هيرڻ جو پن
”وارا ڍارا آهن سائين مڙس مارڻ ڪو سولو ڪم ته نه آهي“ خانڻ هيرڻ جي وڻ کي پاڻي ڏيندي دل ئي دل ۾ چيو. اهو هيرڻ هن جي دشمنيءَ جو يادگار هو. ان جيڏو جهونو هيو رات ٿي ته خانڻ به گهر مان ڪهاڙي کڻي نڪتو. گهپ انڌيرو، هٿ هٿ کي نه لهي. آسمان ۾ رڳا ٽم ٽم ڪندڙ تارا، سڀ پيا آهن سڪ ننڊ ۾. خاموشي جي مٿان گهون گهون جو آواز، تڏن جي ڪرڙ ڪرڙ، تلاءَ جي ڀرسان ڏيڏرن جي ٽان ٽان، باقي ڪاري اوندهه. ڪو هجي به ته نظر نه اچي. خانڻ پير پير ۾ ڏيئي علڻ جي گهر جو رخ ڪيو. سيدن وارو محلو ٽپي، گهڙي آيو ڪنب جي پاسي ڏي. تلاءَ ۾ ڏيڏرن جا ٽپا، ڇٻڪ ڇٻڪ، ان کان اڳ جو خانڻ علڻ وارو لوڙهو ٽپي، خبر نه پئي ته چور چور ٿي ويئي. ڀاڄ ڀاڄ ۾ ڄڻ سڄي ڪائنات جاڳي پئي. خانڻ پنهنجو وارو نه وڃايو، ڪهاڙي واڪا ڪندي علڻ جي ٻانهن ۾ گهڙي ويئي. ”ها علڻ تنهنجي زال کي......“ هڪ ڪهاڙي، ٻئي ڪهاڙي، علڻ هوءِ هوءِ مچائي ڏني، ڳوٺ وارا پريان اوندهه ۾ ننڍيون ننڍيون چمنيون ٻاري هٿن ۾ ڊگهيون لٺيون کڻي ڊڪندا آيا. سيدن جو پاڙو اورانگھي اڃان تلاءَ جي ڀرسان پڳا ئي مس ته هنن کي هڪڙو پاڇولو لوڙها ٽپندي نظر آيو.
”ڪهڙو آنءِ ڙي؟“
هڪڙي همراهه پريان ئي رڙ ڪندي چيو.
خانڻ سيدن جي پاڙي ڏانهن رخ ڪرڻ کان سواءِ، اوڏن جي خيمن جو رخ ڪري، تلاءَ جي مٿين ٽاپ وٺي ڊڪندو تيزي سان اونده ۾ گم ٿي ويو.
پرڀات ٿي ته اڃان کوسن جي ويڙهي مان هلڪن سڏڪن ۽ رکي رکي پارن جو آواز اٿي رهيو هو، تان جو خبر نه پئي ته صوبيدار رب نواز جي جيپ زوڪٽ ڪندي ميان شاهه واري بند تان ڌڌڙ اڏائيندي کوسن جي پاڙي کي اچي ويجهو ٿي. جيپ بيٺي ته صوبيدار رب نواز خان لانگ ورائي هيٺ لهي پيو، هن مڇ تي هٿ ڦيري آس پاس بيٺل ماڻهن کي نهاريو ۽ پوءِ ڪاريءَ ڏنڊي کي ٻئي هٿ تي ٺوڪيندي ٿلهو ڀڀ ڇلڪائيندي، ويڪري سوٽ سان لڦ لڦ ڪندي اڳتي سري آيو.
”اڙي ڪاٿي آ ماتو خانڻ“ هن ٿلهي آواز ۾ چيو.
”سائين اهو ته رات لاڪون گم آ“.
”اڙي رات لاڪون جا پٽ ماتو ڪهڙو اٿس گهر؟“
”سائين هي“. همراهن هٿن سان هڪڙي ننڍي گهر ڏي اشارو ڪندي چيو.
صوبيدار رب نواز ڪنهن پڇا ڳاڇا کان سواءِ خانڻ جي گهر ۾ گهڙي آيو. ٿوري دير به نه گذري ته صوبيدار جي ٿلهي هٿ ۾ خانڻ جو گريبان هو، ٻاهر گهٽيءَ ۾ وٺي آيس.
”اڙي ماتو، گندين ۾ ٿو لڪين، ڪنڃر، ماءَ جا....“
”سائين رب جي واسطي قرآن کي مڃ.“
هڪ چماٽ، ٻئي چماٽ، ٽڙ ٽڙ ٿي وئي.
”ماتو معاف ڪريان.... ڀيڻ جا..... اڙي وٺوس... جي .... کي“
صوبيدار نڙيءَ تي زور ڏيئي سپاهين کي چيو.
سپاهين جا ٿلها ڏنڊا حرڪت ۾ اچي ويا، ڌٻ ڌٻ ٿي وئي.
مجموعو لڳي ويو. ڳوٺ وارا ڏڪي ڏڪي خانڻ جو انجام ڏسڻ لڳا.
”اڙي صوبيدار، ٻيلي نالو ٿي خدا جو“ اوچتو خانڻ جي نوجوان زال در جي کٿي مٿي ڪري نڪتي ۽ صوبيدار جي اڳيان هٿ ٻڌي روئڻ لڳي.
”اڙي ماتو پري ٿيءُ، ماءُ جي.....“
صوبيدار ٿلهو بوٽ ٺڪاءَ ڪرايو، خانڻ واري زال جي چيلهه ۾ ”هوءِ ڙي“ زال هنس وڃي پري ڪري. سپاهين کوسي کي ڪٽي ڪٽي اڌ مئو ڪري ڇڏيو، پٺيءَ جا ٻيرا ئي لاهي ڇڏيائونس. هڪ هڪ ڏنڊي سان رڙ ته پيو ڪري، اڀ پيو ڏاري.
”اڙي منهنجي پيءُ به توبنهن ڪئي. اڙي قرآن کي مڃ“.
”گهلي هلوس ڙي ٿاڻي تي.“ صوبيدار ڀڀ تي زور ڏيندي چيو.
سپاهين خانڻ کي گهلي جيپ ڏانهن سوريو ۽ ٿوريءَ دير کان پوءِ تماشي ۾ بيٺل ماڻهو خوف وچان جيپ کي سم واهه جي بند تان مٽيءَ اڏائيندي زوڪاٽ ڀريندي ويندو ڏسي رهيا هئا.
ٻه ڏينهن گذريا ته خانڻ ڳوٺ ۾ هيو.
”اڙي ڇو؟“
”اڙي ڀيڻيان ڪو سڃو لڌو اٿو ڇا؟ پورا ڏهه هزار ڏنا آهن آفيسرن کي، هاڻي علڻ جيڪو ڪيس ڪيو ته ڏٺو ويندو“.
علڻ وارن شهر ۾ ڪيس داخل ڪرايو، هيڏانهن خانڻ به پنهنجي وڪيل سان عدالت ۾ پهچي ويو.
”اڙي خانڻ، تو علڻ جي ٻانهن ڇو ڪٽي؟“
وڪيل سوال ڪيو.
”ڇو جو هن منهنجي ڀاءُ جي سسي ڪپي هئي“.
”اڙي علڻ تون خانڻ جي ڀاءُ جي سسي ڇو ڪپي؟“
خانڻ جي وڪيل سوال ڪيو.
”ڇو جو ان منهنجي وڏي ڀاءُ کي ڪٺو هيو“.
”اڙي خانڻ“ علڻ جي وڪيل چيو، ”تو واري ڀاءُ هن جي وڏي ڀاءُ کي ڇو قتل ڪيو؟”
”ڇو جو ان منهنجي بابي کي قتل ڪيو هيو“.
”اڙي علڻ، ڀاڻي هن جي پيءُ کي ڇو قتل ڪيو؟“
”ڇو جو سائين ان منهنجي بابي کي قتل ڪيو هيو”
”اڙي ڇو بابي کي قتل ڪيائين؟”
ان کان اڳ جو خانڻ ڪو جواب ڏئي. جج ميز تي هٿوڙي کي ٺڪ ٺڪ ڪرايو. ”بيڪار ڳالهين ۾ عدالت جو وقت نه وڃايو. ڪيس کي اڳتي وڌايو“.
ڪيس هلندو رهيو، ڇهه مهينا گذري ويا ته علڻ جو داد فرياد نه ٿيو. نه خانڻ کي سزا آئي، خانڻ جا فصل مان ڪمايل پئسا آهستي آهستي ختم ٿي ويا. هوڏانهن علڻ سان به اها حالت ٿي، وڪيلن ۽ آفيسرن کي کارائي کارائي پاڻ سنهو ٿي ويو.
فصل ۾ لابارا پيا، ڪمي ڪاسبيءَ جي گهر ۾ پئسو آيو. ڪي همراهه مڇن کي مکڻ مکي، ڏندن کي مساڳ هڻي لئي جو لڪڻ هٿ ۾ کڻي ململ جا ڊگها چولا ۽ سٿڻون پائي شهر جي بس ۾ چڙهي چڪلي جو رخ ڪري هليا ويا ته ڪن وري ڪهاڙين تي تيزاب هاري ڪٽ لاٿي.
شام جا پاڇولا لٿا ته علڻ به مڇ کي وڪڙ ڏنو. ”جي خانڻ جا چارئي عضوا نه ڀڳم ته علڻ نالو ئي نه آهي“. همراهه لانگ ورائي لهي پيو لوڙهن جي ٻئي ڀر. رونڊي ٻانهن لڪل هئس چولي ۾، هٿ ۾ ڪهاڙي، پير پير ۾ ڏئي سيدن جي محلي جو رخ ڪيائين. رات جو سناٽو، خاموشي، جهالت جهڙو ڪارو انڌيرو، ڏيڏرن جي ٽان ٽان، تڏن جي تڪ تڪ، ڪڏهن ڪڏهن ڪاريهر جي سينڍ.
علڻ سيدن جي محلي مان لنگهي اچي کوسن جي ويڙهي کي ويجهو ٿيو، خانڻ به ڪو زال سان گهر ۾ ويٺو هو، پٽ کي دشمنيءَ جا قصا پيو ٻڌائي. خبر نه پئي ته علڻ پريان ئي هڪل ڪئي، ”نه ويندين ڙي خانڻ تنهنجي جوءِ کي....“ اوچتو علڻ لوڙهو ٽپي ڪهاڙي اڀي ڪري پريان ئي الر ڪئي. هوءِ هوءِ ٿي ويئي. ان کان اڳ جو ويڙهي جا مڙس اچن، ڪهاڙي جي ڌٻ ڌٻ ٿي ويئي. علڻ جي ڪهاڙي ڪيترا دفعا زوڪٽ ڪندي خانڻ جي جسم ۾ چڀي وئي. ويڙهي ۾ اچي هل ٿيو، سڄو ڳوٺ جاڳي پيو. علڻ جوانن جي پهچڻ کان اڳ ئي لوڙهي ٽپي ميان شاهه واري بند کان ٿيندو ڪورين جي محلي ۾ گم ٿي ويو. ٿوري دير نه گذري ته ڳوٺ جا ننڍا وڏا خانڻ جي چچريل جسم مٿان هيا. جوڻس ۽ پٽهس مٿان بيهي روئي رهيا هيا. اوچتو خانڻ جي رنگ رنڱيل منهن ۾ جنبش ٿي، اکيون کليون،
”اڙي جاڙا“ هن پٽ کي سڏيندي چيو.
”ٻيلي مڙس ٿجان، غيرتي آهين، ته خاندان جي غيرت کي نه لڄائجانءِ“
خانڻ آهستي آهستي ٿورو مٿي ٿيو ۽ هن پٽ کي چيو
”اڙي اسان جي دشمني هن هيرڻ جيڏي پراڻي ٿي، ان کي پاڻي ڏجانءِ“.
خانڻ جي اڳيان هن جي خانداني دشمني جو وڻ هيو. چنبي جهڙا پن، پنج آڱريون، کليل، سڌيون منهن ۾ لعنت ٿي..... لعنت ٿي.... لعنت ٿي.....
تڪليف کان کوسي جا ڏند ڀڪوڙجي پيا. ڌڙام ڪري ٻيهر ڍڍري هيٺ ڪري پيس.
اسماعيل حڪيم آيو، پر ڏسڻ کان سواءِ ئي هليو ويو. ڇو جو خانڻ جو روح ڏاڏن جي روح سان وڃي مليو هيو.