نارائڻ هٽي پيليس ميوزيم
اها ميوزيم، ٿامل ويندي رستي تي آهي. مان به 10 منٽن جي پنڌ کانپوءِ اتي پهتس، مک گيٽ بند هئي هڪ ننڍي گيٽ تي قطار لڳل هئي. جن ۾ گھڻائي نيپالين جي هئي پر ٻين ملڪن جا سياح به هيا. ميوزيم جي في نيپالين لاءِ گھٽ هئي. عام نيپالي لاءِ 100 روپيا ته وري شاگردن لاءِ 20 روپيا هئي جڏهن ته چائنيز ۽ سارڪ ملڪن جي شهرين لاءِ 250 هئي ، باقي ٻين سڀني سياحن لاءِ 500 روپيا هئي. واري اچڻ تي ٽڪيٽ ورتي ته اڳيان وري هڪ ٻي دري هئي جنهن ۾ چيو ويو ته پنهنجيون ڪيميرائون ۽ موبائيل وغيره اتي رکو. مون به پنهنجو سامان هڪ لاڪر ۾ رکيو جنهن جي چاٻي مون کي ڏني وئي. اڳيان سيڪيورٽي گيٽ لڳل هو جتي اسڪينر سان گڏ فوجي به تلاشي وٺي رهيا هيا، اندر داخل ٿيڻ کان پوءِ هڪ ميدان هيو، جيڪو ٽپي گيٽ مان اندر داخل ٿيس. هي ميوزيم هئي ته رڳو بادشاهن جي پر منهنجي ذهن ۾ هڪ هڪ ڪمرو ٽپڻ سان نيپال جي تاريخ جا دور، ورق ورق ٿي منهنجي آڏو ايندا رهيا.
2500 سال اڳ ۾ هتان جا اصلي ماڻهو ڪراتي يا ڪرانتي هتي رهندا هيا. ٻين کان نوين صديءَ تائين هتي لڇوي يا لڇي سلطنت هئي، ان ئي خاندان جي حڪمران، مانا ديو جي دور ۾ ٻڌا ناٿ ۽ سويمڀوناٿ جا اسٽوپا تعمير ٿيا. نائين صديءَ کان ٻارهين صديءَ تائين وري ٺاڪرن جي حڪومت رهي جنهن جو پايو وجھڻ وارو رگھو ديوا هو ۽ آخري حڪمران وجئيڪمار ديوا هو.
ٻارهين صديءَ ۾ مل يا مالا خاندن جي بادشاهت شروع ٿي جيڪا ارڙهين صديءَ تائين جاري رهي ۽ مغلن جيان هنن جو دور به نيپال ۾ تاريخي جاين جي تعمير جو دور هو. پر جيئن هر دور ۾ محلاتي ۽ خانداني سازشون شروع ٿينديون آهن جيڪي حڪومت تي انهن جي گرفت کي ڪمزور ڪري ڇڏينديون آهن. مل يا مالا خاندن سان به ايئن ٿيو ۽ آخر ۾ پرٿوي نارائڻ شاهه جيڪو گورکن مان هيو ان حملو ڪري حڪومت تي قبضو ڪيو. ان کان اڳ ۾ نيپال جي رياست ڄڻ کٽمنڊو ۽ ان جي آسپاس تائين محدود هئي. پر ان ئي زماني ۾ انگريز به انڊيا ۾ ايسٽ انڊيا ڪمپنيءَ جي ذريعي پنهنجا پير کوڙي رهيا هيا. انهن ڳالهين کي ذهن ۾ رکندي پرٿوي نارائڻ شاهه اهو ضروري سمجھيو ته نيپال جون ٻيون جيڪي ننڍيون ننڍيون رياستون يا علائقا آهن انهن کي ملائي هڪ وڏي ۽ مظبوط رياست جو بنياد وڌو وڃي ۽ ان ڪري هنن هٿيارن ۽ ڳالهين جي زور تي پنهنجي رياست کي وسعت ڏيڻ شروع ڪئي. هن نيپال کي هڪ مظبوط ملڪ بڻايو ۽ اهو ڄاڻندي ته هن جو ملڪ ٻن پهاڙن (انڊيا ۽ چائنا) جي وچ ۾ ڪچالوءِ جهڙي حيثيت رکي ٿو هن پنهنجي ملڪ جي معاشي ۽ خارجه پاليسي اهڙي ٺاهي ته جيئن پاڻ بچائي هلي سگھجي. هن جي اها دورانديش پاليسي نيپال کي گھڻي وقت تائين ڪم ايندي رهي.
هي محل به ان خاندان جي آخري بادشاهه جي نشاني آهي جنهن کي ميوزيم ۾ تبديل ڪيو ويو آهي. انهن جي آخري بادشاهه بريندرا بير بڪرم شاهه ديو جو محلات آهي. ان بادشاهه کي تي اسان مان گھڻن اخبارن ۽ ٽي وي تي ڏٺو هوندو ڇو جو سارڪ ملڪن جي ايسوسيئشن جي سلسلي ۾ يا ايئن به هو پاڪستان آيو هو. هي بادشاهه پڙهيل ڳڙهيل هيو. هن انڊيا، برطانيا ۽ آمريڪا جي هارورڊ يونيورسٽيءَ مان تعليم حاصل ڪئي. ان کان علاوهه کيس سياحت جو به ڪافي شوق هو، ولي عهد هوندي به هن نيپال جي ڏورانهن علائقن جو سفر ڪيو ۽ سفر دوران اهو کاڌو يا پيتو جيڪو اتان جا عام ماڻهو کائيندا پيئندا هيا ۽ انهن جيان ئي رهندو هو.
ميوزيم ۾ مختلف هال ۽ ڪمرا سجايل هيا، جن ۾ ڪنهن ڪمري ۾ ٻاهرين حڪمرانن کي رهايو ويندو هو يا وري ڪنهن ڪمري ۾ ڪو معاهدو صحي ڪيو ويندو هو. ان کان علاوهه بادشاهه راڻي سان گڏ ٻارن جا بيڊ روم ته وري اسٽڊي روم به هيو ان کان علاوهه لائبرري به هئي. هتي رکيل ڪتابن مان گھڻو تعداد بين الاقوامي سياست تي هيو. انهن ڪمرن ۾ اهو فرنيچر رکيو ويو هو جيڪو استعمال ٿيندو هو.
ان ڏينهن سياح به ڪافي تعداد ۾ هيا. ڪمرن ۾ ڪٿي ڪٿي ڪو پيڊسٽل فين هليو پئي نه ته بس تنهن ڪري ٻوسٽ به ٿيو پئي.
اصلي محل 1885ع ۾ ٺهرايو ويو پر وري 1943ع ۾ زلزلي اچڻ ڪري اهو ڊهي پيو جنهن ۾ بادشاهه تريڀون جون ٻئي ڌيئرون به وفات ڪري ويون هيون. ان کان پوءِ وري نئين سر محل جي اڏاوت ڪئي وئي. ان کان علاوهه جنهن بلڊنگ ۾ هاڻي اها ميوزيم موجود آهي، محل جو اهو حصو 1963ع ۾ ٺهڻ شروع ٿيو ۽ 1969ع ۾ پورو ٿيو.
هن بلڊنگ کان ٻاهر نڪتاسين ته عمارت جي سائيڊ ۾ جيئن جڳهه ٺهرائڻ لاءِ پلنٿ وجھبي آهي ۽ ڪمرن جا نشان سرن جي ٻن يا چئن بارن جي صورت ۾ ظاهر ڪيا ويندا آهن. اهڙي قسم جا ڪجھه ڪمرا ۽ هال هيا. ڀرسان وڃڻ ۽ بورڊ پڙهڻ تي معلوم ٿيو ته اهو حصو پراڻو محل هو جنهن کي 2001ع ۾ هڪ خوني ويڙهه يا ايئن چئجي ته خوني حملي کان پوءِ ڊاهيو ويو هو.
پهرين جون 2001 ع ۾ ان محل ۾ هڪ پارٽي هئي، ان پارٽي ۾ ولي عهد دپيندرا ڊرنڪ ٿي هڪ مهمان سان بدتميزي ڪئي جنهن تي ان جي پيءُ بڪرم شاهه کيس پارٽيءَ مان نڪري وڃڻ جو چيو ۽ سندس ڀاءُ شهزادو نرنجن ۽ سوٽ پارس کيس ڪمري تي وٺي ويا، جتان وري هو ڪلاڪ کن کانپوءِ هٿيار کڻي محفل ۾ آيو ۽ اچڻ سان فائرنگ ڪري پنهنجي بادشاهه پيءُ، چاچيءَ ۽ چاچو(جيڪو هن کي روڪڻ لاءِ اڳتي وڌي رهيو هو) کي ماريو. جڏهن ته شهزادي پارس زخمي هجڻ باوجود ڪنهن به نموني صوفي کي اوٽ بڻائيندي ٽن ڄڻن جي زندگي بچائي ورتي. ان کان پوءِ شهزادو دپيندرا ٻاهر باغ ۾ ويو جتي سندس ماءُ ۽ ڀائر موجود هيا ۽ مدد لاءِ واجھائي رهيا هيا انهن ٻنهي کي به اتي ختم ڪيائين پوءِ اڳتي وڌي باغ ۾ ئي ٺهيل هڪ پُل تي پاڻ کي شوٽ ڪيائين جنهن کان پوءِ به هو ٽي ڏينهن ڪوما ۾ رهيو ۽ پوءِ مري ويو.
ڪن جو ته خيال آهي ته اها ڳالهه غلط آهي، هڪ فوجي آفيسر ته اهو به چيو ته بادشاهي ڪٽنب جي ٻين ڀاتين جي مرڻ کان اڳ هن دپيندرا کي پنهنجي ڪمري ۾ مئل ڏٺو جنهن کي گوليون لڳل هيون. ڪي وري شاهه فيمليءَ جي پراڻن مخالفن راڻا فيملي کي ذميوار سمجھن ٿا. هڪ روايت اها به آهي ته دپيندرا، راڻا فيملي جي هڪ ڇوڪري ديويا راڻيءَ کي پنهنجي زال پئي بڻائڻ چاهيو جنهن جي مخالفت سندس پيءُ ماءُ ڪري رهيا هيا.
تاريخي طور تي راڻا فيملي شاهي ڪٽنب سان دشمني ۾ رهندي آئي آهي، جڏهن ته اصل پاور انهن وٽ رهيو آهي ۽ گهڻو ڪري موروثي طور وزير اعظم راڻا فيملي مان ٿيندو آيو هو.
خير ذهن ۾ اهي سڀ واقعا تري آيا جنهن ۾ سازشون ڪري پنهنجن يا پراين حڪمرانن ۽ هنن جي خاندان کي ختم ڪيو ويو آهي پوءِ اهو شيخ مجيب هجي، ڀٽو هجي، اندرا هجي، شاه فيصل هجي، حواري بومدين هجي، قذافي هجي، انور سادات هجي، يا کوڙ ٻيا اهڙا حڪمران.
گرمي به گھڻي هئي. ماڻهو ڇانو وارا پاسا ڳولهي ڪجھه گھڙيون محل جي باغ ۾ آرام ڪري رهيا هيا مان به باغ ۾ لڳل بتن مان هڪ بت جي ڀرسان پيل بينچ تي ويٺم ۽ بوتل مان ڍڪ ڀري غور سان ڏسڻ شروع ڪيم ته اهو بت ڪهڙي ديويءَ جو آهي، ٿوري دير ۾ ديويءَ اکيون ڇنڀي، نيپاليءَ ٻوليءَ ۾ ڪجھه چيو ته مان شرمسار ٿيس ته ڇا سوچيندي هوندي ته ”مڙسالو ڪيئن نه ٿو هن عمر ۾ به عورتن کي گھوري ڏسي!“
اصل ۾ اها ديوي، نيپال جي ڊريس پاتل زندهه ديوي هئي.
ميوزيم مان نڪري، سامهون واري روڊ تي گھمڻ لاءِ نڪري ويس. مان جنهن به ملڪ ويندو آهيان ته اتان جي ليکڪن جا ڪتاب وٺي پڙهڻ جي ڪوشش ڪندو آهيان. هن دڪان ۾ ڪتابن جي گھڻائي ٽوئرسٽن کي اٽريڪٽ ڪرڻ لاءِ ٽوئرزم ۽ مائونٽيرنگ تي هئي. ڪجھه فڪشن جا ڪتاب به هيا، مون کي نيپالي ليکڪن جي انگريزيءَ ۾ لکيل ڪتابن جي تلاش هئي. نيپالي ليکڪن جا ٻه ٽي ڪتاب ورتم، هڪ ڪتاب جي موضوع مونکي پاڻ ڏانهن ڇڪيو “Arresting God in Khatmandu” اهو ڪتاب سمراٽ اپڌي جو لکيل آهي. مون کي اهو موضوع ڏسي جانڻ چن جو ڪلام ياد اچي ويو ته:
دم اسم جو ڌاڙو هڻي، اغوا ڪيم الله کي
فرمان مڃيم فرقان جو، وٺي ويٺم ويساهه کي،
شريعت طريقت جي تڏي، هينئون حقيقت سان گڏي
معرفت جو گھر اڏي، ويهاريم الله کي
لک ڏئي ته به نه ڏيان، توڙي ڪروڙين ڪو ڏئي
جانڻ چن چئي جوش مان، ساريان انهيءَ صلاح کي،
دم اسم جو ڌاڙو هڻي، اغوا ڪيم الله کي
اهو ڪلام مانجھي فقير به ڳائيندو آهي. هي ڪتاب پڙهڻ کان پوءِ اندازو ٿيو ته ليکڪ موضوع سان انصاف ڪيو آهي ۽ هي ڪتاب اصل ۾ نيپال جي تبديل ٿيندڙ سماج ۾ خواهشن ۽ روحانيت تي لکيل ڪهاڻين تي مشتمل آهي. مونکي سندس ڪهاڻين ۾ رواني نظر آئي ٻيو ته ته نيپال جي عام نفسيات کي سمجھڻ لاءِ مددگار ثابت ٿي سگھي ٿو. بهرحال ڪتاب خريد ڪرڻ جو اصل مقصد ان جو موضوع هو جيڪو صوفياڻو لڳو هو.
ڪتاب خريد ڪرڻ کان پوءِ بازار ۾ گھمندو رهيس، ڪراچي جيان ويگنن جو رستي تي هلڻ، مختلف هنڌن تي پهچائڻ جا هوڪا ڏيڻ. گھمڻ ۽ گرميءَ ٿڪائي وڌو، انڪري ٻن ٽن ڪلاڪن جي آرام لاءِ گھر آيس. گھر ۾ اندر لعل وارن وٽ هڪ نيپالي مائي ڪم ڪندي آهي، جيڪا گھر کي سليقي سان صاف رکي ٿي ۽ ماني به اها پچائيندي آهي. منهنجي پهچڻ تي هن ماني لاءِ پڇيو ته مون کيس چيو ته رهڻ ڏي. اندر لعل ۽ اڄڻ صاحب وارن کي هڪ شڪايت آهي ته مان ماني گھٽ ٿو کاوان. جڏهن ته مان پنهنجي حساب سان پوري ماني کاوان ٿو، گھڻي وقت کان وٺي مون ماني گھٽائي ڇڏي آهي ۽ سبزيون ۽ مڇي ٿو کاوان جنهنڪري وزن ۾ ڪافي گھٽتائي آئي آهي. اندر کي ڳڻتي هوندي آهي ته مون کي ڪا مرغي وغيره کارائي، ڇو جو هو ٻئي ڄڻا سبزيون کائن ٿا. مون کيس چيو ته نه اهڙي ڪا به ڳالهه ناهي مان پاڻ سبزين کي پسند ڪيان ٿو.