6
عبدالله خان، خانصاحب، شهناز ۽ سندس ماءُ جڏهن ڇٻر تي شام جي چانهه پيئڻ ويٺا، تڏهن شام جون اخبارون ٽيبل تي هيون ۽ هنن جو موضوع گفتگو جانب علي هو. شهناز ڀاڻس کان پڇيو؛ ”ادا چئبو، جانب علي مارجي ويو، ائين نه؟“
ڀاڻس خفگيءَ مان وراڻيو؛ “ هو ايترو غيرت وارو ناهي، جو ائين ئي جلدي مري وڃي.“
”ڇو؟ هٿ نه آيو ڇا؟“
”ڪٿي ٿو هٿ اچي، حرامي الائي ڪٿي ڪٿي گهمندو هوندو.“ هن چانهه جو ڍڪ ڀريندي چيو.
”پوءِ هي جو اخبارن ۾ آيو آهي سو؟“ ماڻس پڇيو.
”اهو ته ائين ئي ڏنو اٿئون، جيئن هو سمجهي ته اسين کيس مئل پيا سمجهون، هو ٻر مان نڪري ته کيس ٻڌون.“
”۽ پوءِ کيس واقعي ماري ڇڏيون.“ شهناز پنهنجي ذهانت جو ثبوت ڏيندي، ڄڻ سليم جو جملو پورو ڪيو.
”جي!“ عبدالله کان ڇرڪ نڪري ويو. ”توکي ڪنهن ٻڌايو؟“ هن شهناز کان پڇيو.
”مون کي ڪير ٻڌائيندو ادا! اهو ته اخبارن جي خبر مان ئي نظر اچي پيو، مون غلط چيو ڇا ادا؟“ شهناز مرڪڻ جي ڪوشش ڪندي چيو. هن جي چهري تي پريشاني جا آثار بکي رهيا هئا.
”تون تمام هوشيار ٿي ويئي آهين ڇوري!“ هن پيار مان هلڪي ٿف هڻندي چيس؛ ”شايد اهو منصوبو آهي، پڪ مون کي به ڪانهي، پر سمجهان ائين ٿو.“
جانب علي جي مارجڻ جي خبر سنڌ جي ڪنڊ ڪڙڇ ۾ سجاڳ محنت ڪشن ۽ قومي حقن لاءِ ڪڙهندڙن لاءِ رڻ ٻاري ڇڏيو. اهي اڌ سجاڳ پورهيت جي، هن کي رڳو قومي حقن لاءِ وڙهندڙ سمجهندا هئا ۽ اهي اڌ سجاڳ قوم پرست جي هن کي رڳو پورهيتن جي بين الاقوامي مفاد جو نمائندو سمجهندا هئا، هن کي پنهنجو پنهنجو سڄڻ قرار ڏيڻ لڳا. اخبارون ۽ جلسا جلوس ته بند هئا، پر عام ڪچهرين ۾ ڄاتل سڃاتل ماڻهو، جن مان ڪيئي هن تي اجايا الزام هڻندا هئا ۽ تهمتون مڙهيندا هئا، سي به پنهنجو پاڻ کي هن جو جان نشين سڏائڻ لڳا.
جانب جي گهر وارن اها خبر پڙهي ته ڏاڍا پريشان ٿيا، پر پوءِ گهر جي دروازي تي ٻن نون سي آءِ ڊي وارن جو اضافو ڏسي، ڪجهه پريشاني گهٽ ٿين، جو اندازو لڳايائون ته هيءَ پروپئگنڊا آهي. پر پوءِ به ٽي چار ڏينهن هنن کان آرام سان ٽڪر کاڌو نه ٿيو، تان جو هڪ ماڻهو اچي ڀاڻس کي ڪن ۾ ڳالهه ڪئي ته هن کي هڪ تمام ذميدار آفيسر، جيڪو جانب جو همدرد آهي، تنهن موڪليو آهي ۽ چيو اٿائين ته اهو ڪوڙ آهي، ته ڪو جانب علي مارجي ويو آهي. هو اڃا تائين جتي به آهي، خير سان آهي.
ان وقت جيڪب آباد ۽ ڪراچي جا همراهه پوليس وٽ هئا. پوليس تمام ڊگهو رمانڊ ورتو هو. هيءَ خبر اخبارن ۾ آئي ته همراهن جا ڇهه ئي ڇڄي پيا. ”آه! هاڻي ڇا ٿيندو؟“ هنن جي ذهن ۾ ڏک سان گڏ سوال به هو. هڪ همراهه ٻين کان صلاح پڇي ته، ”ڪيئن هاڻي وڌيڪ مارن کان بچڻ لاءِ پوليس کي ٻڌايون ته هيءَ پمفليٽن وارو ڪم جانب ڪرائي رهيو هو.“ پر نواز چيو؛ ”قطعي نه! اهو خراب مثال به ٿيندو ۽ وڌيڪ ڦاسي وينداسين، پاڻ واريون اصلي سهي جون ٽنگون ٽي، پاڻ کي ڄڻ ڪا خبر ئي ڪانهي.“
سڀ کان وڌيڪ پريشان به اهي همراهه ٿيا، ته سڀ کان پهرين اندازو به هنن لڳايو ته جانب جي مارجڻ جي خبر ڪوڙي آهي. ڇاڪاڻ ته پوليس هنن کان نئين سر پڇا ڳاڇا شروع ڪئي هئي، جنهن جو مکيه سوال هي هو ته؛ ”جانب علي ڪٿي آهي؟“
هن دفعي شاهده جو ڀاءُ اڪبر جڏهن پمفليٽ ڏيڻ لاءِ اندرون سنڌ جي چڪر تي ويو ته هر ڪو دوست فڪرمند هو ۽ کيس اهو چوڻو پيو ته جانب علي خيريت سان آهي. ڇاڪاڻ ته هو انهن سان پهريون دفعو جانب علي جي حوالي سان مليو هو ۽ هن دفعي صورتحال جو اندازو ڪري شاهده پرچا ڏيڻ وقت چيو هئس ته جيڪو به کانئس پڇي، ان کي جانب جي خيريت جي خبر ڏئي.
عبدالله خان جي وڃڻ کان هفتو کن پوءِ سندس پٽ حميد به اچي خانصاحب جن جي گهر سهڙيو. هو خانصاحب جي سوٽ جو پٽ هو. حيدرآباد ۾ رهندو هو ۽ سنڌ يونيورسٽي ۾ پڙهندو هو. هو ويجهن مائٽن ۾ هڪ ئي هن عمر جو ڇوڪرو هو، ان ڪري اڃا تائين ڪا ڳالهه ٻولهه نه ٿيڻ جي باوجود شهناز جو آئنده جو مڱيندو سمجهيو ويندو هو.
حميد اچڻ شرط گهمڻ ڦرڻ جو پروگرام ٺاهيو. ڪنهن ڏينهن ڪلفٽن ته ڪنهن ڏينهن هاڪس بي، ڪنهن مهل هل پارڪ ته ڪنهن مهل وري گانڌي گارڊن.
هُن هِن ساري عرصي ۾ شهناز جي رويي مان هلڪڙي رکائي محسوس ڪري ورتي، سو هڪ ڏينهن چيائينس؛ ”ڇا ڳالهه آهي شهناز! تون آخر بيزار ڇو ٿي رهين؟ مون کان ناراض آهين ڇا؟“
”نڪو، ناراض ڇو ٿينديس.“
”پوءِ جيڏانهن آئون گهليان ٿو ته هلين ٿي، نه ته پنهنجي طور تي ڪو تفريح جو پروگرام ڪونهي، ڇو؟“
”بس ائين ئي، اسين ڪراچي ۾ رهون ٿا، ان ڪري هتي جي ڪنهن جڳهه ڏسڻ جو ڪو خاص شوق ڪونهي، هر شئي، هر جڳهه ننڍي لاڪر گهڻي ئي دفعا ڏٺي اٿم.“ شهناز ڌيرج سان جواب ڏنس.
”مون ٻڌو آهي، تون سياست ۾ حصو وٺڻ لڳي آهين، ڪٿي اهو سبب ته نه آهي؟“ حميد وري پڇيس.
”سياست ۾ ٿورو گهڻو حصو ته وٺان ٿي، پر اها ڪا خراب ڳالهه ته ڪانهي!“ شهناز هاڻي اڳي کان وڌيڪ سنجيده هئي ۽ سندس جواب ۾ ضد جو عنصر به حميد محسوس ڪري ورتو. وڌيڪ ڇيڙڻ مناسب نه سمجهي چيائين؛ ”نه! ڪجهه نه ڪجهه حصو وٺڻ ته اڄڪلهه جو فئشن آهي، پر ماڻهو مرڳو سياست جو نه ٿي وڃي.“ اها ٻي ڳالهه هئي ته هو سنڌ يونيورسٽي ۾ احمد خان وارن کي حقارت جي نظر سان ڏسندو هو. چئين: ”ڇورا سياست جي بکيڙڻ ۾ پئي پنهنجي زندگي پيا وڃائين.“ ۽ هو سينڌ سرما ڪريو، وقت جو وڏو حصو ڇوڪرين جي ڇٻر يا ڪامن روم جي سامهون گذاريندو هو. شهناز کي خبر ته ڪانه هئي، پر اندازو ضرور هوس، سو چيائين؛ ”هر ڪنهن جو پنهنجو ذوق ۽ شوق آهي، پنهنجي پسند ۽ پنهنجو شغل آهي. آئون ڪڏهن به اها ڳالهه قبول نه ڪنديس، ته ڪير منهنجي ڪنهن به ڳالهه تي اعتراض ڪري.“
حميد ٻه ٽي منٽ ماٺ رهيو، پر پوءِ ماٺ کي وڌيڪ منجهائيندڙ ۽ هاڃيڪار سمجهي ڳالهه کي چرچي ۾ ٽاريندي چيائين؛ ”ٿي سگهي ٿو ته مستقبل ۾ اسان کي هڪ ٻئي تي اعتراض ڪرڻ جا حق ملي وڃن.“
”سوال ئي نٿو پيدا ٿئي، قطعي نه!“ شهناز جي پڪائي، ضد ۽ رکائي پنهنجي انتها تي هئا. حميد وڌيڪ ڳالهه ٻولهه تي ماڳهين قصو خراب ٿيندو ڏسي چپ ٿي ويو.