صوبن جا آئيني حق
ان سان گڏ آئين هائيڊروڪاربان وسيلن کي ورڇ جوڳي پول جي فهرست جي ٻئي ڀاڱي ۾ رکيو آهي. ان فهرست جي ٻه نمبر اسم ۾ لکيو ويو آهي “معدني تيل ۽ قدرتي گئس، پاڻياٺ يا نهري شڪل ۾ هجن وفاقي حڪومت انهن کي باهه لڳڻ جي حوالي سان انتهائي خطرناڪ تصور ڪندي ان بابت قانون جوڙيندي.”
گڏيل مفادن واري ڪائونسل (سي سي آءِ) هڪ آئيني فورم آهي ۽ ان جي ذميواري آهي ته “ان سلسلي ۾ پاليسي جوڙي ۽ ان تي عمل ڪرائي.” بهرحال هن وقت پيٽروليم ۽ قدرتي وسيلن واري وفاقي وزارت آئين جي ڀڃڪڙي ڪندي تيل ۽ گيس جي سلسلي ۾ “پاليسيون جوڙي ۽ انهن تي عمل” ڪرائي رهي آهي. ڊائريڪٽوريٽ جنرل آف پيٽروليم ڪنسيشنس (ڊي جي پي سي) کي اختيار ڏنو ويو آهي ته تيل ۽ گيس ڪمپنين کي لائسنس جاري ڪري ۽ آڇون طلب ڪري. 18هين ترميم ۾ تيل ۽ گيس جي وسيلن تي صوبن جو هڪجيترو حق تسليم ڪيو ويو آهي. آرٽيڪل (3)172 موجب تيل ۽ گيس جي وسيلن تي صوبن ۽ وفاق کي هڪ جيترو حق ڏنو ويو آهي. آئين جو آرٽيڪل 158 به صوبن جي ان حق کي تسليم ڪري ٿو.
آئين جون اهي ترميمون صوبن کي پنهنجا وسيلا استعمال ڪرڻ جو مڪمل حق ڏين ٿيون. برابر واري حق ۽ ٻين معاملن تي طريقيڪار طئي ٿيڻو آهي. آئين جي روح مطابق ڪمپنين کي لائسنس جاري ڪرڻ واري عمل ۾ به صوبن جي شرڪت ضروري آهي ۽ ان مان به صوبن کي حصو ملڻ گهرجي. پيٽروليم ايڪسپلوريشن اينڊ پروڊڪشن پاليسي 2012ع تحت ڊي جي پي سي درخواست في ۽ رينٽ جي معاملي تي هيٺ ڄاڻايل رقم وصول ڪرڻ جي حقدار آهي.
درخواست في
1. شروعاتي سروي 50،000 رپيا
2. ڳولا جو لائسنس 100،000 رپيا
3. ترقي ۽ پئداوار جو پروانو 200،000 رپيا
مسواڙ
ڳولا جو لائسنس رکندڙ هر ڌر لاءِ ضروري آهي ته اها هيٺ ڄاڻايل اگهه مطابق اڳواٽ مسواڙ ادا ڪري.
1. لائسنس جي ضابطن موجب ابتدائي پنجن سالن لاءِ في چورس ڪلوميٽر يا حصي لاءِ 3500 رپيا يا هر سال في چورس ڪلوميٽر يا حصي لاءِ 800 رپيا.
2. هر لائسنس جي تجديد لاءِ 5000 رپيا في چورس ڪلوميٽر يا حصو يا وري هرسال لائسنس جي تجديد لاءِ في چورس ڪلوميٽر يا حصي لاءِ 2750 رپيا.
پرواني جي عرصي دؤران هيٺ ڄاڻايل سالياني مسواڙ جي اڳواٽ ادائيگيءَ جو شيڊول لاڳو رهندو.
پرواني جي ابتدائي عرصي دؤران في چورس ڪلوميٽر يا حصي لاءِ 7500 رپيا.
پرواني جي تجديد ۽ ان جي شرطن ۽ ضابطن ۾ واڌ لاءِ في چورس ڪلوميٽر يا حصي لاءِ 10،000 رپيا.
جيڪڏهن هن وقت جي ڪار آمد ليز يا لائسنس رکندڙ ڪمپنين تي نظر وجهبي ته اها به چڱي خاصي رقم بڻجي ٿي.
پيٽروليم ايڪسپلوريشن اينڊ پروڊڪشن پاليسي 2012ع موجب ڪمپنين لاءِ لازمي آهي ته اهي پيٽروليم فيلڊ جي گيٽ واري اگهه جو 12.5 سيڪڙو رائلٽي جي مد ۾ جمع ڪرائين. اها رقم واسطيدار صوبي کي وفاق کان ملندي.
گيس ڊولپمينٽ سرچارج صوبن جي آمدنيءَ جو هڪ ٻيو ذريعو آهي. گيس ڊولپمينٽ سرچارج تجويز ڪيل قيمت ۽ واهپي جي قيمت جي وچ جو تفاوت آهي. قيمت جو تعين اوگرا ڪري ٿو. گيس ڊولپمينٽ سرچارج نيچرل گيس آرڊيننس 1967ع تحت اوڳاڙيو وڃي ٿو. ان آرڊيننس موجب گيس جي قيمت جو تعين وفاقي حڪومت ڪري ٿي. ساڳي آرڊيننس موجب سوئي ناردرن گيس پائپ لائن لميٽيڊ (ايس اين جي پي ايل) ۽ سوئي سدرن گيس ڪمپني لميٽيڊ (ايس ايس جي سي ايل) تي حڪومت گيس ڊولپمينٽ سرچارج هيٺ ڄاڻايل طريقي سان لاڳو ڪري ٿي.
1. گيس جي کوهه وٽ قيمت
2. کوهه تي لاڳو ٿيندڙ ايڪسائيز ڊيوٽي
3. آپريشن ۽ سار سنڀال جي لاڳت
4. اثاثن جي ملهه ۾ لاٿ (Depreciation)
5. اثاثن جي ماليت جي ريٽرن تي ايس اين جي پي ايل 7.5 سيڪڙو ۽ ايس ايس جي سي ايل 17سيڪڙو
گيس ڊولپمينٽ سرچارج به وفاق کي جيئن جو تيئن صوبن ڏانهن منتقل ڪرڻو آهي.