هڪ يهودي ڇوڪريءَ جو اسلام ڏي سفر
اڄ ڪلهه پهرين ڪلاس کان اسلاميات پڙهائي وڃي ٿي، هر ڳوٺ ۾ مدرسا آهن، گهرن ۾ درس ٿئي ٿو ۽ ٻارن کي ديني تعليم ڏني وڃي ٿي. اسان جي ڏينهن ۾ نه اسڪول ۾ ۽ نه گهر ۾ ديني تعليم جو بندوست هو. عمر وڌڻ تي اسلام بابت ڪيترائي سوال اسان جي دل ۾ اڀريا جن جا جواب ڳوٺ جي ان وقت جي مولبين جيڪي ڏنا ٿي انهن مطمئن نٿي ڪيو. سچي ڳالهه اها آهي ته هنن کي پاڻ به ايترو علم نه هو. گهڻي پُڇ پُڇ ڪرڻ تي دڙڪا مليا ٿي. مئٽرڪ ڪلاس ۾ پهچڻ وقت مونکي لئبرريءَ مان مولانا مودودي جو هڪ انگريزي ڪتاب Towards Understanding Islam مليو. هن کي مون ٻه دفعا پڙهيو. مولانا مودوديءَ تمام آسان نموني سان هڪ مون جهڙي اڻ ڄاڻ لاءِ هن ڪتاب ۾ اسلام بابت ڄاڻ ڏني آهي. ان ڪتاب مونکي اسلام بابت ڏاڍو متاثر ڪيو ۽ آئون اڄ تائين مسلمان توڙي غير مسلم شاگردن کي اهو ڪتاب پڙهڻ جي تلقين ڪندو اچان.
مولانا ابوالاعلي مودودي جي هڪ سياسي پارٽي ”جماعت اسلاميءَ“ سان سڃاڻپ پنهنجي جاءِ تي ۽ جنهن جماعت کي بنگال ۾ ’البدر‘ ۽ ’الشمس‘ جهڙن گروهن بدنام پنهنجي جاءِ تي ضرور ڪيو پر مولانا مودودي جي ڪردار ۽ اسلامي خذمتن جي واکاڻ ڪيترن ئي ملڪن ۾ ڪئي وڃي ٿي..... خاص ڪري سعودي عرب، ملائيشيا، تنزانيا، زئنزيبار.... جن ملڪن ۾ منهنجو جهاز هلائڻ دوران گهڻو اچڻ وڃڻ ۽ رهڻ ٿيو. ايتريقدر جو مولانا مودودي جو قرآن جو تفسير (ڇهن جلدن تي مشتمل ”تفهيم القرآن“) انهن ملڪن جي مقامي ٻولين ۾ ترجمو ٿيل نظر آيو. آئون به سڀ کان گهڻو اهو پڙهان ٿو جو مونکي اهو وري به ٻين جي مقابلي ۾ آسان اڙدو ۾ لڳي ٿو. هن جيتوڻيڪ قرآن جو لفظ به لفظ ترجمو نه ڪيو آهي پر اسانجي گرامر موجب لس ئي لس لکيو آهي ان ڪري اسان جهڙن عربيءَ کان گهٽ واقفيت وارن لاءِ اهو سمجھڻ آسان ٿو رهي. هتي اهو به لکندو هلان ته مودودي صاحب پهريون شخص آهي جنهن کي سعودي عرب طرفان 1979ع ۾ ”شاهه فيصل انٽرنيشنل ايوارڊ“ ڏنو ويو هو ۽ سندس وفات تي مڪي ۾ ”غيبي جنازي نماز“ پڙهائي وئي. النجاشي بادشاهه اشاما ابن ابجار بعد مولانا مودودي دنيا جو ٻيو ماڻهو آهي جنهن جي جنازي نماز ڪعبة الله ۾ پڙهائي وئي. نجاشي اهو بادشاهه هو جنهن وٽ حبش ۾ مڪي جا مسلمان هجرت ڪري ويا هئا جنهن کي اصحابي حضرت جعفر ابن ابي طالب قرآن جي سورت ”مريم“ پڙهي ٻڌائي هئي جيڪا ٻڌي هي عيسائي حاڪم ۽ ان جا پادري بيحد متاثر ٿيا هئا ۽ مسلمانن کي واپس موڪلڻ بدران پاڻ وٽ رهائي ڇڏيو هو.
مون مٿي لکيو آهي ته مغرب جو ڪو عيسائي يا يهودي پنهنجو دين ڇڏي اسلام قبول ڪرڻ کان اڳ ان بابت چڱيءَ طرح ڄاڻ حاصل ڪري ٿو ۽ مسلمان ٿيڻ بعد اهڙا ڪيترا نو مسلم پنهنجين تقريرن ۽ لکڻين ذريعي اسلام جو دفاع ڪن ٿا، اسان جهڙن گهٽ ڄاڻ رکندڙ مسلمانن ۽ غير مسلمانن کي اسلام جي معلومات ڏين ٿا. هڪ اهڙي يهودي نو مسلم محمد اسد (جيڪو 1900ع ۾ آسٽريا ۾ Leopold Weiss نالي سان هڪ يهوديءَ جي گهر ۾ ڄائو) بابت تفصيل سان لکي چڪو آهيان ۽ جنهن جي ڪتاب A Road to Mecca مونکي ايڏو ته متاثر ڪيو جو مون پنهنجي سعودي عرب واري سفرنامي جو نالو ”اي روڊ ٽُ مدينا“ رکيو.
محمد اسد جي مٿئين ڪتاب ۽ قرآن جي انگريزي ترجمي ۽ تفصير The Message of the Quran جنهن جي مڪمل ڪرڻ ۾ هن کي 17 سال لڳي ويا، مغرب جي ماڻهن کي بيحد متاثر ڪيو ۽ محمد اسد صاحب جي لکڻين ڪري ڪيترائي مسلمان ٿيا جن مان هڪ بيحد نامياري شخصيت ’مريم جميلان‘ آهي جيڪا نيويارڪ جي رهاڪو هئي ۽ هن جا ماءُ پيءُ پڻ اسد جي والدين وانگر ڪٽر يهودي هئا ۽ هن مسلمان ٿيڻ بعد اسلام تي محمد اسد کان به وڌيڪَ لکيو. مريم جميلان جي لکڻين مان به اڄ ڏينهن تائين ڪيترائي غير مسلم توڙي مسلمان اسلام بابت ڄاڻ حاصل ڪن ٿا. اسد وانگر هن به عمر جو وڏو حصو پاڪستان ۾ گذاريو ۽ مولانا مودودي کان تعليم حاصل ڪئي. اڄ دنيا جي مسلمانن کي مريم جميلان ۽ محمد اسد جهڙن نو مسلم تي فخر آهي ۽ يورپ وارا سچ ٿا چون ته: ”مريم جميلان ۽ محمد اسد مغرب طرفان دنيا جي مسلمانن لاءِ وڏو تحفو آهن.“
مريم جميلان (Maryam Jameelah) 1934ع ۾ ’مارگريٽ مارڪيوس‘ جي نالي سان نيويارڪ ۾ يهودي والدين جي گهر ۾ جنم ورتو جن جا وڏا جرمنيءَ کان لڏي USA ۾ اچي رهيا هئا. مريم آمريڪا جي جديد تهذيب ۾ ننڍي ٿي وڏي ٿي. هن کي پنهنجي مغربي تهذيب جي ظاهري ”چمڪ ڌمڪ“ جنهن کي ڊاڪٽر اقبال ”ڪوڙن نگن جي طمعڪاري“ سڏيو آهي، هن کي بلڪل متاثر نه ڪيو. مغرب ۾ ڇوڪري ڇوڪريءَ جو شاديءَ کان اڳ ملڻ يعني Dating، رقص ۽ سرور جون محفلون ۽ هل هنڀوڇي واريون مجلسون جيڪي مغرب جي طرزِ زندگيءَ جو حصو آهن، هن جي زندگي کان ٻاهر هيون. اسڪول ۽ ڪاليج جي زندگيءَ ۾ هن مذهب جي ”تقابلي مطالعي“ Comparative Study جي چونڊ ڪئي. يهودي گهرا