باب ڏھون : جدوجھد جو طريقو
رُڃن راھه پُڇن، مٿي ڪلھن ڪينرا.]
(شاھه)
جدوجھد ھلندي ساٿين تڪليفون ۽ اذيتون سھڻ جو جيڪو طريقو ۽ رستو اختيار ڪيو ان جو مختصر خاڪو ھن ريت آھي:
(1) انقلابي راھه جي سچي ھئڻ جو يقين:
اھو يقين پڪو پختو ۽ ڪڏھن نه ٽُٽندڙ ھئڻ گھرجي. جيڪڏھن سڀ ساٿي جدوجھد کان منھن موڙين، پر ماڻھوءَ جو پنھنجو يقين اڻ ٽُٽ ھجي ته اھا تسبيح ٽُٽڻ واري نه ھوندي آھي. دشمن جي اذيتن جو مقابلو تيستائين نٿو ڪري سگھجي جيستائين اسان جو انھن اصولن تي پختو يقين ناھي جن لاءِ اسان جدوجھد ڪري رھيا آھيون.
(2) دشمن سان نفرت، ساٿين سان پيار:
اھي احساس تمام گھڻا ھئڻ گھرجن جيڪي ھڪ مجاھد جي وجود لاءِ انتھائي ضروري جزا آھن. اھا ڳالھ منھنجي تصور ۾ نه ايندي ھئي ته جيڪي اذيتون ڏنيون پئي ويون، اھي ڪنھن ٻئي ساٿيءَ کي ڏنيون وڃن، ان ڪري آءٌ ڪنھن جو به نالو نٿي ڏيئي سگھيس. مون کي ساٿين سان جيتري محبت ھئي، دشمن کان به ايتري نفرت ھئي. ان ڪري آءٌ ڪڏھن به ڪنھن کي پنھنجي جڳھ تي ڦاسندو ڪونه پي ڏسي سگھيس. پر جيڪڏھن منھنجا احساس مختلف ھجن ھا ته اسان جي، ”مقصد“ سان غداري چئجي ھا. پنھنجي ساٿين کي جلادن جي حوالي ڪري آگر آءٌ پاڻ کي اذيتن کان بچائڻ جي ڪوشش ڪريان ھا ته سڄي زندگي ذھني اذيتن ۾ مبتلا ھجان ھا. آءٌ ائين ھرگز برداشت ڪرڻ لاءِ تيار ڪونه ھيس. دشمنن آڏو ھٿيار ڦٽا ڪرڻ، عوام سان غداري ڪرڻ جي برابر آھي. دشمن جو اھو خيال ھو ته اسان اعليٰ عھدن لاءِ ھٿيار استعمال ڪري رھيا آھيون. جڏھن ته منھنجو خيال اھو ھو ته اسان ان ڪري جنگ ڪري رھيا آھيون ته عوام کي دشمن جي فولادي ڄار مان آزاد ڪرايون. دشمن جي آڏو ڪنڌ جھڪائڻ مان مراد آھي ته مون عوام کان منھن موڙيو آھي. جڏھن ته ظلم لاءِ کليل ميدان آھي ۽ ان ذليل ڪاروبار ۾ منھنجو به حصو آھي. منھنجي سڄي حياتي پنھنجو پاڻ تي ظلم ڪرڻ وارن سان نفرت ڪرڻ جي تربيت وٺندي گذري ھئي ۽ اھا ڳالھ تصور ڪرڻ به گناھه سمجھندي ھيس ته ڪڏھن آءٌ ظلم جھڙي ذليل ۽ بيحيائيءَ واري ڪاروبار ۾ شريڪ ٿينديس. ڇا آءٌ زنجيرن ۾ جڪڙيل پنھنجي عوام کي وساري سگھان ٿي؟ اھو عوام جن سان آءٌ ھميشہ پيار ۽ محبت جي ٻنڌڻن ۾ ٻڌل ھيس. دشمن جا ڏوھه ايتريقدر حقيقي ۽ ظاھر ھئا جو مون لاءِ انھن کي انسان سمجھڻ به ناممڪن ھو. ان ڪري سندن آڏو ھٿيار ڦٽا ڪرڻ جو مون کي ڪڏھن خيال به نه آيو ھو.
(3) سڀ مسئلا تاريخي پس منظر ۽ سائنسي نظرئي جي روشنيءَ ۾ ڏسجن:
جدليات جي روشنيءَ ۾ جدوجھد ۽ انقلاب ۾ فتح جي گڏيل رشتي کي مشڪل سان سمجھي سگھجي ٿو، ڇوته اھو جلد يا دير سان حاصل ٿئي. ٿوري عرصي ۾ اھو ٿي سگھي ٿو ته اسان جي جدوجھد ڪنھن ساٿيءَ کي دشمن جي ور چڙھڻ کان بچائي سگھجي يا اسان جي تنظيم تي ڪنھن حملي کي روڪي سگھجي. ليڪن حقيقت وڌيڪ اھم اھا آھي ته اسان جي جدوجھد، اسان جو شڪست مڃڻ کان انڪار، آخري فتح طرف ھڪ اھم قدم ھوندو آھي. اگر ان ”قدم“ کي جدا ڪري ڏسجي ته اھو نھايت ننڍڙو ۽ غير اھم سمجھيو ويندو آھي. پر ڪيترائي ساٿي تقريباً ان ئي وقت اھڙا قدم کڻندا آھن ۽ ان قدم جي مجموعي اثر جو اندازو ڪري سگھجي ٿو ۽ اھا ڳالھ سمجھ ۾ اچي ٿي ته اتفاقاً ھڪ ”قدم“ پوئتي ھٽڻ ڪري يا جدوجھد کان پاسيرو رھڻ ڪري انقلاب سان غداري جھڙو بڇڙو ڪم ٿي پوندو آھي. ان ڪري جيڪڏھن اسان ڪنھن مسئلي کي ان جي صحيح پس منظر ۾ ڏسون ٿا ته اذيتن ۽ دشمن جي مڪاريءَ جي مقابلي ۾ اسان جي بچاءَ واري قوت وڌي ويندي.
(4) سچ ڏانھن حقيقي رويو:
مارڪسزم اسان کي سيکاري ٿي ته اسان حق جو، ان جي لازمي موضوعن جي لحاظ کان مقابلو ڪريون. جڏھن اذيت ڏني وڃي ٿي ته ڊپ کان حوصلو پُست ٿيڻ، جسماني سبب کان سواءِ، بنيادي طرح ڪيترن ئي فردن پاران ان جي باري ۾ وڌاءُ واري نقطئه نظر جي سبب ٿيندو آھي. ساواڪ وارين اذيتن جو، جيڪو ڏھڪاءُ ڦھلايو آھي اھو ان خيال کي ثابت ڪري ٿو. اذيتن دوران ان جي خوف سبب حوصلا خطا ٿيڻ ۽ جدوجھد لاءِ حوصلي ۾ ڪمي ٿيندي آھي. جسماني اثر کان سواءِ بنيادي طرح ماڻھن جو ان بابت وڌايل رويو ھوندو آھي، ان ڳالھ جي ثابتي خود ساواڪ وارن جي پروپئگنڊا مان ٿئي ٿي. بس جيڪڏھن اسان ان طرف حقيقي نقطئه نظر سان ڏسون ته اذيت جھڙي بڇڙي شيءِ به پنھنجي بڇڙي مقصد ۾ ناڪام ٿي ويندي آھي. آخري تجزئي ۾ موت کان وڌيڪ ٻي ڪابه شيءِ سامھون ڪونه ايندي آھي ۽ مجاھد لاءِ اھو ڪوبه مسئلو نه بڻبو آھي.
اھي ماڻھو جيڪي نفسياتي اذيت کي معروضي طريقي سان نه ڏسندا آھن، ان جو مٿن اثر اھو اھو پوندو آھي. مثال طور جڏھن ھِنن مون کي ننگو ڪيو ته مون سوچيو اگھاڙي ٽَنگ ۽ اگھاڙي ٻانھن ۾ ڪھڙو فرق آھي ۽ مون ان مان متاثر ٿيڻ کان انڪار ڪيو. اھڙي طرح جڏھن پستول جي نلڪي ڪنھن کي ڊيڄارڻ لاءِ سندس نرڙ تي رکي ويندي آھي ته ان جو آخري مقصد اھو ھوندو آھي ته اھا گولي جيڪا قتل ڪندي آھي، جيئن ته آءٌ پنھنجي مقصد خاطر مرڻ لاءِ تيار ھيس ان ڪري ان جو مون تي ڪوبه اثر نه ٿيو. ان ڪري اھو ضروري آھي ته صورتحال جو تجزيو ڪيو وڃي ۽ دشمن جو پوري قوت سان مقابلو ڪيو وڃي.
(5) دشمن تي اعتبار نه ڪجي:
دشمن، قيديءَ سان جيڪو ڪجھ ڪندو سو فقط ان لاءِ ته جيئن ڪنھن مجاھد کان ڪجھ راز ھٿ ڪري سگھن ۽ تحريڪ کي ڪمزور ڪري سگھن. مھربانيون، اذيتون، ڌمڪيون، گاريون ۽ غدارن جا قصا، انھن سڀني وسيلي ھو اھوئي مقصد حاصل ڪرڻ چاھيندو آھي. ان لاءِ اھو ضروري آھي ته اسان دشمن جو پوري ھوشياريءَ سان مقابلو ڪريون. انھن ڳالھين ۽ قصن تي يقين نه ڪريون، چاھي اھي اھم ھجن يا غير اھم ھجن. ان ڳالھه کي وسارڻ تمام وڌيڪ خطرناڪ ھوندو آھي. اھا تمام اھم ڳالھه آھي ته دشمن جون مھربانيون قبول نه ڪرڻ گھرجن. قيد تنھائي، لڳاتار اذيتون ۽ مختلف ذھني پريشانيون، انھن مھربانين طرف مائل ڪنديون آھن. دشمن جي مھربانين پٺيان بڇڙا ارادا لڪل ھوندا آھن. جيڪڏھن ان جي خلاف ٿورو به بچاءُ ڪيو وڃي ته انھن سڀني فعلن پٺيان لڪل مقصد ظاھر ٿي پوندو آھي ۽ ان طرح مجاھد جي ھمٿ وڌي ويندي آھي.
(6) ارادي جي پختگي:
”آزادي“ ۽ ”قيد“ جھڙين حالتن کي صحيح ۽ فلسفيانه طور تي سمجھڻ سان اذيتن ۽ زنجيرن ۾ جڪڙجڻ دوران، آءٌ پاڻ کي ھميشہ آزاد سمجھندي ھيس ۽ اھا حقيقت آھي. مون کي پنھنجي پسند جي لفظن ۾ دشمن جي خلاف نفرت جو اظھار ڪرڻ لاءِ ڪڏھن به شرم نه آيو. مون پنھنجي اصولن لاءِ جن تي مون کي پختو يقين ھو، ھر چيز قربان ڪري ڇڏي ھئي. منھنجو فقط اھو ڪم رھجي ويو ھو ته آءٌ پنھنجن عقيدن تي قائم رھان. اھي موذي ماڻھو مون کي روز مرہ واري ڪميڻي زندگيءَ جا مڪمل غلام پي نظر آيا ۽ اھي ڏسي مون ۾ وڌيڪ ھمٿ پيدا ٿي. مون کي ان ڳالھ تي مڪمل ڀروسو ھو ته عوامي مجاھد ھئڻ جي حيثيت سان ھي منھنجو حق آھي ته آءٌ مٿن ڪيس ھلايان ۽ سندن قسمت جو فيصلو ڪريان. اھو منھنجو ايمان ھو ته منھنجو مقصد ۽ منھنجون خواھشون سندن تصور کان مٿاھان ھئا ۽ قيد جي دوران ھر طرفي ۽ مڪمل آزادي جي احساس مون ۾ ارادي جي پختگي ۽ بچاءَ واري قوت تمام گھڻي وڌائي ڇڏي ھئي.
(7) دشمن جي سازش کان اڳواٽ ڄاڻ رکڻ:
اھو ضروري آھي ته ٻين ساٿين جي ڪيل تجربن مان فائدو حاصل ڪيو وڃي جيڪو ھنن دشمن جي مڪاريءَ سان مقابلو ڪندي، پِرايا ھجن، جيئن دشمن جي چالبازين کي بي اثر بڻائي سگھجي.
مثال طور دشمن ھيئن ڪندو آھي جو ڪنھن جو خاص عيب يا ڪمزوري حاصل ڪندو آھي ۽ ان جو گھڙيءَ گھڙيءَ ذڪر ڪندو آھي. ھڪ مجاھد پنھنجي ذاتي ڪمزوريءَ کي لڪائي ٿو ۽ ان کي ظاھر نٿو ڪري يا دشمن ھيئن ڪندو آھي جو ھٿ ٺوڪي معلومات جي بنياد تي مجاھد آڏو اھو واضح ڪري ته کيس سڀ ڪجھ معلوم آھي. ان صورت ۾ مجاھد کي دشمن جي ان ھٿ ٺوڪي ڳالھ جي خبر ھوندي آھي ۽ ھو پنھنجو پاڻ تي ضابطو رکندو آھي.
(8) حوصلو وڌائبو رھجي:
جيڪڏھن اسان پنھنجي يقين کي مضبوط رکڻ لاءِ شعوري طرح ڪوشش ڪريون ته دشمن جي ھپناٽزم جي باري ۾ سڀ بڪواس، انجيڪشنس، زبردستي کاڌو کارائڻ ۽ خاص دوائون استعمال ڪرڻ سان جنھن جي ذريعي چيو ويندو آھي ته قيدي پنھنجا لڪل خيال ننڊ ۾ ھوندي به ظاھر ڪندو آھي، اھي سڀ ڍونگ ناڪام ٿي ويندا آھن.
تڪليفن سان مقابلو ڪرڻ جي پاڻ ۾ خاص طور تي عادت وجھڻ گھرجي. جڏھن اذيتون چڱو عرصو جاري رھنديون ھيون ته آءٌ چاھيندي ھيس ته اھي ختم ٿي وڃن. ان احساس ھوندي به منھنجو حوصلو ڪڏھن به ڪمزور نه ٿيو، ڇاڪاڻ ته مون کي خبر ھئي ته اھي سڀ اذيتون موت سان گڏ ختم ٿي وينديون ۽ مون پڪو پھ ڪيو ته ان وقت تائين ھمٿ نه ھارينديس. ان ڪري قبول ڪرڻ يا نه ڪرڻ ڪڏھن به مون لاءِ مسئلو نه ھئا. مون کي اھو چوڻ گھرجي ته ساٿي بھروز ۽ آءٌ مقابلي ڪرڻ واري قوت حاصل ڪرڻ جي ڪوشش ڪندا ھئاسين.
(9) ٻين ساٿين جي ھمٿ جي باري ۾ سوچڻ:
بين الاقوامي تحريڪ ۾ مجاھدن عظيم ڪارناما سر انجام ڏنا آھن. ايراني عوام جي جدوجھد جا ڪارناما به گھٽ ڪونه آھن. خاص ڪري ويجھڙائيءَ وارن چند سالن ۾ ڪيل ڪارناما. اھي ھڪ مجاھد لاءِ ھمٿ جو باعث ھئڻ گھرجن. ڪي ماڻھو ھن تحريڪ بابت منفي انداز ۾ سوچيندا آھن. مثال طور دشمن سان گھٽ نفرت ڪرڻ سبب تحريڪ کي تنگ نظري سان ڏسندا آھن، پر ھن تحريڪ کي تاريخي پس منظر ۾ ڏسڻ گھرجي. دشمن تي اعتبار ڪرڻ ۽ ساڻس ميل جول رکڻ، پنھنجي ارادي جي قوت ۾ ڪمي ڪرڻ وغيرہ. اھڙن خيالن وارا فرد يا ٽولا ھميشہ حقيقت ۾ مجاھدن جا حوصلا پست ڪري ڇڏيندا آھن. ان کان سواءِ جيڪو مجاھد پنھنجين ڪمزورين کي ضابطي ۾ نٿو رکي، خود تنقيد نٿو ڪري، پنھنجين خود غرض ۽ بيڪار خواھشن کي ڪنٽرول ۾ نٿو ڪري ۽ جيڪو پنھنجين ڪمزورين جي اصلاح نٿو ڪري، اھو اذيتن جو ڪڏھن به مقابلو ڪري نه سگھندو، چاھي ان جو جدوجھد ۾ ڪيترو به ايمان ھجي. جيڪو شخص خود غرضي ۽ مفاد پرستيءَ ۾ مبتلا ھجي، اھو پنھنجيون ڪمزوريون انقلابي ايمانداريءَ سان دور ڪري نٿو سگھي. ھو خود پنھنجو پاڻ سان ڪوڙ ڳالھائي ٿو. اھڙي شخص لاءِ غدار بڻجڻ تمام سولو ھوندو آھي. ڇو جو ڪوڙ کان غداريءَ جي شروعات ٿيندي آھي.
(10) دشمن کي چئلينج:
لٽيرن ۽ گھر ۾ ويٺل ڦورو سرمائيدارن جي نالي، جيڪي دشمن وٽ وڪاميل آھن، بين الاقوامي ڌاڙيلن جي نالي، غدار ”شاھه“ جي نالي، جيڪو آمريڪا ۽ اسرائيلي ڌاڙيلن جو غلام آھي- جيڪو قوم فروش آھي! طبقاتي نظام جي نوڪر شاھيءَ جي نالي ۽ سڀني دشمنن جي نالي!
مون کي خبر آھي ته توھان سڀ ھي ڪتاب ضرور پڙھندؤ جنھن ڪري آءٌ پنھنجا لڪل جذبا اوھان جي آڏو ظاھر ڪريان ٿي ۽ پختي يقين سان اعلان ٿي ڪريان ته ھن ڀيري باقاعدي ۽ پختي عزم سان اوھان جي خلاف انتقام جي جذبي سان جدوجھد ڪنديس، عوام جي خون جو بدلو وٺنديس، جن کي اوھان مختلف موقعن تي قتل ڪيو ۽ اسان تي انھن جي قتل جو الزام ڏيو ٿا، ھي انتقام شھيد ساٿين جو آھي، مون کي پنھنجي پورھيت عوام سان بيحد محبت آھي، منھنجو ساڻن اٽوٽ رشتو آھي ۽ مون کي پنھنجي فرضن جو گھرو احساس آھي.
مون کي خبر آھي ته توھان مون کي زندھ گرفتار ڪرڻ گھرو ٿا. پر ياد رکو، توھان پنھنجن خواھشن سان گڏ قبر ۾ پھچي ويندؤ. فرض ڪريو ته جيڪڏھن اوھان مون کي زندھ گرفتار به ڪريو ته اوھان منھنجو ڇا بگاڙي سگھندا! ڪجھ به نه. ڇا انقلاب جي رستي جو رخ بدلائي سگھندؤ؟ ڇا توھان مون کي اذيتون ڏيندؤ؟ ڇا توھان مون قتل ڪرڻ لاءِ گولي ھڻي ڇڏيندا؟ ڇا توھان موت کان وڌيڪ سزا ڏيئي سگھو ٿا؟ توھان کي خبر آھي ته عوامي مجاھدن لاءِ موت کان وڌيڪ ٻيو ڪوبه عزت جو مقام ڪونھي، ۽ پنھنجي سڀني طريقن سان خود اسان جون ئي خواھشون پوريون ڪري سگھندؤ. ھا ..... عوام خاطر شھادت کان وڌيڪ عزت جو مقام ٻيو ڪونھي. پنھنجي ٻين ساٿين وانگر مون به ھٿيار کڻي، ھن ذليل، ۽ وحشي حڪومت جي تباھيءَ لاءَ جدوجھد شروع ڪئي آھي. ھي حڪومت توھان جو بچاءُ ڪري ٿي، آءٌ پنھنجي رت جو آخري ڦڙو به عوام جي آزاديءَ خاطر قربان ڪنديس. اسان کي موت جو ڪوبه ڊپ ناھي، ڀل ته اھو موت مورچي ۾ وڙھندي اچي يا اذيتن سھندي، جيڪو به ھٿيار ڪِرندو تنھن کي کڻڻ لاءِ ڪيترائي ھٿ موجود آھن. اسان جي جدوجھد جا نعرا تمام گھڻا ڪَنَ ٻڌي رھيا آھن. ھاڻي اسان جو طريقهء ڪار مضبوط ٿي چڪو آھي ۽ ثابت ٿي ويو آھي ته اھوئي صحيح طريقهء ڪار آھي. اھو تيزيءَ سان ترقي ڪري رھيو آھي ۽ مست دريائن وانگر پنھنجي اُٿل ۾ سڀ بند ۽ رڪاوٽون لوڙھي ڇڏيندو. توھان جي شڪست اھڙي حقيقت آھي جيڪا تاريخ ۾ بار بار ثابت ٿي چڪي آھي. گذريل جدوجھد ۾ اسان جي جانبازن جي مقابلي ۾ اوھان جي بزدلي ۽ نا اھلي ثابت ٿي چڪي آھي. توھان عوامي جانبازن جو مقابلو ڪري نٿا سگھو. توھان ڀاڙيا آھيو، بزدل آھيو ۽ ڊڄو ٿا ان وقت کان جڏھن عوام جو سيلاب اوھان جي خلاف اٿي کڙو ٿيندو.
ڪجھ وڌيڪ عرصي لاءِ اوھان ڌاڙن ۽ قتل جھڙا ڏوھ جاري رکي سگھو ٿا، پر توھان پنھنجي انجام کان ڪيڏانھن به ڀڄي نٿا سگھو. اسان توھان کي ڊگھي، ورن وڪڙن واري ۽ اڻانگي جدوجھد ذريعي ٿڪائي، شڪست ڏيڻ گھرون ٿا. جيڪڏھن اسان مان ھڪ مجاھد شھيد ٿيندو ته ان جي جڳھ ٻيا ويھ مجاھد ولاريندا. اسان جو موت عام ماڻھوءَ جي موت کان نرالو آھي ۽ توھان جي زندگي گدڙن جي زندگيءَ کان به ابتر آھي، توھان اِن لائق به ناھيو ته توھان کي ھڪ انسان جي حيثيت ڏني وڃي. توھان وحشي جانور آھيو. فتح نيٺ حق جي ٿيندي- آخري فتح نيٺ عوام جي ٿيندي.