پارس هٿ
ڪوهستان ۾ پري پري تائين ڪنهن به ساهواري جو نانءُ نشان نه هيو، سواءِ هن هڪ قبيلي جي جيڪو پڻ لڏڻ لاءِ سوچي رهيو هيو، ٻيا سڀ ڪوهستاني آهستي آهستي ٿي اٿي ويا هيا ۽ هي اڃان ٿوري آس لڳائي ٽيڏيءَ اک سان آڪاس ڏي نهاري رهيا هيا، ڏاتوءَ جو خاندان به ان قبيلي مان هڪ هيو، هو پنهنجي ٻارن جي پٺيءَ لڳل پيٽن ۽ پياس کان بي آواز نڙين کي سهي نه سگهيو، هن پڪو پهه ڪيو ته هوڪٿان نه ڪٿان پنهنجي ٻارن لاءِ ماني ۽ پاڻيءَ چڪو ضرور هٿ ڪري ايندو، اهو سوچي هو ڏور نيري آڪاش هيٺان گم ٿي ويو، ماڻهن جون هن ۾ گهڻيون اميدون هيون، ڇو جو هو قبيلي وارن جو روحاني پيشوا هيو ۽ هنن کي پڪ هئي ته خدا ڏاتوءَ کي خالي هٿين نه موٽائيندو ۽ اڄ ڏاتو ٻن ڏينهن کان ڪوهستان جي پهاڙي لاهين چاڙهين جي وچ ۾ ڀٽڪي رهيو هيو، هن پنهنجا ٻئي هٿ بلند ڪري خدا کان پنهنجي ڪيل گناهن جي معافي ورتي، هن جي ڏمر کي ٿڌو ڪرڻ لاءِ ڳوڙهن جو نذرانو پيش ڪيو، پر ڪجهه نه وريو، ساڳي پياس، ساڳيا آدم خور جي ڏندن جهڙا پهاڙ، نظر جي حد تائين گرم ڪوهستاني هوائن جا وچوڙا، دل کي ڏڪائيندڙ پهاڙن جي دامن سان گسي پيدا ٿيندڙ هوائن جا گهوگهٽ، ڏاتو تيز فضا ۾ ڦڙ ڦڙائيندڙ پنهنجي اڇي چادر جي پاند کي ڳچيءَ ۾ ويڙهي سيڙهي قابو ڪيو ۽ هن چچيون اکيون ڪري، ڪنهن بيواهه جي جسم جيان سڪتي ۾ بيٺل خاموش پهاڙن کي ڏٺو. ڪوهستاني هوائن جي تيزيءَ ڪري هن جي مٿي ۽ ڏاڙهيءَ جا ڊگها وار هيڏي هوڏي بک کان ڦٿڪندڙ ٻار جي جسم جيان لرزي رهيا هيا، ڏاتو کي خبر هئي ته اهو سڀ ڪجهه هن جي گناهن جو سلو آهي، جنهن جي رد عمل ۾ خدا جو ڏمر نازل ٿيو، ڏاتوءَ کي ڪوهستاني زندگيءَ سان پيار هيو، هو نه پيو چاهي ته ڪو هنن بلند پهاڙين کان ڏور زندگيءَ جي هڪ گهڙي به گهارجي ۽ اهو ئي سبب هيو، جو اڄ هن جا هٿ خدا آڏو بُلند هيا، هن جي چپن تي آرزيون نيزاريون هيون ۽ هنجي اکين ۾ ڪوهستاني گرم هوائن جي اڃ اجهائڻ لاءِ ڳوڙها ڀريل هيا، ڏاتوءَ کي پڪ هئي ته هن جو خدا هڪ نه هڪ ڏينهن هن جون دعائون ضرور قبول ڪندو، هڪ نه هڪ ڏينهن آسمان مان ڪرندڙ پاڻي هنن بلند پهاڙن تان ريلا ڪري ضرور وهندو، هي ڪوهستان بادل جي بوندن سان ضرور وهجندو ۽ هن تصور ئي تصور ۾ برساتي گجگوڙ ٻڌا، اوندهه ۾ وڄ جا چمڪاٽ ۽ ان چمڪي جي روشنيءَ ۾ هن ڪروڙين برساتي چمڪندڙ بوندون ڏٺيون، جيڪي ڦڙڦڙ ڪري بلند پهاڙن جي چوٽين تي ڪري، ريلا ڪري ندين جي صورت ۾ وهي رهيون هيون، انهن ڏاتوءَ جي من ۾ عجيب هلچل مچائي ڇڏي.” ائين ضرور ٿيندو... پاڻي ڌرتيءَ جي پياس ضرور اجهائيندو “ ۽ اهو سوچي هنجي چپن تي گهري مرڪ ڊوڙي وئي، پر ڏاتوءَ جون سڀ دعائون، آشائون ۽ تصور هنجي دعائن جيان کوکلا هيا، خدا تي هن جي آهُن جو ڪو به اثر نه ٿيو، پر ڏاتوءَ به خدا کي نه بخشيو، هو هڪ بلند پهاڙ جي چوٽيءَ تي چڙهي پنهنجا ٻئي هٿ بلند ڪري گوڏا کوڙي ويهي رهيو، ڏاتوءَ خدا سان ضد ڪيو، هو پنهنجي وجود کي قدرت جي ترازيءَ ۾ پاڻيءَ جي ڪجهه ڦڙن جي عيوض تورڻ لاءِ تيار ٿي ويو، يا منهنجي لاش ۾ڳجهن جون چهنبون هونديون يا تنهنجي وسايل بادلن جي پاڻيءَ سان ڪوهستان ۾ نديون وهنديون، هن خدا کي پنهنجي فيصلي کان آگاهه ڪري ڇڏي، هنجي اندر ۾ ڀرجي آيل جوش کان هنجي نڪ جي آس پاس منهن جي چمڙي ڏڪي رهي هئي، هن جون ٻئي اکيون زور سان بند هيون، هٿ عرش ڏانهن بلند هيا، اوچتو پري کان اڇن بادلن جون چوٽيون ظاهر ٿيون جيڪي ٻرندڙ جبل جي دونهي جيان اڳتي وڌي آسمان تي قبضو ڪرڻ لڳيون، ڏاتوءَ اکيون کولي آڪاش ڏي نهاريو، هن جي من جي هڪ ڪنڊ ۾ خوشيءَ ڪَر کنيو، پر هن ڄاڻي واڻي ان کي دٻائي ڇڏيو، متان ان ڀرپور خوشيءَ جي اظهار جو منهنجي دعائن تي نه اثر پوي ۽ هڪ دفعو وري هو اکيون بند ڪري دعا گهرندو رهيو، آهستي آهستي خوشي هنجي جوش مٿان غالب پئجي وئي هن جي دل چاهيو ته هو اکيون کولي خوب ٽهڪ ڏيئي کلي ۽ انهن بادلن کي ڏسي دل وندرائي جن ۾ هنجي اڃ کان مرندڙ قوم جو روح سمايل هيو، ڏاتوءَ جي رڳ رڳ ۾ ڄڻ شراب سمائجي ويو، هن جي اندر ۾ ڄڻ برف جو ٿڌو طوفان گهلڻ لڳو، جنهن کان هن جو اندر ڦاٽو ٿي، ڏاتوءَ خوشيءَ سان پنهنجون ٻئي اکيون کولي ڇڏيون، پر هن جي اڳيان ڪجهه نه هيو، ڪجهه گهڙيون پهريون وڌندڙ اڇا اڇا کير جهڙا ڪڪر هوا تي ٽٽي هيڏي هوڏي پکڙجي ختم ٿي چڪا هيا، ڏاتوءَ جي حالت ان ماءُ جهڙي ٿي وئي جنهن جو ٻار تازو تازو هن جي سامهون ڪنهن ڦاٽندڙ جبل جي وڏي ٽڪر هيٺان جهڙو دفنائجي ويو هجي، هن جو هر خيال ريزا ريزا ٿي هن جي اميد مٿان ڪريو، هن جون سڀ خوش فهميون دٻجي ختم ٿي ويون، خدا مان ٿوري دير لاءِ هن جو اعتماد کڄي ويو، هن خدا کي حد درجي جو ڪنجوس تصور ڪيو نااميديءَ هن جي مقصد کي ايڏو نه ايذايو جو هو خودڪشيءَ تي راضي ٿي ويو ، هن جي دل چاهيو ته هو هن پهاڙ تان ٽپو کائي سورن کان نجات حاصل ڪري، پر هنجي قوم جيڪا اميد جو جذبو کڻي هن جي انتظار ۾ بيٺي هوندي، ان جو ڇا ٿيندو ؟ ۽ اهو سوچي ڏاتو ڍاڍيون ڪري روئي پيو، “ڇا ڪريان، مان پنهنجي مقصد کي ڪهڙي نموني عملي جامو پهرايان، تنهنجو در ڇڏي ڪنهن جي چائٺ تي سر نوايان؟”
ڪوهستان جي خاموش واديءَ ۾ ڏاتوءَ جي روئڻ جو آواز ڦهلجي اس ۾ سڙندڙ پهاڙن جي دل ڪمزور ڪرڻ لڳو، نوجوان پٽن جي طعنن کان منهن موڙي پوڙهي پيءُ جي ريزا ريزا ٿيل دل جيان خاموش پهاڙ ڏاتوءَ سان گڏ ڄڻ پاڻ به سڏڪا ڀرڻ لڳا، پر خدا کي ڪو رحم نه آيو، ڪيترا ڏينهن گذري ويا ڏانو خدا کي ٻاڏائي ٻاڏائي ٿڪجي پيو، پر روز قدرت جو هن سان ساڳيو مذاق، اڇا بادل منڍي ڪڍي هن جي ڇڳل دل تي ٽهڪ ڏئي وري لڪي پوندا هيا، ڏاتو بلڪل نا اميد ٿي ويو، هن پنهنجي قوم کي پنهنجي قسمت تي ڇڏي ڏنو، دنيا ۾ هن کي بيزاري محسوس ٿيڻ لڳي، هر ڪا شيءِ هن کي اوپري محسوس ٿي، هو هر شيءِ مان تنگ ٿي ويو، هو پاڻيءَ لاءِ ايترو ته رنو هيو جو هو جيڪڏهن پنهنجا ڳوڙها جمع ڪري ڪنهن معصوم ٻار جي وات ۾ وجهي ها ته هوند هو ٽهڪ ڏيئي ماءُ جي سيني مان چمبڙي، بس اهي ئي اکر چوي ها ته ”امان مونکي ٻيو ڪجهه نه گهرجي، منهنجي اڃ ختم ٿي وئي“.
گهڻن ڏينهن جي پياس کان هاڻي ڏاتوءَ جي نڙيءَ ۾ اها طاقت به نه رهي هو وڏي آواز سان پاڻيءَ لاءِ پڪاري سگهي، هو پنهنجا ٻئي چپ الڳ ڪري ڪجهه چوڻ پيو چاهي، پر آواز بدران هن جي زبان خشڪ تارونءَ سان ٿي لڳي، ڏاتوءَ سوچيو! ڇا هيءَ ئي آهي زندگي جنهن لاءِ انسان کي خلقيو ويو؟ ڇا هيءَ ئي آهي دنيا؟ قدرت جي محتاج دنيا، جو هن کي پاڻيءَ چڪو به خدا کان ٿو گهرڻو پوي، آخرڪار انسان جي ٻانهن ۾ ايتري طاقت ڇو نه آهي؟ جنهن سان هو فطرت جي منهن تي لپاٽ هڻي پنهنجا حق ڦري وٺي، جيڪر انسان هر ڪنهن اڳيان جهڪي وٺڻ کان ڳاٽ اوچو ڪري وٺي ها، انسان قدرت جو محتاج نه هجي ها، قدرت جو ڪوئي وجود نه هجي ها.” ڏاتو پنهنجي ذهن ۾ باغي خيالن کي جنم ڏيندو رهيو، هن پاڻ کي ڪنهن ٻئي جي هٿن ۾ محسوسو ڪيو حالانڪه هن جون ٻانهون ۽ جسم هر ڪنهن ڏوريءَ کان آزاد هيا، پر تڏهن به هن پاڻ کي ان اڏرندڙ لغڙيءَ جيان ٿي محسوس ڪيو جنهن جي ڏور نچائڻ واري جي هٿ ۾ هوندي آهي، هو پاڻ کي هر دور ۾ ڪمزور نظر آيو، پر اڄ هن جي ذهن ۾ باغي خيال ڪَرَ کڻي بيهي رهيا هيا، پوءِ اهو سڀ ڪجهه گذريل ڏينهن جي افراتفريءَ جو رد عمل هيو يا خدا کي ڌمڪائڻ جو هڪ طريقو، جيئن خدا هن جا رخ ڏسي ڪجهه رحم ڪري، بادل آڻي، مينهن وسائي، اوچتو ڏاتوءَ کي ائين محسوس ٿيو جيئن سج اڳيان ڪو ديوءُ اچي ويو هجي، اونهاري جي اس ۾ سڙندر پهاڙن تي جنت جهڙو ٿڌو عڪس ڇائنجي ويو هن ڪنڌ کڻي مٿي نهاريو، ڪڪر تيزيءَ سان سڄي آسمان کي ويڙهي رهيا هيا، ڏاتوءَ پهريائين ان کي قدرت جو مذاق سمجهيو ۽ هن جي دل ۾ ڪا به خوشي نه جاڳي پر هن کي رکي رکي پڪ ٿي وئي ته برسات ضرور پوندي هڪ دفعو وري خوشيءَ اچي هن جي من ۾ واسو ڪيو، خدا جي لاءِ سوچيل باغي خيال هن جي خوشيءَ جي طرفان سان اڏامي ويا، ڏاتوءَ هٿ بلند ڪري خدا کان پنهنجي گمراهيءَ جي معافي ورتي، بادل آهستي آهستي سڄي آسمان ۾ پکڙجي ويا، هر طرف بهار جي شام جهڙو منظر ڪرُ کڻي بيهي رهيو، ناسي پهاڙ جن تي پهريون اس جو عزرائيل سوار هيو، هاڻي ڄڻ انهن ۾ روح جي گردش شروع ٿي وئي، ڏاتوءَ جي اڳيان پنهنجي قوم جا مرڪندڙ مُک ڦري ويا، ننڍا ننڍا معصوم ٻار نظر آيا، جيڪي برسات جي بوندن ۾ پنهنجا سڙيل سڪل اگهاڙا ڍانچا ڪڍي وهنجي رهيا هيا، خوشيءَ مان ٽپا ڏيئي کيڏي رهيا هيا.” ڄاڻ مينهن وسيو، ڄاڻ مينهن وسيو، خدا تنهنجا لک شڪرانا، خدا تون عظيم آهن.” وادين مان ڄڻ آواز اچڻ لڳا، ڪارا رُمُ آسمان مان مينهن وسائڻ لاءِ بلڪل تيار ٿي بيهي رهيا.
دنيا جي هر شيءِ ڄڻ ساهه روڪي ان گهڙيءَ جو انتظار ڪرڻ لڳي، جڏهن مينهن جي پهرين بوند پوندي ۽ هر ڪا شيءِ وڏو واڪو ڏيئي جاڳي پوندي، هر انگ ۾ مستي سمائجي ويندي ۽ پوءِ لڳاتار بوندون وسڻ شروع ٿي وينديون، ڇڻ ڇڻ ٿي ويندي، چلهه مٿان لاٿل تئي تي پاڻيءَ جيان هر ڪنهن شيءِ مان سوڪاٽ نڪري ويندا، ” مولا جلدي مينهن وساءِ.... مولا جلدي مينهن وساءِ....“ ڏاتوءَ جي اندر مان ڄڻ آواز نڪرڻ لڳا، پر اوچتو هڪ تيز هوا جو جهوٽو لڳو ۽ سڀ ڪڪر ڏاتوءَ جي اميدن جيان ڇڏي ٽڪر ٽڪر ٿي ويا! هر ڪنهن شيءِ اڀو ساهه کڻي آسمان ۾ڦهليل ذرا ذرا ٿيل ڪڪرن کي ڏٺو، هر ڪنهن جي حالت ان بکايل پينو ٻار وانگر ٿي وئي، جنهن رلي پني مانيءَ جو ٽڪر هٿ ڪيو هجي ۽ ان کان ٻيو ڪو ڏاڍو فقير چماٽ هڻي کسي ويو هجي ۽ ننڍڙو فقير جنهن پيٽ تي هٿ گهمائي حسرت ڀريل نگاهن سان ڏاڍي فقير کي ويندي نهاريو هجي.
ڏاتوءَ کي هاڻي پڪ ٿي وئي ته قدرت هن سان مذاق ٿي ڪري، هن کان ڌرتيءَ تي رهڻ جو ڪرايو ٿي وصول ڪري، هن کي پنهنجي ڪمزوريءَ تي ڏاڍا خار آيا، هن پاڻ کي هوائن تي اڏرندڙ ڪِول محسوس ڪيو، آخر هو ايڏو ڪمزور ڇو آهي ؟ هو ڪيترا ڏينهن پاڻيءَ چڪي لاءِ رنو آهي، خدا آڏو هن هڪ هنڌ ويهي دعائون گهريون آهن. پر هن کي محروم رکيو ويو اهي، آخر ان جو سبب ڇا آهي ؟ ڇا خدا اسان کي نه ٿو ڏئي، مقدر، تقدير، بخت، ڇا اهو سڀ ڪجهه بڪواس آهي؟ ڏانو خار مان اٿيو، هنجي رڳ رڳ جوش سان ٽمٽار هئي، هن اٿڻ سان هڪ وڏي پٿر کي پنهنجي هٿن ۾ بلند ڪري هيٺ پٿر يالي زمين تي هنيو، هڪ وڏو ڌماڪو ٿيو ۽ پٿر ڀڄي ڀورا ڀورا ٿي ويو، ڏاتو صفا چريو ٿي ويو هيو، هن کي دنيا جي ڪا به خبر نه ٿي پئي، هڪ دفعو وري هن وڏو پٿر کڻي زمين تي ٺڪاءَ ڪرايو ۽ پوءِ ديوانن وانگر هو هڪڙا پٿر کڻندو رهيو ته هڪڙا هڻندو رهيو، تان جو زمين مان پاڻي رسجي نڪتو، ڏاتوءَ ان کي به قدرت جو مذاق سمجهيو ۽ هن جي عمل ۾ شدت اچي وئي، ڏاتو چرين وانگر پهاڙن سان کيسٽ ڪندو رهيو، هن جي ساهن ۾ حد درجي جي تيزي اچي وئي، وات مان گگ ڳڙڻ لڳس، جڏهن هو ٿڪو ته هڪ پهاڙ جو سهارو وٺي بيهي رهيو هيو، جڏهن هن کي ڪجهه هوش آيو ته هن ڏٺو، مسلسل پٿرن لڳڻ واريءَ جاءِ تان واقعي پاڻي بڙ بڙ ڪري رسجي رهيو آهي، ڏاتوءَ کي يقين نه آيو پر هن اڳتي وڌي، آڱر سان ان پاڻيءَ کي ڇهيو ته ڄڻ هن جي آڱر کي ڏنڀ اچي ويو، ٿڌو برف جهڙو پاڻي! ڏاتوءَ جي چپن تي هڪ غمگين مرڪ اچي وئي، هن کي اعتبار نه پئي آيو آخر اهو سڀ ڪجهه ڪيئن ٿيو، پر پوءِ هن جون نظرون پنهنجي هٿن تي اڀريل ڳاڙهين لڦن تي وڃي ڄميون هن کي پنهنجو ماضي هڪ گندي گار محسوس ٿيو، هن کي قدرت، آهون، مقدر، بخت، قسمت سڀ بڪواس محسوس ٿيا، هن هڪ دفعو وري ڳاڙهن لڦن کي چميو ۽ وڏا وڏا پهاڙي پٿر کڻي هو پاڻيءَ واري جاءِ تي هڻندو رهيو، پٿريالي زمين ٽٽڻ ڪري، پاڻيءَ جو وهڪر تيز ٿي نهر جي صورت ۾ وهندو اڳتي وڌڻ لڳو، ڏاتوءَ جي اکين ۾ چمڪ اچي ويئي، چپن تي مرڪ ڇائنجي وئي، هو تيزيءَ سان چشمي جو منهن ويڪرو ڪندو رهيو، پاڻيءَ جي ندي جيڪا هن جي بستيءَ جو رخ ڪري وهي رهي هئي.