پڙهائڻ جا طور ۽ طريقا
[b]• پڙهائڻ جو تقريري طريقو
[/b]سڀني کان پهريان جيڪو صدين کان رائج پڙهائڻ جو هڪڙو قديمي طريقو پاڻ وٽ سڀني ادارن ۾ ملي ٿو انهي کي تقريري طريقو يعنيٰ (Lecture Method) چئبو آهي. پڙهائڻ جي هن طريقي ۾ اُستاد ڪلاس ۾ داخل ٿيندي ئي ڪنهن خاص عنوان تي هڪ ڪلاڪ کن ڳالهائيندو آهي ۽ ڪلاس ۾ موجود سڀئي شاگرد اُنهي کي غور ۽ فڪر سان ٻڌندا آهن. پڙهائڻ جي هن طريقي ۾ اُستاد جو ڪردار متحرڪ ۽ خوش باش هوندو آهي انهي جي برعڪس پڙهائڻ جي هن طريقي ۾ شاگرد يا سکندڙ جو ڪردار هڪ خاموش طبع فرد جهڙي هوندي آهي. جنهن کي خاموشي سان پنهنجي سيکاريندڙ کي ٻڌڻو پوندو آهي. پڙهائڻ جي هن طريقي کي تعليم جي بنيادي ڏاڪي تي رد ڪيو ويو آهي ۽ ها باقي اعليٰ تعليمي ادارن ۾ پڙهائڻ جو هي طريقو ڪنهن قدر نتيجا ڏئي رهيو آهي. ڇو ته پڙهائڻ جي هن طريقي ۾ سکڻ/ٻڌڻ واري جو ذهني طور سُجاڳ هجڻ لازمي شرط آهي.
[b]• پڙهائڻ جو پيشڪشي طريقو
[/b]هن طريقي کي (Presentation Method) چئبو آهي. هي طريقو عام طور تي انهي وقت استعمال ڪيو ويندو آهي جڏهن پڙهائڻ لاءِ کوڙ سارو مواد هجي ۽ سمجهائڻ لاءِ وقت بنھ ٿورو. اِن لاءِ هن طريقي کي پاڻ ائين سمجهي سگهون ٿا ته جيڪڏهن پاڻ وٽ ڪنهن تعليميدان جو ڪو فلسفو موجود هجي ۽ انهي فلسفي کي سمجهائڻ لاءِ وقت گهٽ هجي ته انهي وقت پاڻ انهي فلسفي جي اهم نقطن جو ذڪر سکندڙ آڏو ڪنداسين ته جئين انهن کي انهي فلسفي جي ڄاڻ موثر طريقي سان ملي سگهي ۽ ھو سندس اهميت سمجهي سگهن. هي طريقو بجاءَ آڻڻ لاءِ جديد اوزان جي ضرورت پوندي آهي. جهڙوڪ ڪمپيوٽر، پاور پوائنٽ سلائيڊس ۽ پروجيڪٽر وغيره
[b]• بحث مباحثي وارو طريقو
[/b]هن طريقو سکڻ ۽ سيکارڻ جي عمل ۾ مٿي بيان ڪيل ٻن طريقن جي ڀيٽ ۾ سُٺا نتيجا ڏي ٿو. هن طريقي ۾ اُستاد شاگردن کي ڪو خاص عنوان ڏيندو آهي ۽ عنوان ڏيڻ کان پهريان شاگردن جا ڪجھ جوڙا يا گڏيل گروھ ترتيب ڏيندو آهي. انهن ترتيب ڏنل گروھ کي اهو حڪم پڻ صادر ڪندو آهي ته توهان مان هڪ گروھ انهي عنوان جي حمايت ۾ ڳالهائي ۽ ٻيو گروھ انهي عنوان جي مخالفت ۾ ڳالهائي. اِهڙي ريت شاگردن جي ترتيب ڏنل گروھ ۾ بحث شروع ٿيندو آهي. هن طريقي کي شروع ڪرڻ کان پهريان اُستاد شاگردن کي هن بحث مباحثي ڪرڻ لاءِ ذهني طور آمده ڪندو آهي ۽ کين بحث مباحثي جا ڪجھ اصول ۽ ضابطا پڻ ٻڌائيندو آهي. جن تي عمل پيرا ٿي ڪري شاگرد هن عمل جو حصو ٿيندا آهن. پڙهائڻ جي هن طريقي ۾ شاگردن ۾ ڳالهائڻ جي قوت طاقت وٺندي آهي ۽ انهن ۾ ڳالهائڻ ٻولهائڻ جي صلاحيت پختو ٿيندو آهي ڇو ته هر هڪ ڪلاس ۾ ڪجھ اِهڙا شاگرد ضرور هوندا آهن جيڪي گهڻي ڳالهائڻ توڙي ڪلاس جي ڪنهن به متحرڪ عمل ڪم ۾ حصو وٺڻ کسن ڪيٻائيندا آهن.
[b]• اجتماعي ڪم وارو طريقو
[/b]پڙهائڻ جي هن طريقڪار کي (Group Work) چئبو آهي. پڙهائڻ جي هن طريقي ۾ شاگردن کي ڪنهن خاص عنوان تي تحقيق ڪرڻ جو حڪم ڏنو ويندو آهي. اُنهي تحقيق کي پايا تڪميل تائين پهچائڻ لاءِ شاگردن کي جوڙن جي صورت ۾ يا وري ٻه يا ٻن کان وڌيڪ شاگردن جي صورت ۾ گڏ ڪري ڪم ڪرڻ لاءِ چيو ويندو آهي. هن طريقيڪار جو اصل مقصد شاگردن جو پاڻ ۾ باهمي لاڳاپو برقرار ڪرڻ هوندو آهي. اِن کان علاوه هڪ ٻي جي خيالن جو احترام ڪرڻ توڙي پاڻ ۾ سماجي رابطن جي بحالي ۽ هڪ ٻي لاءِ مدد گار ڪرڻ پڻ هوندو آهي. پڙهائڻ جو هي طريقو در اصل سائنس جي سبجيڪٽ پڙهائڻ يا وري تاريخ پڙهائڻ مهل قطب آندو ويندو آهي ڇو ته هن عمل ۾ ڪو به هڪ شاگرد ڪنهن خاص مضمون يا عنوان تي اڪيلي سر مڪمل طور جامع تحقيق ڪرڻ کان قاصر هوندو آهي. اُنهي شاگرد کي ڪنهن ٻي شاگرد جو سهارو درڪار هوندو آهي.
[b]• گڏ ڪم ڪرڻ جو طريقو
[/b]پڙهائڻ جي هن عمل کي (Collaborative Learning Method) چئبو آهي. پڙهائڻ جو هي طريقو اجتماعي ڪم ڪرڻ واري طريقي کان ٿورو مختلف آهي. پڙهائڻ جي هن طريقي ۾ اُستاد طرفان شاگردن کي گهربل مواد ڏنو ويندو آهي ۽ پوءِ وري انهي مواد تي سندس خيالن ۽ سمجهائڻ واري انداز کي پرکيو ويندو آهي. هن طريقڪار ۾ اُستاد شاگردن جي وچ ۾ ربط قائم ڪرڻ جو ڪردار ادا ڪندو آهي ۽ سندس راءِ کي ٻڌڻ جو پابند هوندو آهي. پڙهائڻ جي هن طريقيڪار ۾ اُستاد طرفان مهيا ڪيل هر هڪ حڪم توڙي اصول کي مد نظر رکي ڪري شاگرد هڪ ٻي سان گڏجي ڪم ڪندا آهن. پڙهائڻ جو هي طريقو بنيادي تعليم جي اصولن جي نمائدگي ڪندو آهي.
[b]• پرولي طريقو
[/b]پڙهائڻ جي هن طرز عمل کي ( Puzzle Method/ Jigsaw teaching technique) چئبو آهي. هن طريقڪار جو استعمال ڪرڻ پٺيان اهو مقصد هوندو آهي ته سکندڙ ڪيتري قدر ذهني طور تيز آهي. شين کي سمجهڻ ۽ ترتيب ڏيڻ ۾ ڪيتري قدر تڪڙو آهي. پڙهائڻ جي هن طريقيڪار ۾ ٻار جي نفسياتي صحتمندي چڪاسي ويندي آهي. پڙهائڻ جي هن طريقي ۾ اُستاد هڪ منجهيل اڻ ترتيب ڏنل ڪو مواد يا ماڊل کڻي ايندو آهي جنهن کي وري ترتيب ڏيڻ جو ڪم شاگرد کي سونپيو ويندو آهي ته جئين هُو پنهنجي اعليٰ ذهانتي گُرن کي استعمال ڪندي انهن منجهيل اڻ ترتيب ڏنل شين کي ترتيب ڏئي پنهنجي ذهني مشق ڪري. هن طريقي سان شاگردن جو دماغ استعمال شروع ٿيڻ لڳندو آهي ۽ هُو شين کي سٺي توڙي سُهڻي نموني سان ترتيب ڏيڻ جا ماهر ٿيندا آهن.
[b]• پڙهائڻ جو ڪرداري طريقو
[/b]پڙهائڻ جي طريقيڪار کي (Role Play Method) چئبو آهي. پڙهائڻ جو هي طريقو اڪثر ڪري انهن مضمونن ۾ قطب آندو ويندو آهي جن ۾ ڪي خاص خاڪا، خيال يا ڪردار قلم بند ٿيل هوندا آهن. جهڙي ريت ڪلاس يارهين ۾ انگلش جي سبجيڪٽ ۾ هڪ ڪتاب ڊرامن جو ۽ هڪ ڪتاب شاعري جو شامل ٿيل آهي. اهڙي ريت اهڙن ڊرامن ۽ ڪردارن کي سندن اصلوڪي صورت ۾ پڙهائڻ جي لاءِ پڙهائڻ جي هن طريقي کي استعمال ڪيو ويندو آهي ته جئين ٻار انهن سبقن جي اصلي مقصد کان واقف ٿي سگهن ۽ اُنهن کي بهتر نموني سان سمجهي سگهن.