مرد – نامرد
وقت گذرندو ويو. هو پنهنجي ڪچيءَ جاءِ جي ڇت تي ائين ئي هڪ ٻئي سان ڳنڍيا رهيا. هنن جي جاءِ به ٻين ڪڙمين جي جاين جي ڀڪ ۾ وڏيري زوراور خان جي ماڙي جي بلڪل هيٺان هئي. جتان چنڊ به نظر ايندو هيو ته ائين جيئن ڪنهن وڏو گولو ٻاري وڏيري جي ماڙيءَ جي پلوڙي تي رکي ڇڏيو هجي. ان رات به آڌيءَ ويل تيرهينءَ جو چنڊ ائين ئي وڏيري جي ماڙيءَ مٿان بيٺو هو. هو ٻئي ڪيتري دير پاڻ ۾ ڳنڍيا رهيا. راهوءَ سٽ ڏئي خانيءَ جو اڳٺ کوليو ئي مس ته خاني جي بدن مان ڄڻ ڇرڪ نڪري ويو، جيئن هن کي ڪنهن پٺيءَ ۾ ڪلي وهائي ڪڍي هجي، راهو جي پٺي تي آڱريون گسائيندي، هن اوچتو مٿي نهاريو ته هن کي تيرهينءَ جي چنڊ هيٺان، مٿان بيٺل اڇي ماڙيءَ تي وڏيري زوراور خان جو ڦلوسڻي جهڙو منهن نظر آيو، جيڪو پنهنجي وڏين مڇن تي هٿ ڦيري هيٺ نهاري رهيو هيو. خانيءَ اشاري سان راهو کي مٿي نهارڻ لاءِ چيو، راهوءَ جيئن ئي مٿي نهاريو ته هن کي ڦهليل چانڊوڪيءَ ۾ وڏيري جو مڪار منهن نظر آيو ۽ هن خانيءَ جي چيلهه مان ٻانهون ڪڍي پاڻ کي سڌو ڪري ڇڏيو. وڏيرو هيٺ نهاريندي لنوائي ڪنڌ کي ائين پاسيرو ڪري ويو جيئن ان ڪجهه ڏٺو ئي نه هجي. راهو ۽ خاني ائين ئي حيران بستري تي سڌا ٿيا پيا هيا. انهن کي محسوس ٿي رهيو هيو، جيئن ڪجهه ٿيو ئي نه هجي، هنن هڪ ٻئي، کي ڀاڪر پائي ٿڌيون آهون به نه ڀريون هجن. هو اڃان به حيرت مان چانڊوڪي ۾ وهتل پنهنجي مٿان بيٺل ديو جيڏي رئيس جي ماڙي کي نهاري رهيا هيا، جيئن اها ماڙي نه پر ڏائڻ هجي جيڪا ڪجهه وقت اڳ هنن جي ڍلن ۽ بي سڌ جسمن مان سڀ ڪجهه چوسي وئي هجي. هو هاڻي کوکلا ٿي چڪا هيا. هڪ ٻئي مان بيزار ۽ خوف کي ذهن ۾ سانڍي اڀ ۾ نهاريندڙ ڍانچا.
اها انهن لاءِ نئين ڳالهه نه هئي. هر روز وڏيرو زوراور خان ماڙيءَ مٿان منڍي ڪڍي پيو انهن جي اوگهڙ ڏسندو هيو. هو اونهاري اچڻ کان پوءِ هڪ رات به سڪون سان نه ستا هيا. هنن کي پنهنجي مٿان بيٺل وڏيري جي ازدها جيڏي ماڙي پاڻ تي ڪرندي محسوس ٿيندي هئي. هو هلندڙ اونهاري ۾ هڪ ٻئي کي ڪڏهن به مطمئن نه ڪري سگهيا هيا. هو سمهندا هيا ته هنن کي پنهنجي وچ ۾ خوف جي ڊگهي ديوار محسوس ٿيندي هئي، جيڪا ڄڻ هنن جي کڏ کان وٺي وڏيري جي ماڙيءَ تائين بلند هئي ۽ هو اهو سڀ ڪجهه برداشت ڪندي به چپ هيا.
صبح ٿيو ته راهو هميشه جيان سڀ ڪجهه وساري ڏاندن جي جوڙي ڇوڙي ٻنين ڏانهن هليو ويو ۽ شام جو لهندڙ پاڇولن سان ٿڪجي، ڏاندن کي ڳٽڪارون ڏيندو ڳوٺ ڏانهن وڌيو. لهندڙ سج ڪري اڀ ۾ بيٺل ڳاڙها پاڇولا تراين ۾ آيل تازي پاڻيءَ کي رنگي رهيا هيا. وڻ ماٺ هيا ۽ سڄي ماحول تي هٻس ڪري مونجهه ڇانيل هئي. هو هلندي هلندي آڍي شاهه جي مقبري کي ويجهو ٿيو ته هن جي گوڏ پٽ تي پيل ڪنڊيءَ جي سڪل ٽاري ۾ اٽڪي. هن بيهي ان کي ڇڏائڻ لاءِ هٿ ئي ڊگهيڙيو ته هن جي ڪن تي ڪنهن عورت جي کلڻ جو آواز پيو. ”ڇڏ....ڇڏ“ اها کلي ڪنهن کان پاڻ ڇڏائي رهي هئي. هن کي آواز ڄاتل سڃاتل محسوس ٿيو. هو ڳٽڪار سان ڏاندن کي بيهاري ڪلراٺي زمين تي آرام سان پير رکندو آهستي آهستي اوڏانهن وڌيو ته هن جي نظر خانيءَ تي پئي، جا کلي مولوءَ کان پنهنجيون ٻانهون ڇڏائي رهي هئي، مولوءَ جي چپن تي مرڪ هئي. جنهن کان هن جون وڏيون مڇون اڃان به وڏيون ٿي ويون هيون، هر هر خانيءَ کي پڪڙي سيني ڏانهن وڌائي رهيو هيو، خاني اڪ جي ڦليءَ جيان ٽڙيل هئي، هن جي چپن جي سرخي ۽ چپن هيٺان چمڪندڙ ڏند، ان جي گواهي ڏئي رهيا هيا ته هن کي جيئن پيار ۾ پهريون دفعو خوشي ملي هجي.
راهو انهن کي ڏسندو رهيو ۽ هن جي دل بيهڻ لڳي هلڻ لڳي. هن جي من چاهيو ته هو رڙ ڪري، ڪنڊين جي اوٽ مان نڪري انهن تي حملو ڪري ڳڀا ڳڀا ڪري ڇڏي، پر هن وٽ ان وقت ڪو به هٿيار نه هيو ۽ هو ائين ئي دل ۾ پڄري انهن کي ڏسندو رهيو. مولو خانيءَ کي ڀاڪر تائين آڻڻ ۾ ڪامياب ٿي ويو. خانيءَ جو ڪونئرو بدن هن جي طاقتور ٻانهن ۾ اچڻ کان پوءِ، هن جي ڏورن جي دٻاءَ کان ڄڻ سسي ويو. هن هيٺ ڪنڌ ڪري ڳٽي کي مولوءَ جي ڇاتيءَ تي رکي ڇڏيو، مولوءَ بي قراريءَ سان هن کي ڀاڪر پائي هلڪا زور ڏيندو رهيو.
”راهوءَ مان ڪڏهن مزو آيئي؟“ هن پڇيو.
خانيءَ ڪنڌ کي نه ۾ ڌوڻي، وات سان به ڳٽڪار ڪري ”نه“ ڪئي ۽ پاڻ چيو ”اهو ته نامرد آ“ ۽ ٻنهي کان کل نڪري وئي.
راهوءَ ڪنڊين پويان ڏسندي ڪنڌ ٻئي پاسي ڏانهن لاڙي ڇڏيو. هن جي دل پڄري رهي هئي. هو روئڻ پيو چاهي. هن کي خانيءَ جي بي وفائيءَ تي ڏاڍا خار آيا ۽ هن پڪو پهه ڪيو ته هو خانيءَ ۽ مولوءَ کي جيئرو نه ڇڏيندو.
رات گهري ٿي وئي هئي. هو اڪيلو ڪوٺي تي اکيون آسمان ۾ کپائي، خاموشيءَ سان ليٽيو پيو هيو. سڄي ڏينهن جي ٿڪاوٽ جو هن کي ڪو اونو نه هيو. هن جي اکين ۾ ڳوڙها هيا ۽ انهن ڳوڙهن ۾ آسمان ۾ بيٺل ستارن جا عڪس جهرمر ڪري رهيا هيا. هو خانيءَ جي بي وفائيءَ تي سوچيندو رهيو. هن وٽ چين نه هيو، سڪون نه هيو، هڪ مسلسل بيزاري هئي، جيڪا هو مدتن کان پنهنجي وجود ۾ محسوس ڪري رهيو هيو. پهريون هو ڪنهن اڻ ڄاتل خوف کان راتيون جاڳي گذاريندو هيو ۽ هاڻي هن لاءِ ڄڻ پورو جيون هڪ اڻ کٽ ڪاري رات هئي، جنهن جو ڪو انت نه هيو، هن کي حياتيءَ جي پوري رات جاڳي گذارڻي هئي.
ڪجهه گهڙيون گذريون ته خاني پير پير ۾ ڏئي مٿي آئي. هن جي هلڻ ڪري سٿرن سان گسي پراڻي ريشمي سلوار جا سرڙاٽ ٿيا. راهو سڀ ڪجهه محسوس ڪندي به ائين ئي اڀ ۾ اکيون کپايو خاموشيءَ سان پيو هيو. خاني ڏڪندي ڏڪندي هن جي ڀڪ ۾ آئي.
”ڪيڏانهن وئي هئينءَ؟” هن ائين ئي اڀ ۾ ڏسندي سوال ڪيو.
”ماسيءَ ڏي“
هن پهريون دفعو اڀ مان اکيون هٽائي هن کي نهاريو. ”تنهنجو منهن ڇو پيلو ٿي ويو آ؟“
هوءَ چپ رهي ۽ هن اکيون هيٺ جهڪائي ڇڏيون.
”سچ ٻڌاءِ ڪهڙي نانگ ڏنگيو ٿي؟“
هوءَ اڃا به چپ هئي ۽ هيٺ جهڪيل ڪنڌ سان ئي اکين جا ڇپر مٿي کڻي هن کي نهاريندي رهي.
”سڄو بدين پيلو ٿي ويو ٿي... ۽ اڃا جيئري آن؟“ هن چيو ۽ ٿوري دير کان پوءِ پاڻ ئي ڏاڍيان ڳالهائيندي چيو ”توکي مري وڃڻ کپي“.
هو ڳالهائي ڳالهائي خاموش ٿيو ته هوءَ پاسو وٺي هن جي ڀر ۾ سمهي پئي. راهوءَ کي محسوس ٿيو هن کي خانيءَ مان مولوءَ جي بدبوءِ ايندي هجي. هن چاهيو ته هو ڇري کڻي هن جو ڪنڌ ڪپي ڇڏي پر اوچتو هن جي نظر مٿي وڃي پئي، چوڏهينءَ جي چانڊوڪيءَ ۾ هن کي وڏيري زوراور خان جو منظر نظر آيو جيڪو مڇن تي هٿ ڦيري اکيون ڦاڙي پنهنجي ماڙيءَ تان هيٺ نهاري رهيو هيو.
صبح ٿيو ته هن هر سان گڏ ڪهاڙي به ساڻ کنئي ۽ ڏاندن کي ورائيندو اچي ٻنيءَ ڀيڙو ٿيو.
جڏهن سانجهي ٿي ۽ ڪونجون قطارون ڪري نيري اڀ ۾ بيٺل ڳاڙهن بادلن سان گسنديون وٿاڻن ڏانهن وريون ته هن به ڪهاڙيءَ کي ڳن کان وٺي سٽ سان کڻي ٻاهر ڪڍيو. واهيءَ تي هٿ منهن ڌوئي قميص پائي ٻني تي بيٺل انبن جي وڻن کي اورانگهي ڪلراٺي زمين تي قدم رکندو آڍي شاهه جي مقبري کي ويجهو ٿيو. هن پاسو وٺي ڪنائڻ شروع ڪيو. اتي لڏندڙ ساين ڪنڊين پويان هن کي سڙٻاٽ ٻڌڻ ۾ آيا ۽ هو پير پير ۾ ڏئي وڃي ڪنڊين جي اوٽ ۾ بيٺو.
”رات ڏاڍو هتو تتو ويٺو هيو... مئو“.
راهوءَ کي آواز آيو ۽ هن ڪنڊيءَ جي لامن کي پاسيرو ڪري اندر نهاريو.
هن کي خانيءَ ۽ مولو هيٺ ڀوري گاهه تي ليٽيل نظر آيا. مولوءَ جون ٻئي ٻانهون خانيءَ جي چوڌاري ويڙهيل هيون.
”نامرد آ ته پوءِ توکي طلاق ڇو نه ٿو ڏئي؟“
مولوءَ چيو.
”مئي کي زماني ۾ پنهنجو ڀرم به ته رکڻو آ نه“.
مولوءَ هن جي ڳل تي چمي ڏني، راهو وڌيڪ دير ڏسي نه سگهيو هن جا هٿ ڪهاڙيءَ جي ڳن ۾ مضبوط ٿي ويا. هو وار ڪرڻ لاءِ بالڪل تيار ٿي ويو.
”توکي راهوءَ مان ڪڏهن مزو نه آيو؟“
”پوري اونهاري ۾ هن مون کي هڪ دفعو به آرام نه ڏنو“. خانيءَ درد گاڏڙ آواز ۾ چيو.
اوچتو راهوءَ جي همت پست ٿي وئي. هو اکيون کپائي انهن کي ڏسندو رهيو. هن ۾ اها همت ئي نه رهي جو هو اڳتي وڌي انهن جو خاتمو ڪري. هن خانيءَ جون ڳالهيون ٻڌڻ کان پوءِ پاڻ کي ڏوهي محسوس ڪيو. هن خانيءَ کي واقعي ئي ڏنو ڇا هيو؟ هو هڪ دفعو به خانيءَ سان ڊپ کان آجو ٿي نه سمهيو هيو. هن خانيءَ کي جوانيءَ جو لطف ئي ڪهڙو ڏنو هيو. هن کي ياد آيو هڪ دفعو جڏهن هو چانڊوڪي رات ۾ خانيءَ سان ستو پيو هيو ته هن جا هٿ خانيءَ جو اڳٺ کوليندي ڪيئن نه ڏڪي رهيا هئا. هن محسوس ڪيو هيو جيئن وڏيرو زوراور خان خانيءَ جي اوگهڙ ۾ منهن هڻي بيٺو هجي. هن پوءِ به ان رات خانيءَ کي مطمئن ڪرڻ لاءِ هر خوف کي ٿڏي هن کي جوانيءَ جو مزو ڏيڻ لاءِ ڀرپور ڪوشش ڪئي هئي، هو جڏهن انتها کي پهچڻ وارو هيو ته اوچتو وڏيري ماڙيءَ تان منهن ڪڍي هيٺ نهاريو هيو ۽ پوءِ هن محسوس ڪيو هيو جيئن هن جو بدن بي سڌ ٿي پاڻيءَ جي نديءَ ۾ ڪريو هجي ۽ بڙ بڙ ڪندو ان جي تري ۾ هميشه لاءِ ٿڌو ٿي ويو هجي. هو سڀ ڪجهه سهڻ جي باوجود وڏيري کي ڪجهه نه چئي سگهيو هيو. هن کي وڏيري جي ظلم ۽ ستم جي خبر هئي ان رات مجبور ٿي هن ڍاڍيون ڪري روئڻ چاهيو هيو، پر رات لڙڻ کان پوءِ جاڳندي جاڳندي ڀنڀرڪي ويل هن خانيءَ جا سڏڪا ضرور ٻڌا هيا.
راهوءَ جا هٿ ڪهاڙي مان ڍلا ٿي ويا. هن منهن تي ٻانهن ڏئي مٿو ڪنڊي جي ڏار سان هڻي روئي ڏنو. هو پنهنجي سڏڪن تي ضبط ڪري رهيو هو. جيئن خانيءَ ۽ مولوءَ هن جي وجود کي محسوس نه ڪري سگهن. هن خانيءَ کي بيگناهه سمجهيو هن کي وڏيري تي ڏاڍا خار آيا. هن جا هٿ هڪ دفعو وري ڪهاڙيءَ ۾ سوگها ٿي ويا ۽ هو رات جو سينو چيريندو وڃي وڏيري جي حويليءَ کي ويجهو ٿيو. هن چپ چپ ڪري چوڪيدار کان نظر بچائي، حويلي جي ٻاهرين ڀت ٽپي وڃي ڏاڪڻ تي پير رکيو.
ڏاڪڻيون اورانگهيندو جڏهن هو مٿي ماڙيءَ تي پهتو ته هن جي سامهون وڏيرو ۽ وڏيري ٻئي پلنگ تي اگهاڙا پيا هئا. هو ڏاڪڻ جي ڀت جي اوٽ ٿي نهارڻ لڳو. هن ڏٺو هو ٻئي هر شيءِ کان بي نياز زندگيءَ جو سڪي سڪي مزو وٺي رهيا هيا.
وڏيري ۽ وڏيريءَ جي بي پناهه سڪون کي ڏسي راهوءَ اڳيان خانيءَ جو اڳٺ کولڻ وقت پنهنجا ڏڪندڙ هٿ ڦري ويا. ڪيڏو نه فرق هيو هن ۽ وڏيري ۾. راهو وڌيڪ دير ترسي نه سگهيو. هو هڪل ڪري ڏاڪڻ جي اوٽ مان نڪتو ۽ اکيون ڦوٽاري، ڪهاڙي اڀي ڪري وڃي انهن تي ڪڙڪيو. کن پل ۾ هن ٻنهي جا ٽوٽا ڪري ڇڏيا. انهن جي ماڙيءَ کي رت سان آلو ڪري ڇڏيو. انهن کي مارڻ کان پوءِ هن محسوس ڪيو، جيئن هن جي بدن ۾ ڍلائي اچي وئي هجي. سڪون کان هن جي انگ انگ ۾ مستي سمائجي وئي هجي. جيئن هن هنن جي موت کان پوءِ خانيءَ کي جوانيءَ جو لطف ڏنو هجي. هن کي جوانيءَ جي مزي کان آگاهه ڪيو هجي، جيئن هن خانيءَ کي يقين ڏياريو هجي ته هو نامرد نه آهي.... مرد آهي......وحشي مرد.