مائينڊ يوئر لئنگئيج
ايوانس (Barry Joseph Evans) ننڍي هوندي کان اداڪاري ۾ هوشيار هو. هن جي اها خاصيت اسڪول جي ڏينهن ۾ ئي نمايان ٿي وئي جڏهن هو اسڪول ۾ ٿيندڙ ڊرامن ۾ ليڊنگ رول ڪرڻ لڳو. اڳتي هلي هن کي ڊرامن جي اسڪول ۾ داخلا لاءِ اسڪالرشپ ملي وئي، جتان گرئجوئيشن بعد هن ٽي وي جي هڪ سوپ اوپيرا Crossroads ۾ 1964ع ۾ ڪم ڪيو.
ايوانس سان جڏهن منهنجي ملاقات ٿي ته هو ان وقت جي مشهور مزاحيه ڊاڪٽر سيريز جي ناولن تي ٽي وي سيريز ۾ ڪم ڪري رهيو هو. انهن ناولن جو ٻڌي آئون ايوانس مان بيحد متاثر ٿيس. اسان جڏهن ڪئڊٽ ڪاليج پيٽارو ۾ هئاسين ته تن ڏينهن ۾ اسانجي لئبرري ۾ هي ڊاڪٽر سيريز جا ڪتاب: ڊاڪٽر ان هائوس، ڊاڪٽر ائٽ سِي، ڊاڪٽر ائٽ لارج وغيره موجود هئا جن جو ليکڪ رچرڊ گورڊن آهي. منهنجي خيال ۾ اسان سڀني ڪلاس ميٽن اهي پڙهيا هوندا. بلڪه ان وقت مشهور هو ته جنهن کي انگريزي ناول پڙهڻ جو شوق نه هجي ته اهو پهرين رچرڊ گورڊن جا ڊاڪٽر سيريز جا ناول پڙهي جيڪي دلچسپ هجڻ سان گڏ آسان انگريزي ۾ آهن. اڄ به آئون ملائيشيا ۽ سنگاپور جهڙن ملڪن جي شاگردن کي جن وٽ انگريزي هلي ٿي، اهي ناول پڙهڻ لاءِ چوندو آهيان. پر اها ٻي ڳالهه آهي ته مون انهن ناولن کي وري ڪٿي نه ڏٺو. دنيا اڄ ڪلهه ايترو اڳتي وڌي چڪي آهي.... ايترا مزاحيه ڪتاب ۽ فلمون اچي چڪيون آهن جو ٿي سگهي ٿو اڄ جي نوجوان کي اهي ايترو نه کلائين جيترو اسين انهن ڏينهن ۾ پڙهي کل ۾ کيرا ٿي ويندا هئاسين.
ايوانس انگلنڊ کان ٻاهر اسانجي ملڪ پاڪستان، سنگاپور، انڊيا، نائيجيريا ويندي اسپين، فرانس، چين، جپان جهڙن ملڪن ۾ يڪدم مشهور تڏهن ٿي ويو جڏهن هن 1977ع ۾ Mind your language نالي هڪ مزاحيه سيريز ۾ جَرمي برائون نالي سان انگريزي سيکارڻ واري ٽيچر جو پارٽ ادا ڪيو. هن سيريز ۾ لنڊن ۾ شام جو هلندڙ (ايوننگ ڪلاس) ۾ انهن اميگرنٽس کي انگريزي پڙهندو ڏيکاريو ويو آهي جيڪي هاڻ لنڊن ۾ رهن ٿا. انهن ۾ مختلف ملڪن جا مرد، عورتون، نوجوان ۽ پوڙها آهن جيڪي پنهنجي ڳالهائڻ جي اسٽائيل ۽ عادتن ڪري دلچسپ لڳن ٿا ۽ جتي ڪٿي هنن کي پسند ڪيو ويو. انهن مان ڪجهه هن ريت هئا:
علي نديم نالي هڪ بيروزگار پاڪستاني هن انگريزي اسڪول جو پهريون شاگرد هو. علي جيڪو ٻڌائي ٿو ته هو لاهور کان هتي آيو، هر وقت جناح ڪئپ ۾ نظر اچي ٿو. هي سڀ ۾ گهڻو ڳالهائي ٿو ۽ ڪلاس ۾ ايندر سک رنجيت سان لڳائي رکي ٿو. عليءَ جا هر وقت چيل هي لفظ Oh Blimey، ايڪسڪيوز مي بدران ”اسڪئيزمي پليز“ ۽ ڳالهه ڳالهه تي “Jolly Good” چوڻ سڀني کي کلائي ٿو.
علي نديم کي مائينڊ يور لئنگئيج ۾ ڏسڻ ۽ پسند ڪرڻ وارن لاءِ هتي لکندو هلان ته هو اڄ هن دنيا ۾ نه رهيو آهي. علي هڪ بنگالي ائڪٽر هو. جنهن بنگلاديش جي ڊاڪا يونيورسٽي مان گرئجوئيشن ڪئي هئي. پاڻ 1929 ۾ ڊاڪا ۾ ڄائو ۽ 1984ع ۾ انگلنڊ ۾ وفات ڪئي.
ايوانس (جرمي برائون) جي هن ڪلاس ۾ هڪ اطالوي نوجوان بورچي به آهي جيڪو پنهنجي يوناني دوست مئڪس سان گڏ اچي ٿو. هن کي ماستر برائون جي ڪنهن به ڳالهه تي حيرت ٿئي ٿي ته يڪدم چوي ٿو ”سانتا ماريا“.... يا وري O.K چوڻ بدران ”اوڪي ڪوڪي“ چوي ٿو.
ائنا نالي هڪ جرمن ڇوڪري آهي جيڪا انگريزي لفظن سان گڏ جرمن لفظ ملائي ٿي. چُنگ سُئي نالي چيني ڇوڪري پاڻ سان روز مائوزي تنگ جو ريڊ بڪ کڻي اچي ٿي ۽ ڳالهه ڳالهه تي ان جي ڪا سِٽَ پڙهي ٿي. هوءَ هميشه “R” کي “L” سان مڪس ڪندي رهي ٿي. هن کي هر وقت جپاني پوڙهي شاگرد ”تارو نگازومي“ جي سوچ سان ٽڪراءُ رهيو ٿي. هي جپاني شاگرد روز ڪئميرا کڻي اچي ٿو.
رنجيت سنگهه جو پارٽ انگلنڊ جي ائڪٽر البرٽ موزز ڪيو آهي. ڪلاس ۾ جڏهن به ماستر جرمي برائون (ايوانس) سندس غلط انگريزي صحيح ڪري ٿو ته هو ٻئي هٿ ٻڌي چوي ٿو: “A thousand apologies”
مون وٽان ملائيشيا مان موٽڻ بعد ايونس وري انگلنڊ آيو پر وڏي عمر ڪري هن کي ان عمر جو ڪو پارٽ ملڻ ڏکيو ٿي پيو. هن اداڪاريءَ جي پچر ڇڏي لئڪسٽر شائر ۾ ٽئڪسي هلائڻ شروع ڪئي جتي سن 1997ع ۾ هو سندس ڊٺل گهر ۾ پوليس کي مئل حالت ۾ مليو. ان وقت سندس عمر 53 سال هئي. سندس موت کان ڪجهه ڏينهن اڳ سندس ڪار چوري ٿي وئي هئي جيڪا ملڻ تي هن کي اطلاع ڪرڻ لاءِ، پوليس هن جي گهرِ آئي ته هنن کي ايوانس جو لاش مليو.
جيمس نالي ڪار چور کي قتل جي ڪيس ۾ به سوگھو ڪيو ويو پر ثبوت نه ملڻ ڪري جيمس کي ڇڏيو ويو. اڄ ڏينهن تائين ايونس (ماستر جرمي برائون) جو قتل هڪ راز هلندو اچي جنهن کي انگلنڊ جي ”اسڪاٽلنڊ يارڊ“ جي پوليس به حل ڪري نه سگهي آهي!
آخر ۾ اهو به لکندو هلان ته ايوانس (ماسٽر جرمي برائون) جو هي مزاحيه سيريز Mind your language دنيا ۾ ايترو ته مشهور ٿيو جو ٻين ڪيترن ملڪن ۾ ان جهڙا مزاحيه ڊراما ٺاهيا ويا. آمريڪا (US) وارن ان جو نالو What a Country! رکيو. نائيجيريا وارن Second Chance رکيو. پاڪستان ۽ انڊيا وارن اڙدو ۽ هنديءَ ۾ الڳ الڳ ٺاهيو پر نالو ٻنهي ساڳيو رکيو: ”زبان سمڀال ڪي“.