تعليم جو آفيسر: غلام نبي شاهاڻي
تـقي شاهه اصل ميرپور جي ڀرسان ڳوٺ جو هيو. فقير صاحب “ڀُونڀٽ پور” جو هيو ۽ شاهاڻي صاحب، عزت جي وانڍ جي پريان پنھنجي “شاهاڻن” جي ڳوٺ جو آهي. شاهاڻي صاحب جو تعلق، زميندار گهراڻي سان آهي. ٻني ٻاري اوطاقن واري ڪلچر، (پٽڪي ۽ اجرڪ) سنڌ جي ٻھراڙي وارين ريتن رسمن جو انسائيڪلو پيڊيا هيو. تتر، ڦاڙها، ماکيون ۽ سنڌو جي ڪناري جهنگ ۽ پاڻي چڙهڻ جا نظارا ننڍي کان وٺي ڏٺل هئس.
شاهاڻي صاحب منھنجي واقفيت، پنھنجي چاچي عرض محمد منگي (مسو ديرو) جي ڪري ٿي. هُن جي عمر ۷۵ کان ۸۰ سالن تائين ٿيندي. مرحوم قاضي علي گوهر ۽ مرحوم محمد سڄڻ پير ڳوٺ جي ٽھيءَ جو آهي. غلام نبي مرحوم جو مسوديري جي سردار غلام الرسول جلباڻيءَ کان وٺي تعلق رهيو. اسڪول وزٽ ڪرڻ ايندو هو ته اوڏانھن به ويندو هو. سڀ عزت ڪندا هئس.
اميد علي ڪٽپر منھنجي ويجهن دوستن مان آهي. گهٽين ۽ روڊن تي رُلندي شاهاڻي صاحب ملندو هو ته هن کي سلام ڪري وٺبو هو ۽ اهو سلسلو آخر تائين قائم رهيو. پاڻ اڪثر ٻڌائيندو هو ته مان هتي پڙهڻ دوران، اميد عليءَ جن جي گهر رهندو هئس. سائينءَ جن پڙهي استاد بڻيا. ڪافي سينئر ٽيچر جيڪي پاڻ به رٽائر ٿي چڪا آهن، اُهي هن جا شاگرد آهن. بعد ۾ ماسترن جو صاحب بڻيو. سينيارٽيءَ تي هاءِ اسڪول ۾ هيڊ ماستر بڻيو. فور ويل (گاڏيءَ) وارو آفيسر به ٿيو. تعليمي آفيسرن ۾ شاهاڻي صاحب واحد آفيسر هيو جنھن کي پنھنجي گاڏي به هوندي هئي.
سنڌ جو اهو عجيب محبتن وارو دور هيو جڏهن شھري ماڻھو، ٻھراڙيءَ جي ٻين برادرين ۽ غريب مائٽن جي ٻارن کي پاڻ وٽ سالن جا سال رهائيندا هئا. ائين سوين نه پر هزارين ٻھراڙيءَ جا پڙهي آفيسر ۽ ڪامورا بڻيا. منھنجا ڪجهه دوست چوندا آهن، ڳوٺان گوڏ پائي ايندا هئاسي. سلوار اسڪول ٻاهران پائيندا هئاسي. غربت جو دور هوندو هو پر ماڻھن جون دليون شھنشاهه هونديون هيون. اُها سنڌ ئي الائي ڪاڏي اُڏامي وئي!
شاهاڻي صاحب گهر جو وڏو هئڻ سان گڏ، تعليمي آفيسر به رهيو تنھن ڪري هن وٽ هميشه هارين نارين، ماسترن ۽ مھمانن جي اچ وڃ نظر ايندي هئي. حسين شاهه راشدي، مرحوم علڻ فقير، ۽ ٻيا ڪيترائي مشھور عالم دانشور ۽ شاعر ايندا رهندا هئا. مون کي حيرت تڏهن ٿي هئي جڏهن “سھ ماهي مھراڻ” رسالي وارن ناياب خط ۽ تصويرون شاهاڻي صاحب جي ٿورن سان شايع ڪيا هئا. ڪافي علمي اهم شيون هنن وٽ ٻيون به محفوظ آهن.
۱۵-۱۰ سال اڳ “سماجي ثقافتي سنگت نئون ديرو” جو بنياد، شاهاڻي صاحب جي اوطاق تي رکيو هيوسي. خادم صيف شاهاڻي، عبدالغفار ڀٽي، غلام حسين ڪٽپر، منٺار علي سولنگي، ابراهيم خليل ۽ مان ان گڏجاڻيءَ ۾ شريڪ هئاسي. مقصد هيو ته ڪجهه لکڻيون گڏ ڪري نئون ديري تي ڪتاب ڇپرائجي. ٻي گڏجاڻي ڀٽي صاحب جي اوطاق تي ٿي. واري سان ٻي هنڌ به گڏجاڻيون ٿيون. مان الڳ ٿي ويس. ڀٽي صاحب ڪراچيءَ هليو ويو پر پوءِ به ڪم هلندو رهيو. ڪافي مواد گڏ ٿيڻ کانپوءِ اهو ڇپجي نه سگهيو.
مان پنھنجي ذميوارين ۾ خيانت نه پاڻ ڪندو آهيان نه ٻين کي ڪرڻ ڏيندو آهيان، تنھنڪري ميڙن ۽ محفلن مان نڪري وڏا ساهه کڻي، گهر ۾ اچي لِڪي ويھي رهندو آهيان. سنڌين کي اڃا ايتري ساڃاهه ڪٿي آئي آهي جوهو مون سان هلي سگهن. بدديانتي ۽ منافقي مون کي نه وڻندي آهي. سڄي عمر اڪيلو رهيو آهيان. ڇو ته ٻين جو مزو وڃائڻ به نه چاهيندو آهيان. منھنجي پنھنجي دنيا آهي.
سرنھن جي ڦولارن جو رقص وڻندوآهي. کيڙيءَ ۾ هلندي ۽ ڀترن تان ڪرندي مزو ايندو آهي. بھار ته سڀني کي وڻندو آهي پر خزان جي موسم ۾ ٽھڪ ڏيڻ۽ ڳاڙهن گلن کي ڏسي اکين ۾ ڳوڙها آڻڻ عاشقن جي روايت آهي. مان روايتن جو پابند، پاڻ وڻائي نه سگهيو آهيان، تنھنڪري ڪنڊائتو وقت گذاريان ٿو.
مان هميشه پاڻ کي “ماستر” سمجهيو آهي. دانشور ٿيڻ منھنجي وس جي ڳالهه نه آهي. ماستريءَ جي ذميوارين ئي مون کي نپوڙي ڇڏيو آهي. انھيءَ طبيعت ۽ مزاج سان شاهاڻي صاحب مان عبدالخالق جي دوڪان تي ڪافي علمي گفتگو ٿيندي رهندي هئي. گرمين جي منجهند جو هر سال عبدالرحمان ڪنڌر جي ڪپڙي جي دوڪان تي وڃي ڪچھري ڪندو آهيان. اُتي گذريل سانوڻ شاهاڻي صاحب ه اچي ويھندو هو. هر موضوع تي ڪچھري ڪبي هئي. ڏاڍي ٻُڌ سُڌ، ڏيٺ ويٺ ۽ لڳ لاڳاپا مرحوم جا هئا. وڏي عمر هوندي، صحتمند هوندو هو. پنھنجي کائڻ پيئڻ ۽ خوراڪ جا قصا ٻڌائيندو هو. مون کي ڪو مسئلو يا نئون ديري بابت معلومات نه ملندي هئي ته سائينءَ کان پڇي وٺندو هئس.
پاڻ هڪ رمضان ۾ مسجد ۾ “اعتڪاف” ۾ به ويٺو هو. حج به ڪري آيو هو. سندس پٽن خادم حسين ۽ خالد حسين سان، پاڙيسريءَ وارا لاڳاپا آهن. خادم حسين اوطاق تي ادبي گڏجاڻيون سڏائيندو آهي. دوستن کان حال احوال ملندو رهندو آهي. شاهاڻي صاحب وٽ فرنٽ جو سربراهه ۽ سندس پٽ امير بخش خان ڀٽو ايندا رهندا آهن. اهڙي طرح زميندار، آفيسر، مٽ مائٽ ۽ يارن دوستن جون گاڏيون بيٺيون هونديون آهن.
مرحوم فقير محمد عيسى سان ڏاڍي عقيدت هوندي هيس. حاجي صاحب به هُن جي عزت ڪندو هو. وفات کان صرف هڪ ڏينھن اڳ ۾، عبدالرحمان ڪنڌر کي گهرايائين، هُن سان ڪچھري به ڪيائين ۽ کانئس دُعا گهرايائين. اِها ڳالهه فقير مون سان پاڻ ڪئي. جيڪي ويٺا هئاسون اُهي حيرت ۾ پئجي وياسون ته “ڇا ته موت آ” خوش چڱو ڀلو ائين هليو ويو.
آخر ۾ عمر خيام جي هڪ رباعيءَ جو ترجمو:
“مون کي پڪ آهي ته اُن ڌرتيءَ مان منھنجو وجود
ائين ڪو نه پيدا ڪيو ويو هو،
جنھن مون کي ان ڌرتيءَ مان پيدا
ڪيو،
وري ان ئي ڌرتيءَ ڏانھن مون کي ٻيھر موٽايو.”
شل! الله ج مرحوم کي پنھنجي رحمت ۽ فضل سان جنت ۾ جاءِ ڏئي. آمين.