ڳجهارت ۽ ان جا پاوا
ڳجهارت پروليءَ جو هڪ قسم آهي. ڳجهارت ڀلي پرولي جو هڪ قسم آهي پر پنهنجي ستاءُ جي اعتبار سان ڳجهارت ۽ پروليءَ ۾ فرق آهي. ڳجهارت معنوي ۽ فني لحاظ سان نهايت ئي ڳوڙهي ۽ معياري آهي. پروليءَ جو بنياد تشبيهه ۽ استعاري تي هوندي آهي جنهن لائي غورو فڪر ڪرڻ جي ضرورت پوندي آهي جڏهن ته ڳجهارت جو بنياد تجنيس ۽ تلميح تي آهي جنهن لائي ڪري غورو فڪر سان گڏ ڄاڻ ۽ علم جي به ضرورت پوندي آهي. تجنيس جو مطلب آهي جملي ۾ يا شعر ۾ هم شڪل يا هم آواز لفظن جو استعمال ۽ ان ۾ مقصد واري چيل ڪا ڳالهه. ٻين لفظن ۾ چئجي ته لفظن جي لباس ۾ ڍڪيل ڳالهه. تلميح معني ڪهن واقعي يا قصي ڏانهن اشارو. جيئن ته مٿين ڳجهارتن مان سڌ پئجي وئي هوندي، ۽ سڀني کي خبر آهي ته ڳجهارتون اسان جي سنڌي لوڪ ادب جي لوڪ داستانن تي ٻڌل هونديون آهن. تنهن کان علاوه تاريخ جي ٻين اهم ڪردارن ، موضوئن تي به هونديون آهن. ته وري دين ڌرم جي ڪنهن نقطي تي به هونديون آهن. پر اڪثرو بيشتر ڳجهارتون عمر ماروي، سسي پنهون، مومل راڻو، ليلان چنيسر، سورٺ رائي ڏياچ، يا سهڻي مهار وغيره جهڙين لوڪ داستانن تي مشتمل هونديو آهن. ڳجهارت ڀڃڻ لائي ڪي ”پاوا“ هوندا آهن جيڪي ذو معني وارا يعني ٻن ارٿن وارا هوندا آهن جن کي بند. ٺپ، يا ٿنڀ به چئبو آهي. ڳجهارت کي ڀڃڻ لائي ڳجهارت جي پاون بابت علم هوئڻ ضروري آهي. ڪهڙي پاوي ۾ ڪهڙين شين جا نالا وٺي سگهجن ٿا اها ڄاڻ هوئڻ لازمي آهي. ان ڪري ڳجهارت جي پاون کي ڌيان سان ٻڌڻ ضروري آهي. ڇو ته سگهڙ پاون مان ئي ڳجهارت جي گس جو اندازو لڳائيندا آهن ته ڳجهارت ڪهڙي سر جي آهي، ڪيڏاهن وڃي ٿي. هڪ ڀيرو سر سڃاڻپ پئجي ويندي آهي ته پوئي ڌڪ هڻڻ آسان ٿي پوندو آهي. جيستائين سر جي سڃاڻپ نه ٿئي ۽ ائين ئي ڌڪ هڻبا ته اهي هوائي ڦائر ٿيندا ان مان ڪو کڙ تيل ڪونه نڪرندو. جنهن ڳجهارت ۾ ٽن کان وڌيڪ سرن وارا پاوا هجن ان کي ست سري ڳجهارت چئبو آهي. مثال طور ڪا ڳجهارت آهي جنهن ۾ ماروي، سسئي ۽ سهڻي ٽنهي سان لاڳاپيل ڪا نه ڪا ڳالهه آهي ته اها ڳجهارت ست سري چئبي. ست سري ڳجهارت جهورڻ يعني ڀڃڻ ۾ آسان هوندي آهي.ست سري ڳجهارت جو هڪڙو نمونو ڏسون.
ٻن نرنائن وچ ۾ اکر آئون نه هياس،
نرنان بنان شهر ۾ منهنجو روح ناهي راس،
ڪاٺ جون پايو رڇن ۾ چم جون ڇڪيندياس،
عضوي ائين ويندياس جيئن گاهه مڇي نرنان جي،
هن ڳجهارت جا پاوا ۽ ڀڃڻي هن طرح ٿيندي؛
(پاوا؛ نالو هڪڙو هوت نالوٻيو بلوچ، اکر جو باب، نرنان راڻو، شهر ڪاڪ، ڪاٺ جون مانڌاڻيون، رڇ ماٽيون، چم جون ڇهيون، عضوي جي تري، مڇي سڻي، نرنان مهار، گاهه ناڙو)
سسئي ؛ هوتن ۽ بلوچن جي باب آئون نه هياس،
مومل ؛ راڻي بنان ڪاڪ ۾ منهنجو روح ناهي راس،
مرئي؛ مانڌاڻيون مٽن ۾ آئون ڇهيون ڇڪيندياس،
سهڻي ؛ سڻي نڙ مهار جو تري آئون ويندياس.
هڪ ٺپي يا ٻه ٺپي ڳجهارت ڀڄڻ ۾ مشڪل هوندي آهي ڇو ته ان ۾ ڌڪ هڻڻ جو صرف هڪ آفشن هوندو آهي. سنڌ ۾ ته هڪ هڪ پاوي لائي سگهڙن ڊگها دگها بيت چيا آهن جن ۾ پاون سان منسلڪ تقريباَ تمامَ شين جا نالا اچي وڃن ٿا.
ڳجهارت تڏهن ڀڄندي آهي جڏهن اهو لفظ ڀڃيندڙ چوندا آهن جيڪو لفظ پاوي ۾ لڪل هوندو آهي. جنهنج و اندازو مٿي ڏنل ڳجهارت مان اچي ويو هوندو. اگر انهي لفظ جي هم معني وارو لفظ ڪو چوي ٿو ته ته چوندا چاليهين پکين واء اچي ويو. مثال طور پاوي ۾ لڪل لفظ ” پير“ آهي پر اگر ڪو چوي ٿو ”پڳ“ ته به ڪڏهن ڪڏهن ڳجهارت ڏيندڙ چوندو ”ادا چالهين پکين واء اچي ويو.“ ۽ هو ڳجهارت جو سال ڪري ٻڌائيندو. ڳجهارت ڏيندڙ سڄي ڳجهارت سڀني پاون سميت وري ليه سان ٻڏائيندو جنهن کي ڳجهارت جي زبان ۾ سال چئبو آهي ٻنيءَ ۾ ان کي ”سيل“ به چوندا آهن.
ڳجهارت کي سمجهڻ لائي وڌيڪ هڪڙو مثال ڏسون ته ، مثال طور سسئي سادن لفظن ۾چئي ٿي ته ”منهنجو پيار پنهل سان.“ انهي جملي کي اگر ڳجهارت جي زبان ۾ چوندي ته چوندي ” منهنجو نالو نالي سان“ هتي نالو ۽ نالو ٻئي ڍڪ وارا لفظ آهن. پهرئين نالي مان نالو ٿيندو ”پيارو“ يا ”پيارل“. ۽ ٻئي نالي مان نالو ٿيندو ”پنهون“ .اهي نالا ڪي عام به ٿي سگهن ٿا ته لوڪ داستان وارن ڪردارن وارا به ٿي سگهن ٿا. هتي پيار ۽ پنهل لائي پاوا ”نالو“ ۽ ”نالو“ استعمال ٿيل آهن. ۽ انهي ڳالهه کي سسئي هيئن به چئي سگهي ٿي ” منهجو نالو نرنانء سان“.
ڳجهارتن ۾ جيڪو صفت تجنيس جو استعمال ٿيندو آهي. تنهن
صفت تجنس جا ڪجهه قسم به آهن جيڪي هن طرح آهن.
(1) تجنيس تام ؛ مٿين مثال ۾ پائي جي هر هڪ لفظ ”پيارو ۽ ”پنهل“ جون ٻه مختلف معنائون آهن. اهڙو لفظ جنهن جي لکڻي ۽ اچار ساڳيو هجي پر معنائون مختلف هجن ان کي علمي اصطلاح ۾ تجنيس تام چيو وڃي ٿو.
(2) تجنيس زائد ؛ ٻن هم آواز ۽ هم صورت لفظن مان هڪ جي شروع ۾ اکر زائد زائد (واڌو) هجي . جيئن ”نٿ“ ”منٿ“ ”هار“ مهار“ وغيره.
(3) تجنيس مرتب؛ ساڳي لکڻين وارن لفظن مان هڪ مرڪب ۽ ٻيو منفرد لفظ جيئن ”ڪارب“ ( رب طرفان ) ۽ ڪارب(ڪاٺ جي شيه جو نالو آهي)
(4) تجنيس مضارع ؛ ٻن لفظن جو ساڳيو آواز مگر صورتخطي (لکڻي) مختلف هجي جيئن ”حليمان“ ، ۽ ”هلي مان“ وغيره.
(5) تجنيس ناقص ؛ ٻن لفظن ۾ اڻ پوري هڪ جهڙائي جيئن ته ”ڪَن“ ”ڪُن“ يا ڪِن وغيره.
(6) تجنيس لاحق؛ هم وزن لفظ جي پهرئين لفظ جي تبديل مثال طور ”ٻار“ مان ”پار“ وغيره
مٿين وضاحت علمي لحاط کان گرچه پيچيده آهي پر ان ۾ ڪو شڪ ناهي ته اهي صفتون ڳجهارت کي فني، ۽ ڳوڙهيون بڻائين ٿيون گڏوگڏ سهڻيون ۽ جازيب به بڻائين ٿيون.
ڳجهارت ۾ پاون، تجنيس ۽ تلميح جو پاڻ ۾ هڪ لاڳاپو. ڳانڍاپو يا کڻي چئجي امتزاج هوندو آهي. پاوا ڳجهارت روپي ڪنوار جو پردو آهن ته تجنيس ۽ تلميح ان جا زيور آهن جيڪي ملي ڳجهارت جي حسن کي ٻيڻو ڪن ٿا. جيڪو سگهڙ پاون ۽ ان جي اندر لڪل تلميح ۽ تجنيس کي جيتري قدر سٺي نموني پروڙي سگهندو اهو ڳجهارت کي اوترو ئي آسانيء سان ڀڃي سگهندو.
پاون جا مکيه ٽي قسم ٿيندا آهن. (1) خاص اسم ۽ نالا. (2) عام اسم ۽ نالا. (3) نالن جون اضافي وصفون.
(1) خاص اسم ۽ نالا؛ خاص اسمن ۽ نالن ۾ مردن عرتن، شهرن ولايتن جا نالا اچي وڃن ٿا.جي پاون جي صورت ۾ نرنانء، نرنام، نالو، شهر ۽ ولايت طور چئبا آهن.
(2) عام اسم ؛ عام اسمن ۾ مرن، پکين، جيتن، يعني ساهه وارن جا نالا ۽ پڻ وڻن، گاهن، پوکن، وکرن ۽ ٻي هر جنس جا نالا اچي وڃن ٿا.
(3) اضافي وصفن وارا پاوا؛ اضافي وصفن وارن پاون ۾ ”جو“. ”جي“، ”جا“ وغيره جهڙن اصافي حرفن وارا پاوا اچي وڃن ٿا. مثال طور ”وڻ جو“، ”وڻ جي،“ وڻ جا “ وغيره.
ٻنيءَ جي سنڌي ٻولي هاڻي سوڙهي ٿيندي پئي ٿي وڃي جنهن جو اثر ڳجهارتن جي پاون تي يا ڳجهارتن تي پيو آهي. سنڌ ۾ جيڪا وسعت يا گهرائي ڏٺي وڃي ٿي، ٿي سگهي ٿو اها وسعت شايد ٻنيءَ ۾ ڏسڻ لائي نه به ملي. ٻني مال مالوندن ماڻهن جو ملڪ آهي ان ڪري مال سان منسلڪ پاوا گهڻا ئي ٻڌڻ لائي ملندا. باقي کيتي ٻنيءَ ۾ ٿئي ڪونه انهي ڪري ٻني ۾ هاڻي ڪي مخصوص ئي پاوا ٻڌڻ لائي ملن ٿا. سنڌ ۾ مروج پاون واريون ڪي ڳجهارتون ته ٻنيءَ ۾ ٻڌڻ لائي به نه ملنديو آهن. پنهنجي حساب سان پاوا ننوان گهڙي به سگهبا آهن. پاوا ملڪ، علائقي جي ماحول، جغرافيا ۽ ڪرت ڪارين جي حساب سان وابسته هوندا آهن. ٻنيءَ کي پنهنجو هڪڙو ماحول ۽ پرويش آهي ٻنيءَ ۾ خاص ڪري هن طرح جي پاون واريون ڳجهارتون ڏنيون وڃن ٿيون.
ــ اڀ جا.
تارا، ٽيڙو، گرهه، اڀريا، لٿا، ڪڪر، بادل، وسڪارا، ڳڙا، مينهن، نکٽَ،
ــ اڀ جو؛
نکٽ، وڇون، قطب، سج، چنڊ، تارو، جهڙ، وڏر، بادل، مينهن، وسڪارو، ڪوهيڙو، جهولو، ميگهه،
ــ اڀ جي؛
ڪنڊي، کٽ، وڄ، انڊلٺ، برسات، بارش، بوند، ڦڙي، کنوڻ، بجلي، ڀني، رات، لڪ، سردي، گرمي،
ــ اکر جا؛
هن پاوي ۾ الف کان وٺي ”ي“ تائين جا سڀئي اکر اچي وڃن ٿا. تنهن کان علاوه اکر جا نقطا، ٽٻڪا، ڪارا وغيره.
ــ اکر جو ؛
انگ، وٽ، ليکو، پيش،حرف، باب، صحيح، غلط، ڪارو، وڏو، ننڍو، سنهون، ٿلهو وغيره
ــ ان ؛
سڀني انن جا نالا، چانور، ڪڻڪ، ساريون، مٽر، چڻا، مڱ، مڪائي، تر چونرا، ڀرٽ، سانئون وغيره.
ــ ان جا ؛
ڏوڏا، ٽويا، ڪاسا، داڻا، چلا، ڀانڊا، کرا، ڦلا، ڪوڪلا، کيٽ، ڀيليا، پوکيا، لڻيا، وڊيا وغيره.
ــ ان جو؛
اگهه، مڻ، خرار، ٽويو، ڪاسو، ڀت، ڏارو، اٽو، ميدو، ڳارو، ٻڪ، لابارو، اٽاڻ، بوسو داڻو، ڪڻو وغيره
ــ ان جون.
ٻوريون، گنديون، ڀليون، ڪوٺيون، مٺيون، ڀريون، ٻڪيون ، ساريون،
ــ ان جي؛
ڇڙ، ڇنڊ، پاٽي، چوٿائي، ماني، کچڻي، ڪٽي، تُهي، ٻُري، پلي، ڇاڻي، ڌڌڙي،
ڍڳي، مٺ، ٻوري، ڀري وغيره.
ــ اوزار ؛
پاڪي، ڪتر، ڪينچي، واهولو، ڪارائي، رندو، رنڀي، سيراهي، ڪمان، هٿوڙو، ڪهاڙو، روات، انبوري، سئي، ليول، گرمٽ، ڇيڻي، پڪڙ وغيره.
باهه يا ڄيري جا؛
اڱر، اڌمان، ٽانڊا، تجلا، اهاء سڙيا، جليا، ٻريا، دونهان، ڀنڀٽ، ڀڙڪا، الا، وغيره.
باهه يا ڄيري جو؛
ٽانڊو، سڙيو، ٻريو، جليو، کاميو، ڀڙڪو، مچ، دونهون، ڪوئلو، وسامڻ، پچڻ، لڳڻ، مچڻ، سوجهرو، ساهو،
ــ باهه جون؛
اماڙيون، ٽانڊيون، ڏياٽيون. ڄڀيون، سڙيون، کاميون، ڪاٺيون، اجهاميون، وغيره.
ــ ٻيڙي ؛
ڊونڊي، بتيلي، ٻيڙي، ڪشتي،هڙي وغيره
ــ ٻيڙيءَ جا؛
پور، ڌڪا، لها، هاڪاريا، ناکئا، سونهان، ملاح، ميربحر، مهاڻا، رسا، سڙه، پڳهه لاجوبند وغيره.
ــ ٺڪر جا؛
ٺڪر جا نالا، دلا، گهڙا، پارا، ڪونڊا، ڪونرا، لوٽا، طباق، طس، مٽ، ڍڪڻ، ڏيئا، پيالا،
ــ ٺڪر جون ؛
ماٽيون، دليون، پاريون، دانگيون، گهڙيون، پاتيون، لوٽيون، ڍڪڻيون وغيره.
ــ ٺڪر جي؛
ماٽي، گهڙي، دلي، پاٽ، گهاگهر، گهگهي، اکري، سڻڪ، وغيره
ــ پاراتي جو؛
پٽيو، وڍيو، ڪٺو، ماريو، مئو، پريو،
ــ پکي
هن پاوي ۾ سڀني پکين جا نالا اچن ٿا. تتر، ڪبوتر، مور، پاريهل، وهيو، سرڻ، هاڙي، هنج، گز، ليلو، چتون، طوطو، ڪڪڙ، عقاب، ٻوڙي، هولو، ڇاپاڪو، سانباهو، بانشو، هريو، ٻاٽونڀڙ، جهرڪي، چمرو، ڳجهه، ڪانگ، سارس، وعيره.
ـــ پکين جا.
ٽولا، ولر، آنا، آکيرا، آنٽا ڦيرا، پنجا، کاڌا، چيچاٽ، آواز. وغيره
ــ پکيءَ جي؛
چين چين، ڪوڪ، رڙ، چانگار، تنوار، دانهن، سسي، گجي، ڪوري، نري، نڙي، ڪٺي، پٺي، بٺي،
ــ پکيءَ جو؛
آلاپ، سر، مٿو، سينو، پر، آکيرو، اڏڻ، وهن، تنوارڻ، لنوڻ، ڪرڪڻ، وغيره.
ــ پنڌ ؛
اوڏو، لمون (پري) اهکو،سهکو، اڙانگو، ڏکيو، سکيو، آسان وغيره.
ـــ پنهنجا ؛
عضوا، هٿ پير، قول قرار، حال احوال، بخت، ڀاڳ، ماما، ڪاڪا، چاچا، ماسات، پڦاٽ، سوٽ، ماروٽ، پوٽا، ڏوهٽا، مائٽ عزيز وغيره.
ـــ پنهنجو؛
پگهر، ڪرم، نصيب، باڳ، رت، شوق، عشق، روئڻ، کلڻ، عقل، شرم، حق، جسم، روح،
ــ پنهنجي؛
رهاڻ، مجلس، موڪلاڻي، پرچاڻي، مت ، قبر، صلاح، دل، لڄ، ناموس، عزت، شهرت، وغيره.
ــ پوک ؛
سڀني پوکن جا نالا، ڪڻڪ، جور، ٻاجهري، تر، مڱ، چونرا، ڪورڙ، ٽماٽا، مها، ڪدو، ڪوتمير، پٽاٽا، واڱڻ، ڀينڊا وغيره
ــ پوک جا؛
سلا، ڪنڊا، وڍيا، ڪٽيا، ٻنا، ٻارا، ننگليا، وڌيا، سڪا ، ساوا، لڻيا، کرا، ٻوريا، ڦلاريا،
ـــ پوک جو؛
ان، ٻنو، ٻارو، ڀاڻ، رونبوو، فصل، ڪمدار، زميندار، پراڙ، کيڙڻ ، وڍڻ، لڻڻ، سوئڻ، سڪائڻ، پڇنڊڻ، ٽويو مڻ، وغيره.
پوک جڳ؛
وڍي، ڪٽي، لڻي، پڙي، کيڙ، ساوڪ، کري، ونڊ، ورڇ، پاٽي، چوٿائي، ول، وغيره.
ــ جبل؛
تمام جبلن جا نالا، ڪارو، ڪانڀو، پٻ، همالا، هاڙو، گنجو، ڪارو، ڳورو، ڌيڻوڌر، وغيره.
ـــ جبل جا؛
لڪ، لنگهه، گهٽ، گهيڙ، غار، ثور، پهڻ، گس،
ــ جبل جون؛
چوٽيون، چاڙهيون، لاهيون، لڪيون، ڇيپرون، چرون، گڦائون، وغيره.
ــ جر جا؛
غوطا، غوغا، ڪرڪا، ڪاوا، گهمرا، ڦيرا، ليڪا، لڙها، تارون، ملاح، ماڇيءَ، پڌرا، گهڙا، دلا، تلاو، وهڪرا، ڦڙا، ٽوٻا، ڦوهارا، ساندارا، لڙها، اڇا، پاڪ، کوهه، آوارا، حوضَ وغيره.
ــ جرجو؛
ڦوٽو، وهڪرو، مٺو، کارو، باڙو، ريلو، سيمو، لڙهو، لاڙو، تلاء، حوض، موتي، ترڻ، تڙڳڻ، پاتار، ڇيهه، ڪنارو، گهيڙ، کوهه، نيس، آواڙو، ريٽ، جهاز، ٻيٽ، مڇ، دلو، گهڙو، مٽ وغيره.
ــ جر جي ؛
ننئي، ندي، سانداري، بدڪ، ٽٻڻ، ٽٻي، موري، ڦڙي، لپ، مڇي، ڪشتي، ٻيڙي، ڊونڊي، پخال، اونهائي، گهرائي، پاڪائي، وغيره
ــ جيت يا جيوڏ؛
تمام جيتن جا نالا، اڏوهي، مڪري، ڀمڀوري، ڏير، سپ، لنڊي، کڻ، پيهڻ، ڪرڙي، ٻه منهي، ڏينڀو، اجگر، نور، سانڊو، چچڙ، گڏر، گهينگو،ماکيءَ جي مک، منگهڻ، ڪت، مڇر، مزو، وغير
ــ جيت جو ؛
ڏنگُ،ڏنگڻ، ڪکڻ، زهر، وِهه، ليٽو، سرڻ،
ــ جهنگ جا؛
چاريانگ، ٻيلا، ٿم، وڻ ٽڻ، ڪنڊا، ڪک، پٿر، پهڻ، تلاء، پيڇرا، رستا، ٻوتا، مرون، پکي، پڊ،
ــ جهنگ جون؛
ماکيون، ڀٽون، واٽون، کنڀيون، هڙيون، ڍنڍون، کنڀيون، نيون وغيره.
ــ جهنگ جي ؛
ماکي، واٽ، وڻڪار، رڃ، ساوڪ،
ــ جهڻ جو
مکڻ، ڏڌ،
ــ جهڻ جي
لسي، ڇاڇ، ڇائي،
ــ چم جا؛
پٽا، ٿيلها، اکيا، موزا، ڪشا، ساندارا، ٿڙا، بوٽ، چمپل وغيره.
ــ چم جون،
پيتيون، ڇهون، تندون، خرزينون، کلون، نٿون،
ــ چم جي ؛
ورت، کل، پيتي، سانداري، جتي، پنجوڙ، کام، ڌٻي، ڪور، وغيره.
حاڪم ؛
حاڪمن جا نالا، راجا، بادشاه، نواز، رئيس،
ــ حاڪيماڻا ؛ دڙڪا، سڏ، حڪم، ڊپ، قلعا، خزانا، هيرا، موتي، گهوڙا، رسالا، عهدا، ارادا،نوڪر، خزانا، پيسه، آداب، بنگلا، توبچي، هٿيار، مورچا وغيره
حاڪم جو ؛
آرڊر، حڪم، خط، تاج، دڙڪو، لشڪر، سپهه سالار، وزير، گرز، قول، قرار، تخت، بخت، پيغام، لاءُ لشڪر، وغيره
ــ حاڪمن جون ؛ ڇانوڻيون، جاگيرون، ٻانهيون، گوليون، بڻڇيون، تلوارون، ڪچهريون، مجلسون، فتحون، سڪستون، ڏاڍايون، ارڏايون، ڏنگايون، ڇڙٻون، آساميون، رهاڻيون وغيره.
ــ ڏڌ جي ؛ ماٽي، مهي، چاڏي، ولوڙ، ڇاهه. ڇاڇ، لسي، جهڻ،
ڏينهن ؛ ڏينهن جا نالا، ننڍو، وڏو، چٽو، گرم، ٿڌو، سرد، جمعو، ڇنڇر آڇار، سومار ...... وغيره
ڏينهن جو؛ تڙڪو، ساهو، ڪاڙهو، پهر، پهل،
ڏينهن جي ؛ اڳين، وچين، شام، ورانڍ، ٻپهري، ڇانو، گهڙي،
ــ ذات جا ؛
تمام ذاتين جا نالا، سمان، سومرا، جت، نهڙي، هاليپوٽا، جهانجهڻ، پيسڪ، خاصخيلي، جاڙيجا، سوڏا، چانگ، مري، موچي، لنگها، ٻاوا، برهمڻ، گوسائي، پنهور، حاجاڻي، هاشمي، حيدري، لنڊ، نوتيار، سهتا، بازيگر، دهلاري، درزي، ڌاريجا، حملاڻي، ڪاپري. ڪوٽيا، ڪڙمي، ڪنڀر، ڄاموٽ، ساڌ، صوفي، سالڪ، ٻڪرار، ريڍار، سوداگر، چوڌري، قريسي، ڇڳير، گجر، ٻانڀڻ، بروهي، مارو، ڀاٽيا، ڀنڊ، ٿيٻا، ٿهيم وغيره.
ــ راڳ ؛
راڳن اجا نالا؛ ڪلياڻ، يمن، کنڀات، سريراڳ، سهڻي، سامونڊي، سارنگ، ڪيڏارو، ديسي، ڪوهياري، حسيني، سورٺ، بروو، راڻو، کاهوڙي، رمڪلي، رپ، ليلان چنيسر، بلاول، پورب، پهاڙي، پنچم، ملهار، مالڪوس، ديپڪ وغيره
ــ راند ؛
راندين جا نالا، ارچڪ مرچڪ، ڪنگر ڪلوٽي، ڦرڦر سونٽو، سائي سڪي، جهوجهو ماٽي، اٽي ڏڪر، شطرنج، ونجهوٽي، چوپڙ، لنگڙي وغيره.
ــ راند جا؛
هل، هنگاما، هوڪا،هوڪرا، ڪوڪرا، واڪا، ڳنهوڙا، راڳ، روپ، کيٽا، انگل، وارا، رسڻ، پرچڻ، گلَ، بلورَ، لغڙ، پيچ، داوَ، وغيره.
ــ راند جو ؛
هل، ڌڪ، ڏارو، هوڪارو، ڪوڪرو، سامان، ڏڙهو، ونجهه، درياء، رسڻ، پرچڻ، وڪٽ، لين ، مون، نار آر، وهي، يڪ، ٿڪو، اڪو، سچ، چڌو، مئڻئ منڊو ماڪوڙو، شوق، پاسو، ليڪو، ڌوڙي، ڌوڪي وغيره.
راند جون، هڪلون، چوٽون، ڪسرتون، ملهون، تاڪيون، دريون، ٻاريون، پڪيون، ڪچيون، ڊوڙون، رمزون،
ــ راند جي؛ ڪوڪ، رڙ، لڪ ڇپ، آگ، ٽل، اٽڪل، ڪسرت، تاس، ناڪيل فوسيل، ڪٻڊي، جهٽي، لڪائي، ٺڳي، ڪپت، ڌوڪ، بازي، پري، گولي ،آنٽي، گڏ، گڏي وغيره.
ــ رڇ ؛
رڇن جا نالا، ڍڪڻ، پرڻ، دلو، تاسري، طس، لوٽو، دلي، گڏون، ديڳڙو، ڪونڊو، ڪنو، ٿالهه، ٿالهي. چمني، طباق، ديڳ، ڍاڪون، ڪستو، ڪٽلي، ڪوپ ساسر وغيره.
سٽ جا؛
وٽَ، ڌاڳا، سڳا، وٽيا، ويڙها، بخيا،ڏورا، ڪتيا،
ــ سٽ جو ؛
تنگ، ٽونر، جهاٻو، جهوڙو، اڳٺ، ڳانو، بخيو، ٽانڪو، ٽوپو، ڪنڊڙو، ڪپڙو، وٽ، ڏورو، ويڙهو، وغيره.
ــ سٽ جي ؛
ڏوري، ڦاهي، ڦاسي، مهار، رکڙي، انڌاري، ويڙهي، ڪتي، پڃي، وٽي، رسي، لوئي، ٽٽي، سبي، جوڙي، وغيره.
ــ سوداگر جو؛ ڀاڳ، نصيب، سودو، واپار، وڻج وغيره.
ــ سوداگر جي ؛ ساعت، قسمت. مهل،
ــ شهر؛
شهرن جا نالا، لکپت، ڀڄ، ملير، کنڀات، کاهوڙ، گجرات، واڳڙ، وڳهه ڪوٽ، ڪراچي. ڪلاچي، جهونا گڙهه، اجمير، جڳسلمير، ڍاڪا، ٿرپارڪر، ڪابل، قنڌار، منا، مدينو، مڪو، عرفات، چين، بلڙي، دهلي، دڪن، هنگلاج، استنبول، ڪلڪتو، حيدر آباد هير اباد، ڪاڪ، مصر وغيره.
ــ عضوو
هن پاوي ۾ عضون جا تمام نالا اچي وڃن ٿا. مٿو، نڪ، چپ، لب، هوٺ، نراڙ، هٿ، ڪن، دل، اکيون، پتو، جئو، جيرو، ڪڇ، تري، پٺا، ڪمر، ڳريو، ڪانڊو، زبان، ڄڀ، ڪياڙي، وڇاڙي، ٺونٺ، ٻانهن، آڳر، وغيره.
عضوي جا؛
وار، هارسينگار، پاسا، اشارا، سلام،
ــ عضوي جو؛ چميو، پاسو، سنڌ، هڏ، پٺو، ماس، چم، هنيون، قلب، ننهن، ليو، لياڪو، لب، هٿ، پير ، آڱوٺو، گوڏو، رنڌو، جئو، جگر، آنڊو، وغيره.
ــ عضوي جي؛ مڪ، هنج، ٻانهن، اک، لڪي، هڪي، شڪل، شبيح، پنبڻي، پيشاني، صورت، آڱر، وغيره.
ــ علم جا؛
قل، ڦيڻا، اکر، تعويز، ورق، سيپارا، ڪتاب، حافظ، مولوي، استاد، جمله، نقتا، پيش، خطبا ، لفظ،وغيره.
علم جون؛
زيرون ، زبرون، پڙهڻيون، لکڻيون، معنائون، شدون، مدون، نوڪريون، صحيحون، وغيره.
فقير جا؛
ميڙ، سوال، ڪستا، ڏنڊا، ڪونڊا، نشا، ڦند، ڦيرا، چاليها وغيره.
ــ فقير جو ؛
نانگ، آلاپ، سوال، ڪستو، حال، دين، ڦيرو، گهرڻ، مڱڻ، پنڻ، وغيره
ــ فقير جي؛
دعا، پٽ، سدا، مرلي، عاشقي، ساڃهه، گدائي، گودڙي، ڪستي،
ــ ڪاٺ ؛
ڪاٺين جا نالا، ساگوان، شيشم، بانس، ٻٻر، آڏو، ڦڏو، ڏنگو، ونگو، ٿلهو، ڪچو، پڪو، ٻلانگهه، پيڻ، ڇوٽو، دگهو، سئون، سڌو، ڀڳل، وهريل، ڇليل، وڍيل، ٽڪيل، تريل، وغيره.
ــ ڪاٺ جا؛
ڇوڏا، تاڙا، پينگها، وڍيا، ٽڪيا، وهريا، ڇليا، من، ٻلانگهه، هندورا، دروازه، در، ڏڪَ، هر، لڙها،، مل، ورا، اوبرا، ائٽ، هٿا، ڳن، وغيره.
ــ ڪاٺ جو؛
ڳُجهه، پينگهو، ڏڪ، هنو، پاکڙو، هٿيو، نڙ، بنڊ، لڙهو، مل، ورو، کپو، مارو، تاڙو، گوشو، صندل، بانٺو، ڏنڊو، کٽولو، ماچس، قلم، پاوو، سوراخ، سل، لاٽون، ڪٻٽ، لڪڻ، پتڻ، رندو، ڏڪر، ٻيانو، چڪرو، ويلڻ، ڪوئلو، ٻيانو، منگهو، دونهون، مڇ، تخت، ڌڪ، ٺڪاء، هارمونو، سريو، پريو، ڏندڻ وغيره.
ــ ڪاٺ جون ؛
ٻيانيون، ٻسانگيون، تاڪيون، دريون، اڏيون، مهريون، مانداڻيون، ڦرڻيون، اٽيون، چاکڙيون، کڙڪيون وغيره.
ــ ڪاٺ جي؛
بندوق، صندوق، ونگي، ڏنگي، ڦڏي، آڏي، ٻسانگي، ٻلانکي، موري، ٻياني، ڪرسي، ڳجهه، چوٿائي، منجڻ، صندل، ميز، اٽي، وغيره
ــ ڪاسبي ؛
هن پاوي ۾ تمام ڪاسبين جا نالا اچي وڃن ٿا. ڪنڀار، موچي، لوهار، واڊو، سونارو، حجام، کٽي، ڪاشيگر، چوڙيگر، ڌوٻي وغيره.
ــ ڪاغذ جو؛
اکر، حال، خط، لکيو، پرهيو، پنو، ليکو، حساب، وغيره.
ــ ڪاغذ جي ؛
وهي، بندي، چوپڙي، وغيره.
ڪتاب ؛
هن پاوي ۾ تمام مشهور ڪتابن جا نالا اچي سگهن ٿا. قرآن، گيتا، توريت، انجيل، زبور، شاهه جو رسالو، گلستان ، بوستان، بياض، وغيره.
ــ ڪتاب جو؛
ورق، سيپارو، پنو، مهاڳ، مقدمو، ديباچو، لکيو، پرهيو،
ــ ڪتو؛ پلنگ، جاندر، موتي، هيرو، ٽيپو، پکڙو، راڱو، تازي، بجو، پشوري ُ وغيره.
ڪتي جو، رنگ، نسل، ڀونڪاٽ، جهٽ، پڇ، نوسڻ،سوڪڻ، وغيره.
ــ ڪپڙو ؛
ڪپڙن جا نالا، هرک، بافتو، سلڪ، ريشم، کدر، کادي، پاپلين، ڪاٽن، صوف، ڏريو، ڦاٽو، ٻانڌڻو، ٿهو، ٿلهو، گربي، طيرو، ڪيمخاب، ڳاڙهو، بوسڪي، تسر ، لسو، ڪارو، ڪيسريو، ڳوڙهو، اڇو، ڌوتل، ميلو، ابتو، سبتو،
ــ ڪپري جا؛
پلاند، کنهنبا، پٽڪا، صافا، شان، ٿان، تاڪا، وڳا، گز، ميٽر، پڙ، جوراب، پردا، بر، وهاڻا، تڪيا، آٿر،
ــ ڪپڙي جو،
رومال، ٽوال، گج، پرو، ملير، اجرڪ، ريٽو، چادر، چولو، ڪچو، پڪو، واسڪوٽ، مفلر، بوچڻ، انگوڇو، رئو، پلاند، صافو، پٽڪو، ڪالر، ٻيڙو، ٿهو، تاڪو، پاجامو، تنبو، بجڪو، کيسو، ٽونر، فراڪ، پاتو، پراڻو، نئون، اوڇڻ، اوڍڻ، پائڻ، وغيره.
ــ ڪپڙي جون؛
رليون، گودڙيون، رضائيون،ٿيلهيون، ٻوڪانيون، سبيون، جوڙيون،چادريون، اوٽيون، ڳوٿريون، چوليون، لونگيون، ڌوتيون، لانگون وغيره.
ــ ڪپڙي جي ؛
ربين، چادر، ڪور، رتي، پٽي، ليڙ، اڳري، ڳلي، ابتي، سبتي، زري، شال، گندي، هڙ، ڪانجهي، ڪانچ، مڇرداني، ڌڙڪي، مهاري، صدري، فراسي، سوڙ، گودڙي، لونگي، چادر، پٿراڻي، ٽوپي، ڇر، چٽسالي،ڇيٽ، بجڪي، وغيره.
ــ ڪک جو؛
جهوپڙو، ڀونگو، ڇنو، تڏو، پيهو، ترهو، وڃڻو، ڇپر، جهڳو، ڇٻو، کارو، مٺو وغيره.
ــ کاڄ ؛
کاڄ جا تمام قسم، ٻوڙ، ساڳ، مکڻ، مليدو، وسناڻ، وک، زهر، ڇوهارا، کجور، بسڪوٽ، ڪتل، ماني، پڪو، ڪچو، کيرو، کيرڻي، ڪڙهي، ملائي، مربو، کٽو، مٺو، کارو، ڪوڙو، زردو، چٽڻي، ٿوم، لسڻ، پٽاٽا، پنير، پالڪ وغيره.
ــ گاهه؛
سڀني گاهن جا نالا وٺي سگهجن ٿا، للر، لاڻو، لنڀ، مکڻي، چوچني، چيهو، چڙيو، ڀچٽي، ڀرٽ، سائون، مريڙو، سياروڇ، ڀتر، ڇٻر، کوائي، ڳم، ڳنڍير، ٻڪن، ڪل، کهه، رنجڪو، ڪانهن، لوسڻ وغيره.
ــ گاهه جو؛
گل، پن، ڪک، اوڀڙ، ڪنڊو، سائو، سڪو، وڍيو، موريو، گڏو، ڪوٺو،وغيره
گاهه جي؛
ڀري، ڪالر، ڌن، ٻهاري، مٺ، ڪهڙي، ڪتر، چپ چٽ، نوڙي، رسي، وغيره.
ڳههُ ؛
هن پاوي ۾ تمام ڳهن جا نالا کڻي سگهجن ٿا، نٿ، بولو، بئينسر، والا، جهومڪ، واليون، در، الولک، واڙلو، ڪڙيون، ماندرريا، جهومڪ، جهنجهر، جهير، جهرمر، ڏانوڻي، پوپٽ، پنڙا، نصبيون، ٻندا، ايرينگ، ڦلڙي، وغيره.
ــ ڳهه جي ؛
ٽڪ، منڊي، قيمت، سارسنڀال، ڪسوٽي، والي، ڦلي، وينڊي، نٿ، ميخ، گهنگهري، ڪرڪ، ڏانوڻي، مينا، وغيره.
ــ گهوڙو؛
هن پاوي ۾ گهوڙن جون ذاتيون ۽ قسم اچن ٿا، ڪاٺياواڙي، مارواڙي، سنڌي، هزاري، پنجابي، ڪميت، ڪارو، سرخو، ڊڊو، ڊاکر، صافي، پنج ڪلياڻ، وغيره.
ــ گهوري جو؛
هنو، هڻڪاٽ، داٻلو، تنگ، پنڌ، رلو، من، قدم، لغام، توبرو، طبيلو، هلڻ، هڻڪڻ، پڇ پير، وغيره.
گهوڙ جي؛
انڌاري، تکائي، ڊور، هڻڪار، سستي، مستي، واڳ، پست، ڌوڻ، چوس، ڇڪي ، وغيره.
لوهه جو؛
ڀالا، گرز، ڪڙا، ڪرٽ، زنجير، ڪپ، ڪلف، اسڪرو، چڙو، مٽر، ڪوڪو، ڪل، ڇيرو، گلولو، تاڙو، ڪان، پاڳوڙو، رڪيب، چاقو، تئو، سوئو، ڍڪڻ، پستول، ريوالور، چمچو، ڪڙچو، ڪل، ڪات، وغيره.
ــ لوهه جي ؛
ساهمي، سوئي، سنگهر، زنجير، ڪينچي، ڪاتي، ڇري،، ڪرسي، باڙدي، بالٽي، مشين، ٽنڪ، صندوق، سائيڪل، ڇاڻڻي، ڪڙي، تار، سيک، تلوار، ترار، چرخي، ڪئامار، ڇيڻي، ڪڻاهي ،انبوري، پڪڙ، وغيره.
ــ ليکو ؛
ليکي جا نالا،ڏنو، ورتو، گهريو، لٿو، صحيح، غلط،
ــ ليکي جا؛
انگ، سو، هزار، لک، ڪروڙ، ارب، پدم، کرب، ڊزن، روپيا، آڌيا، اڌيلا، ٽڪا، ٻڌا، ڇٽا، پئسا، ڪسيرا، ٽويا، ڪاسا، مڻ، سير، پاء،ڦوٽ، پرهه، هڪ. ٻه ٽي.....الخ وغيره.
ــ ليکي جو؛
گز، وال، انگ، جمع، اڌارو، گهريو، مڱيو، حساب، ڪتاب، پورو، اڌورو، وڌيو، گهٽيو، چڪتو، لهڻو، قرضو وغيره.
ــ مال ؛
هن پاوي ۾ تمام مالن جا نالا اچي سگهن ٿا. ڳئون، ڍڳي، گابي، گابو، ڍڳو، ڏاند،مينهن، پاڏو، وڇ، ٻياڻ ، ٽياڻ، کڙو، وڇ، ٻڪري، گدي، ڇيلي، ڇيلو، اٺ ڪنواٽ، توڏو، گونرو، ڏاچي، ڦنڊر، ڏاگهو، گهوڙو، وڇيرو، گڏه، چانگو، ڪڇي، سنڌي، ٿري، مينهو، ڳائو، ريڍو،اوٺو ٻاڪرو وغيره.
ــ مال جا؛
ٻڌا، واريا، ڇوڙيا، وٿاڻ کڏا، گهاڻيا، واڙا، ڏٻرا، متارا، مهوڙ، ولر، ڀيرا، ٿڻ، مٽر، چنگ، چڙا، توبرا، ڦر، گوشا، لڙا، ڪنڍا، نُهرا، کانڊا، ڪڪڙا، ڀورا، سچا، کوٽا، مهندار، پهرار، بڇڙا، ڦٽرا، ڀلا، ٺلها، ٽٺا، پيتا، ليڏوڙا، ڳانا، ڦيرا، گهمرا، ڌاتا، ڀيرا،
ــ مال جو ؛
نڪ، پڇ، آنڊو، سڱ، چورايو، ڪاهيو، ٽٺو، پيتو، ڏڌو، گهاڻيو، کير، گهي، تڙيو، ڊورايو، گس، داڳ، ڇال، ڳڀ، سرگهيل، سماڙو، پس، کر، هڏو، لڙو، ڳاٽ، ڳراهيون، ڀلو، ٿلهو، ونگ، ڏانوڻ، ارهه، رڙڻ، رڳڻ، ڊوڙڻ، هيج، ڪوڪرو.آڦرو
ــ مال جون؛
ڍڪيون. ٺلهيون، ويامون، متاريون، ڏٻريون، تسياريون، ڦنڊيون، سئائون، آلوڙيون، ڪانگهاريون، کٽرون، مٺيون، ڦٽريون، هيجارون، ڌونريون، ڪاريون،
ماڻڪيون ، ڀوريون، ڍوليون، ڀٽاريون، مستيون، ڇيرون، مٽريون، پياريون، مهارون، ڏهائيون، ساجهوڻيون، ڪڪيون، رنڀيون، ٽٺيون، آيون، ويون، ڏڌيون، پيتيون، گهاڻيون، واريون پهرايون،
ــ مال جي ؛
ڏڌي، پيتي، اٿي، ويٺي، ڀڳي، ڊوڙي، واري، ڪاري، نهري، رنڀ،ڍڪ، هونگر، ڪوڪر، ڪنڍي، دبڪ، لس ڪني، ڦاڙي، چسي، ويائي، ڦري، ٽٺي، آئي، وئي، ٽنبي، اوڳر، رڙ، جهوڪ، ڀلي، ٺلهي، مهار، مهار، کٽر، مٺي، گجري، سائي، ڌونري، ستي، مناڻ، مڪڙي، ڪاري، ڀوري وغيره.
ــ مٽيءَ جا
کامان، دڙا، بنگلا، ڪوٽ، ڳوڙها، پنوڙا، گلولا، گهارا، درا، ٻنا، ٻنا، رانديڪا،ڍيٻا، ٻورا وغيره.
ــ مٽيءَ جوڻ؛
ماڙيون، مسجدون، دليون، ڪونڊيون، سون، گنديون وغيره
ــ مڇي ؛
مڇين جا نالا، پوپري، ڪرڙي، سهڻي، اهل، ٿوٿ، ڏنڀڙي، گانگٽ، ڪرڙو، کڳو، سڻي، مرڪي،
ــ مرض ؛
تمام مرضن جا نالا وٺي سگهجن ٿا، تپ، ٻرو، بخار، ڪورهه، نزلو، ڇڪي، ٻرهال، موهيڙا، کنگهه، سائي، سهڪي، سلهه، دم، ساهه، سوري، پيڄ بواسير، اڀ ساهي، ملو، ڇالي، ڪنڌڳر، فرڙيون، پت، سوڄ، مرگهي، آفري، ڳرو، ڳرهال. مروٽ، ناڪيري، آرايون، ڦڦڙي، ڪارو واء، مٿي جو سور، ڄڀ ڄٽ، سنڌين جو سور، دست، جلاب وغيره.
مرون؛
هن پاوي ۾ به سڀني مرن جا نالا کڻي سگهجن ٿا. سامبر، سهو، هرڻ، سور، ڀگهڙ، ڀولڙو، هاٿي، سيار، گدڙ، شينهن، سيڙهه، لومڙ، ڪتو، واڳون، تازي، مم، لڌڙو، ڪڇون، وڄون، چيٽو، مانگر، ڪمي وغيره.
مرون جو؛ چڪ، جهٽ، لنگهه، ڇرڪ، ڏند، جهيڙو، ٿم، رانڀوٽو، گرڻ، اوناڙ، ٻٺر،
مرون جي ؛
بڇ، لوڌ، سنگهر، گوهي، شوخي، ڊوڙ، الر، رومڙ، گوڙ، گهور، اونائي، کاڌي، جهڙپ وغيره.
ــ ملڪ ؛ ملڪن جا نالا،عربستان، ايران، مصر،لاڙ، ٿر، وچولو، واڳڙ، ڪوهستان، ڪيچ، ڪڇ، مڪران، کاهڙ، ڍٽ، ڪشمير، بنگال، هاڙهو، وغيره.
ــ ميوو ؛
ميون جا نالا، انار، انگور، ڊاکون، چڪو، انب، ڪيلا، ڏارهون، ٻير، نارنگيون، ناش پاتيون، گدرا، انجير، صوف، ليمان، توت، کجور زيتون وغيره.
ــ نارنانءُ ؛
هن پاو ۾ عورتن جا سبئي نالا وٺي سگهجن ٿا، آمي، آمنت، امت، ايمڻا،آسيت، آيل آئي، انوري، بلقيس، بانو، سنڌو، سماني، سومل، مومل، ماروي، ماريت، سسئي، صاحبان، سندري، صالهان، بيبل، بانو، بوبنان، بوبا، بيگم، ٻائي، ٻانهي، دائي، ديواني، ٻڍي، ٻاگهي، ڀاڳي، ڀاڳان،ڀوري، ڏاهي، چري، پالهي، پورهيت، پٺاڻي، پدمڻي، چترگڻي، پري، پياري، پوڙهي، جيئان، کيان، جنت، جيجان، جيوڻي، حورا، حميران، حڪيمان، چاڳان، خديجه، فاطمه، نوري، ماروي، صفوران، مٺان، جمنا، اندران وغيره
ــ نرنانءُ ؛
هن پاوي ۾ مردن سان منسلڪ تمام نالا اچي سگهن ٿا، آدم، ابراهيم اشوڪ، آمون، آمن، الياس، الله داد، آچو، اصغر، اسماعيل، آغو، آگو بندو، بخش، بهاري لال، جيٺو، جگر، ستيش، سندر، لڇمڻ، لکمي، سڌورو، مهاديو، رام ،راڪيش، مفت لال، جاڳڻ، جهونجها، چڱون، چنيسر، عمر، مورڙو، سوڍو، مسنڌرو، تماچي، جرار، دودو، لاکو، لاکيار، کنگار، بهادر، سورهيه، جوان ، جوڌو، چاڳلو، ديوان، دلبر، دوسو، دلاور، دانا، ڏاهو، هوشيار، عقلدار، گامون، گاموٽ، رامون، رميش، طوطل، مورج مل، مجنو، وقار، ولي. هوتو، وغيره.
ــ وکر ؛
وکر جا نالا، هرتال، چوتال، ڪرڪس، ڪوپرو، ڪپور، شراب، سرمو، صابڻ، تماڪ، ناس، بجر، ڪيسر، جاڻ، ڳڙ، کنڊ، کٿوري، سوپاري، وغيره.
ــ ول ؛
سبني ولين جا نالا، ڪانئل، هير، وڻ ويڙهي، گول، کير ول، بي پاڙي، ناڙي.
ــ ولايت ؛ ولايتن جا نالا، عربستان، ايران، عراق، آفريڪا، چين، روم، شريلنڪا، بنلاديش، اورنگ آباد،بهشت، جنت، يمن، يونان، مصر، ڪربلا، هنگلاج، هريدوار، برندابن، وغيره.
ــ وڻ ؛
وڻن جا نالا، آمون، اڪ، انب، هيرڻ، سرهن، لاڻو، ڪهي، ٻاوري، ٻٻر، ڪنڊو، سوپاري، ونجهه، آسر، نيٽ، ساتار، تار، ڪيتڪي، توت، ڄار، نم، ليمون، ڪرڙ، گرماڙو، ڪامو،
ــ وڻ جا؛
ڦر، مور، موڙ، کپ، وڍيا، چيريا، ٽڪيا، ڇوڏا، ڏونرا، ڏيلها، پلڙا، ککرا، ددڙا، ميوا، ٽار، ڪوپر، موريا، سڪا، ساوا،
ــ وڻ جو؛
سڪو، سائو، موريو، ڪتيو، ٻور، ڇوڏو، کپو، پڪو، ڪچو، کونر، ٿڙ، مور، لاهه پور، گل، ڦل، ٻج، ڳڀ، ٽار، ميوو، ڊگهو، گهاٽو، ٿلهو، لڪڻ، ڏنڊو، ڌڪو، رس، اسريو، نسريو، ڍنگهر وغيره.
ــ وڻ جون؛
ٽاريون، ڪامون، ڇائون، سوپاريون، پاڙون، لامون، ڇائون،
ــ وڻ جي ؛
پسي، مڪ، سوپاري، ٽاري، اک، نموري، ڇانو، جهول، جهل، ڇانڀ، لام، ڪام، لاک، کل، ڏار، وغيره.
ــ هٿيار ؛
سبني ڪٿيارن جا نالا، تيرڪمان، گز، بندوق، گولي، ڪاتي، ڇري، ڪهاڙو، ڪهاڙي، ترار، تلوار، توب، چال، ڀالو، بڻڇي، خنجر، نيزو، ٻاڻ، ڪمند، لٺ، لڪڻ، نيٽ، گرز، ڪان، دونالي، گهوٻاٽو، بانٺو وغيره.
ــ هندو ؛ عامل، ديوان، برهمڻ، ويشنو، واڻيو، ڀيل، ميگهواڙ، ڪولهي، باگڙي، ڪوچڙو، سنياسي، جوڳي، آديسي، لانگوٽيو، پنڊت، گوسائي، موچي، ڀنگي وغيره.
ــ هندوء جو؛
رام، ليکو، حساب، هٽ، شوالو، مندر، تڪاڻو، جڻيو، انگوڇو، لانگوٽو، تلڪ،
ــ هندوء جي ؛
وهي، بندي، مڙهي، ڪٽيا، پوٿي، پوجا، پلٿي، چوٽي، ڌوتي، پڳڙي، وغيره.