ضميمو ٣
٢٥، آڪٽوبر ١٨٣٨ع
سنڌ جو سفارتخانو
ڏانھن-سنڌ جي مقامي سفير طرفان گورنر جنرل جي سيڪريٽريءَ
ھن مھيني جي ٢٠ تاريخ، نور محمد خان نياپو ڪيو تھ مان ڪئپٽن برنس جي معرفت، گورنر جنرل جي موڪليل خط جو جواب ڏيڻ گھران ٿو. آءٌ ڪئپٽن برنس ۽ ليفٽيننٽ ليچ، خواھھ ڪراچيءَ جي واپاريءَ نائونمل کي لکيو ھو تھ ميرن جي اجازت کان سواءِ، توھان جي لاءِ نڪي اٺ ڀاڙي ڪري سگھان ٿو ۽ نھ ھنڊين جي وڪري جي دلالي ڪري سگھان ٿو.
(ھندسرڪار ڏانھن ١٥ ڊسمبر ١٨٣٨ع تي ڪرنل پاٽنجر جي لکيل خط جو حوالو، جنھن ۾ سيٺ نائونمل جي مخالفت ۽ ھن جي پاران ڪرنل پاٽنجر جي صفائي ۽ سيٺ نائونمل جي سون مياڻيءَ کان اٺن گھراڻي ڏيڻ ۾ مدد جو زڪر ڪيل آھي).
١٥ ڊسمبر ١٨٣٨ع
وڪر جي منزل
ڏانھن – سنڌ جي مقامي سفير طرفان گورنر جنرل جي سيڪريٽريءَ
مون گذريل مھيني جي ٢٧ تاريخ واري خط ۾، ميجر جنرل ولشائر ۽ ليفٽيننٽ ايسٽوڪ کي لکيو ھو تھ منھنجي قياس ۾ نور محمد مخفي حڪم ڪڍيا آھن تھ ڪوبھ ڏيھي ماڻھو اسان جي نوڪري نھ ڪري، تنھن جي سورھن آنا ثابتي مون کي ھن مھيني جي ٤ تاريخ ملي آھي. ٺٽي ۾ ھڪڙي جمعدار اسان کي پنجاھھ اٺ ڏيڻا ڪيا ۽ ان لاءِ پيشگي بھ ورتي ھئائين. مگر ھن کي جڏھن خبر پئي تھ انگريزن جا سپاھي آيا آھن، تڏھن ھو ھڪدم گھر ڇڏي ڀڄي ويو. انھيءَ ڏينھن (چوٿين تاريخ) ڪراچي جي سيٺ نائونمل لکيو تھ ”مون ڪافي خرچ ڪري ھزار کن اٺ ڀاڙي ڪيا آھن، پر مالڪ چون ٿا تھ اسان اجازت کان سواءِ وڪر نھ وينداسين. مان ڪراچيءَ جي گورنر سان بھ مليو آھيان. نائونمل جو چوڻ آھي تھ جيستائين حيدرآباد مان حڪم نھ ملندو، تيستائين مان ھڪڙو اٺ بھ توھان کي موڪلي نھ سگھندس.
حضور انور کي ياد ھوندو تھ مان حيدرآباد پھچڻ کان پوءِ نورمحمد خان کان نائونمل جي نالي پروانو ورتو ھو. جنھن ۾ ھن کي نھ فقط اٺن ڀاڙي ڪري ڏيڻ ۽ منھنجن ھنڊين جي وڪڻن جي اجازت ڏني ويئي ھئي، پر ھن کي تاڪيد ڪيو ويو ھو تھ ھو جيڪا بھ اسان جي مدد ڪندو سا خود ميرن جي خدمت سمجھي ويندي. نائونمل سمورو وقت، انھيءَ اختياريءَ ۽ خاطريءَ جي بناءَ تي ڪم ڪندو پئي آيو. جنھن ڪري منھنجي خيال ۾ امير جي اھا روش، ھڪ سراسر ڌوڪيبازي ھئي، جنھن لاءِ نڪو معقول عذر ھو ۽ نھ جواب. تنھنڪري مون ٥ تاريخ، منشين کي موڪليو تھ نور محمد خان وٽ احتجاج ڪن، بلڪ کيس چتاءَ ڪن تھ جيڪڏھن اٺ ھڪدم نھ مھيا ڪري ڏنا ويا تھ مان حضور سر جان ڪين کي صلاح ڏيندس تھ فوج چاڙھي، ڪراچيءَ تي قبضو ڪري.
مان ساڳيءَ ڏينھن (پنجين تاريخ) منجھند ڌاري، حيدرآباد کان روانو ٿيس ۽ ٨ تاريخ رات جو وڃي سپه سالار جي ڇانوڻيءَ ۾ پھتس. ٺٽي جي ھيٺان درياءَ تي سيد تقي شاھھ اچي مون کي پھتو. ھن کي مٿئين دڙڪي جي ڪري تڪڙو تڪڙو اسان وٽ موڪليو ويو ھو. ھن نورمحمد خان جو نياپو آندو تھ اٺن جي باري ۾ مون کان برابر خطا ٿي آھي. ھاڻي جيئن چوندؤ ائين ڪندس. مون ھر طرف ماڻھو موڪليا آھن تھ جيئن ھزارين اٺ آڻي وڪر ۾ ڪٺا ڪن. سيد وڌيڪ چيو
ھو.ھن نائونمل جي معرفت چوائي موڪليو تھ مان رات جو لڪچوريءَ توسان ملاقات ڪريان. پر مون انڪار ڪيو، ڇاڪاڻ تھ اھا ڳالھھ ڳجھي رھي نھ سگھي ھا ۽ ٻيو تھ مان ھن سان ڪو بھ وعدو نٿي ڪري سگھيس ۽ جيڪڏھن مير مٿس ناراض ٿين ھا تھ ان حالت ۾ مان ھن جي ڪابھ مدد نھ ڪري سگھان ھا.
تھ نور محمد خان جو چوڻ آھي تھ ڪراچي جي باري ۾ جو توھان دڙڪو ڏنو آھي سو تو جھڙي وفادار دوست کي نٿو سونھي.
مون جواب ڏنس تھ مان جڏھن اکين سان اٺ ڏسندس، تڏھن اعتبار ايندم، باقي جيڪو ميرن ۽ اسان جي دوستيءَ جو سوال آھي، سو منھنجي دوستي ساڻن اڄ ختم ٿي.
سيد خان چوڻ لڳو تھ ڪراچيءَ جو سيٺ نائونمل ۽ ٺٽي جا اٺن وارا، اسان جي حڪومت جي وچ ۾ شديد غلط فھميءَ جو باعث ٿيا آھن، تنھنڪري انھن کي جھلي سزا ڏيڻ کپي. مون ھڪدم قطع ڪلام ڪندي چيومانس تھ خبردار! جي اھڙي حرڪت ڪئي اٿئي تھ مان حيدرآباد سرڪار سان لاڳاپا توڙي ڇڏيندس. وڌيڪ چيومانس تھ نورمحمد اھڙي روشن اختيار ڪري پنھنجي اعليٰ وزير، وڏي پٽ ۽ مکيھ عملدارن ۽ پنھنجي مھر کي ڪوڙو ثابت ڪيو آھي. تون پنھنجو بار لاھي ٻين جي ڪلھن تي ٿو اڇلين. آءٌ پنھنجي ھڪ ڪارڪن کي سزا ڏئي، توکي پنھنجي ڏوھھ تي ڪکن وجھڻ جي اجازت ڪڏھن ڪانھ ڏيندس.
١٤- ست اٺ سؤ اٺ، اڳ ۾ يا ان جي ويجھو پھچي ويا آھن. خيال آھي تھ ٻئي ھفتي جي اندر ايترا ٻيا اٺ بھ اچي ويندا. (اھي سب سيٺ نائونمل پنھنجي پيءُ جي ڪوٺيءَ جي معرفت، سون مياڻيءَ مان ھٿ ڪري موڪليا ھئا، ان کان سواءِ، ھن چار سؤ اٺ اڳ بھ موڪليا ھئا، جن جو ذڪر اڳي اچي چڪو آھي.
مون کي افسوس سان ظاھر ڪرڻو ٿو پوي تھ اڄڪلھھ ميرپور جي مير شير محمد جي روش، نھايت غير مودبانھ ۽ غير دوستانھ آھي.
مون کي حيدرآباد کان ھن مھيني جي ١٣ تاريخ تائين جيڪي خبرون مليون آھن، انھن مان معلوم ٿئي ٿو تھ صوبدار کان سواءِ ٻيا سڀ مير فوج لاءِ وھٽن ھٿ ڪري ڏيڻ جي ڪوشش ڪري رھيا آھن، ڇاڪاڻ تھ ھو سمجھن ٿا تھ ھنن جي جند فوج مان ائين ڇٽندي. ساڳئي وقت ھو اھڙا اپاءَ بھ وٺي رھيا آھن، جن مان ظاھر آھي تھ اسان تي اعتبار ڪونھ اٿن. ھو پنھنجي لشڪر جو ڪافي حصو اڳيئي حيدرآباد م گڏ ڪري چڪا آھن. تنھن کان سواءِ ھنن سڀني بلوچ سردارن، خواھھ ٻين ڏي لکيو آھي تھ پنھنجا مقرر ٿيل فوجي دستار رکن، مبادا انھن جي ڪنھن وقت ضرورت پئي. جوکين جي ڄام انگريز سرڪار جي مدد لاءِ پنھنجي ڀاءُ کي ھت اسان وٽ موڪليو آھي (جوکيا ھن صوبي جي ھڪ قديم قوم آھي، جا ڪراچيءَ جي پسگردائيءَ ۾ رھي ٿي)، پر ھو ڊنو پئي ۽ مون سان کليو کلايو ڳالھائڻ لاءِ تيار نھ
(1) ڍل وصول ڪرڻوارو عملدار.