پنهنجي پاران
تاريخ هن ناول جو پَس منظر آهي. جڏهن ته پيش منظر خيالي ڪردار آهن. اهڙا ڪردار جيڪي تاريخ اندر گذريل خاص وقت جو الميو پيش ڪن ٿا. ”اڻويهه عورتون“ ناول لڳ ڀڳ تيرهن سوَ سال پراڻي تاريخي واقعي اندر پيش ايندڙ خيالي خاڪو آهي.
تاريخ جا هيرو ڏاڍا متضاد هوندا آهن. خدا ۽ شيطان ۾ سمجھ جو فرق آهي. ڏاڍو ڏکيو آهي. شهيدن جي شناخت ڪرڻ ۽ حق جو تغاوت ڪرڻ. ڪن جي نظر ۾ ڏاهر هيرو آهي، ڪن جي نظر ۾ ظالم. سنڌ جي وڏي محقق نبي بخش بلوچ ”چچ نامي“ جي ڇنڊ ڇاڻ ۾ هن کي ڪافر ملعون ڪوٺيو آهي، پر منهنجي نظر ۾ ڏاهر سنڌ ملڪ جو اهو بادشاهه هيو، جنهن ڌارين سان جنگ جوٽي. پوءِ اها جنگ سنڌي عوام لاءِ هئي يا پنهنجي شهنشاهيت کي تحفظ ڏيڻ لاءِ؟
هڪ ليکڪ جي حيثيت ۾ مان ڌر نه آهيان. ڪنهنجو حامي يا ننديندڙ نه آهيان، پر هڪ سوچيندڙ جي حيثيت ۾ مان وٽ تاريخ جو پنهنجو تت آهي. ڇند ۽ شڪل آهي. منهنجي پيار جو محور منهنجو ملڪ سنڌ آهي. منهنجيون همدرديون سنڌ سان آهن نه ڪي راجائن ۽ سپاهه سالارن سان. ناول ۾ مان ڪنهنجي پٺ ڀرائي نه ڪئي آهي. ڪردار آزاد آهن، انهن تي ڪا پابندي مڙهيل نه آهي. مون ڏاهر کي يا ڏاهر جي سپاهين کي بهادرن جيان گھوڙن تي ابتا سبتا ٽپا کائيندي نه ڏيکاريو آهي. مان ڪٿي به ڪردارن جي ڪيفيت سان جذباتي نه ٿيو اهيان. نه تاريخ لکڻ جي ڪوشش ڪئي آهيان، نه ڪو تاريخ جو سچو واقعو بيان ڪيو آهي. هڪ پيار جي ڪهاڻيءَ پويان ان وقت جي سنڌ کي پنهنجين نظرن سان ڏٺو آهي. سنڌ ملڪ ڪيئن هُيو؟ انهن جي پرڳڻن ۽ خطن جا نالا، ماڻهن جا نالا، انهن جون رهڻيون ڪرڻيون، اٿڻيون ويهڻيون، معاشي ۽ جاگرفيائي حالتون ڪيئن هيون؟
منهنجي ناول جو هيرو ”ڪهيداس“ آهي. جيڪو نه سياستدان آهي نه حڪمران، نه فوجي آهي، نه سپهه سالار، نه هندو، نه عرب، نه ڏاهر يا جيسينا جو حامي، نه عربن جو دشمن. اهو هڪ عام رواجي ڪردار آهي، جنهن جي جدوجهد جو مقصد پنهنجي وڇڙي ويل محبوبا ”هارانسي“ آهي. اهو عام رواجي ڪردار سنڌ جو عقلمند، وفادار ۽ پرامن شهري آهي، جيڪو پنهنجي ڏاهپ سان هڪ مسئلي جو حل ڳولهي قيد ٿيل محبوبا کي حاصل ڪري ٿو.
سنڌ ۾ عربن جي ڪاهه وقت تاريخي مواد گهٽ ميسر آهي. ناول کي تڪميل تائين پهچائڻ لاءِ مونکي هڪ تصوراتي دنيا قائم ڪرڻي پئي. منهنجي تصوراتي دنيا پڪ سان ان وقت جي حالتن سان مشابهه هوندي. اها لڳ ڀڳ ائين ئي هوندي جيئن مان سوچي آهيان. پر چئي نه ٿو سگهان سمورو فيصلو پڙهندڙن تي ڇڏيان ٿو. پڙهي محسوس ڪندا. ڇا مان غلط ته نه آهيان؟
جيئي سنڌي ٻولي
جيئن سنڌي ٻوليءَ جا پڙهندڙ
رسول ميمڻ
ڪراچي