پنهنجي پاران: مان سڀاڻي هُجان، هُجان نه هُجان
جنگ ختم ٿي چڪي، پر اڄ به منهنجي اندر ۾ جنگ جاري آهي، بيچينيءَ ۽ بيقراريءَ جا بم، غم جا گولا هر وقت دل جي ڌرتيءَ تي ڪرندا ۽ ان تي هر روز زلزلا ايندا رهن ٿا. اکين جي افق تي اوجاڳن جا ڪڪر ۽ اڻ مندائتي مينهن جا اوٿر اُٿندا ۽ لڙڪ لارون ڪري ڳلن تان ڳڙندا رهن ٿا. روح کان راحتون اڄ به رُٺل آهن. من جي مَنهَن تي اڄ به مايوسين جو ڄارو ڄميل آهي. قلب واري قبر ۾ اڄ به اڪيلايون دفن آهن ۽ من مڪليءَ جيان آهي، جنهن ۾ صرف يادن جون قبرون آهن ۽ ساهه ۾ ڄڻ ته باهه لڳل آهي.
ڪجهه پنهنجن پهر وهيا آهن، ڪجهه ڌارين دل آزاري آ
ڪنهن ڪنهن جا ويهي مان نانءَ کڻان، مُون لئه باهه سڀن هت ٻاري آ
(علي محمد “درد” سولنگي)
اهي ڪرم نوازيون ۽ قرب انهن قربائتن جا آهن،جن چاهه عيوض چوٽ، خلوص عيوض کوٽ ۽ محبت جي موٽ ۾ روح کي روڳي بڻائي ڇڏيو ۽ زندگي ڄڻ ته زهر بڻجي وئي. ڇاتي ڇيهون ڇيهون ٿيڻ ۽ رڳ رڳ ريهون ڪرڻ لڳي، اهڙيون ويساهه گهاتيون مليون ۽ قلب تي ڪاتيون هليون جو روئندي راتيون ڪٽيون.
ڪڏهن ويهي سوچيندو آهيان ته:
اگر سید میرے لب پر محبت ہی محبت ہے
تو پھر یہ کس لیے نفرت کا دھارا ساتھ رہتا ہے۔ (وصی شاہ)
پر پنهنجي طبيعت، اڄ به اها ئي ساڳي، وفا جي واٽ تي پير پٿون ڪرڻ ۽ جان کان پيارن کان جفائون ملڻ باوجود، پاڳل دل اڄ به وفا واري واٽ نه ڇڏي آهي ۽ لطيف جي انهن سٽن تي عمل پيرا آهي ته،
جن ريءَ سري نه ساءِ، رَتي نه رُسج تن کان،
هو جهڻڪن، تون جهڪو ٿي، پانڌُ ڳچيءَ ڳل پاءِ
پاڻ وڃي پرچاءِ، مَتان رُٺو ئي رهجي وڃين.
سارا شڪوه، شڪايتون، ساهه ۾ سانڍي رکڻ ۽ اُف به نه ڪري، ناتو نڀائڻ جي هر ممڪن ڪوشش ڪرڻ باوجود، طبيعت جي اها تقاضا به رهي آهي ته“ ڀلي بُک ڀرم جي، شال مهَ وڃي شان.“
پیاسا ہوں مگر ساحل دریا پر کھڑا ہوں
خواہش پر مجھے ٹوٹ کے گرنا نہیں آتا
شايد اهو ان ڪري به آهي جو قدرت واري مون کي مڪمل مرد ته ٺاهيو، پر دل شايد عورت جي ڏيئي ڇڏي ۽ اها دل معصوم به آهي ته شرميلي به، وفا شُعار به آهي ته پرديدار به ۽ اظهار ڪرڻ ۾ الاهي ساري هٻڪ، جهجهڪ محسوس ڪري ٿي، ائين دل جون ڳالهيون دل ۾ دٻجيو / رهجيو وڃن. اهي اڻ اظهاريل ڳالهيون ڪاغذ جي سفيد سيني تي شاعريءَ جي شڪل ۾ اچيو وڃن.
هُوءَ ڇوڪري
جيڪا هاءِ اسڪول ۾
ڇهين کان ڏهين تائين
مون سان گڏ پڙهندي هُئي
پنهنجن کي ڇڏي
مون سان گهمندي هُئي
ڪنهن جي ٽوڪڻ تي
اُن سان وڙهندي هئي
رسيس ۾
ڪلاس مان
سڀني ڇوڪرن کي ڪڍي ڇڏيندي هئي
۽ چوندي هئي
تون ڀلي ويٺو هُج
پوءِ ويهي سهيلين سان
راند رهندي هُئي
اڪثر مُنهنجَن وارن
مُنهنجَن ڪپڙن
منهنجي مفلر
منهنجي سويٽر جي
تعريف ڪندي رهندي هُئي
هڪ بينچ تي
مون سان ويهي رهندي هُئي
مون سان کلندي
۽ منهنجي اُداسائي تي
اُداس ٿي ويندي هُئي
سائنس هال ۾
منهنجي ڀرسان بيهندي هُئي
گڏ ڏاڪڻيون، لهندي چڙهندي هُئي
اڪثر مون سان
کل،مذاق، مشڪريون ڪندي هُئي
ڪجهه چوڻ چاهيندي هئي
پر، وري
چُپ ٿي ويندي هئي
آئون ٻهراڙيءَ جو
سادو، اٻوجهه
اڄ عمر جي
آخري ڏاڪي تي ويهي
سوچ جو سُٽ
سلجهايان ٿو ته
سَمجهه ۾ اهو ٿو اچي ته
شايد هوءَ به مون کي چاهيندي هُئي
هوءَ ڇوڪري
جنهن جا هَٿَ
نرم ۽ گرم هئا،
جنهن جا چپَ
گلاب جي پنکڙين جيان
هوندا / ٽـڙندا هئا
هُن جون اکيون
اهڙيون ٻکيون
جو آئون ڪچا ڦڪا شعر لکڻ لڳُس
هوءَ ڇوڪري
اڄ ڪلهه مون کي ڏاڍو ياد اچي ٿي
ڪاش !
اهو وقت
وري، وري اچي
۽ آئون
پنهنجي دل ڪڍي
اُن جي قدمن ۾ رکي سگهان.
پر اها ئي منهنجي وڏي ڪمزوري رهي آهي ته مون کي اظهار ڪرڻ نه ايندو آهي ۽ منهنجي ان خاميءَ ئي مون کي هميشه خساري ۾ وڌو آهي.
شهرتون ته پلئه پيون، پر محبتن جو معراج ماڻي نه سگهيس. سِڪ جي سڳي کي سوريندي، سُيون ته سيني ۾ چڀي پيون. پر محبت وارو مرهم نه ملي سگهيو. اندر جون اڪيلايون اندر ۾رهيون، ماڻهن جي ميڙ ۾ به من ماندو ۽ مايوس رهيو، اوسيئڙن جا ڏيئڙا ٻرندا رهيا. چپن جي ڪنارن تي حقيقي خوشي جا گلاب ٽڙي نه سگهيا، آس نراس جي ٻه واٽي تي ٿر ٻاٻيهي وانگر تڙپندي روح جي رهنڊن کي ڳوڙهن سان ڌوئيندي، اندر ئي اندر ۾ آوي وانگر تپندي، هڪ رات ساهه کي اهڙي سڪرات لڳي، جو صفا هانءُ هاري ويٺس ۽ گورين جي ڀريل مُٺ يڪ ساهي، گلاس پاڻي سان اندر ۾ اوتي ڇڏيم ۽ خوشيءَ سان خودڪشي ڪري موت جي مهربان هنج ۾ سمهڻ جو سانباهو ڪيم، اُن رات مون کي ڏينهن ڏسڻ نصيب نه ٿئي ها، پر:
دعائیں کرنے والوں کا سہارا ساتھ رہتا ہے۔(وصی شاہ)
۽ ائين موت جي منهن مان نڪري مماتي بجاءِ حياتيءَ جي هنج ۾ هليو ويس. اڄ به ان عمل تي الاهي سارو افسوس ٿيندو اٿم پر پوءِ به ...... هيءُ ڪڙو سچ آهي ته......
زندگي ۾ کوڙ اهڙا پل اچن ٿا دوستو!
جو پوي ٿي بار ٿي، پنهنجي ڪلهن تي زندگي،
ان گهڙي هڪ سوچ ايندي ذهن تي آهي تري،
هن جيئڻ کان آ سٺو، ڇڏجي ڪري بس خودڪشي
(علي محمد “درد” سولنگي)
ان وقت “او اٽل آدمي” ۽ “جي هانءُ نه هارين جو ڪوهيارل.” جهڙيون سٽون به سمجهه ۾ نه اينديون آهن. پيڙائن جون پلصراطون پار ڪندي، ڪڏهن ڪنڊائتو ويهي، ٿانيڪو ٿي سوچيندو آهيان ته لڳندو اٿم ته اگر منهنجي من جو محرم، دل جو دلبر،منهنجو همدرد، منهنجودوست، منهنجو ساٿي، منهنجو غمگسار، منهنجو اَبو قاضي مير محمد سولنگي زندهه هجي ها ته حالتون مون سان هي حشر نه ڪن ها، نه ئي هي ڏينهن ڏسڻا پون ها ۽ آئون به زندهه هجان ها. ليڪن:
چاہے خدا ہی جان کے پوجا بچھڑ گیا
جس شخص کو بھی ٹوٹ کی چاہا بچھڑ گیا
شايد لکڻ واري منهنجي نصيب ۽ ميلاپ بجاءِ وڇوڙا، خوشين بجاءِ غم ۽ ڪاميابين بجاءِ رڳو ناڪاميون ئي لکيون آهن.
مقدر منهنجي ۾ لکيل، شايد رڳو روئڻ آ.
ڪا آس ٿي نه پوري، ڪرمَن ۾ ڪو سڪڻ آ.
(علي محمد “درد” سولنگي)
محرومين جو احساس، اڏوهيءَ جيان اندران ئي اندران کائي رهيو آهي، مصنوعي مرڪ منهن / چپن تي سجائي ماڻهن سان مُرڪي ملجي ته ٿو پر ان مرڪ پٺيان دل ڪيترا لڙڪ / رت جا ڳوڙها ڳاڙي ٿي، اها ڪنهن کي ڪهري ڪل؟ انهن لڙڪن کي ڪير ٿو ڏسي، جن تي ٽهڪن جو ليبل لڳل هوندو آهي، انهن ئي ڪيفيتن کي قلمبند ڪري مون پنهنجي هن مجموعي ۾ شامل ڪيو آهي، جيڪوهن وقت اوهان جي خوبصورت هٿن ۾ آهي. هِن ۾ شامل درد کي صرف منهنجو درد نه سمجهڻ گهرجي، هي هن معاشري جي هر فرد جو درد آهي، هِن ۾ اهي ڪهاڻيون به قلمبند ٿيل آهن جيڪي مون معاشري ۾ ڏٺيون/پَسيُون آهن. مان به ته هن معاشري جو ئي فرد آهيان، مون ٻين جي درد کي به پنهنجو درد بنائي لکيو آهي.
ڪتاب بابت ڪجهه نه چوندس، سواءِ ان جي ته:
هجي جي کاڻ خوبين جي ۽ عيبن کان بنهه آجي
نه پنهنجي زندگي اهڙي، نه پنهنجي شاعري اهڙي
(نارائڻ شيام)
آئون عيبن خامين سان ڀريل انسان آهيان، پر پوءِ به دورنگي دنيا وانگر منهن تي هڪڙي ۽ پَر پُٺ ٻي ڪرڻ اچي ئي ڪونه، ان سادي طبيعت جي ڪري ڪافي نقصان به کاڌا اٿم، پر پوءِ به چڱائي وارو عمل اڃان جاري آهي، بقول وفا ناٿن شاهي:
عمر گذري ويئي حُسين جيان
جو مٿي ۾ لڳو يزيد لڳو.
فراز چيو:
کہاں سے حوصلہ لاتے پیمبروں جیسا
سو کیا یہ کم ہےکہ شاعر بنادیے گئے ہیں
شاعر ته ٿي وياسين، پر شاعري جي صنفن جي ڄاڻ اڄ ڏينهن تائين اچي نه سگهي آهي، قلب جي ڪيفيتن کي قلمبند ڪندي ڪافي ڪوتاهيون ٿي/ رهجي وڃن ٿيون، ڪنهن به صنف تي اڃا تائين مڪمل مهارت نه ماڻي سگهيو آهيان. ڪوشش باوجود ڪافي ڪميون پيشيون رهجيو وڃن، جيڪي هن مجموعي ۾ به هونديون.
شاعری کی ہے میں نے تجارت نہیں
دل میں جو بھی خیال آگیا لکھ لیا
بقول محسن نقوي:
جو میرے درد کی آواز سمجھ سکتا ہو
اے زمانے کوئی ایسا بھی خدا دے مجھ کو
اسين ان معاشري ۾ رهون ٿا، جتي پنهنجو درد، دردُ ۽ ٻين جو دردُ اداڪاري سمجهيو ويندو آهي، پر پوءِ به مون کي اميد آهي ته اوهين درد جي آواز کي سمجهڻ جي ڪوشش ڪندئو. هن مجموعي ۾ ٻي ڪا ڳالهه هجي نه هجي پر اها ڳالهه ضرور اٿس ته هيءُ پيڙائن ۽ ڀوڳنائن جو مجموعو آهي.
رسول بخش پليجو چواڻي ته:“ڪي ڪي ڏک اهڙا هوندا آهن جو زندگيءَ جي بازار مان سموريون خوشيون ڏيئي به خريد ڪبا آهن.”
آسڪر وائلڊ چيو ته:“ ڏک خدا سان ملاقات ڪرائين ٿا.”
شيلي چيو ته:“دنيا جا سڀئي نغما غم کان سواءِ مزي وارا ناهن/ بي مزي آهن، غم جي چاشنيءَ کان سواءِ ڪو به نغمو يا گيت اوچو يا اعليٰ ٿي نه ٿو سگهي.”
هن مجموعي ۾ اعليٰ معيار جا نثري نظم ته نه آهن، پر اها حقيقت آهي ته هن مجموعي ۾ اوهان کي ٽٽل دل جي درد جو آواز ضرور ملندو.
آئون دردن جو ماريل اهو انسان آهيان، جو پنهنجن دردن جو درمان
ڳوليندو وتي ۽ پنهنجي سارن صدمن، سورن، شڪون ۽ شڪايتن کي پنن سان شيئر ڪري ٿو.
جگجيت جي آواز ۾ جڏهن :
یہ دولت بھی لے لو
یہ شہرت بھی لے لو
بھلے چھین لو مجھ سے میری جوانی
مگر مجھ کو لوٹا دو بچپن کا ساون
وہ کاغذ کی کشتی
وہ بارش کا پانی
يا وري هي عزل:
تم اتنا جو مسکرارہے ہو
کیا غم ہے جس کو چھپا رہے ہو
آنکھوں میں نمی، ہنسی لبوں پر
کیا حال ہے، کیا دکھا رہے ہو
ڪن پوندو اٿم ته اکيون اڻ مندائتي مينهن جيان وسي پونديون آهن. ماضيءَ جا بيشمار پل اکين جي اسڪرين تي اُڀري ايندا آهن ۽ دل دانهن ڪري چوندي آهي:
یاد ماضی عذاب ہے یارب !
چھین لے مجھ سے حافظہ میرا
۽ هاڻي شايد حافظو کسجي به ويو آهي، سڀ سور سهي پوءِ به اها آس کنيو وتان ته هڪ نه هڪ ڏينهن مقدر ضرور مهربانءُ ٿيندو پر پوءِ به هر روز هڪ نئون غم عطا ٿئي ٿو ۽ انهن حالتن ايترو ته حساس بڻائي ڇڏيو آهي جو:
نہ جانےہوگیا ہوں اس قدر حساس میں کب سے
کسی سے بات کرتا ہوں تو آنکھیں بھیگ جاتی ہیں
(وصی شاہ)
پنهنجي ڀنل اکين ۽ رت جي ڳوڙهن سان لکيل هي نثري نظمَ اوهان جي سهڻن هٿن تائين پهچايا اٿم. هن مجموعي بابت اوهان جي راءِ جو انتظار رهندو. انهيءَ انتظار کي گهڻو طويل نه ڪجو، ڇو ته زندگي مختصر آهي، ڪهڙي خبر مان سڀاڻي هُجان، هجان نه هجان.
علي محمد ”درد“ سولنگي
0332-2795990
24 آگسٽ 2020ع