ضميمو ٧
٨ ڊسمبر، ١٨٤٠ع
حيدرآباد
ٻن ھفتن کان پوءِ، جڏھن مون ڏٺو تھ منھنجي خطن تي ڪو ڌيان نٿو ڏنو وڃي، تڏھن، مون سوارن جي ھڪ دستي کي (جو ان وقت سنڌ مان لنگھيو ٿي) حڪم ڏنو تھ ميرپور جي ويجھو منزل ڪري، ظاھر ڪن تھ اسان گجرات جي فوج جي انتظار ۾ ترسيل آھيون. مون کي سنئين سڌي دڙڪي ڏيڻ جو ارادو ڪونھ ھو. ڇاڪاڻ تھ انديشو ھو تھ سردار ڪا اھڙي حماقت نھ ڪري، جھڙي گذريل سال حيدرآباد جي ميرن ڪئي ھئي. مون کي خاطري ھئي تھ وڌيڪ سخت قدم کڻڻ جي ضرورت نھ آھي. ساڳئي ڏينھن مون سيٺ نائونمل کي موڪليو ۽ ظاھري سبب اھو ڏيکاريو تھ فوج کي سامان مھيا ڪري ڏيندو. گڏوگڏ ھن کي اھا بھ ھدايت ڪئي وئي تھ سردار کي سمجھائي تھ ڪا نامناسب حرڪت نھ ڪري. ھو جيڪڏھن پڇي تھ فوج ڇو اتي منزل انداز ٿي آھي؟ تھ جواب ڏئيس تھ مون کي خبر نھ آھي تھ گجرات جي فوج ڪھڙي مقصد سان ترسائي وئي آھي. شايد پلٽڻ اتان خرچ وٺڻ کان سواءِ پوئتي نھ ھٽندي ۽ فوج جو خرچ انھن کي ڀرڻو پوندو، جيڪي ان کي ترسائڻ جا ذميدار ھوندا.
نائونمل کي اھا بھ ھدايت ڪئي ويئي تھ ھو اھا ڳالھھ قبول نھ ڪري تھ کيس ان موضوع تي ڳالھائڻ لاءِ ڪا مون کان اختياري مليل آھي. انھيءَ ڪري، ھن کي سردار لاءِ ڪوبھ خط پٽ ڪونھ ڏنو ويو ھو. مون کي خاطري ھئي تھ منھنجو مقصد ھڪدم پورو ٿيندو، تنھنڪري فوج جي سربراھھ لاءِ شاھوڪار کي ھڪ بند ٿيل خط ڏنم، جنھن ۾ لکيل ھو تھ ھو پنھنجو سفر جاري رکي. نائونمل کي چيو ويو ھو تھ سردار اسان جي گھر قبول ڪري تھ اھو خط ھڪدم فوج جي سربراھھ کي موڪلي ڏئي. نائونمل، جنھن قابليت سان اھو اھم ڪم سرانجام ڪيو، تنھن جو احوال ھن خط سان شامل آھي. سردار پنھنجي خط ۾ معافيءَ جو اظھار ڪيو ۽ منھنجا سمورا واجبي مطالبا قبول ڪيا. ٻن ڏينھن کان پوءِ مون سپاھين کي حڪم ڏنو تھ وڃي فوج سان شامل ٿين. پٺيان جيڪو فوجي دستو آيو پئي، ان ڏانھن سپاھين موڪلڻ جي ضرورت ڪانھ ھئي.
(لاڙ جي سياسي سفير جو ليفٽيننٽ وائيٽ لاڪ ڏانھن خط، جنھن ۾ ھن کي اطلاع ڪيل آھي تھ نائونمل ھن سان گڏجي مير شير محمد جي علاقي ڏانھن ھلندو ۽ ھن کي پڇا ڳاڇا ڪرڻ ۾ مدد ڪندو.)
١٣ جنوري، ١٨٤١ع
حيدرآباد،
لاڙ جي سياسي سفير طرفان ليفٽيننٽ وائيٽ لاڪ ڏانھن. نائونمل سيٺ کي عرض ڪبو تھ ھو توھان سان گڏ رھي. ھو مقامي حالتن کان واقف آھي ۽ توھان ھن کان جيڪا مناسب پڇا ڳاڇا ڪندؤ، تنھن ۾ ھو توھان جي مدد ڪندو.
توھان جي حفاظت لاءِ ھڪ ديسي عملدار، ٨ پلٽڻ جا ٻھ حولدار، پنجويھھ سپاھي، سنڌ اريگيولر ھارس جو ھڪ دفعدار ۽ چوويھھ سمورا سرڪاري اٺ (اٽڪل ويھھ)، جي ھن وقت ھت موجود آھن، سي توھان جي حوالي ڪجن ٿا تھ جيئن ميرن کان اٺن گھرڻ جي ضرورت نھ پئيو. ھن وقت ڀاڙي تي اٺ ملڻ مشڪل آھن.
انھن ڪمن جي بجا آوريءَ ۾ اوھان کي مير شير محمد جي علاقي جي جائزي وٺڻ جو پڻ موقعو ملندو. منھنجو عرض آھي تھ اھا معلومات ھر موقعي ۽ ھر قيمت سان حاصل ڪندا. ساڳئي وقت توھان جو اصلي مقصد بھ ظاھر نھ ٿيڻ کپي. نائونمل سيٺ کي ان ڪم ۾ مدد ڪرڻ لاءِ خاص طرح موڪليو ويو آھي. ھو مقامي حالتن کان چڱيءَ طرح واقف آھي ۽ ھن جي وفاداريءَ ۾ ڪوبھ شڪ نھ آھي. توھان کي معلوم ھوندو تھ ھڪ اھڙو منصوبو رٿيو ويو آھي، جنھن مان مير شير محمد کي، حيدرآباد جي ميرن جي مقابلي ۾، سندس مالي حالتن مطابق، وڌيڪ فائدي وارا شرط ملن، تنھنڪري، اھو ضروري آھي تھ مير جي ڪابھ اھڙي رٿ، جا آءٌ گورنر جنرل ڏانھن موڪليان، تنھن کان اڳ مون کي ان باري ۾ مڪمل معلومات مھيا ڪري ڏني وڃي.
(1) ڍل وصول ڪرڻوارو عملدار.