11
ڇا ڪار ساز قهـرن کـان بيـخبر بـه آهـي،
ڪو آسـمان تـان ڳـائي ” بارود ڌوڙ ٿـي ويـا“
ان کـان وڌيـڪ نـغمو ڪو معتبر به آهي،
سڏيـو فلاڻـو فلاڻـو اچـي بـيان ڏئـي،
اڃان انهن کـان سياڻـو اچـي بـيان ڏئـي،
نئون ڪو لفظ يا جملو نٿو سمجهي ان کي،
ته بـار بـار پـراڻو اچــي بـيـان ڏئـي،
جلسو جلوس ٿئي ڪو، ڪجهه ڊُگڊگي وڄايو،
اخـبـار ۾ بـيـان ۽، فوٽـا نـوان ڇـپايـو،
ڪو يـا ٻـارهين، ڪو تـيرهينءِ جـو جلسو،
اتحـاد لئه دڙي، سـن، هـالا، سکـر سڏايـو،
اسان ڌرتـي بنائـي جان جي جانـي، ڪٿـي آهي،
جـي جـاني آ تـه جانـي لاءِ قرباني، ڪٿي آهي،
سَوڙ هرڪو ٿو سوري پاڻ ڏي شاعر هجي ليڊر،
ڪيون پيا ذات جي، تر نگهبانـي، ڪٿي آهي،
رکي سر اچـان تـريءَ تـعميـر زنـدگيءَ لـئه،
اهو شرط لازمي آ، مضبـوط عاشقـيءَ لـئه،
توکي شوق آ ته خوشبو ڀلي ورڇ رات راڻي،
مون تي فرض آ ٻران مان سڄي عمر روشنيءَ لئه،
دعا کـي سنڀاري، دوا کـي پڪاريو،
سڏيو خلق کـي ۽ سڀـا کـي پڪاريو،
اڙيـو آ اويـڙو، تـري ڪيئن به ٻيـــڙو،
خـدا کـان وٺـي نـاخدا کـي پـُڪاريو،
لفظ جيڪي صبح جي خوشبو جا سپـنا ٿـا ڏسن،
اوسني ڪوهيڙ جي گهيري ۾ اڙجيـو ٿـا وڃن،
لفظ جيڪي آرزو گجرا ڪري جوڙي ٿي پئي،
جسُتجـُو جي جـرم ۾ سي هٿڪڙيـون بـنجن وڃن،
کلي ڳوڙها نه اگُهه چالاڪ جي هيءَ چال ڄاتل آ،
انهيءَ هٿ سان نه اگُهه قاتل، اهو منهنجو سُڃاتل آ،
چـون ٿـا ظلم قـائم آ رڳـو ظالـم بدلـبو آ،
اهو چولـو تـه لاٿـل آ جو تـنهنجي تن تي پاتل آ،
چٻـجي چٻـجـي چٿـجـي ويــو آ،
سـچ گهاڻـي ۾، ته به جـي ويـو آ،
صاف ڪرايو ڪنَ جون پاڙون،
ڪـوڙ چـچــڙ تـي چـنـبڙي ويـو آ،
هن ڌرتيءَ جو هڪ هڪ واڪو،
مـون وٽ سـمجهه امـانـت آهـي،
واپـس ڏيـان ٿـو، پـر ڪـو ڀُڻڪو،
ڏر او ڏات، خـــيانـــت آهــي،
جتـي لــوڙ آهـي اتـي ووڙ آهــي،
هي جيون ته جـوکـم ۽ کـوڙ آهـي،
هي قومن جي قومن سان دنيا جي دڳ تي،
سـما تـُنهنجـي سامـهون وڏي ڊوڙ آهي،
سج لـهي پـر چـنڊ نه اڀري ڇـا ٿا سمجـهو،
باقي تارا جهڙ ٿو جڪڙي ڇـا ٿا سمجـهو،
سيڪ اڳيئي سيم وڪـوڙي ويـو آهـي،
مينهن وسي پيو، ٻوڏ ٿي ٻوڙي، ڇا ٿا سمجهو،
جيڪو ڪائــنات جـو اللھ آ،
سـو بــيحد وڏو بـيــپرواهه آ،
لڇن زلزلن ۾ لکين ساهه – آهون،
مگـر واءَ جي مُنهن ۾ واهـواهه آ،
تــقــدير مڃون، ڪيـر پـو مخيـار آهـي،
ڪو غوث ته ڪـو رنـد گهنگار آهـي،
مظلوم حـسين آهـي، ته ظـالم شـمرو،
ڪنهن سونپيو اداڪار کي ڪردار آهي،
ارادي جو مـعـراج امـڪان آهي،
جيئن عربي ٻوليءَ جو قرآن آهي،
خدا نه ته خدا جو خليفو وڏو پـر،
نگهبان هن جڳ جو انسان آهـي،
کـُٽي ويو تيل، وَٽ ويـئي سُڪي آهي،
رڳو ڦڙڪا هـڻي، ڦـٿڪڻ ڏکـيو آهي،
نه مهينن جي نه هـفتن جي وٿـي آهي،
اڄوڪي ڏيـنهن ۾ جيئـڻ ڏکيـو آهي،
چيـو پائر مها سـاگـر وڏو آهـي مگـر مـون لئه،
هي ٿورو يا گهڻو جيڪو وسي ٿو مينهن سڀڪجهه آ،
چيـو شاعر، زمـانُو اڻ ڪٿيو آهـي، مگـر مون لئه،
هندورو آهي يا کورو، اڄوڪو ڏينهن سڀڪجهه آ،
قطارون لڳائـي ڇڏيـو ڪـوششن جون،
ڪليـدون بـنائي وجهـو قسمتن جون،
ٿڪيون پهريون ناهن، نين جو تياريون،
هشيـاريـون وڌائـي ڇـڏيو هُمتـن جـون،
اوندهه کي خبر آ ته مـان آڙاهه آهيـان،
آڙاهه کـي سڌ آهــي ته دريـا آهـيان،
جمدوت به ناهيان مگر اي قاتل توڏي،
عزريـل ڪـري مـوڪليو اللھ آهيـان،
ڍ
تـنهنجـي هٿ ۾ قهـري ڦـٽـڪا،
مون وَٽ سُهـرا ڪـرڻـا آهـن،
تون جت ڪڙڪين ريهون سڏڪا،
مان جت گـونـجان جهِــــرڻـا آهــن،
خيالـن جـي اکيـن تان کــوپـو لـٿو،
ته منهنجو نئون نئون نور نکري پيو،
نئَون سـج، نئـين سر، نـئونُ سوجهرو،
نــون آسمـانــن تــي اڀـري پـيـو،
هڪ موقعو سونو موقعو هو، وسري ئي نٿو،
هـر لـمحو سهڻـو تحفـو هو، وسـري ئـي نٿو،
اک جو اک کـي سکڻو محض، سلام نه هو،
چپ تـي چپ جو ٺـپو هو، وسري ئي نـٿو،
نـانءُ تنهنجو وٺي شاعري ٿو ڪريان،
نـانءُ تنهنجو اکـر آخـري ٿـو ڪريان،
جيترو وڌ ۾ وڌ ڪير سوچي سگهي،
آءُ تنهنجـي ثـنا ايـتري ٿـو ڪريـان،
مون کي نه زمانو ٿو نڌڻـڪو گهرجي،
قدرت جو قسم آهي ته ڌڻڪو گهرجي،
مان ڪاٿي ٿو ناڪار ڪريان او ناصح،
ڌڻ آهـي ته ڌڻـوال هُجـڻ ڪو گهرجي،
قـربداريءَ جـي تـور ڪيـر ڪري،
هانءَ هاريءَ جي تور ڪير ڪري،
هلڪـڙي دوستـي بـه ٿـيـندي آ،
بردبـاريءَ جـي تـور ڪيـر ڪري،
باغ، وڻ تــوري سگهـــان ٿـو،
گل جـي سُرهـڻ ڪيـئن توريـان،
سون – مڻ تـوري سگهـان ٿـو،
ماسو چمڪڻ ڪيئن توريــان،
شاهه ڀٽائيءَ جهڙي رهبر شاعر جي هن طالب کي،
ڏينهن سڄوئـي ڇـو ته الائـي بي حد سرمد ياد آيو،
غالب، مومن، اصغر، اڪبر، فيض ۽ جالب جي بـدران،
رات سموري حيـرت جهڙو هـر هر امجـد يـاد آيـو،
تعريف تنهنجي مون کان پوري نه ٿي سگهي،
تـوڙي جو پـاڻ تـو بـه چيـو ٿـي، وڌاءُ آ،
استـاد کـي پهاڙ نـه سمجهو، جـي سمجُهو ٿا،
چوٽيءَ تــي بـرف آهـي، انـدر الاءُ آ،
تنـهنجـو پـيار کـٿوريءَ وانگـــر،
بعضـي سـاڙي کــوريءَ ونگــر،
ڪا ته ڪيم پي ڳالهه بخاري،
اڌ ۾ ڇڏيم اڻپــوريءَ وانگــر،
زندگيءَ ڪا هِيرَ ناهي جو گُهلـي، گذُري وڃـي،
زندگيءَ ڪا پاڻي- پکي ناهي اچـي، اڏري وڃـي،
زندگيءَ ڪو فصل ناهي، جو پچـي، لبجُي وڃـي،
زندگيءَ جڳُ جڳُ جوان، جي سِجُ ٿي اڀري وڃي،
فـڪـر ۾ ڊوڙي نـه – کـُٽـڻي آرزو،
گيـت ۾ گـونجـي جڳُـن جي گفتگو،
جستجو ۾ مان مـري ويـندس تـه ڇـا،
زندگيءَ جي پـو به رهندي جستجو،
گنـدگي ۾ زندگي گهـاري وڃـڻ سولـي نه آ،
گهارجي ويندي به، اوجاري وڃُڻ سولـي نه آ،
وير، واري، واءَ تي شاين نِـشان اڪري وڃـي،
وات تـي پـَـر بات بـيهاري وڃـڻ سولـي نه آ،
روز ڇيهون ڇيهون ڇـوري زنـدگـي،
پو به نِـت نِـت نئيـن نڪوري زنـدگـي،
جي گُهسي ايندي ته پو پڇُندي به ڪانه،
جـي رُسـي ويـندي تـه زوري زنــدگي،
بجِنسي بـاهه بـَٺي آهـي، مان چوان نه چوان،
حياتي پوءِ به مِٺي آهـي، مان چوان نه چوان،
ڪري پئي اڳ ماتم، تڪي پئي عيد اڳيان،
بخاريءَ زنـدگي هـي آهـي، مان چوان نه چوان،
کنيون سِر اچان تريءَ تي تعمير زندگيءَ لئه،
دستور هي پـڪو آ، مضبـوط عاشقيءَ لئه،
توکي شوق آهي خوشبو ڀلي ورڇ رات راڻي،
مون تي فرض آ ٻرڻ جو سڄي عُمر روشني لئه،
زندگي اهـڙيءَ طـرح گـذري وئـي،
ڪئي چڱايون، ڪي مَٺايون ٿي ويون –
ڳـالهه منهنجي ميـڙ ۾ نڪري وئـي،
ٽيهه نيڪيون، ٽي گلائون ٿي ويون –
زنـدگي، هاريءَ چيـو ٻوٽو ته هو،
موت جهولي، لوُهه جو جهوٽو ته هو،
زنـدگي، مالهيءَ چـيو، موتيـو کـڙيـو،
موت، رهـزن هٿ جـو انڀـوٽو ته هو،
ٿَـڪا نيڻ ڪاٿـي، نهاريـان ٿو پيو،
سُتي سوچ ناهـي، سنـَڀاريـان ٿو پيو،
وڻي سونهن کي سِڪ جو پڇتاءُ ٿو،
تڏهن توبه توبه تـواريـان ٿـو پيـو،
آئـي رات انــڌاري تـَر تـي،
ماٿــر مــچ مچـايـا دَر دَر،
ڪارو اڀ اوُڳاڇي ڪارنهن،
تـاڙا ڦـاڙي گهوري گهر گهر،
وَڏ ڦـُڙو ٿـي بـاهه وســي جـي،
اگــني بنـــجي آب ٻـري پـو،
ڇولـي ڇولـي شعلـو ٿئـي جـي،
ڪرڙي ڪرڙي ڪيئن ڪري پو،
سمي صحـرا، سمي دريـا اسيــن آهيــون،
ڪڏهن ترسيا، ڪڏهن ڊوڙيا اسين آهيون –
اٿــن اوٿــر، گجــن گاجـُون، وُهـن واهُــڙ –
تڏهن سمجهو ته ڪجهه تڙپيا اسين آهيون،
ليليٰ سان ڪيئي پيار او مجنون ڇا ٿيو،
اکـرن سان رکـڻ چـاهه وڏي مشڪل آ،
مُردن ۾ وڌئـي ساهه او عيسيٰ ڇا ٿـيو،
لفظـن ۾ وِجهـڻ ساهُه وڏي مشڪل آ،
دل پنهنجي ڪڍي پيش ڪري ڪين سگهيس،
لک شڪر به – ٽـي شـعر ته ڳائـي ٿـو سگهان،
جـا ذهـن ۾ تصويـر ڇِڪي ڪين سگهيس،
بس چـند لڪيرون ئـي ته پـائي سگهـان،
مـرغوب تخَلـص جـو لـڀڻ آسان آهه،
پـر شاعـر محبوب ٿـيڻ مشڪل آهه،
اخـبار ۽ ڪتابــن ۾ اچـڻ آسان آهه،
پر قوم جي سيني ۾ رهن مشڪل آهه،
تسلـيم تـه هٿ تــوکي لڳـي ويـا هيــرا،
ٺيڪ آهي ته مون جهول ۾ ميڙيون ڪوڏيون –
اونـدهه ٿـي ٿئــي، ڀَــڄُ تـه ٿـيون مـنـزل ڀيـڙا،
”تـون روز يـا مان روز“ جـا هيـرا ڇـو ڏيـون،
ڪيئن سال خزان جنهن کي اجُاڙيو آهي،
ڇا نغما چـوي اهـڙي چمن جــو شـاعر،
هيـڻن کـي جـتـي ڏاڍ لتـاڙيـو آهــي،
ڇا شـعر چـوي اهـڙي وطـن جـو شاعـر،
بـهار آهه، ضروري آهه، رُت حسين آهـي،
تڏهن به تيـز هـوا، ڌُوڙ – گڏ گهلي ٿي پئي،
اسُان جي ڀاڳ کي جيڪا ملي زمين آهي،
اتـي بـهار خـزان سـان ملـي جلُـي ٿـي پئـي،
خزان به پنهنجي وطن جي بهار ٿا ڀانيون،
بهار پنهنجي وطن جي مٺي ته ڇا چئجي،
جُـتي اکـين ۾ چُـڀن خار، هارَ ٿـا ڀِانـيون،
اتـي گلاب ۽ موتيو کـلي ته ڇـا چـئجي،
”ڪت ڪت“ جي ڪري ته گد گد ئي ٿيو،
”چُهنڊي، جـي هڻي ڪيـر تـه ايذاءُ ايندو،
”مُرڪن“ کي ڏسـي پـاڻ مورڪي ئي ڏبـو،
”ڪيهُن“ کـي ٻُـڌي نيٺ نه ڪهڪاءُ ايندو،
اوقــات ۽ حـالات اوهيـن روڪيـو ٿـا،
پر بـند ڪندو راهه ته ٿيلهو ڏيندس،
رفتار جي سُستي تي اوهين ٽوڪيو ٿا،
مـنزل جي وڃـي نـيٺ ڀـيڙو ڏيـندس،
مظلومـنُ جـي آهُـن کـي تـه ٽـاريـو ٿـا پــر،
طوفان اٿن جيڪي اهي ڪٽ رُڪجــن،
انـسان جـي جذبـن کـي ڌڪاريـو ٿـا پـر،
ٿيلهن سان ڪٿي سمنڊ جون موجون موٽن،
استـاد، ڇڏي ڏينس، پـراڻـو ساڳـيو،
منـصور ۽ مُلا جـو هـي قصو آهـي،
انسان جو انسان سان آهـي جهيڙو،
مان ڪيئن ڇڏيا منهنجو به حصو آهي،
ڪوڙ ڀَڄـندڙ آ، هَٽي ڀَڄـندو ضـرور،
هـن کيُ روڪي روڪبو ڪيتر ڀلا،
سـچ کـٽـندڙ آ، کـُٽي وٺـندو ضـروري،
هـن کـي ٽـوڪي ٽـوڪبـو ڪيـتر ڀـلا،
مان ٻيـن وانگـر اکـيون ٻوٽـي سـمهان،
رات جـي تارن کـي تــڙپـائينـدو ڪير،
مان به جـي مـدهوش ٿـي ليٽـي پـوان،
پــرِهه جا پـيغام پهــچـائـيندو ڪيـر،
رات کي پـنهنجي اونـدهه جـو نـشـو،
ڏينهن پـنهنجي ڪار کي پـيو آ لڳو،
رات جـي تـارن جـي پويـان لـٺ کنيو،
ڏينهن جو تـارو اچـي ٿـو پـيو ڀـڳو،
ڇـا به هو ليڪن لنگهي ”ماضي“ ويـو،
”حال“ کي مُنهن تي پگهر سهڪي پيو،
دوست، مستـقبـل“ ڏي ٿـورو اک کڻو،
مُرڪ مُنهن تي ۽ سڄـو ٻَهـڪي پـيو،
اسان کي فلسفو سائين، خوشي غم جو نه سمجهايو،
کـلڻ آيـو تـه کلنداسين، روئـڻ آيـو تـه روئـينـداسيـن،
حـيات ۽ موت جـي ڇيڙي مسئلن کـي نه ڊيڄـاريو،
حياتي آ ته جيئنداسين، جي موت آيـو ته مرنداسين،
ستارن جي چمڪ جنهـن جي جگر کي ڪيـئن گرمائـي،
اها بـي حس نيـلي آسـمان جـي ڇـت نه آهيـان مـان،
گلن جو رنگ ويو جنهن جي نظـر ۽ خـون نه تـڙپـائـي،
اها ڪنهن باغ ۾ بيٺل سِرن جي ڀت نه آهيان مان،
اڇا، ڪاـرا، برهـمڻ، ڀـيل، هـي ۾ هُو الڳ ليـڪن،
اکين تـوڙي چپـن تـن جـي ۾ ساڳـيون قـدرتون آهن،
جهنـم آهه، تـن جـو هڪـڙو هڪـڙو لـڙڪ جي روئـن،
جي مرڪن ٿا ته هڪ هڪ مُرڪ ڏهه جنتون آهن،
نه جي ڪو حق وٺندو ۽ نه جي ڪنهن حال بدلايو،
ته ان ۾ ملڪ ۽ ماحول جو ڪو ڏوهه ڀي ناهي،
ڪڏهن سج آيـو آ سنڀري، جو ان کـي رات موٽـايو،
هو پنهنجـي وقت تـي ايـندو تـه ان ۾ رات جو ڇاهـي،
پنهنجي وڌ ۾ وڌ سٺـي ماحول لاءِ،
ڪوششون ۽ تـجربا هر هر ڪـبا،
الـوداع، هـر شب گـذشته الـوداع،
مـرحبا، هـر صبح روشـن مـرحـبا،
هڪ زمين، هڪ آسمان، هڪ گهر هجي،
هڪ آمـڙ، هڪ پـيءَ، هڪڙو ئـي خـدا،
”لـٺ هـنئـي پـاڻـي نه پـاڻـيءَ کـان ڇِڄــي،“
ڇـــو ٿئـي انـسان، انـسان کـــان جــدا،
نـيڪ نـاهي وقـت جـا عـالم پـناهه،
ڪنهن به پـوري قوم تي ڌاڙو هڻڻ،
ڏسُ، نه ٿـي تاريـخ بخشي هي گناهه،
کوهه تان ”هڪ ٻانهن“ ٻُوساٽي کڻڻ،
زور جـو زنجيـر ٻانـُهن ۾ ٻُـجهـي،
زور جي ميندي ڪڏهن ناهي لَڳي،
ڪوٽ ناهـي جـو ڊٺـو ٻـيهر ٺـهي،
بـادشاهو، ڪٿ ٺهـي ٿي دل لڳـي،
بـند ڪـوٺي ۾ غلامي آ لڪي،
در تـي آزادي هڻـي بيٺـي تـَريـون،
”يا ته نڪري پيش پئو پاڻهئي اچي،
يـا ته پڇـڻا پــوندا دروازا، دريــون،“
ظـلم ڏس دوڏا پـٽيـو ويٺـو تـَڪي،
عدل پائي پيو وِٿين مان جهاتڙيون –
ظلم پيو نشي ۾ ڇا جو ڇا بڪي،
عدل ويٺو ٿو لـَنوي ڪي لاتڙيون –
ڪيتريـن معصوم مرڪن جـي اپيل،
ساري دنيا کي سڏي سرگس ڪڍان،
ڪيـترن مظلـوم لـڙڪن جـي اپـيل،
پـوري عالـم کي وٺـي ماتم ڪيان،
ڪيتـرن ڪمزور هٿن جي شڪست،
ڏاڍ کـي چـٿڙيـو ڪـري ڦـاڙي ڇڏيـان،
ڪيترن شهروز چَـنبن جي گــرفـت،
ظـلم کـي ذرڙيون ڪري ساڙي ڇڏيان،
ڏينهن جو ٿئي ته ڇـا سڏيو ان کــي،
رات کــي ڏينهن ٿــا سڏيو ويــٺا،
مينهن شايـد اوهان ڏٺــا ناهـن،
ماڪ مينهن ٿــا سڏيو ويٺـا،
کــوٽ آ عقل جـي خزانـي ۾،
”نوٽ“ کـي نيــنهن ٿـا سڏايون ويٺـا،
قرب جي وصف ٿا ڪريون ”ڪانئر“
زور کـي شينهــن ٿــا سڏايــون ويٺــا،
گوڙ، گهمسان، لـُڙ نه جهُڙ جهاٽيون،
بعضي طوفان ائين به ايــنَدو آ،
ذات يـا بات ڏي نه ڏسندو آهه،
ڏات ڏاتــر ائــين به ايـــنَدو آ،
ريءَ دوا، ريءَ علاج، ريءَ پــرهيز،
درد دل جو ائين به ويــندو آهه،
جــا نه ٿيڻــي اها ٿئي استـاد،
زندگيءَ ۾ ائـــين به ٿـــيندو آهه،
ڪيــر روئــي بـُـتن اڳــيـان بيهـَـــي،
ڪنهن کـي اکيـون هـجن ڀـلا ڪوڙيون،
ڪير ڪوڪون ڪري کڻي ڪيڏيون،
ڇــو ٻُــڌن هــي ڀـلا ڀِتيــون ٻُــوڙيــون،
آسمان دُور ۽ زميــن ٽــامون،
پير پنهنجا ڏسيو ڪٿي کوڙيون،
ڪا ته پنهنجي هٿان پئي آهــي،
جنهن جي استاد ٿــا سزا لوڙيــو،
ڪپڙي جو جهُنڊ ۽ عنيڪ پائي،
طوفان کي ان طرح هٽائڻ ۾ ڇـا،
دروازا ڪري بند ۽ اکيون ٻــوٽي،
پـــرڀات کي اڌ رات بنــائڻ ۾ ڇـا،
اسان جـو احتجاج آهي انهن وٽ،
نه مردهه دل، مگـر زنده دلن وٽ،
اچو سڀ مُنهه ڏسو انسانيت جو،
دمِ انـسانـيت آهــي چپـن وٽ،
لکين ماڻهو مَرن پئسي جي هوٽي،
ڪروڙين خرچجن ڊالـر بــمن تـي،
ٿئـي ٿـي اک لڄـي انسانيت جـي،
اسان جي غير انساني ڪمن تي،