سر سسي
جنهن سان نالي مال جون سي هوت ويو ڙي اديون.
جنهن سان عضوي مال جون سي هوت ويو ڙي اديون.
فقير منجهه ٻوليون نه حاڪماڻيون هيون نرنان سين.
ـــ نالو جيئڻ. مال جون جڙيون. نرنان جانب. عضوي جون اکيون. راند جون رڙيون. نرنان عاشق. فقير جو روح. ٻوليءَ جي ريهه. حاڪم جي رهاڻ. نرنان پنهون.
ڀڃڻي ؛ جنهن سان منهنجون جيءَ جڙيون هيون سي جانب ويو ڙي اديون.
جنهن سان منهنجون اکڙيون اڙيون سي عاشق ويو ڙي اديون.
رهيون منجهه روح رهاڻيون منهنجي هوت پنهونء جون.
(2)
دوست دريا جو رانول رڇ ٿيو،
آئون اوهان سان مال جي
تڏهن مونکي ملڪ جو ته ڏيو.
ــ دوست ڪيچي. دريا جي ڪڇ، رڇ جو ڍڪ. مال جي هري. ملڪ جو آسرو.
ڀڃڻي ؛ ڪيچي اوهان مون ۾ ڪچ ڏٺو.
اوهان کي ڍڪڻو ته هو.
آئون اوهان سان هري تڏهن مونکي آسرو ته ڏيو.
(3)
ٻني جن جي هياس ٻني سي نه ٿيا،
ٻني ڇڏي سپرين ، ٻني جيئن هوت ويا.
ٻني سنڀوڙي. ٻنيءَ جو ٻيلڻ. ٻني ستي. ٻني ڍڪي.
ڀڃڻي ؛ سمڀوڙي جن لاءِ هياس، ٻيلي سي نه ٿيا.
ستي ڇڏي سپرين ڍڪيءَ هوت ويا.
(4)
زمين تي ان جا پچن، نرنان هو مال جا ڏيو پيا وڃن.
ــ زمين جي سِر. ان جون سيکون. مال جون پٺٿون. نرنان ڏير.
ڀڃڻي ؛ سر مٿي سيکون پڇن،
ڏير هو پٺيون ڏيو پيا وڃن.
(5)
گندي ڏيرن من ۾ گندي ڏير نه ڪن.
ــ گندي ابتي. ٻي گندي سبتي.
ڀڃڻي ؛ ابتي ڏيرن من ۾ ، سبتي ڏير نه ڪن.
(هيءَ ڳجهارت هيئن به ملي ٿي)
(6)
ڪپڙو ڏيرن من ۾، ڪپڙو ڏير نه ڪن.
ڪپڙي جو ابتو، ٻيو سبتو.
ڀڃڻي ؛ ابتي ڏيرن من ۾ ، سبتي ڏير نه ڪن.
(7)
ان جو ڪتو مون ڏٺو، ائين ته ڪاٺي ڙي.
ان جو ڏريو. ڪتو جبلو. ڪاٺيءَ جو ورو.
جبل ڏريو مون ڏٺو، ائين ته ورو ڙي.
(8)
قيمت ڏير سسيءَ جا سي قيمت لهندا ڪانه
آئون به قيمت انهن جي، سي قيمت رهنديس ڪانه.
ــ قيمت جي مايا. قيمت جي ڪوڏي. قيمت جي ٻڌي. قيمت جي دمڙي.
ڀڃڻي ؛ميا ڏير سسيءَ جا، سي دمڙي ٽڪندا ڪين. آئون به ڪوڏياڻي انهن جي سا ٻڌي رهنديس ڪين.
(9)
هت نه ڌڻ جو سسي اسان پکي پون. جر جون وڻ جون ڪري وڃي مهند پکي پون.
ــ ڌڻ جو نرو، پکي هنج. جر جي موڪ. وڻ لاڻي. پکي ڳيرو.
ڀڃڻي ؛ هت نه رهه اسان هنجون نه پون. هتان موڪلاڻي ڪري وڃي اڳتي رهه سسي.
(10)
نه ڪاٺ پيو جيڏيون، مر مال جي آئون. اوزار ڳولهينديس ڪانه ڪا ڏسو رب جون رضائون.
ــ ڪاٺ جو کپو، اوزار جو وارو. مال جي جهلي.
ڀڃڻي ؛ نه کپو جيڏيون. ڀلين جهلي آئون. ٻيو ور ڳولهينديس ڪانه ڪا ڏسو رب جون رضائون.
(11) جر فقير سسي هو ڪاٺئون ڏير آيا.
ـــ جر جي ستي. فقير جو اوجاڳو. ڪاٺ جو ڪرڪو.
ڀڃڻي ؛ ستي جاڳ سسي هو ڪڙڪي ڏير آيا.
(12)
شهران ٿي اچين منهنجو ڪو ڏٺي. ان جي مال جيئن ، تيئن شل ڪو رات جو پوئي.
ــ شهر ڪيچ، نرنا هوت بلوچ. ان جي مٺ. رات جو قدر ( رمضان مهيني 21، 23، 25،27 29 راتين کي شب قدر چيو وڃي ٿو)
ڀڃڻي ؛ ڪيچان ٿي اچين منهنجو هوت بلوچ ڏٺي. مٺي مون جيئن ٿئين شل ڪو قدر پوئي.
(13)
ائين (اوهين) جي ٻيڙين واريون ، رڇ نه ڏيو منهنجي پرينء کي. هي شهر اسان جو تنهن ۾ اوهان جو ڇا.
ــ ٻيڙيءَ جي ڌار. رڇ جو بدنو. شهر دهلي.
ــ ائين جي ڌارياڻيو بد نه ڏيو منهنجي پرينء کي. هيءَ دل جلي اسان جي تنهن ۾اوهان جو ڇا.
(14)
اکر لوهه ڪاٺ هئا ذاتين جا عضوي ۾.
ــ اکر ”ر“ لوهه جي سيرا. ڪاٺ جو سل. ذات جا جت. عضوي جو جيرو.
ڀڃڻي ؛ ري سيرا هئا سل جتن جا جيري ۾.
(15)
ڪاٺي آئون نه هياس. نالو ڏيرڪري ويا.
ــ ڪاٺ جي ڦرڻي. نالو مست.
ڀڃڻي ؛ ڦرڻي آئون نه هياس مونکي مست ڏير ڪري ويا.
(16)
ٻه نالا اڳي ويا، وڻ جا ڪنهن کي ڏيان؟
ــ نالو هڪڙو نصيب ٻيو ڪرم. وڻ جا ڇوڏا.
نصيب ۽ ڪرم اڳي ويا ڇو ڏوهه ڏيرن کي ڏيان.
(17)
سسي ڪاٺ ايئن کڻ جيئن جر اکر جي ٿئي.
ــ ڪاٺ جو چرکو. جر جي ستي. اکر جي سڌ.
ڀڃڻي ؛سسي چرکو ايئن چور جيئن سُتين سڌ ٿئي.
(18)
نرنا مان سان ڪيو هڏو آئون نه رهنديس هڏي.
هو ويا مال جن سان شهر لڏي.
دعا ڪريو ڙي جيڏيون مانَ ڪپڙ جن سان گڏي.
ــ نرنان پنهون. هڏي جو سنڌو. مال جا مهيا. شهر ولات، ڪپڙ جو گگو.
ڀڃڻي ؛ پنهون مان سان ڪري ويو سنڌو آئون نه رهنديس سنڌي.
دعا ڪريو ڙي جيڏيون مان گگيرين سان گڏي.
( هي ڳجهارت هيئن به آهي)
(19)
نار نالي ڇا ڪريان ، ويا مرد نالو ڇڏي. هوتن مان سان هڏو ڪيو.
مان وينديس هڏي. ڳهه منهنجو ولات ويو مٿان وکر لڏي.
دعا ڪريو ري جيڏيون نرنان ڪپڙ جن سان گڏي.
ــ نار حليمان. ٻي بيگنان. هڏي جو رنڌو. ٻيو سنڌو. ڳهه جو ورڻو. ولات حيرات. وکر جي ساٿر. دعا جا هٿ.ڪپڙ جو گگو. نرنا پنهون.
ڀڃڻي ؛ اديون ڙي هلي مان ڇا ڪريان. ڏير ويا مونکي بي گناهه ڇڏي.
ڏيرن مون سان سنڌو ڪيو مان نه رهنديس سنڌي.
ور منهنجو ولات ويو ساٿ سڀئي لڏي.
هان هٿ کڻو ري جيڏيون پنهون گگيرين مانَ گڏي.
(20)
ڪاٺ جي آئون نه هياس. مونکي مال جي ڏير ڪري ويا.
ــ ڪاٺ جي ڪرسي. مال جي مستي.
ڀڃڻي ؛ ڪِرسي (بيمار) آئون نه هياس مونکي مستي ڏير ڏئي ويا.
(21)
مرون کان مهند نارنا هئي ڪاٺ جن ۾.
ــ مرون سانڀر. نارنا سسي. ڪاٺ جي صندوق.
ڀڃڻي ؛ منهنجي سانڀر کان مهند ئي سسي هئي صندوقن ۾.
(22)
رڇن منجهه وکر ته منهنجو جيئڏ هو نرنان سان.
ــ رڇ جو شيشو. وکر جو شراب. جيئڏ پيهڻ. نرنان ڄام پنهون.
ڀڃڻي ؛ شيشن منجهه شراب. منهنجو پيئڻ هو ڄام پنهل سان.
(23)
ارم ڪمي رشوت ٿيا، تڏهن عضوو وٺي هوت ويا.
ــ ارم جا هڏَ. ڪميءَ جا جهيڻا. عضوو هنيون.
ڀڃڻي ؛ هڏ جهري جهيڻا ٿيا تڏهن مونکا ن هنيون وٺي هوت ويا.
(24)
سٽ هڪل ڪي سسي شهر تڪي آئون. ٺلهو ٺڪر ٿي ڀانيان ڏسو رب جون رضائون. انهن کان آئون ڪ نالن کان نرنان آئون.
ــ سٽ جو پٽ. هڪل جو ڪڙڪو. ٺڪر جي سُسي. شهر سورت. نرنان ڄام پنهون. نرنان لڌو.
ڀڃڻي ؛ هو پيٽا ته ڪڙڪي صورت تڪي آئون. اسان ايئن سوسيون لڌيون ڄام پنهون سين.
(25)
هو زمين جي ڇڏي ويا آئون ٻوليءَ جي ڪنهن سان ڪريان.
ــ زمين جي حد. ٻوليءَ جي منٿ.
ڀڃڻي ؛ هو حد ڇڏي ويا آئون منٿ ڪنهن کي ڪريان؟
(26)
شهرئون شهر ٿي ڪ هو گهيا گاهه ذات ڪري ويا.
ــ شهر آرام. گاهه رنجڪو. ذات جا راڻا.
ڀڃڻي ؛ اديون آرام گهڻي هئا په هو راڻا رنج ڪري ويا.
(27)
ان جا پنهون آئون راند جي آهيان.
ــ ان جي چونڊ. راند جي اکتي.
ڀڃڻي ؛ منهنجا چونڊيل پنهون آئون اڪنڊي آهيان.
(28)
جبل جهل ڪريو ته مان مال جي ٿيان.
ــ جبل جي روئي. مال جي رواني.
ڀڃڻي ؛ اوهين روئڻ بند ڪريو ته مان رواني ٿيان.
(29)
سسيءَ کي سرتيون چوڻ لڳيون ؛
ندي تو نار ٿئين تڏهن توکان هوت ويا؟
سسي ؛ چوي ٿي نه ادي نه.
سرتيون ؛ گهوڙي ڪپهه جي تو نه ڪئي تڏهن توکان هوت ويا؟
سسي؛ چوي ٿي نه ادي نه.
سرتيون؛ هندو درياه جي تو نه ڪئي تڏهن توکان هوت ويا.
سسي؛ نه ادي نه.ذاتين جڏهن پنهنجي ڇڏي تڏهن مونکان هوت ويا.
ــ ندي ؛ڳاڙهي . نار ڀوري. گهوڙي جي ڳلي. ڪپهه جي مَلي. هندو جورام. درياه جو آرام. ذات جا ٻروچ. پنهنجي لڄ. ڪاٺ جو گوندر.
ڀڃڻي ؛ ڳاڙهي ۽ ڀوري تون ٿئين تڏهن توکان هوت ويا؟
چوي ” ٿي نه ادي نه“
هلي ملي تو وٽ هوت آيا تڏهن توکان هوت ويا؟
چوي ٿي ”نه ادي نه.“
رام ڇڏي آرام ڪئي تڏهن توکان هوت ويا؟
چوي ٿي” نه ادي نه، ٻروچن جڏهن پنهنجي لڄ ڇڏي تڏهن ڏئي گوندر ويا،
ڏيئي گوندر ويا.
(30)
چم مرض ڙي جيڏيون مان ڪاٺيءَ جيئن وڃان.
انهي عورت کان مان ڪپر جيئن وڃان.
ــ چم جي ورت. ڪاٺيءَ جي هيٺين. عورت جيئندي.
ڀڃڻي ؛ ائين جي ورت واريون جيڏيون آئون هيٺ ئي هيٺ وڃان. انهي جيئڻ کان ته مان ٻڏي وڃي مران.
(31)
نالا هن مال جيءَ کي جبل ڪجو. نالو لاهي ڳهه سين پنهنجا کڻي ذاتين ۾ ڇڏجو.
ــ نالو هادي. نالو پروردگار. مال جي هيڻي. جبل جي لڪي.ڳهه جي پهچي.ذات جا آريچا.
ڀڃڻي ؛ هادي هن هيڻيءَ کي لڪيون سڀ لنگهائج.
پروردگار اتي پهچائج جت اڱڻ آريچن جا.
(32)
سسي کي جهنگ ۾ ٻڪرار ملي ٿو ته چوي ٿي ” آئون جر جي آهيان، تون وڻ ٿي.
ــ جر جي وس. وڻجو پريو.
ڀڃڻي ؛ آئون بيوس آهيان. تون پري ٿي.
(33)
گهر مال جي تو نه ڪئي تڏهن توکان هوت ويا.
ــ گهر جي گهٽي. مال جي ڍڪ.
ڀڃڻي ؛ گهٽي تو نه ڍڪي تڏهن توکان هوت ويا.
(34)
ان ڪارڻ پاڻيءَ جيئن سسئي.
ــ ان جو سنگ. پاڻيءَ جي ڪر.
ڀڃڻي ؛ سنگت ڪارڻ ڪر کنيو روئي سسي.
(35)
ذاتيون ڙي ذاتيون، مان کي پنڌ جي.
ذات جا ڪنوَ. ذات جا ڪيچي. پنڌ جي ڏس.
ڀڃڻي ؛ ڪنون ۽ ڪيچين مان سان ڪانه ڪئي ڏس.
(36)
جيئن ڪک ڪهي تيئن مٽيءَ جي سسئي.
ــ ڪک جي ڪل. مٽيءَ جو لوڙهه.
ڀڃڻي ؛ جيئن قلم وهي تيئن لوڙهه سسي.
(37)
اديون ذاتين جو جڏهن هتان وڻ ٿيو.
آئون پوک پنان ٿي پنهنجي ائين ذاتيون شال جيئو.
ڪو اهڙو ڪونه ٿيو ڪري ڳهه نرنان کي.
ــ ذات جا آريچان وڻ لاڻو، پوک جو چانور. ذات جا جت. ڳهه جي نٿ.
ڀڃڻي ؛ اديون ڙي آريچن جو جڏهن هتان لاڏاڻو ٿيو.
آئون ور پنان ٿي پنهنجو جتا شال جيئو.
ڪو اهڙو ڪونه ٿيو ڪري منٿ ڄام پنهوء کي.
• هيءَ ڳجهارت هيئن به آهي.
(38)
نرنان شهرئون وڻ ڪيو. اها سڌ اوهان کي پيئي. جنهن مون سان وڻ ڪيو . پوک پڇان ٿي پنهنجي سٽ جا ڇو ڏيو. عورت اوهان جي نالي مٿان نرنان جي ڪپڙ ۾ اهڙو ڪونه ٿيو ڪري ڳهه نرنان کي.
ــ نرنان ڄام پنهون. شهر هالار. وڻ لاڻو، وڻ هيرڻ. پوک جو چانور. سٽ جو ڏورو. نارنان گولي. نالو جت. نرنان جيئو.
ڀڃڻي ؛ آريءَ ڄام جو هالاڻو ٿيو. اها سڌ اوهان کي پيئي. جنهن مون سان هي رڻ ڪيو. ور پڇان ٿي پنهنجو مونکي ڏوراپا ڇو ڏيو. آئوم گولي اوهان جي جتا شال جيئو. ور وٺي وسنديءَ مان جڏهن چوري ويا. تڏهن اهڙو ڪونه ٿيو جو ڪري منٿ محبوب کي.
(39)
مٽيءَ جي اڳ هياس رڇ جو ٿي مون مٿان وڻ جا لاهي.
ــ مٽيءَ جي هاري. رڇ جو گڏون.وڻ جو گوندر.
ڀڃڻي ؛ هاري اڳي هياس. هاڻي هيڪر گڏ ٿي مون تان گوندر لاهي.
(40)
ڪاٺي ڏيرن من ۾ ڪاٺي تان نه ڪن. ڪاٺي وٺيو ڙي جيڏيون ڪاٺئون ڏير وڃن.
ــ ڪاٺي جي ڪاوڙ، ڪاٺيءَ جي ڪول. ڪاٺيءَ جو رنڌو. ڪاٺ جو ڪايو.
ڀڃڻي ؛ ڪاوڙ ڏيرن من ۾ قول تان نه ڪن. رنڌ وٺيو ڙي جيڏيون ڪاٺئون ڏير وڃن.
(41)
نالي ماريو هرڪو مري، مونکي ماريو پنهنجن. ڪپڙي ۾ ٿي عرض ڪريان مانَ ذاتيون ٻولي ڪن.
ــ نالو موت. پنهنجا سڄڻ، ڪپڙ جو اوندر. ذات جا پريت.
ڀڃڻي ؛ موت ماريو هرڪو مري مونکي ماريو سڄڻن. اندر مان ٿي آهه ڪريان پرين پنهنجو ڪن.
(42)
ٻه وڻي حاڪم جو ڙي ناهي نرنان ڪپڙي تڏهن مال جاڙي.
ــ وڻ ٻيلانکو. حاڪم جو قهر. نرنان پنهون. ڪپڙ جي ڪڇَ. مال جا گهوڙا.
ڀڃڻي ؛ ٻيلاڻي قهر ڙي ناهي پنهون ڪڇ ڀر تڏهن گهوڙا ڙي.
(43)
مرون وس هجن ته وجهان شهر اٺن.
ــ مرون واڳو، شهر ونگ. (ڪڇ جو هڪڙو ڳوٺ)
ڀڃڻي ؛واڳون مون وس هجن ته وجهان ونگ اٺن کي.
(44)
نالي ماريس تنهنجي ول مٺي سورن. ڪپڙي ۾ ٿي عرض ڪري ته نالو نه ذاتين.
ــ نالي جو حسن. ول ڪانهل. ڪپڙ جي ڪور. نالو لائق ڏنو.ذات جا ٻاروچا.
ڀڃڻي ؛ حسن ماريس تنهنجي ڪانهيل ڪئي سورن. ڪو روئي ٿي عرض ڪري.
ته هيءَ لائق نه ٻاروچن.
(45)
ڪپڙو منهنجو ڪانڌ پر نرنان پکي ڙي.
ڪپڙ جو چوء سو(چار سو تندين وارو کٿو). نرنان پنهون. پکي وهيو.
ڀڃڻي ؛ اديون ائين چئو سو منهنجو ڪانڌ.
(46)
ڪاٺ جن مٿي مال جا اديون نالا ڙي.
ڪاٺ جا ليٽڻ . مال جا ليڏوڙا. نالو تاجو.
ڀڃڻي ؛ ليٽڻ مٿي ليڏوڙا اديون هي تاجا ( تازا) ڙي.
(47)
ڪاٺيءَ جرجا ڏسو ڙي متان ذات ڙي.
ـــ ڪاٺي جي اٿوڙي. جرجا پيرا. ذات جا واڍا.
ڀڃڻي ؛اٿو پيرا ڏسو ڙي متان واء ڍڪي ڙي.
(48)
رڇ وکر پنهنجو ڄام پنهوء جو .
ــ رڇ جو سونگهو.وکر جي سرهاڻ. پنهنجو پگهر.
ڀڃڻي ؛ سونگهيان تيئن سرهو پگهر ڄام پنهوء جو
(49)
مڙيئي سرتيون سسيءَ کي پاراتي جاڏين. راڳ روپ پکين جا آيا ويا ٿين. خير گهر ڪڙم جو تون هار ڳالهه م هيئن. تون مڇي جر جي نار نالي، ڳهه ذات ٿي شهر نه لاهين.
ـــ پاراتي جي مرو ٻي ماٺ. پکيءَ جا پر. راڳ ديسي مڇي کٽي. جر جي ڇٽي. نارنا ڪنواري، شهر دهلي. ڳهه جو ورڻو.
ڀڃڻي ؛ مرو ڀوري ماٺ ڪر ڳوڙها هڏ م ڳار. هي پکي اڳي ئي آيا ويا ٿين. خير گهر
خير گهر ڪڙم جو تون هار ڳالهه م هيئن. تون کٽي ڇٽي ور ڪنوارين تان
هيئن دليون نه لاهين.
(50)
آيا ڏير ڏکيءَ جا رکي ڪپڙو من. راڳ تنهن نرنان جو ڪونه ڪيئون ڪن. هائي ڙي حاڪمن ويو ٻاروچو راند سين.
ــ ڪپڙ جي کوٽي. راڳ جي زاري. نرنان ضعيف. راند جي آڳ.
ڀڃڻي ؛ آيا ڏير ڏکيءَ جا رکي کوٽي من. هائي هائي زاريون تن ضعيفن جون ڪونه
ڪيائون ڪن. هائي ري حاڪمن ويو ٻاروچو آگهت ڪري.
(51)
پکي هليا پکي چئو م تن. ولات ويا ڙي جيڏيون جيئڏ ماڻيو تن.
ــ پکي سناسري. پکي چمڙو. ولات اورنگ. جيئڏ مزو( مزو جتڪيءَ ٻوليءَ ۾ هڪ
جيت کي چون)
جو نالو آهي.
ڀڃڻي ؛ هو سناسري هليا چئو م مڻا تن. او رنگ ويا ڙي جيڏيون مزه ماڻيا جن.
(52)
ڪاٺيءَ جا ڪاري رات مال جا ڏٺا سسيءَ.
ـــ ڪاٺيءَ جا پلنگ. رات پوئين. مال جا سڃا.
ڀڃڻي ؛ پلنگ پوئين رات سڃا ڏٺا ڙي سسيءَ.
(53)
شهر م وڃ انهن سان اهي مال جا ڏيندا. ذات گهڻي ڀلي آهي پر نرنان ڪونه ڏيندا.
ـــ شهر ٻيلهو. مال جا وڇوڙا. ذات جا جت. نارنان عزت.
ڀڃڻي ؛ تون ٻيلهه م وڃ انهن سان اهي ورهن جا وڇوڙا ڏيندا
جت گهڻي بلا پر عزت ڪونه ڏيندا.
(54)
هو اجهو نه ٿيا تنهنجو تون اجهو م ٿي تن جو.
هو اجهي ۾ اجهو ٿيا. تون ڪيئن اجهو ٿئين تنهن جو.
ــ اجهي جي ڪوٺي. اجهي ڏٺي. اجهي جو ڇپر. اجهي جي پٺ.
ڀڃڻي ؛ هنين ڪوٺي نه توکي تون ڪيئن ڏسندينء تنهن کي.
هو وهي ڇپرين ويا تون ڪيئن پٺ تي وينديء تنهن کي.
(55)
پنڌ ۽ زمين جي آئون نه هياس. ڏيرن مونکي ڪاٺي ڪئي.
ــ پنڌ جي ٿڪي. زمين جي ڦُٽي. ڪاٺيءَ جي ڏوئي.
ڀڃڻي ؛ ٿڪي ڦٽي آئون نه هياس ، ڏيرن مونکي ڏوهي ڪئي.
(56)
ٻوليون ٻه ٻه ٻوليون ٻولي ڪر سسي. ٻولي هوندي ته ٻولي نرنان کي.
ــ ٻوليءَ جي هڪڙي وسري، ٻي گذري، ٻوليءَ جي ڪئي. ٻوليءَ جي رهي. ٻوليءَ جي ٻاجهاري. نرنان ٻاجهارو.
ڀڃڻي ؛ وسري ۽ گذري ياد ڪر سسي. ڪئي ياد رهي شل.
ٻاجهه پوي شل ٻاروچي کي.
(57)
وکر جا ڏيئي ڏات جا ڏيئي، ويا ذات جا نڪري.
ــ وکر جو ڳڻ. ڏات جا سور. ذات جا ٻاروچا.
ڀڃڻي ؛ ڳڻ ڪري سور ڏيئي ، ويا ٻاروچا نڪري.
(58)
هن مٽيءَ جي نه آئون. تنهنجي لوهه جا وڌا آهن.
مٽيءَ جي سِر، لوهه جا سانگ .
ڀڃڻي ؛ تنهنجي سرنام ڏاڍا سانگ وڌا آهن.
(59)
جر جي لڳي ڙي جيڏيون مونکي گهر جي ڪا مَ چئي.
ــ جر جي لهر. گهر جي چري.
ڀڃڻي ؛ لئون لڳي آهي مونکي چري ڪا مَ چئي.
(60)
چم ڳهي ڪيئن رهان مونکي نالي سمجهي نرنان.
چم جي دبي. ڳهه جي ٽڪ.نالو ڀريو. نرنان سپرين.
ڀڃڻي ؛دٻي ڪيئن ٽڪان. بر ۾ سجهن ٿا سپرين.
(61)
هي وڻ ڪي مَ نرنان. ڳهه ۾ ڳولهه.
وڻ هيرڻ، ڳهه جو دُر. نرنان پنهون.
ڀڃڻي ؛هي رڻ ڪي مَ نهار، ڌرائين ڳولهه سسي.
( هيءَ ڳجهارت هيئن به ملي آهي.)
(62)
هي وڻ هت ڇڏ ڳهه منجهه ڳولهه سسي.
ڀڃڻي ؛ هي رڻ هت ڇڏ ڌرائين ڳولهه سسي.
(63)
گاهه ڪريو ڙي جيڏيون جبل منهنجي من ۾.
ــ گاهه جو ڌرڀ (ڊڀ)جبل جي سور (گڦا)
ڀڃڻي ؛ ڊرپ ڪريو ڙي جيڏيون سور منهنجي من ۾.
(64)
اديون نالي واريون منهنجي عضوي کي ڪاٺ ڪا مَ چئي.
ــ نالي جو هيرو. عضوي جو ڪنڌ. ڪاٺ جو ورو.
اديون هيرن واريون پنهنجي ڪانڌ کي ور ڪا مَ چئي.
(65)
وڻئون ويا سي شهرئون مانَ اچن.
ــ وڻ ترسي. شهر مدل.
ترسي ويا سي مندئون مانَ اچن.
(66)
نالو نالي هيٺ تون ڪيئن ڪکن سسي.
ــ نالو ڪارو. نالو ڏونگر. ڪک جي ڏري.
ڪاري ڏونگر هيٺ تون ڪيئن ڏري سسئي.
(67)
عضوي مٿي کاڄ جون ٻرن. نرنان ڏيو پيا مال جون وڃن.
ــ عضوو سِر. نرنان ڏير. کاڄ جون سيکون. مال جون پٺيون.
ـ ڀڃڻي ؛ سر مٿي سيکون پچن ڏير ڏيو پيا پٺيو وڃن.
(68)
شهرئون نڪرئي (نڪتي) نارنا سو پنهنجي ۾ پيئي. واٽ ۾ گڏيس واڻيون سو وٺيو پي
ويئي.
ــ شهر رڙهي، نارنان سسي. واڻيون مورند.
ـ ڀڃڻي ؛ رڙهي نڪرئي (نڪتي) سسئي، سا سورن ۾ پيئي. اڳيان ڏٺئين ڪو رنڌ سو وٺيو پي ويئي.
(69)
نالا مئيءَ مٿان وهٽن وارا.
ــ نالو مکڻ. وهٽ جا ٿڙا. پنهنجا هٿ.
ـ ڀڃڻي ؛ مَ کڻ مئيءَ مٿان هوت پنهجا هٿڙا.
(70)
رڇ مَ کڻ منهنجا پرين آئوم ڪيئن مڇي ٿيان.
ڪو ڏسان نرنان جنهن کي هٽ جا ڏيان.
ـــ رڇ جو تن. مڇي چڙي. نرنان محرم. هٽ جا ڏورا.
ـ ڀڃڻي ؛ تن مَ کڻ منهنجا پرين آئون چري ٿي آهيان. ڪو نه ڏسان محرم جنهن کي ڏوراپا ڏيان.
(71)
ٻولي ڪر مَ تن سان، جي ڀونء جي ڪري ويا.
ــ ٻوليءَ جي منٿ. ڀونء جي حد.
ـ ڀڃڻي ؛ منٿ ڪر مَ تن کي جي حد ڪري ويا.
(72)
هڻي ڪاٺ مال ۾ پوءِ ٿي مرون ماريائون. آئون هڏ نارنان تڏهن ذات نيائون.
ــ ڪاٺ جي لاٽي ( اٺ جي نڪ ۾ ڏوري سان بڌل ڪاٺي) مال جا اٺ. مرون واڳو. نارنان ڀوري. ذات جا ڀان.
ـ ڀڃڻي ؛ هڻي لاٽيون اٺن ۾ پوءِ ٿي واڳون واريائون. آئون هڏ ڀوري ، تڏهن منهنجو ڀان
(سڌٻڌ) نيائون.
(73)
پنهون پاڻ ڪاٺي هو، ذاتين نيو.
ــ ڪاٺيءَ جي تاڪي. ذات جا بازيگر.
ـ ڀڃڻي ؛ پنهون پاڻ اوطاقي هو پر بازيگرن نيو.
(74)
ڪاٺي هلي ڪاٺي چلي، ڪاٺي ڪڍي پار.
ڪاٺي هلندي ڪيچ ڏي ڪاٺي ڪٽيندي ٻار.
ــ ڪاٺيءَ جي ڪام (هتي سڀني پاون ۾ ڪام آهي)
ـ ڀڃڻي ؛ڪا مَ هلي، ڪا مَ چلي ڪا مَ ڪڍي پار.
ڪا مَ هلندي ڪيچ ڏي ڪا مَ ڪٽي ٻار.
(75)
جيئڏ ذاتين ساڻ مان سان لوهه جو هوت ڪري ويا.
ــ جيئڏ مڪڙ. ذات جا ڪيچي. لوهه جو آهڙو.
ـ ڀڃڻي ؛ مَ ڪڙهه ڪيچين ساڻ آهون هوت پلي ويا.
(76)
ڳهه منجهه ڳوليندياس هو وڻ هوت پنهون جا.
ــ ڳهه الولک. وڻ لاڻو.
ـ ڀڃڻي ؛ الو لڪ ڳوليندياس پر هولاڻا پنهون جا.
(77)
ذات ڪاٺي اٺ آهن لوهه جا. ڏيهه ۾ ان جو نالو. مال ٻولي عضوي نارنان جي ڪاٺي ٿياس زمين ۾.
ـــ ذات جا جت. ڪاٺيءَ جي باهه. ان جي رتڙ. لوهه جا ڌاريا. اٺ جو پلاڻيو. نالو پربت. مال جي ستي. ٻوليءَ جي هليا. عضوي جي اک. نارنا جي عادت. ڪاٺيءَ جي ڇولي. زمين جو ڇپر.
ـ ڀڃڻي ؛ جت نه ڀانيم رت، آهن ڌاريا ڌارئي ڏيهه جا. آئون ستي هو هليا پلاڻي پربت. اکين جي عادت ڇلائيس ڇپرين.
(78)
ٻه وڻي ائين هلي شهر ڏسو ڙي. نرنان ملڪ ۾ ناهي. هو ٿا ڪن زمين جي . ڌڻار ڪري ويا ڌڻ جي. هو ٿا ڪن مال جا ڙي.
ــ ٻه وڻ هڪڙو لئي ٻيو لاڻو. شهر بغداد. نرنان پنهون. ملڪ پلنگ. زمين جا کامان. مال جا اٺ گهوڙا.
ـ ڀڃڻي ؛ ٻيليا ڙي ائين هلي بغداد ڏسو ڙي. پنهون پلنگ تي ناهي. اوٺاري ڌاڙو هڻي ويا. آئون پئي کامان تن لاءِ . پٺيان پيئي ڪريان هاءِ گهوڙا مون وٽان پنهون هڻي ويا.
(79)
اديون آئون عورت ته به آهيان ڄام پنهل جي.
جي ٿر مال جي ته به آهيان ڄام پنهل جي.
فقير ڪن سٽ جي ته به آهيان ڄام پنهل جي.
هندو ڪن پوک جي ته به آهيان ڄام پنهل جي.
آهيان ڪا ليکي جي ته به آهيان ڄام پنهل جي.
ــ عورت نماڻي، تڙ جو وارو. مال جو ونگ. سٽ جو تنگ. پوک جو سنگ. ليکي جو انگ ـ
ڀڃڻي ؛ اديون آئون نماڻي ته به اهيان ڄام پنهل جي.
واري ڏيندا ونگ ته به آهيان ڄام پنهل جي.
توڻي ڏيندا تنگ ته به آهيان ڄام پنهل جي.
هندو ساريندا سنڱ ته به آهيان ڄام پنهل جي.
اصل ۾ لکيو آهي انگ ته به آهيان ڄام پنهل جي.
(80)
مال آئون مڙد جي شهرئون ڏير ويا.
ان جيئن او نه ٿيا ڪپڙ جو ڙي جيڏيون.
ــ مال جا سور. مڙد تاجو. شهر ڏيهه. ان جي رئي. ڪپڙ جي وٽ.
ـ ڀڃڻي ؛ سور تازا سرتيون مونکي ڏيئي ڏير ويا.
رهي ڪونه ويا ڙي مون وٽ جيڏيون.
(81)
اديون ڙي مون نالو ڇڏيو ٻي ڪا نالو ڇڏيندي. نرنامن سين نالو ڳنڍيندي.
ـــ نالو حالو. ٻيو مالو. ٽيون آگهو. چوٿون احسان . پنجون ڏونگر
ـ ڀڃڻي ؛ اديون ڙي مون حال ڇڏيو ٻي ڪا مال ڇڏيندي.
آگي جي احسان سين ٻي ڪا ڏونگر ڏوريندي.
(82)
پکي سيڻن جا سي پکي مون نه ٻڌا.
پکي ڏير چڙهي ويا پکي مون نه ٻڌا.
شهر منجهان پکي نام سنڌو
پکي هل نرنان ڏانهن پکي ڇا ڪندو؟
ــ پکي سرڻ. پکي سانباهو. پکي ٻوڙي. پکي هاڙي. پکي ڇڙي. پکي وهيو. شهر ڀمڀور. پکي پاريلو. پکي ڇاپاڪو. نرنان پنهون.
ـ ڀڃڻي ؛ سانباهيون سيڻن جون ٻوڙي تو نه ٻڌيون
چِڙي ڏير چڙهي ويا سي هائي ڙي تو نه اتو
هيڏي شهر ڀمڀور مان ويو ساٿ سنڌو.
پاري هل پنهون ڏانهن ڇاپاڪو ڇا ڪندو.
(83)
نرنان چڙهي مرون واريائين پر ايئن نه چيائين تون پکيءَ جي سسئي.
ــ نرنان سوار. مرون واڳو. پکي ٻرڙي.
ـ ڀڃڻي ؛ هن سوار ٿي واڳون ٿي واريائين. پر ائين نه چيائين تون ٻر ڙي سسئي.
(84)
نه ڪو کادم ڪاٺ نڪو کادم ڪاٺي. ڪاٺيءَ ڪارڻ ڏير ڪاٺي ڪري ويا.
ـــ ڪاٺ جو ٽويو. ڪاٺ جي پاٽي. ڪاٺ جو چوٿالو (چوٿائي) ڪاٺ جي ڦٽي.
ـ ڀڃڻي ؛ نه ڪو کادم ٽويو نه ڪو کادم پاٽي
چوٿالي جي ڪارڻ ڏير ڦٽي ڪري ويا.
(ٽويو، پاٽي، چوٿالو جهوني زماني جا ان ماپڻ جا ماپا آهن.
(85)
زمينون نڪتا اٺ سي مال جا پيا وڃن. رسي پٿر جا وجهان تن اٺن.
ــ زمين جو ڳجهه. مال جا موڳا. پٿر جا چڪ.
ـ ڀڃڻي ؛ڳجها اٺ نڪتا سي موڳا پيا وڃن. رسي مان چڪ وجهان انهن اٺن.
(86)
ڪاٺئون ڪالهه ويا ذاتئون مانَ اڄ اچن.
ـــ ڪاٺ جو ڦوڙيو. ذات جا اوڏ.
ـ ڀڃڻي ؛ ڦتي ڪالهه ويا اوڏا مانَ اڄ اچن.
(87)
ڪتو پاراتو گاهه جيئن هوت ويا.
ــ ڪتو جاندر. گاهه جو هٿو.
ـ ڀڃڻي ؛ جا در اپٽيان ته هٿوڪا هوت ويا.
(88)
نرنان انهي علم ۾ آئون ذات ٿيندياس.
ــ نرنان ساجن، علم جي سوره. ذات جا مري.
ـ ڀڃڻي ؛ ساجن انهي سور ۾ مري آئون ويندياس.
(89)
ان جي جي تان نه ٿيا، عورت ڪانه ٿيان. منهنجا ڙي ميان مٽيءَ جي ڪانه ٿيان.
ــ ان جي ٻڪي. عورت جيان. مٽيءَ جي پواري ( مٽيءَ مان ٺهيل پاٽ جهڙو ٿانو)
ـ ڀڃڻي ؛ جاسين ٻڪي نه کيان تاسين نه جيان. منهنجا ڙي پرين پوءِ واري نه ڪيان.
(90)
ٻن نالن نالن کان پوئي وينديس ڪاٺ پنهل ڏي.
نالو پينو. نالو مڱيو. ڪاٺ جو در.
ـ ڀڃڻي ؛ پني ۽ مڱي آئون وينديس در پنهل جي.
(91)
هو پيا وڻ ڏسجن شهر جا ڙي جيڏيون.
ــ وڻ درخت . شهر هاڙو.
ڀڃڻي ؛ هو پيا وڻ ڏسجن هاڙي جا ڙي جيڏيون.
(92)
مڇي هان ڪر، هو ذات ويا ڙي.
ــ مڇي جي ٽمبي، ذات پريا،
ڀڃڻي ؛ اٽنبي هان ڪر بس، هو پري ويا ڙي.
(93)
زمين ٻولي گهوري جي آئون نه هياس تڏهن مون کان هوت ويا،
چئي نه ادي نه،
نارنان شهر ۾ رهي تڏهن مون کان هوت ويا،
نه ادي نه،
اڀ ٻولي مال پکيءَ جي ٿيا تڏهن مون کان هوت ويا،
نه ادي نه،
من نرنا شهر اچي.
ــ زمين جو تڙ، ٻوليءَ جي تڪڙ، گهوڙي جي ڀيڙ، نارنان سسئي، شهر جي سڃ، ذات جا برهمڻ، نالي جو بلوچ، نرنان پنهون، مال جا ٻڪر، پکي ڪڪڙ، اڀ جي پسي، چم ٿاڪ،
ڀڃڻي؛
تڙ تڪڙ ڀيڙ ۾ سسئي ٿي سڃ ۾ رهي،
جڏهن برهمڻ بلوچ کي پڊ نه رات پيئي،
چري چنبيا هو هليا وندر واٽ وهي،
ٻڪر تازا هو پير پسيا پرهه ڪڪڙ لات هنئي،
پنهون پرڏيهي تان آيو انين ٿاڪ ٿرن تي ٿيٻو چئي.
(94)
ٻولي ٻولي ڪري هليا جر فقير جو نه ڪيائون،
عضوي وڻ گاهه ڪپڙ ڪيائون،
وڻ نالو ڪاٺي نه آهيان.
ــ ٻولي جي جي، جر جي ٻوڏ، فقير جو ٻول، عضوو هنيون، وڻ ڏنجڻ، ول تني، ڪاٺي سرگيل، نالو ساجن،
ڀڃڻي ؛ جي جي ڪري هليا مونکي ٻول نه ٻوليائون،
هنيون ڏنجڻ پاڻ ۾ ڇڪي ڇنيائون. تنيان پوئي آئون ساجن سگهي نه آهيان،
(94)
وکر اڳ هياس پر وکر سڀ ويا، تنهان پوئي سئا ته منهنجا ولات ويا ڙي.
ــ وکر هرتال، وکر چتال، ولات ڍونگار.
ڀڃڻي؛ هڙ تال اڳ هياس پوئي منهنجا چتا گم ٿيا، تنهان پوئي سئا ته منهنجا ڍونگار وياڙي جيڏيون.