پيش لفظ
جيڪڏهن توهان اهو ناوليٽ پڙهڻ وقت اهو محسوس ڪيو ته دراصل هي هڪ وڏي ناول جو پلاٽ آهي ته توهان درست محسوس ڪيو آهي. جڏهن آئون ڪتاب جا ٻه باب لکي چڪو هئس ته سنڌ ۾ فرقه وارانه لساني (سنڌي مهاجر) فساد شروع ٿي ويا هئا. ان وقت ماڻهو جيل جي بيوسي جي زندگي ۾ ڇا ٿو محسوس ڪري، ان جو ڪو حصو به محسوس ڪندو ته توهان کي سولائي سان سمجهه ۾ اچي ويندو ته ان کان پوءِ ڪافي وقت تائين آئون نه ڪجهه لکڻ جي قابل هئس ۽ نه اهو ڪجهه ۽ ايترو ڪجهه لکي سگهيم جو لکڻ ٿي چاهيم.
منهنجي نظر ۾ جيئن ناول هڪ دور جي ڪهاڻي هوندي آهي، تيئن ناوليٽ دور جي هڪ اهم حصي جي ڪهاڻي هوندي آهي. جيڪڏهن ڪنهن کي اها شڪايت پيدا ٿئي، ته هي ڪهاڻي مڪمل نه آهي، ته ان لاءِ آئون اهو ئي چئي ٿو سگهان ته دور جي ڪهاڻي ۾ واقعي مان واقعو پيدا ٿيندو رهندو آهي ۽ لاٽ مان لاٽ ٻرندي رهندي آهي. ان ڪري جيئن عام عشق محبت جي ڪهاڻي ختم ٿي ويندي آهي، اهڙي طرح هن ڪهاڻي جي خاتمي جو تصور ئي نٿو ڪري سگهجي. ڪير ڄاڻي هي ڪهاڻي ڪيسين هلندي، شايد رهندي دنيا تائين.
ڄام ساقي