مٺڙا ٻار: زخمي چانڊيو
مـون کـي انسـاني ضـمير قُلعي ڪـرائـي ڏي.
(استاد دامن)
سمبارا پبليڪيشن حيدرآباد جو 73هون ڪتاب "مٺڙا ٻار" جيڪو زخمي چانڊيي جو ٻاراڻي شاعريءَ تي سرجيل آهي، زخمي چانڊيي جي زندگي جو گهڻو حصو ٻارن کي تعليم ڏئڻ ۾ گذريو. زخمي چانڊيي کان وڌيڪ ٻارن جي نفسيات ڪير ورلي ڪو محسوس ڪري سگهندو، ڇو جو هو سنڌ جي مستقبل سان وڌيڪ پيار ۽ پريت ڪندڙ شخص هو. زخمي چانڊيي کي 24 آڪٽوبر 2000ع تي رستي ۾ شھيد ڪيو ويو، جڏهن تہ هو ان وقت بہ ٻارن کي تعليم ڏيڻ لاءِ وڃي رهيو هو. زخمي چانڊيي جي هن فاني دنيا مان وڃڻ کانپوءِ سندس شاعريءَ جا ٽي مجموعا شايع ٿيا آهن، پر هي ٻاراڻي شاعري جو مجموعو سترهن سالن بعد زخمي جو پورهيو سندس پونئرن شايع ڪرايو آهي. هي ڪتاب آڪٽوبر 2017ع ۾ ڇپائي پڌرو ڪيو ويو آهي. اها علم دوستن جي بھترين سنڀال آهي، جنھن ۾ گهر ڀاتي ۽ ادارو جس جا مستحق آهن. "مٺڙا ٻار" ڪتاب جي ارپنا بہ انھن معصوم گلن جھڙي ذهنن جي نانءِ ٿيل آهي، جيڪي تعليم پوري نہ ڪري سگهندڙ سنڌي ٻالڪ آهن. ڪتاب جو مھاڳ سنڌ جي ناليواري ليکڪ تاج جويو لکيو آهي، تاج جويي مھاڳ ۾ لکي ٿو تہ: وطن سان محبت لاءِ ضروري آهي تہ جھالت کي لتاڙي علم جا ڏيئا ٻارجن ۽ زخميءَ ٻارن کي اهو ئي درس ڏنو آهي. واقعي، زخميءَ ٻارن لاءِ جيڪي بہ ڳالھيون گيتن ۾ ڳايو آهن، سي سچائيءَ جون ڳالھيون آهن.“
غلام محمد غازي لکي ٿو تہ: ”اسين ساڳي فڪر جا پانڌيئڙا آهيون، زخمي چانڊيو جي زندگي ۽ سندس نظمن بابت لکجي تہ هوند سوين صفحا لکي سگهجن ٿا، پر هتي آئون ان جي لاءِ ائين چوندس تہ هو سياسي، سماجي، ادبي ۽ تعليمي تنظيمن جو گلدستو هو، جنھن مان هر عام۽ خاص ماڻھوءَ واس ورتو، سندس شاعريءَ ۾ ارڏايون هيون ئي هيون پر هن جيڪو ڪجهہ چيو ڪري ڏيکاريو“.
ڪتاب مٺڙا ٻار ۾ ڪل 25 شاعريءَ جا اسم آهن، جنھن ۾ زخمي چانڊيو ڪنھن نہ ڪنھن روپ ۾ ٻارن سان مخاطب ٿي رهيو آهي. ڪتاب جي شروعات ۾ نعت مقبول ﷺ جي شان ۾ لکيل آهي.
وليم بٽلر جو چوڻ آهي تہ: تعليم جو ڪم ٿانوَ ڀرڻ نہ بلڪہ اندر ۾ جوت جاڳائڻ آهي.
زخمي چانڊيي ساڳي جوت ٻارن کي پنھنجي ٻوليءَ لاءِ اتساھہ پيدا ڪرڻ لاءِ "سنڌي ٻوليءَ" جي نظم ۾ هن ريت بيان ڪئي آهي.
ماءُ ڏني آ جنھن ۾ لولي،
ڪيئن وساريان سنڌي ٻولي.
تون ڇا ڄاڻين مورک ماڻھو،
منھنجي ٻولي ڀالي ڀولي،
ڪيئن وساريان سنڌي ٻولي.
هيءَ ڀٽائيءَ جي آ ٻولي،
هن جي رهندي سائي جھولي،
ڪيئن وساريان سنڌي ٻولي.
ٻار محبت جي زبان هوندا آهن زخميءَ بہ سھڻن گڻن وارا ٻار جي نظم ۾ پيار ۽ علم جي ڳالھہ سھڻي انداز سان ڪئي آهي.
پيارا پيارا پيارا ٻار،
سھڻا هِن گڻ وارا ٻار.
گهرجي سونھن سدائين آهن،
گيت نوان ٿا روز ٻڌائن،
اکڙين جا ڄڻ تارا ٻار،
پيارا پيارا پيارا ٻار.
"سنڌو" نظم ۾ زخمي جا سوڀارا خيال آهن، پنھنجي ڌرتيءَ لاءِ.
سنڌوءَ کي دعا ڏي تون" زخمي ڀري"
سنڌوءَ جا ڀلا ڀاڳ مولا ڪري،
سنڌوءَ ۾ سنڌين جي شجاعت رهي.
زندگيءَ جو هر موضوع پنھنجي اندر ۾ حسناڪي رکي ٿو، ٻاروتڻ، جواني ۽ پوڙهائپ سڀ جا سڀ مرحلا پنھنجي تجربي ۽ مشاهدي سان گڏ گذرن ٿا، اميد اصفھاني جو شعر آهي تہ:
آگھہ نيم کہ عمر گرامي چسَان گذشت،
خواهم ربودہ بود کہ اين کاروان گذشت.
ترجمو: معلوم نہ آهي تہ هيءَ پياري عمر ڪيئن گذري وئي، مون کي ننڊ وٺي وئي ۽ هي قافلو ويندو رهيو.
زندگيءَ جو هر لمحو گذري پيو اڳتي وڌڻ لاءِ انھيءَ سڄي مرحلي کي زخمي چانڊيي ٻارن لاءِ هن ريت صرف ڪيو آهي.
مٺڙا ٻار – نظم
ننڍڙا مٺڙا ٻار چوان،
يا تن کي دل جا ٺار چوان.
نظم – عيد
اچوڙي عيد ملھايون ٻارو،
گيت خوشيءَ جا ڳايون ٻارو.
لالچ – نظم
لالچ جي نہ رکڻ ٿا ٻار،
سھڻا سي سَڏجن ٿا ٻار.
زخمي ٻار فرشتن جھڙا،
نازڪ نازڪ گلڙن جھڙا،
خوشيون خوب ڏين ٿا ٻار.
سويز چوڻي آهي تہ: ”ڪنھن جي خوشين ۾ شريڪ ٿيڻ سان ان جون خوشيون ٻيڻيون ٿي وينديون آهن ۽ ڪنھن جي غمن ۾ شامل ٿيڻ سان ان جا غم اڌورا ٿي ويندا آهن. زخمي بہ ٻارن کي دعا جو درس ڏئي ۽ دعا پڻ ڏني آهي“.
نظم – دعا
شل وطن جي ڀاڳ جي تصوير ٿئين،
شل وطن جي خواب جي تعبير ٿئين.
شل اميدون ماءُ جون پوريون ڪرين،
شل ابي جو شان ۽ تدبير ٿئين.
شل سنڀالين واڳ پنھنجي ديس جي،
شل وطن جي بخت جي تحرير ٿئين.
فلاسفر ڊيوڊ هيوم جو ٻارن لاءِ خيال آهي تہ : ”جڏهن ٻار پيدا ٿئي ٿو تہ سندس ذهن خيالن کان خالي هوندو آهي جيئن ڪورو ڪاغذ، پر هر ڪو شخص پنھنجي ماحول مان ئي سکي خيال ٺاهي ذهن تي نقش ڪري ٿو“.