سنڌ جي ڪوهستان ۾ موجوده سماجي جوڙجڪ
هن وقت ڪوهستان جي وادين ۾ رهندڙ ماڻهن جي رهائش کي ڏسبو ته، سنڌ جي ڪوهستان جا سمورا قبيلا سنڌ جا سماٽ قبيلا آهن . وري ٻي خاص ڳالهه اها آهي ،ته اهي قبيلا وري گهڻو ڪري برفت قبيلي جي مختلف نُکن ، ۽ ذاتين جي صورت سان لاڳاپيل آهن . حقيقت ۾ ڪوهستان جا قبيلا اصل ۾ ذاتيون آهن . برفتن کانسواءِ ٻين قبيلن واريون ذاتيون سنڌ جي ڪوهستان ۾ جي آهن، ته به گهٽ آهن ، بلوچ قبيلا تمام گهٽ ۽ ڪن ٿورڙين جڳهين تي آهن ، ۽ وري انهن جا ڪوهستان ۾ ڌارڌار والاريل علائقا آهن . انهي ڪري ڪوهستان جي ماڻهن ۾ ڌار ڌار قبائلي ريتن ، رسمن ، لباسن ، روايتن ، ٻولين ، ۽ ٻين قبائلي ڳالهين جا ٽڪراءَ بلڪل ناهن ، جنهنڪري به ميٺ محبت مضبوطي سان قائم آهي . گهڻو ڪري هر ٻن جبلن جي وچ واري واديءَ ۾ هڪ الڳ قبيلو رهي ٿو. جنهن کي قبيلي جي بجاءِ ذات سمجهڻ صحيح ٿيندو . انهيءَ سموري واديءَ جا وسيلا انهيءَ قبيلي (ذات ) جي ماڻهن جي گڏيل ملڪيت آهن. پوري قبيلي( ذات ) جي راڄوڻي انتظام هلائڻ لاءِ انهن قبيلن ( ذاتين ) جا چڱا مڙس آهن. پورو قبيلو انهن چڱن مڙسن جي فيصلن جو احترام ڪري ٿو. قبيلن جا چڱا مڙس وري پنهنجي راڄ جي ماڻهن جي وڏي عزت ڪن ٿا. سندن سمورن ڏُکن، ۽ سُکن ۾ سندن پَرگهور لهن ٿا. آئي ويل سندن مدد ۽ ماڻهن جي ڪمن ڪارين ۽ پريشانين کي پنهنجي پريشاني سمجهي دور ڪن ٿا. ڪو به چڱو مڙس پنهنجي من ماني نه ٿو ڪري، اهوئي سبب آهي، جو ڪوهستاني قبيلن ۾ ميٺ، محبت ۽ ٻڌيءَ جو عنصر نهايت سَگهارو آهي. ڪوهستاني قبيلن جي وچ ۾ جيڪڏهن ڪو ننڍو قبيلو به رهندڙ آهي ته، اهو به پاڻ تي وڏي قبيلي جا راڄوڻي قاعدا ۽ قانون لاڳو ڪري ٿو. انهيءَ ڪري ماڻهن جا ٽَڪراءَ نه هُئڻ جي برابر ٿين ٿا. اهڙيءَ ريت ڪوهستان جي هر هڪ واديءَ ۾ هڪ قبائلي ننڍڙي عوامي جمهوري حڪومت قائم آهي. اهڙو نظام سنڌ جي ڪوهستان جي سمورين وادين ۾ رهندڙ قبيلن ۾ لڳ ڀڳ هڪ جهڙو آهي. اُنهيءَ ڪري وري سنڌ جي ڪوهستاني قبيلن جي چڱن مڙسن جي وچ ۾ هڪ سَگهارو راڄوڻي اتحاد به قائم آهي. سمورا قبائلي چڱامڙس هڪٻئي جو احترام ۽ عزت ڪن ٿا. منجهن ڪي به ٽڪراءَ موجود ناهن. جنهن جو اَثر وري ڪوهستان جي قبيلن جي عام ماڻهن تي پوي ٿو. نتيجي ۾ پورو ڪوهستان هڪ گڏيل راڄوڻي جمهوري نظام جي رَسيءَ ۾ مضبوطيءَ سان ٻڌل آهي. ڪوهستان ۾ ڪنهن ڏاڍمڙسي، من ماني، ۽ پرائي مال کي تَڪڻَ جو ڪو به رُجحان موجود ناهي. انهيءَ ڪري ڪوهستان ۾ سماجي ڏوهن جو تصور ئي ناهي. ڪوهستاني قبيلن ۾ انتها درجي تائين قبيلي پرستي ( ذات پرستي ) آهي، انهيءَ ڪري قبيلي جو هر ماڻهو پنهنجي قبيلي ( ذات ) جي نَنگ ۽ ناموس جي ساکَ رکندڙ هوندو آهي. جنهن ڪري ڪو به ماڻهو ڪو اهڙو ڪم ڪرڻ لاءِ تيار نه هوندو آهي، جيڪو ڪم سندس قبيلي يا ذات جي ناموسَ کي داغدار ڪري. انهيءَ سوچ سبب ئي ڪوهستان ۾ سمورا انساني اعليٰ قدر نهايت سَگهارا آهن. هزارين سالن جي اڳ واري. قديم سنڌ جي سماجي نظام جو هو بهو عڪس اڃان تائين ڪوهستان ۾ موجود آهي، جيڪو سنڌ جي قديم سماج جي عنصرن ۽ سماجي قدرن تي جامع تحقيق ڪرڻ لاءِ مورخن کي سڏي رهيو آهي.