حق سُڃاڻ اي ٻار: آزاد بخاري
پرمان غريب جو ٻار آهيان.
ماهر نفسيات جو ٻارن لاءِ خاڪو آهي تہ: "ٻارن جي ڪوتاهين جي اصلاح عليحدگيءَ ۾ ڪريو يا ڪنھن مناسب طريقي سان حل ڪريو، ساڻن نرم مزاجي سان پيش اچو" اهڙو ئي نفيس ڪم نظم جي صورت ۾ آزاد بخاريءَ ترتيب ڏنو آهي، جيڪو عالمي، سماجي، مذهبي ۽ اخلاقي طور ٻارن جي رهنمائي ڪرڻ جو آسان دڳ مھيا ڪيو آهي. نظم جي صورت ۾ قانوني 40 شقن سان نڀايو آهي. آزاد بخاريءَ جو ٻالڪ شاعري ۾ هي چوٿون ڪتاب آهي، جنھن کي پوپٽ پبلشنگ هائوس خير پور شايع ڪيو آهي.آزاد بخاري ٻالڪ شاعريءَ ۾ پوري دنيا جي ٻارن لاءِ سنيھو ڏنو آهي. جيڪو حق سڃاڻ اي ٻار! جيڪو ٽائيٽل نالو آهي. جنھن جو خوبصورت نظم آهي تہ :
حق سڃاڻ اي ٻار تون پنھنجا،
ساٿي سنگتي سارتون پنھنجا.
راندجيڏن سان گڏجي ڪر تون،
ٽول وٺي نہ کار تون پنھنجا.
هيج منجهاران جهمريون پاءِ،
کيڏ ٻيلھاڙا يار تون پنھنجا.
علم ادب سان رک تون چاهت،
خالي پل نہ گهار تون پنھنجا.
پنھنجي پرائي کي تون سڃاڻ،
خيال اتم سڀ ڌار تون پنھنجا.
ڪين ڪڏهن غمگين ٿيجانءِ
سک سان نيڻ ٺار تون پنھنجا.
آزاد گذارڻ حق آ سڀ جو،
ڳوڙھا مور نہ هار تون پنھنجا.
آزاد بخاري جي مٿئين ڏنل نظم تي ڳالھائجي تہ اهو نظم ٻارن جي زندگيءَ جي مڪمل عڪاسي ڪري ٿو، زندگيءَ جي ڀڄ ڊاھہ ٻار کي نفسياتي طور تي ڪمزور ڪري ٿي تنھن ڪري ٻار تمام گهڻي پيڙا مان گذري ٿو. آزاد بخاري جا ٻالڪ نظم ٻارن لاءِ آٿت آهن. ڪتاب جي ارپنا شاعر پنھنجي جيون ساٿياڻيءَ ۽ پنھنجي ٻچڙن جي ماءُ شبنم بخاري جي نانءِ ڪئي آهي، جيڪو منھنجي نظر ۾ انتھائي اتساھ جو سبب آهي. هن دنيا ۾ جيڪڏهن ٻار جي ماءُ سگهاري آهي تہ ٻار ازخد سگهارو ٿيندو. شاعر پاران قانوني سٽون ڪوٽ ڪيان ٿو. ”اقوام متحدہ طرفان جاري ڪيل ٻارن جي حقن جي پڌر نامي جي 40 شقن کي عوام تائين رسائڻ لاءِ نظمن جو سھارو ورتو، ان سان گڏ C RC چلڊرين رائيٽس ڪنوينشن جي سموري پڌر نامي کي شق وار جئين جو تئين سنڌيءَ ۾ پيش ڪيو آهي“.
ممتاز بخاري "ٻارن جي دردن جو نوحو" ۾ لکي ٿو تہ: ”گڏيل طور تي دنيا ۾ انساني حقن جو پڌر نامو موجود آهي، حقيقت اها آهي تہ جنس ۽ عمر جي متڀيد کان هٽي انسان لاءِ اهو ئي پڌر نامو ڪافي آهي پر وڌندڙ آبادي انسان کي مجبور ڪيو تہ اهي، عورتن، ٽين جنس ۽ ٻارڙن جي حقن جي الڳ سان قاعده ۽ قانون جوڙيا وڃن، جنھن ۾، ٻارن جي حقن جي ڳالھہ 1989ع ۾ Convention on the right of the child ۾ حتمي شڪل ڏيندي 18 سالن تائين جي لاءِ قانونن جو هڪ مختلف دائرو مقرر ڪيو ويو“. گوهر سنڌي پنھنجي مضمون ۾ پنھنجي راءِ قائم ڪئي آهي تہ: ”دنيا جي ٻن سَون جي لڳ ڀڳ ملڪن جي ثقافت الڳ الڳ آهي پر شاعر کي پنھنجي سنڌي سڃاڻپ سان پيار وڌيڪ آهي“. ان جو اظھار هيٺين طرح ڪري ٿو.
ناز ڪندي هن تي ڏاهپ،
قوم جو ٿيندو هي تہ سڃاڻپ.
ٻارن جي حقن جو عالمي معاھدي جي حوالي سان مڪمل ڄاڻ ڏنل آهي، شق ٻئين ۾ بنا متڀيد جي پاسي کي اجاگر ڪيو ويو آهي.
پٽ ڀوتار جو روز وڙهي،
اسڪول وڃان تہ ڪاوڙ ڪري.
فرق مٽجي وڃن شل،
روشن ڏينھڙا مونکي ملن شل.
ڪتاب ۾ آزاد نظم جي ڀر ۾ شق نمبر ۽ تصويري خاڪا پڻ ڏنا آهن، جيڪي ڪتاب جي حسناڪي اڃان مٿي ڪري بيٺا آهن. نالو ۽ قوميت تي هرڪو ساھ ڏيندو آهي، آزاد بخاري شق نمبر 7 ۾ هن نموني پيش ڪيو آهي.
منھنجو ننڍڙو ڀاءُ آ ڄايو،
امڙ آ مون کان نانءُ رکايو.
اسڪول ۾ ڄم تاريخ لکايم،
قوم سنڌي آهي ٻڌايم.
وڏڙو ٿيندو دودو ٿيندو،
ديس پنھنجي جو جوڌو ٿيندو.
برابري جي بنياد تي تي شاعر جو نظم نرالو آهي، شق نمبر 30 جي مڪمل ترجماني پڻ آهي.
سنڌ جو هجي يا هند جو ٻار،
سدا رهي خود مختيار.
اقليت سان ڀل واسطو هجيس،
نفرت ڪوئي ڪين ڪريس.
قديم مقامي هجي ٻار،
گلڙن جو آ اهو هار.
مون پنھنجي زندگيءَ ۾ اسڪول جي دور کان وٺي اڄ تائين جيڪي نظم پڙهيا آهن، آزاد بخاري جي نظمن جو رچاءُ، ٻوليءَ جي حسناڪي، ترنم ۽ لئه آزاد بخاري جي ٻولن ۾ جيڪا مٺاس آهي سا ٻين شاعرن جي نظمن ۾ گهٽ پڙهڻ لاءِ ملي آهي. مون آزاد بخاريءَ جا ٻيا ڪتاب ڪونہ پڙهيا آهن، هيءُ ڪتاب بہ ڪيترن ئي ٻالڪ شاعري جي ڪتابن جو مٽ ۽ سندس نظم جو پد اوچي پرواز ڪري ٿو. ڪتاب جو آخري ۽ 40هين شق ۾ ٻارن جي لاءِ انصاف جو نظام جو ڳولھائو آهي.
قانون جي مخالف پيدا ٿئي ٻار ڪو،
بھتر ٿئي سلوڪ، حق آهي ان جو.
معاشري جو سٺو جيئن شھري ٿئي،
سدا خوش رهي آزاديءَ سان جيئي.
ڪتاب جي بيڪ ٽائيٽل تي امر اقبال جون سٽون آهن تہ: ”ٻارن لاءِ لکندڙ ٿورڙن شاعرن جي سٿ ۾ آزاد بخاريءَ جو نالو بہ اهميت واري جاءِ وٺي ٿو“. آخر ۾ آزاد بخاريءَ لاءِ ترجماني طور استاد بخاري جون سٽون ٿيون ياد اچن تہ :
جتي بہ شوق ۾ پورو شباب ايندو آ،
اُتي ضرور وڏو انقلاب ايندو آ.