(5)
شام جو گھمندي مونکي ياد آيو ته منھنجو وڏو ڀاءُ ڪنعيالعل جن وٽ ھڪ سندن دوست نالي آرب شيخ ايندو ھو. روز نوان ڪپڙا پائي منھنجي ڀاءُ وٽ اچي واڙي ۾ کَٽ تي ويھندو ھو. ٻئي دوست پاڻ ۾ ڳالھيون ڪندا ھئا. مان دوستن کان پڇيو ته آرب شيخ آھي يا نه؟ اُنھن ڳالھ ڪئي اھُو اڃا آھي ۽ چڱو خوش آھي. مون اُنھن کي اِڇا ڏيکاري ته آرب وٽ مونکي وٺي ھلو. ڪار ڦيرائي آرب جي گھر وٺي ھليا. اسان اُن جي گھر اڳيان ڪاري بيھاري ھڪ ماڻھوءَ کي موڪليو ته آرب کي وٺي اچ. مان ڪار ۾ ويٺو ھئس ته آرب کي چيو ويو ته مھمان ڪار ۾ ويٺو آھي ۽ اوھان کي سڏ ڪري رھيو آھي. مان ڪار جي ٻاھر مُنھن ڪري ويٺو ھئس ته آرب آيو. ھو منھنجي مُنھن ۾ نھارڻ لڳو، نھاري نھاري چوڻ لڳو ته مان اوھان کي سڃاڻي نٿو سگھان اوھان ڪير آھيو؟ مون چيو ته ڪنعيا لعل کي تون سڃاڻندو آھين؟ جيڪو ھندوستان ويو آھي. يڪدم چيائين ته تون حڪومت ته ناھين؟ حڪومت اسانجي ٻئي نمبر ڪنعيا لعل کان ننڍي جو نالو آھي. مون اُنکي چيو ته مان ٽيون نمبر ڪنعيا لعل جو ڀاءُ آھيان. تڏھن آرب شيخ رڙ ڪري چيو تون ھولو آھين. ننڍي ھوندي به ڏاڍو ڏِنگو ھوندو ھئين. مون سان ڏاڍي مسخري ڪندو ھئين. منھنجي پھراڻ تي پنا چنبڙائيندو ھئين يا پھراڻ ۾ اڳڙيون ٻڌي ڇڏيندو ھئين. مون اُن کي چيو اُھي ننڍي ھوندي جون ڳالھيون ھيون. ھينئر ٻئي اسين ٻُڍا ٿي ويا آھيون. چوڻ لڳو ته ھيٺ لھو ته ڀاڪر پايون. توھان جڏھن ھندوستان ھليا ويا ھئا ته مان ڏاڍو رنو ھئس. ھڪ ڀيري ته کوکرا پار جي چنگه تائين آيو ھئس. اُتان پڇا ڪئي پر اوھانجو پتو نه پيو. اوھانجو خط به ڪونه آيو. گھر ھلو ماني ٽِڪي کائي پوءِ وڃجو. مون کيس چيو ته مون سان گڏ گھڻا دوست آيا آھن ھاڻي اُنھن سان وڃان ٿو سڀاڻي ضرور ايندس. ٻئي ڏينھن صبوح جو آرب آيو. ساڻ مٺائي ۽ اجرڪ کڻي آيو. چيائين ھي سوکڙي انڊيا لاءِ اٿوَ. اھڙا اجرڪ انڊيا ۾ نه ملندا آھن. پوءِ جيترا ڏينھن مان سوڀيديري ۾ ھئس ھو روز ملڻ ايندو ھو ۽ پنھنجي گھر ھلڻ لاءِ زور ڀريندو ھو پر مون وٽ ھميشہ ماڻھو ملڻ لاءِ ويٺا ھوندا ھئا جنھنڪري اُن کي ٽاري ڇڏيندو ھئس. ھينئر مونکي افسوس ٿيو آھي جو مان ھنجي گھر نه وڃي سگھيس.
سوڀيديري ۾ قادر بخش شيخ مونکان ٻه درجا مٿي پڙھندو ھو. پڙھڻ ۾ گھڻو ھوشيار ۽ لائق ڇوڪرو ھوندو ھو. ھينئر ھو استاد جي نوڪري ڪري رٽائرڊ ٿيا آھن. اُھي به اُتي ملڻ آيا. مونسان ڀاڪر پائي مليا ۽ انڊياجي خبر چار ورتي. پاڻ سان گڏ مٺائي ۽ اجرڪ سوکڙيءَ طور ڀيٽ ڏنائين.
ڪيترا سوڀيديري جا ڇوڪرا چڱو پڙھيا آھن. وڏين وڏين نوڪرين ۾ سنڌ جي وڏن شھرن ۾ ويا آھن. غريب ڪٽنب مان ڪافي پڙھيا آھن. ھڪ مسڪين علي سامٽيو سوڀيديري جو نائب ناظم آھي. سوڀيديري جي يونين ڪائونسل ۾ ڪم ڪري رھيو آھي. ھن صاحب ايم . اي پاس ڪئي آھي ۽ سوشل ورڪر جو ڪم ڪندو آھي. اُن کانسواءِ اُتان جي نيوز پيپر روزاني شا۾ ۽ ڪي. ٽي. اين جو رپورٽر به آھي. ننڍي عمر ۾ لوڪ پريه ۽ جنتا جي شيوا ڪرڻ ۾ چاہ رکندڙ آھي. سڀني مذھبن لاءِ ھمدردي رکندڙ آھي. مون سان اِنڊيا جي باري ۾ گھڻا سوال ڪيا. اُنکي کي خاص جنتا جي ڀلي جو گھڻو خيال ھو. مونکان پڇيائين ھندوستان ۾ به غريبي گھڻي آھي ڇا؟ پاڪستان ۾ ته گھڻي غريبي ۽ بي روزگاري آھي. ٻيا به گھڻا سوال ڄاڻڻ لاءِ پڇيائين جن جا جواب مون ھنکي لياقت آھر ڏنا.
شام جو لان ۾ ڪرسيون وجھي ناظم صاحبان ۽ ٻيا سوڀيديري جا ماڻھو ويٺا ھئاسين. اُتي ھڪ ڇوڪرو آيو مونکي ڀاڪر پائي وڃي ڪرسيءَ تي ويٺو. ناظم صاحبان چيو ته ھي بخش علي ميراسيءَ جو پٽ آھي ۽ سٺو ڇوڪرو آھي. مون ھڪدم چيو ته بخش علي ميراسي جيڪو در محمد جو پٽ آھي اُھو ته مونسان گڏ پڙھندو ھو. مونکي جواب مليو ته اُھي ٻئي ھن دنيا ۾ ڪونھن. مونکي افسوس ٿيو مون چيو افسوس! مان صرف اوھانکي ٻڌايان ٿو ته در محمد تمام سٺو راڳ ڳائيندڙ ھو. ھو سرڪاري نوڪري به ڪندو ھو. ھڪ ڏينھن جي ڳالھ، اسان ننڍا ھئاسين اُن ڏينھن تي رات جو بزار ۾ ڀڳتِ رکي ويئي ھئي. بزار جي ڪنڊ تي ڀڳت جو پروگرام رکيو ويو ھو. اسان ھندو- مسلمان ڇوڪرا وڃي ھيٺ ويھي رھياسين. ماڻھو ڪَٺا ٿيندا ويا. ويٺل ماڻھن جي پٺيان ڪيتريون کَٽون رکي ويٺا ھئا. ڪي ماڻھو پري بيٺا ھئا. ڀڳت شروع ٿي. ڀڳت ٻه ٽي راڳ ڳايا وچ ۾ بيھي رھيو ۽ رڙ ڪري پڇڻ لڳو ته اوھان سڀ ڀڳت ڏسڻ آيا آھيو. مان ھڪڙيون ٻه سِٽون راڳ جون ڳايان ٿو توھان مان ڪير ٻڌائي ته ڪھڙي راڳڻيءَ جو راڳ آھي؟ مان اجايو مٿو ته نٿو ھڻان. ھن پوءِ ٻه- چار توڪون ڳايون ۽ زور سان پڇيائين ته ڪھڙو راڳ آھي. اُتي ويٺل ماڻھن مان ھنجو ڏاڏو در محمد اُٿي رڙ ڪري ڪري چيو ته تون سارنگ راڳڻيءَ جو راڳ ڳائي رھيو آھين. ڀڳت ھڪدم خوشيءَ ۾ چيو ته برابر آھي. مونکي ھينئر لڳو ته منھنجي ڀڳت ۾ راڳ جا ڄاڻون به ويٺا آھن. مان ھينئر خوشيءَ سان ڀڳت وجھندس. سڀ ڳوٺ جا ماڻھو تنھنجي ڏاڏي جي واھ- واھ ڪرڻ لڳا. سڀ ڇوڪرا تاڙيون وڃائڻ لڳا. اُن کان پوءِ تنھنجو ڏاڏو جتان به لنگھندو ھو ته ماڻھو کيس گھڻي عزت ڏيندا ھئا. ناظم صاحبان چيو ھي ڇوڪرو به سٺو گائڪ آھي ۽ ڇوڪري کي چيائين ھڪڙو راڳ اسانکي به ٻڌائي. ھن ڇوڪري ھڪڙو راڳ ڳايو جو تمام سٺو ھو. منھنجي دل ۾ احساس ٿيو ته ننڍا به وڏن تي وڃن ٿا.