تيل ۽ گيس پئدا ڪندڙ علائقن جي ماڻهن جي ترقيءَ جي صورتحال

ٿلهي ليکي جيڪڏهن تيل جي آمدنيءَ تي نظر وجهجي ۽ تيل جي في بئرل قيمت رڳو 100 آمريڪي ڊالر لڳائجي ته سنڌ صوبو ساليانو 113 ارب رپين جو تيل پئدا ڪري ٿو. گيس جي آمدني جو ڪاٿو لڳائڻ تمام مشڪل آهي ان ڪري جو هر ڪمپنيءَ جا پنهنجا اگهه مقرر ڪيل آهن. بهرحال اهو پڪ سان چئي سگهجي ٿو ته گيس جي آمدني تيل کان تمام گهڻو وڌيڪ آهي. هاڻي معدني دولت سان مالامال انهن علائقن ۾ جيڪڏهن انساني ترقي جي اهڃاڻن تي نظر وجهبي ته اتي جي ماڻهن جي حالت ترقيءَ جي اشارين جي سطح تمام گهڻي هيٺ نظر ايندي. تيل جي آمدنيءَ مان وفاقي حڪومت صوبي کي 12.5 سيڪڙو جي خيرات رائلٽيءَ جي مد ۾ فراهم ڪري ٿي اها به آئل فيلڊ مان نڪرڻ وقت جي قيمت جي بنياد تي. جڏهن ته پيٽروليم پاليسي 2012 مطابق تيل ۽ گيس جي رائلٽيءَ مان حاصل ٿيندڙ آمدنيءَ جو 50 سيڪڙو ان ضلعي جي انفرااسٽرڪچر کي هٿي ڏيڻ تي خرچ ڪرڻو آهي. هاڻي واسطيدار صوبن ۾ اهڙو ڪوبه ميڪنزم نظر ئي نٿو اچي جنهن سان اها خاطري ملي ته ملندڙ رائلٽيءَ جو اهڙيءَ طرح شفاف استعمال ڪيو وڃي جو ان جو اثر تيل ۽ گيس پئدا ڪندڙ تعلقن/ضلعن ۾ نظر اچي. اهوئي سبب آهي جو سنڌ ۽ بلوچستان جي تيل ۽ گيس پئدا ڪندڙ تعلقن يا ضلعن ۾ انساني ترقيءَ جي شرح شرمناڪ حد تائين گهٽ آهي. سنڌ جا سڀ کان وڌيڪ تيل ۽ گيس پئدا ڪندڙ علائقا جيئن بدين، خيرپور جو نارو تعلقو، سکر جو صالح پٽ، گهوٽڪي، ڄامشوري جا سيوهڻ ۽ ٿاڻو بولا خان تعلقا ۽ دادو جو جوهي تعلقو انتهائي پٺتي پيل علائقا آهن ۽ جتان تيل ۽ گيس نڪري رهي آهي انهن جي ڀرپاسي وارن علائقن جي ماڻهن جي زندگي پٿر واري دؤر کان ڪا گهڻي مختلف نه آهي. انگ اکر ٻڌائن ٿا ته تيل ۽ گيس پئدا ڪندڙ علائقن جا ماڻهو اتهائي مفلسيءَ جو شڪار آهن. هيءُ انگ اکر حقيقت جي نشاندهي ڪن ٿا ته اتي جا ماڻهو ڪهڙي حال ۾ آهن.
يو اين ڊي پي جي انساني ترقي بابت سال 2003 جي رپورٽ مطابق ملڪ جو سڀ کان وڌيڪ تيل پئدا ڪندڙ ضلعو بدين انساني ترقيءَ جي حوالي سان سڄي ملڪ ملڪ جي 91 ضلعن ۾ 60هين نمبر تي آهي. ساڳي رپورٽ ۾ سنڌ جا رڳو ٽي ضلعا (جن ۾ ڪراچي ۽ حيدرآباد به شامل آهن) انساني ترقي جي فهرست ۾ ابتدائي ٽيهن ضلعن ۾ شامل آهن. اها رپورٽ ٻڌائي ٿي ته بلوچستان جي حالت به ان کان ڪا گهڻي مختلف نه آهي. ان رپورٽ موجب انساني ترقيءَ جي لحاظ کان فهرست ۾ ملڪ جي آخري ٽيهن ضلعن ۾ بلوچستان جا 12 ضلعا شامل آهن. سڀ کان وڌيڪ شرم جي ڳالهه اها آهي ته انساني ترقيءَ واري فهرست ۾ آخري نمبر تي بلوچستان جو ضلعو ڊيرا بگٽي آهي جيڪو ملڪ جي سڀ کان وڏي گيس فيلڊ “سوئي” جو مالڪ آهي.
پاڪستان حڪومت جي ملينيم ڊولپمينٽ گولز رپورٽ 2013 ۾ به سنڌ جي تيل ۽ گيس پئدا ڪندڙ علائقن جي انساني ترقيءَ جي حوالي سان اها ئي حالت آهي. اڀياس مان ظاهر ٿئي ٿو ته بدين ضلعو سنڌ جي 23 ضلعن ۾ هر لحاظ کان پٺتي پيل ضلعو آهي ۽ مسلسل نا انصافين جو شڪار آهي.

چارٽ نمبر 5 سنڌ جي 23 ضلعن ۾ مختلف حوالن سان بدين جو نمبر

[img]http://i67.tinypic.com/4tm5nb.png[/img]

تاريخ، فلسفو ۽ سياست

سنڌ جي تيل ۽ گيس جي وسيلن جي ڦرلٽ