2. مرض جي مذمت ۾ چيل پھاڪا ۽ چوڻيون
2.1 سؤ تير، هڪ جوڳير. (ساهتي، چوڻي)
جوڳير: اندر جي بيماري، جنھن ۾ ماڻھو اندران اندران ڳرندو وڃي ۽ نيٺ مري وڃي.
تير به چڱي ڀلي، صحتمند، سگهي ماڻھوءَ کي گهائل، زخمي، معذور ڪري ڪم کان کاري ويھاريو ڇڏي ٿو. ڪڏهن ڪڏهن ته حياتيءَ تان به هٿ کڻايو ڦٽو ڪري.
جوڳير جو مرض، سؤ تير کان به بڇڙو آهي. سؤ تيرن مان ماڻھو بچي سگهي ٿو. ھڪڙي تير لڳڻ منجھان، هڪڙو سور ئي پرايو وڃي ٿو. جوڳير جو مرض ته نه مرڻ ڏئيس، نه ئي سک جو ساهه کڻڻ ڏئيس.
مطلب:
جوڳير، سؤ تيرن لڳڻ کان وڌيڪ، ڏنڀ ڏيندڙ آھي.
سؤ تيرن مان بچي سگهجي ٿو، هڪ جوڳير مان نه.
ايڪ / ھڪ انار، سؤ بيمار.
2.2 مرض اچي گهوڙي وانگر، وڃي جونءَ وانگر. (ساهتي، چوڻي)
مرض لڳي ته هڪدم/ جهٽ پلڪ ۾ لڳي. لھي ته وڏن جُھدن پِٽڻ کان پوءِ مـَسَ لھي يا سڄي عمر دوائون کائڻ سان فقط هَپِيو رهي.
جيئن مسلسل محنت ڪرڻ سان، واپاري وڏا پئسا ميڙي جمع ڪري ٿو پر آيل ناگھاني آفت سبب سڀ ڪجهه برباد ٿيو وڃيس. تيئن مرض جي حملي سبب سَگهو ماڻھو به وڃيو پٽ پئي. اهڙيءَ طرح وري پَٽِ پيل واپاريءَ/ مريض کي، اٿڻ يا صحتياب ٿيڻ ۾ وڏو وقت لڳي ٿو.
تڪڙي اثر واري دوا کائڻ سان، مرض جلدي لھندو ته برا اثر ڇڏي ويندو. تنھن ڪري ان جو صبر سان علاج ڪجي.
مطلب:
بيمار هڪدم ٿي پئبو آهي، چاق ٿيڻ ۾ ڏاڍي دير لڳندي آهي.
بيماري ايندي آ ڊڪ، ويندي آ وک.
بيماري ايندي آ گهوڙي جيان، ويندي آ جونءِ جيان.
بيماري جبل جيان اچي، ماڪوڙيءَ جيان ڇڏي.
بيماري گهوڙي وانگر اچي، جونءَ وانگر وڃي.
مرض اچي گهوڙي وانگيان، وڃي جونءَ وانگيان. (سرو)
مرض جبل جيڏو اچي، وار وانگر وڃي. (ساهتي).
مرض گهوڙي تي چڙهي اچي، پيادل وڃي. (ساهتي).
مرض/قرض چڙهي گهوڙي وانگر، لھي جونءَ وانگر. (ساهتي)
مصيبت گهوڙي تي چڙهي اچي ٿي ۽ پيادي وڃي ٿي. (فرينچ)
2.3 مرض اڪيلو نه ايندو آهي. (ساهتي، چوڻي)
پھريون مرض، هميشه ٻين مرضن جي اچڻ يا حملي آور ٿيڻ لاءِ، رستو هموار ڪندو آهي. پھريون مرض، مريض جي جسم جي قوتِ مدافعت تي اثر انداز ٿيندو آهي. جنھن ڪري بيماريون لڳڻ اڻ ٽر ٿي پونديون آهن. تنھن ڪري بيماريءَ جي پھرئين حملي کان بچڻ لاءِ اپاءَ وٺڻ گهرجن.
مطلب:
ھڪ مرض پاڻ سان ٻيا به ڪيترا مرض ساڻ کڻي ايندو آھي.
ڀيٽيو؛ ۹.۴ ڏٻري ڍور تي مڇر گهڻا (سنڌ، پھاڪو)
2.4 هڪ بيمار، گهر بيمار/ سوڳوار. (سنڌ، چوڻي، پھاڪو)
گهر ۾ هڪڙو ڀاتي بيمار ٿيندو آهي ته سڄيءَ آڪھه تي اثر پوندو آهي. کاڌِ خوراڪ، اٿڻي ويھڻيءَ ۽ خرچ کاٻار تي اثر پوندو آهي. بيمار لاءِ سادو کاڌو رجهڻ ضروري آهي. مجبورًا سمورن گهرَ-ڀاتين کي سادو کاڌو کائڻو پوندو آهي. پنھنجي ۽ بيمار جي ٿانون/ ڪپڙن جو خيال مڙني کي رهندو آهي. ڄڻ ته سمورا بيمار هجن. بيماريءَ جا جراثيم، ويجهي رهڻ سبب حملو ڪري، ٻين گهرَ-ڀاتين کي بيمار به ڪري سگهن ٿا.
مطلب:
مرد پڙهيو، هڪ فرد پڙهيو،
هڪ نارِ پڙهيو، گهرُ ٻارُ پڙهيو. (سنڌ، چوڻي)
2.5 هڪ خراب مڇي، سڄي کاريءَ کي کاري (سنڌ، پھاڪو)
بيماريءَ جي شروعات پھرين هڪڙي ڄڻي/ ڀاتيءَ کان ٿيندي آهي. پوءِ ڦھلجي ٻين تي اثر انداز ٿيندي آهي. معاشرتي بيماري به پھرين هڪ ڄڻي کان شروع ٿيندي آهي. بعد ۾ پنھنجي سڄي معاشري کي تباهه ڪري ڇڏيندي آهي.
مطلب:
Fish always rotten from its head to down.
برائيون ھميشھ وڏن ماڻھن کان شروع ٿينديون آھن.