سنڌيڪار طرفان ٻه اکر
هو جيئن ته بنيادي طور فوجي آفيسر هو ۽ هڪ فوجي کي لازماً جنگ جي ئي سکيا ۽ تربيت ملندي آهي، پر جنگ سان ايترو رومانوي لڳاءُ ورلي ئي ڪنهن کي ٿيو هوندو جو فوجي نوڪريءَ جي شروعات ۾ ئي اڍائي مهينن جي موڪل تي ٻيا آفيسر شڪار تي ويا هليا ته هيءُ وڏيون سفارشون ڪرائي اسپينين جي ڪيوبا جي گوريلن سان هلندڙ مهمن ۾ شريڪ ٿيڻ لاءِ ڪيوبا روانو ٿي ويو ۽ اتي ئي پنهنجي ايڪويهين سالگره تي پهريون دفعو گولين جي منهن ۾ آيو. پوءِ ته اهو سندس دستور ٿي ويو ته انگريزي فوج جڏهن به ڪنهن فوجي مهم تي رواني ٿيندي هئي ته هو بيقرار ٿي ويندو هو ۽ هو پاڻ ۽ انگلينڊ ۾ ويٺل سندس ماءُ سر ٽوڙ ڪوششون شروع ڪري ڏيندا هئا ۽ خطن، ٽيليگرامن ملاقاتن ۽ دعوتن جو سلسلو ايستائين پيو هلندو هو، جيستائين کيس انهيءَ مهم ۾ شريڪ ٿيڻ جي اجازت نه ملندي هئي. مالاڪنڊ فيلڊ فورس، مصر ۽ سوڊان جي فوجي مهمن ۾ اهڙيءَ طرح شريڪ ٿيو. آفريقا ۾ ’بوئروار‘ ۾ جنگي نامانگار جي حيثيت ۾ شريڪ ٿيو پر بڪتربند ٽرين واري واقعي ۾ پنهنجي ساٿين کي وڏي بهادريءَ سان بچائي پاڻ جنگي قيدي ٿي پريٽوريا پهچي ويو، اتي به قيد ۾ مشڪل سان هڪ مهينو رهي اتان ڀڄي نڪتو ۽ هلندڙ ريل گاڏين ۾ لهندو چڙهندو ۽ ڪوئلي جي کاڻين ۾ لڪندو 480 ڪلوميٽرن جو فاصلو طي ڪري دشمن ملڪ مان نڪري آيو.
وري جو سندس لکيل ڪتابن جي انگ تي نظر وجهجي ٿي، ته ائين ٿو لڳي ته هي ماڻهو ته شايد دنيا جي ٻين ڪمن ڪارين کان واندو ٿي فقط لکڻ پڙهڻ جو ڪم ئي ڪندو رهيو آهي. سياسي ليڊرن کي امن جو نوبل انعام ته ملندو رهيو آهي، پر هن وزير اعظم سن 1953ع جو ادب جو نوبل انعام به ماڻي ورتو. لکڻ سان گڏوگڏ مصوري به ڪئي اٿائين. تقرير ۽ خطابت جي فن جو به شهسوار هو. ٻي عالمي جنگ عظيم دوران انگريز قوم جا جذبا بلند رکڻ ۾ سندس تقريرن جو وڏو ڪردار هو. انهيءَ دور ۾ وزير اعظم ٿيڻ وقت پنهنجي پهرين تقرير ۾ ئي هن قوم کي ايندڙ حالتن لاءِ تيار ڪندي چيو هئائين:
“I have nothing to offer but blood, toil, tears and sweat” هو پنهنجي ذات تي به ڏاڍي دلچسپ انداز ۾ ڪو چرچو ڪري وٺندو هو. پنهنجي 75 هين سالگره جي موقعي تي چيو هئائين ته ”آءٌ پنهنجي خالق سان ملاقات لاءِ تيار آهيان، اها ٻي ڳالهه آهي ته هو منهنجي ملاقات جي تڪليف دهه امر لاءِ تيار آهي الائجي نه!“
بهرحال اهڙين عظيم صلاحيتن جو مالڪ 24- جنوري 1965ع تي 90 ورهين جي ڄمار ۾ دماغي فالج سبب لنڊن ۾ فوت ٿيو ته ملڪ ۽ قوم لاءِ سندس خدمتن جي اعزاز ۾ کيس State funeral ڏنو ويو. سندس لاش مڪمل سرڪاري اعزاز سان ٽي ڏينهن ويسٽ منسٽر هال ۾ رکيو ويو جتي ٽن لکن کان وڌيڪ ماڻهو هڪ قطار مان گذرندا کيس آخري آداب پيش ڪندا ويا.
عالمي نشرياتي اداري بي.بي.سي سن 2002ع ۾ هڪ سو عظيم ترين برطانوين جي چونڊ لاءِ پنهنجي ڏهن لکن جي لڳ ڀڳ ناظرين کان ووٽ ورتا هئا. انهيءَ ۾ کيس The Greatest of Them all قرار ڏنو ويو هو.
انهيءَ مان ڪتاب جي ليکڪ بابت ذهن ۾ ڪافي واضح تصور جُڙي ويو هوندو. هاڻي ڪجهه ڳالهيون ڪتاب بابت ته انهيءَ جو پهريون چاپو 1930ع ۾ شايع ٿيو هو. بورڊ پاران انهيءَ جي ترجمي جو ڪم مون کي اهڙيءَ طرح حوالي ڪيو ويو جو فقط ڪتاب ۽ ليکڪ جو نالو ٻڌايو ويو. مون ڪراچي ۾ رهندڙ پنهنجن ڀائرن مسعود ۽ مقبول کي انهيءَ ڪتاب جي هڪ ڪاپي خريد ڪري مون ڏانهن موڪلڻ جو چئي ڇڏيو. پوءِ ته انهن جون شامون هيون ۽ ڪراچي جا ڪتاب گهر هئا. وڏا ننڍا ڪتاب گهر ڏسي چڪا ته پراڻن ڪتابن جي مرڪزن تي به ڳولهائون ڪيائون پر ڪتاب نه ملي نه مليو. اهي ڳولهائون هلندي مسعود نيٺ لياقت ميموريل لائبريريءَ مان انهيءَ جي فوٽو ڪاپي حاصل ڪري ورتي. انهيءَ لاءِ آءٌ ٻنهي جو ٿورائتو آهيان. پر مسعود جي مون سان معاونت جو سلسلو پوءِ به هلندو رهيو جو ترجمو ڪندي ڪيترائي لفظ لغاتن ۾ نه لڀندا هئا ته اهي هن ڏانهن موڪليندو ويندو هوس ته هو انٽرنيٽ تان انهن جون معنائون ڳولهي موڪليندو هو. ڪتاب ۾ آيل فرانسيسي چوڻين جون معنائون به هن ئي ڳولهي ڏنيون. ساڳئي طرح محترم الطاف شيخ سان اي ميل ذريعي رابطو ڪرڻ ۽ اتان آيل ڪافي تفصيلي جواب جي پرنٽ ڪڍي موڪلڻ لاءِ به هو ئي شڪريي جو مستحق آهي. الطاف شيخ صاحب نيل درياءَ جي آبشارن بابت تمام معلوماتي مواد موڪليو انهيءَ لاءِ آءٌ سندس نهايت ئي ممنون آهيان.
ترجمي جي ميدان ۾ منهنجي ٿيل ڪوششن کي سنڌي ادبي بورڊ هي جيڪا ٻيون دفعو مڃتا ڏئي ڇسپائي هيٺ آڻي رهيو آهي، انهيءَ لاءِ آءٌ بورڊ جي ديده ور منتظمين جو دلي شڪرگذار آهيان. بورڊ جي سيڪريٽري جناب پروفيسر سيد زوار حسين نقوي صاحب جي شڪريي ادائي به واجب آهي جن ڪتاب جي بنا دير ڇپائي جو سعيو ڪيو. ڪتاب کي ديده زيب ڇاپڻ لاءِ پبليڪيشن آفيسر عبدالحفيظ قريشي صاحب ۽ رفيق جمالي صاحب مون سان مسلسل رابطي ۾ رهيا ۽ انهيءَ دوران سندن ورتاءُ ازحد محبت ۽ خلوص وارو رهيو. انهيءَ لاءِ سندن مهرباني
محمد احمد منصور عباسي
ليڪچرار، سنڌي شعبو
گورنمينٽ شاهه لطيف ڪاليج
شڪارپور
5- رجب المرجب 1429هه
19- جولاءِ 2008ع