنيا ۾ ڪهڙي تبديلي آئي جو ڀاءَ ڀاءَ کان ڌار ٿي ويو. ڪير ڪنهن کي برداشت نٿو ڪري. خوشيون موڪلائي ويون آهن. هر طرف ڏک آهي. ماڻهو ماڻهو کي ٿو کائي.
1990ع تائين دنيا ۾ ٻه نظام هئا هڪ سوشلزم جو جنهن جو بنياد مقدار کان ڪيفت واري فارمولي تي رکيل هو. جنهن ۾ دولت جي تقسم برابري جي بنياد تي ٿيل هئي. جنهن ۾ ڪنهن کي به ايتري ذاتي ملڪيت رکڻ جي اجازت نه هئي جنهن مان هو ٻئي جو استحصال ڪري سگهي. هن نظام ۾ پرولتاري آمريت هئي. ڪنهن به دولت جي نمائش ڪرڻ يا دولت جي واڌاري لاءِ مقابلي ڪرڻ جي اجازت نه هئي. ٻيو نظام سرمائيداري هو. جنهن جو بنياد مقابلي بازي تي رکيل هو. هن نظام ۾ پيداوار ضرورت مطابق نه پر مارڪيٽ ۾ کپت مطابق پيدا ڪئي ويندي هئي. هن نظام ۾ ڪيتري به دولت گڏ ڪري سگهبي هئي. هن نظام ۾ هر دولت مند کي حق هو ته ٻئي جو استحصال ڪري وڌيڪ دولت ڪمائي.
ڪارل مارڪس چيو هو دنيا سائنسي ترقي ڪري گلوبل ڪميونزم ۾ داخل ٿيندي. جنهن۾ انسان پنهنجي بچاءَ ۾ اڃا به سگهارو ٿيندو. مقابلي يا ڏيکاءَ مان نڪري هو فطرت مان هزارين سهولتون حاصل ڪري پاڻ کي سگهارو ڪندو. اصل انسان تڏهن وڃي پيدا ٿيندو. صحيح خوشي تڏهن ملندي. جڏهن انسان مڪمل استحصال کان آجو ٿيندو.پاڻ ۾ يا سماجي مقابلي مان فارع ٿي فطرت جي ارڏن قانون جو مقابلو ڪندو. 1990ع کان پوءِ سوشلسٽ نظام هارائي ويو. مقابلي جو نظام کٽي ويو. ڪارل مارڪس جو سائنسي ڪميونزم جي بجاءِ گلوبل ڊجيٽلائيزڊ دنيا واپاري مارڪيٽ ۾ تبديل ٿي ويئي. سائنسي طور موبائل، ڪمپيوٽر، انٽرنيٽ، ڊش اينٽينا ڪلچر دنيا کي پاڻ ۾ ڳنڍي ڇڏيو. سرمائيداري نظام هڪ وڏي گلوبل مقابلي بازي جي دنيا ۾ داخل ٿي ويو. هونءَ به جڏهن هڪ ڌر هارائيندي آهي ته رد عمل ۾ ٻي ڌر جا نشان به ختم ڪري ڇڏيندي آهي. انهيءَ ڪري سرمائيداري رد عمل اڃا وڌيڪ خطرناڪ ٿي اڀريو. ان کان پوءِ گلوبل ڪلچر دنيا کي مارڪيٽ ۾ تبديل ڪري ڇڏيو. مرڪزيت ختم ٿي ويئي. ضد ختم ٿي ويا، سچ ۽ ڪوڙ جو فرق ختم ٿي ويو. اخلاقي قدر ختم ٿي ويا. نظرين جو دور ختم ٿي ويو. ان جي جڳهه تي وکر جو دور، مقابلي بازي جو دور، استحصالي جو دور، ٺڳي جو دور، هر حال ۾حصول جو دور، ڏيکاءَ جو دور، شروع ٿي ويو. انسان کي هڪ بيڪار حصول جي جنگ ۾ مبتلا ڪيو ويو آهي جيئن هو مارڪيٽ جو خريدار ٿي سگهي. مارڪيٽ جو وکر ٿي سگهي، مارڪيٽ لاءِ جيئي ۽ مارڪيٽ لاءِ مري.
ان لاءِ هائپر ريئلٽي ۽ بليڪ هيومر جو تصور اڀاريو ويو. معنيٰ حقيقت جي طرز تي نقلي شيون ٺاهي انهن کي حقيقت کان وڌيڪ اهميت ڏني ويئي. بليڪ هيومر جو مطلب ته ڏکن، تي المين تي، ٻين جي پريشانين کي سيليبريٽ ڪريو انهن جي ڏکن، اذيتن مان به پئسا ڪمايو، يا انهن جي پريشانين تي پنهنجي مشهوري ڪريو، جيئن توهان ڏٺو ڪلثوم نواز جو جنازو کڻي پيا وڃن ۽ هزارين ماڻهو سيلفين ڪڍڻ ۾ پورا هئا. يا هزارين بي روزگار ماڻهن کي جعلي ڪمپنيون روزگار جو دلاسو ڏيئي ڪروڙين رپيا ڪمائينديون آهن، يا ڪو بيمار اسپتال وڃي ۽ ڊاڪٽر ان مان لکين رپيا ڪمائن. ڪنهن جو روڊ تي ايڪسيڊنٽ ٿئي ماڻهو ان جي مدد ڪرڻ بجاءِ مووي پيا ڀرين، پاڙي ۾ ڪو جهيڙو ٿئي ماڻهن کي ڇڏائڻ بدران مووي ڀري ويندي آهي. انهيءَ سڄي ڪم ۾ ميڊيا جو اهم ڪردار آهي، جنهن کي پنهنجو ڪاروبار مچائڻ لاءِ اشوز پيدا ڪرڻا آهن، بليڪ ميلنگ ڪرڻي آهي. هٿرادو مسئلا پيدا ڪري ماڻهن کي ذهني عذاب مبتلا ڪرڻو آهي، بريڪنگ نيوز ۾ گوءِ کڻڻ لاءِ هر مسئلي ۾ ڇتپڻو پيدا ڪري ماڻهن ۾ انتشار پيدا ڪرڻو آهي.
مطلب ته سچ جو تصور گم ٿي ويو، جنهن شيءَ جي مارڪيٽ ۾ کپت آهي اهو ئي سچ آهي. ماڻهن ضمير نئون ٺاهي ورتو آهي، جنهن ۾ هر گناهه ڪريو هر ظلم ڪريو، هر بدمعاشي ڪريو پر ضمير ۾ ڪا به چهنڊڙِ ي نٿي پوي. ماڻهو ۾ اها ئي مستي آهي. بي حسي ايتري جو پاڻ به مري رهيو آهي پر ڳڻتي دولت ڪمائڻ جي، اسٽيٽس جي. هاڻي مذهب جي جيڪڏهن مارڪيٽ ۾ کپت آهي ته سچ اهو ئي آهي.ڀڙوت جي مارڪيٽ آهي ته ان کان وڌيڪ ڪو اخلاقي قدر ناهي، جيڪڏهن گلا ڪرڻ ۾ مزو اچي ٿو ته مارڪيٽ ۾ ان جي کپت آهي. ايجاد ضرورت جي ماءَ ٿي ويئي. هاڻي روز ايجادون ڪريو. ماڻهن کي ان جو عادي ڪريو بلڪ ان لاءَ اسٽيٽس، ڪريئر پلاننگ جهڙا اصطلاح وجود ۾ آيا. ماڻهو مقابلي جي ڊوڙ ۾ سڀئي قدر لتاڙي ويو. رشتا ناتا، اخلاق، ڪلچر، تاريخ، رواداري، سهپ، پيار، توڪل، عقل، علم، فهم ۽ ادراڪ جهڙا قدر سڀئي ختم ٿي ويا. انسان اڪيلو ٿي ويو. جنهن کي صرف مارڪيٽ ۾ مقابلو ڪرڻو آهي. مارڪيٽ مان مراد سڄي دنيا آهي. گهر به مارڪيٽ آهي، مندر به مارڪيٽ آهي، اسڪول به مارڪيٽ آهي، اسپتال به مارڪيٽ آهي، اسيمبلي به مارڪيٽ، سياست به واپاري مارڪيٽ، ميڊيا سڀ کان وڏي مارڪيٽ آهي بلڪ مارڪيٽ جي سرواڻ آهي مطلب سڀ ڪجهه خريد و فروخت لاءِ آهي.
هاڻي انهيءَ صورتحال ۾ انسان ڇا حاصل ڪيو آهي ڇا وڃايو آهي؟ انهيءَ تي غور ڪنداسين صورتحال اها آهي ته ماڻهو سڄو ڏينهن اليڪٽرانڪ ڪاڪ محل ۾ گم آهي، هن وٽ رابطا ڪاري آهي. پر رشتا ناهن، پئسا آهن پر احساس ڪانهي. دولت آهي، عمارتون، آهن گاڏيون آهن، اسٽيٽس آهي پر سڪون ڪونهي، سهپ ناهي، هر وقت ساڙ، جلن، ڪروڌ، ٻي کي گهٽ ڏيکارڻ، گلا خوري، ٺڳي، جنون، ڪاوڙ، اڪيلائي، هوس، لالچ، تشدد، دهشت گردي ۽ مَ سهپ وغيره ڪيترائي مسئلا اڀريا آهن، پر انهن کان به وڌيڪ خطرو اڃا اهو آهي ته ماحولياتي تبديلي، گلوبل وارمنگ، ڏڪار، پاڻي جي کوٽ، خطرناڪ بيماريون، زلزلا، ٻوڏون، بک بدحالي، غربت، آبادي جو دٻاءَ، بي روزگاري، گندگي، وغيره جهڙيون وبائون تيزي سان وڌي رهيون آهن. انسان ويچارو جانور بنجي ويو. جنهن کي صرف مقابلو ڪرڻو آهي، انهيءَ ڊوڙ ۾ جيڪو ڪريو اهو لتاڙجي ويندو، مطلب ماڻهو کي هڪڙي شينهن تي سوار ڪيو ويو آهي جنهن تي سفر ڪرڻو اٿس جي هيٺ لهندو ته شينهن کائي ماري ڇڏيندو.
ٻي صورتحال اها پيدا ٿي آهي ته ماڻهو علم و ادب کان ڪتابن کان، وڏڙن جي صحبت کان ٻارڙن سان وقت گذارڻ کان پري ٿي ويو آهي. ماڻهو جو منهن موبائل ۾ آهي، ڪنهن شاعر خوب چيو هو ته
ڪتاب بند المارين مان اسان کي حسرت سان ڏسن ٿا
مهينا گذري وڃن ٿا پر هڪ ئي گهر
ملاقات نٿي ٿئي
جيڪي شامون پيارن جي صحبت ۾ گذرنديون هيون
اهي ڪمپيوٽر جي پردن ۾ گذرن ٿيون.
اڳ محبوبا جي اکين ۾ اکيون وجهي
عاشق دنيا کي ڏسندو هو
هاڻي موبائل مان اکيون نٿيون نڪرن.
هاڻي ٻار کي ماءَ جي گود جي گرمائش جي بدران اڪيلائي جا ڇيڏڪ ملن ٿا، هاڻي چنڊ، ڪتيون تارا ڪير نٿو ڏسي، هاڻي صبح جي هوا جو جوٽا وسري ويا آهن، هاڻي موسمون نٿيون بدلجن، پکين جون لاتون ٻڌڻ ۾ نٿيون اچن. هاڻي وڻن جي ڇانو ۾ ڪير نٿو ويهي، هاڻي ٻي جي مدد لاءِ يا ڪنهن جي غرض ڇڏائڻ لاءِ ڪير اڳتي نٿو وڌي. هاڻي اصلي ڀيدو ۽ ڪڪڙ ڪير نٿو کائي. هاڻي ڪير به دانشور ناهي، ڪير به نظرياتي ناهي، ڪٿي به روحانيت ناهي، ڪٿي به ڪچهريون ناهن، هاڻي ماءَ جي لولي ناهي، ناني جون آکاڻيون ناهن، چِڪلي جو ناچ ناهي، ڇلا، مورو، سهرا، لاڏا، هو جمالو، همرچو ڪير نٿو ٻڌي. هاڻي پنهنجي ٻوليءَ ۾ ڪير نٿو پڙهي. هاڻي نياڻي ست قران ناهي. هاڻي سڀ شريف آهن،جون ايليا جي چواڻي ته هاڻي ڪو به خطرو ناهي ڇو ته سڀني کي سڀني کان خطرو آهي. سماج ۾ مَ سهپ، باغياڻو رويو تمام گهڻو وڌي ويو آهي، هر ماڻهو پنهنجو ڪم ڪرڻ بجاءِ صرف جڳاڙ ڪرڻ ۽ ٻي جي ڪم ۾ مداخلت ڪري ٿو.
انهيءَ ڪري گلوبل دنيا هڪ وڏي درد ۾ مبتلا ٿي پيئي آهي. انسان ويچارو سڀ ڪجهه وڃائي رهيو آهي،