سنڌ ۾ تيل ۽ گيس جا وسيلا

پاڪستان جي ڏاکڻي صوبي سنڌ ۾ هائڊرو ڪاربانز جون ٻه اهم ريجنز آهن. (1) سنڌ مونوڪلائن، جنهن کي عام طور تي بدين بلاڪ طور ڄاتو سڃاتو وڃي ٿو. اها خاص طور تي تيل ۽ گيس جي اهم ريجن آهي. (2) سنڌ مونوڪلائن کان ٻاهريون زون، هن ۾ سکر رفٽ زون، مزاراڻي فولڊ زون، کيرٿر ڊپريشن ۽ ڪراچي ڊپريشن جا علائقا شامل آهن. هيءَ خاص طور تي گيس ريجن آهي. اهي انگ اکر ڊاڪٽر الهڏنو ميمڻ ۽ امداد الله صديقي جي آگسٽ 2005 جي لکڻي “پيٽروليم جيولاجي اينڊ هائيڊرو ڪاربان پراسپيڪٽس آف سنڌ اينڊ پاڪستان” تان ورتل آهن. تيل ۽ گيس جي ڳولا جي سلسلي ۾ سنڌ ۾ سڀ کان پهريون کوهه 1925ع ۾ برما آئل ڪمپنيءَ خيرپور ۾ کوٽيو هو. پر ان مان ڪجهه به هڙ حاصل نه ٿيو. پر 1952ع ۾ بلوچستان جي علائقي سوئي مان گيس دريافت ٿيڻ کان پوءِ سنڌ جي اترين علائقن ۾ تيل ۽ گيس جي ڳولا تي خاص ڌيان ڏنو ويو. 1957ع ۾ خيرپور، 1959ع ۾ ڪنڌڪوٽ ۽ 1959ع ۾ مزاراڻي جي علائقن ۾ پاڪستان پيٽروليم لميٽيڊ گيس جا ذخيرا لڌا. ان سلسلي ۾ 1957ع ۾ وڏي ڪاميابي تڏهن ملي جڏهن پاڪ- اسٽانووڪ پيٽروليم پروجيڪٽ نالي ڪمپنيءَ ماڙي جي علائقي مان 6.8 ٽريلين ڪيوبڪ فٽ (ٽي سي ايف) گيس جو تمام وڏو ذخيرو لڌو. ساڳي ئي ڪمپني 1957ع ۾ تلهار، 1958ع ۾ ميرپور بٺورو، 1958ع ۾ نبي سر ۽ بدين ۾ تيل ۽ گيس جي ڳولا لاءِ ڊرلنگ ڪئي. رڳو نبي سر مان ڪجهه گيس ۽ تلهار مان ڪجهه گيس ۽ تيل هٿ اچي سگهيو. برما آئل ڪمپنيءَ 1958ع ۾ لاکڙا، 59 ــ 1958ع ۾ بڊڙو ۽ 1958ع ۾ ڦلجي دادو ۾ تيل ۽ گيس جي ڳولا ۾ ڪارروائي ڪئي. اتان رڳو ڪجهه گيس ئي حاصل ٿي سگهي. 1961ع ۾ آئل اينڊ گيس ڊولپمينٽ ڪارپوريشن (او جي ڊي سي) جو قيام عمل ۾ آيو. او جي ڊي سي 1966ع ۾ سري، 1973ع ۾ ڪوٺار ۽ 1977ع ۾ هنڊي مان گيس جا ذخيرا ڳولي لڌا.
انهيءَ عرصي دؤران ساحلي علائقن ۾ تيل ۽ گيس جي ڳولا جون سرگرميون به نظر آيون. سن آئل ڪمپنيءَ 1965ع ۾ ڪورنگي ڪريڪ، 1964ع ۾ پٽياڻي ڪريڪ ۽ 1964ع ڊبو ڪريڪ ۾ تيل ۽ گيس جي ڳولا لاءِ ڊرلنگ ڪئي. ونٽرشل به ڪجهه آف شور ڊرلنگ ڪئي. ان ڪمپني به مختلف هنڌن تي انڊس ميرين اي ــ1 1972ع ۾، انڊس ميرين بي ــ1 1972ع ۾ ۽ انڊس ميرين سي ــ1 1975ع ۾ تيل ۽ گيس جي ڳولا لاءِ ڊرلنگ ڪئي. هسڪي نالي ڪمپنيءَ به ڪراچي سائوٿ اي ــ1 1978ع ۾ ڊرلنگ ڪئي پر ڪٿي به ڪا اهم پيش رفت نه ٿي. ڪافي عرصي بعد سڀ کان اهم پيش رفت ساحلي ضلعي بدين جي علائقي خاصخيلي آئل فيلڊ ۾ ٿي. اها ڪاميابي 1981ع ۾ يونين ٽيڪساس نالي ڪمپنيءَ جي حصي ۾ آئي. لغاري ۽ مزاري آئل فيلڊ ۾ ان کان به وڌيڪ ڪاميابي حاصل ٿي.
تيل گيس جي ڳولا جي سلسلي ۾ 1990ع وارو ڏهاڪو ڪاميابين جو ڏهاڪو رهيو ۽ ان دؤران سنڌ صوبو پاڪستان جو تيل ۽ گيس پئدا ڪندڙ سڀ کان اهم صوبو بڻجي ويو. انهيءَ عرصي ۾ هيٺيون سڀ کان اهم ڪاميابيون حاصل ٿيون.
1990ع ۾ او جي ڊي سي کي قادرپور
1990ع ۾ لاسمو (هاڻي اِي اين آءِ) کي قادن واري
1993 ع ۾ او ايم وي کي مياڻو
1998ع ۾ او ايم وي کي سانوڻ
1997ع ۾ لاسمو کي ڀٽ
1998ع ۾ بي ايڇ پي کي زمزمه
98ــ1997ع ۾ ايم جي سي ايل کي ماڙي ڊيپ
اهي تمام وڏيون ڪاميابيون هيون جن کان اڳ ۾ بلوچستان پاڪستان جو سڀ کان وڌيڪ گيس پئدا ڪندڙ صوبو ليکيو ويندو هو پر پوءِ سنڌ ان کان اڳتي نڪري ويو.

تاريخ، فلسفو ۽ سياست

سنڌ جي تيل ۽ گيس جي وسيلن جي ڦرلٽ