ٻيو حصو
محترم سامعين:ٻارن جون موڪلون شروع ٿيندي ئي مائرن جي ڳڻتي وڌي ويندي آهي ته ٻارن کي ڪهڙي طرح مصروف رکجي جيئن انهن جون موڪلون سجايون ٿين. هن تعليمي وقفي دوران انهن جي معمولات ۾ ڪنهن طرح توازن رکيو وڃي جيئن اهي پنهنجي روٽين کان بلڪل هٽي نه وڃن ۽ موڪلون ختم ٿيڻ کان پوءِ اسڪول وڃڻ توڙي ٻين معاملن ۾ ڏکيائي نه ٿئي. ماءُ جي هنج کي پهرين درسگاهه سڏيو ويندو آهي. پراڄ اڍائي سالن جي ٻار جي ماءُ به ان جي موڪلن ۾ ڪنهن اهڙي اداري جو ڳولا ۾ نظر اچي ٿي جتي هوءَ پاڻ به بي فڪر ٿي وڃي ۽ ٻار جو وقت به سٺو گذري وڃي. يعني زماني جي بدلجندڙ ريت ٻار کي اڍائي سالن جي عمر ۾ ئي ماءُ کان پري ڪري ورتو آهي.جڏهن هنن معصومن ۾ موڪلن جي بهاني گهر ۾ رهڻ جو موقعو ملي رهيو آهي ته ان کي سمر ڪيمپ جي نالي تي پاڻ کان ۽ گهر کان پري ڪيو وڃي ٿو، جيڪڏهن هن وقت کي غنيمت سمجهي ٻارن جي واندڪائي کان ڊڄڻ بدران ان کي پنهنجي صلاحيت سان نڀائڻ جي ڪوشش ڪئي وڃي ته اهو ٻارن جي ذهني ۽ جسماني واڌ ويجھه لاءِ انتهائي فائدي وارو ثابت ٿيندو، هنن ڏينهن ۾ ٿورڙو وقت ۽ توجهه ڏئي ٻارن کي عملي استعداد وڌائڻ لاءِ راغب ڪري سگھجي ٿو. جيڪو سندن زندگي ۾ نه رڳو هڪ نواڻ آڻيندو بلڪه سندن تعليم ۽ تربيت ۾ پڻ اهم ڪردار ادا ڪندو.
*
سائين منهنجا:سياري جي مند جي ٿڌڙين هوائن لڳڻ ڪري،اوهان باھ يا هيٽر تي ويٺي هٿ سيڪي رهيا آهيو،هٿ سيڪيندي اوهان کي کوڙ ساريون يادون اچي رهيون آهن،اوهان هن وقت اهيو به سوچي رهيا آهيوته هن ئي مند ۾ اوهان اميدن جا ڏيئا جلايا هئا،هي اهائي مند آهي جنهن ۾ اوهان حسين خواب پنهنجي اکين ۾ سمائي،هڪ منزل جي تلاش ۾ نڪري پيا هئا.هوئنن به سائين ،اوهان جيڪو ڪجھ سوچيو آهي،اهو اوهان جي عمل جي نتيجي جي اوسيئڙي ۾ به آهي.هن طرح جون موسمون اندر جي پنن تي لکيل انهن يادن کي ٻيهر اٿلائينديون آهن،جيڪي يادون ڏاڍو تڙپائينديون آهن.اهو يادن جو ورق،جنهن کي اوهين هيئر پڙهي رهيا آهيو،ان ورق ۾ اوهان کي نظر اچي ٿوءَ جو پاڇو،پاڇو ڇا؟ ِ سان ڪيل اهي روح رهاڻيون به اوهان جر يادن جي دروازي کي کڙڪائي رهيون آهن،اوهان ان ويلي پنهنجي جيءَ ۾ جهاتي پائي نهار ڪندؤ ته اوهان کي محسوس ٿيندو ته اوهان جي دل ۾ ديرو ڪيون ويٺو آهي.
سائين منهنجا: ساڃاھ وند ماڻهن کي ان وقت ڪيڏو افسوس ٿئي ٿو،جنهن وقت هنن جي ڪنن تي اها ڳالھ پهچي ٿي ته اسان جو ايندڙ نسل،اسان جو مسقبل اسڪول نٿو وڃي،هنن جا هٿ ڪتابن کان خالي آهن.هن سڄي پس منظر جو ذميوار وڏيرا شاهي وارو نظام آهي. اهي ڀوتار ۽ وڏيرا هرگز نه ٿا چاهين ته، هتان جو عوام سندن محڪوميءَ کان آجو ٿي، تعليم حاصل ڪري. هي سمجهي ويٺا آهن ته، جيڪڏهن غريب جو ٻار تعليم جي زيور سان مالامال ٿيو، ته هنن جي محڪومي ڪرڻ وارن ۾ گهٽتائي ايندي. جيڪا ڳالهه سندن ذهن قبول ڪرڻ لاءِ تيار ئي ناهن. اسان جي ٻارڙن مان ڪجهه غربت جي ڪري اسڪول وڃڻ کان محروم آهن، بقايا اڌ کان وڌيڪ سهولتن جي فراهمي نه هجڻ، اُستادن جي غير حاضري ۽ اسڪولن تي قبضي هئڻ جي ڪري تعليم کان وانجهيل آهن.اسان کي اهو سمجهڻ گهرجي ته هر ڏک پويان سک آهي،هر مشڪل پويان آساني آهي،ان ڪري اڄ جي مشڪل حالتن سان مڙس ٿي مقابلو ڪجي ۽ ايندڙ وقت ۽ نسل کي بهتري پيدا ڪجي.
*
سائين منهنجا: سادگي عظمت جي نشاني آهي.انسان سان محبت ڪرڻ ئي حقيقت ۾ الله تعا لى سان محبت ڪرڻ آهي.دوستي رکجي ته ان کي دل ۽ جان سان نڀائڻ گهرجي.رات چنڊ کانسواءِ ،ذهن علم کانسواءِ ۽ علم عمل کان سواءِ بيڪار آهن.بهادر جو هٿ ڪڏهن به ڪمزور ناهي ٿيندو.غريب جي آھ کان ڊڄجي ڇو ته اها عرش تي جلدي پھچي وڃي ٿي ڇو ته جڏهن ڪنهن غريب کي ڪو درد پهچائي ٿو تڏهن هن جي دل مان آھ نڪري ٿي،جيڪا آسمانن جو سينو چيري سڀ جي ملاڪ وٽ پهچي ٿي.گهر مان نڪرڻ وقت ماءُ جي دعا کڻي نڪرندا ڪريو،ان سان مايوسي نه ٿيندي ۽ اهو انسان ڪڏهن به ڪامياب ناهي ٿيندو جيڪو والدين سان ڪوڙ ڳالهائيندوآهي،اهڙي زندگي گذارجي جو جيڪڏهن اوهان نه هجو ته اوهان کي ياد ڪيو وڃي.دولت سان اسان خوشامد ته خريد ڪري سگهون ٿا پر محبت نه.ظلم جي رات ڪيتري به وڏي هجي پر اهو يقين آهي ته صبح ضرور ٿيڻو آهي.ول جيان سهارو وٺڻ کان بهتر آهي ته وڻ بڻجي ڪنهن کي سهارو ڏجي ۽ سائين فتح ان جي ٿيندي آهي جيڪو شڪست کان ڪندو آهي انڪار.ان ڪري پنهنجن حوصلن کي هر گهڙي بلند رکجي،جنهن سان اسان ڪڏهن به مايوسي جي منهن ۾ نه اچي سگهنداسين.سنڌي ۾ هڪ چوڻي آهي ته“همٿ مردان،مدد خدا”
سائين منهجا: چيو ويندو آهي ته انسان جي اک کي جيڪووڻندو آهي اهو ئي حسن آهي،اسان جي اک جيڪي منظر روز ڏسي ٿي جيڪي دل ۾ گهر ڪري ويهن ٿا.اکيون ته اهڙا منظر به ڏسنديون آهن،جن سان خوف طاري ٿي ويندو آهي.ٿورو سوچو ۽ سمجهو ته اک جو ڪيڏو ڪمال آهي،جيڪا شيءِ اک کي وڻي وڃي ٿي تنهن کان نظر هٽائي ئي نٿي،اکيون جيڪڏهن ڪنهن کي ناپسند ڪن ٿيون ته ان ڏانهن کڄن ئي نٿيون.سائين منهنجا سياڻا سچ چئي ويا آهن ته “اک اک جو هوندو آهي ڦير”ڪي اکيون بنا ڪجل جي تکا تير بڻجي گهائن مٿان گهاءَ ڏين.ڪن اکين ۾ گهرو تمام گهرو سمنڊ هوندو آهي جو ان ۾ جيڪو گهري ويو سو ڪڏهن به ٻاهر نه نڪري سگهيو.محبت جي شروعات نگاهن کڄڻ سان ئي ٿي ويندي آهي.نگاهون جڏهن ڪنهن جي نگاهن سان اٽڪبيون آهن،تڏهن ڪائنات به جهومي پوندي آهي،نگاهون جن جو ذڪر دنيا جي هر شاعر پنهنجي شاعريءَ ۾ ڪيو آهي،جن نگاهن ۾ حياءَ هجي،ادب ۽ اخلاص هجي،اهي نگاهون جڏهن ڏسڻ لاءِ کڄن ٿيون سي به ناز و ادا سان ته انهن نگاهن جا نشانا ڪٿي ٿا گُسن!؟
*
سائين منهنجا فڪر اسان جي ذهن ۾ ڪيترن ئي واقعن سان پيدا ٿين ٿا.هڪ فڪر ختم ٿيندو ته ٻيو فڪر اچي ان جي جاءِ والاريندو،فڪر روزانو ڪجھ وقفي کان پوءِ پيدا ٿيندو رهي ٿو،فڪر فائديمند به ٿيندا آهن پر جيڪڏهن اهي فڪر اسان جي ذهن ۾ تمام گهڻو وقت ويهي ٿا وڃن ته پوءِ ذهن تي وڏو اثر ڇڏين ٿا.جنهن جي نتيجي ۾ ننڊ گهٽ ايندي آهي،ڪا بيماري ٿي سگهي ٿي.عمر جي حساب سان به فڪر وڌندا آهن،جيئن جيئن عمر وڌندي آهي،تيئن تيئن مالي مسئلا،صحت،ڪاروبار۾ نفعو يا نقصان،عدم تحفظ،تنهائي،بينائي يا ٻڌڻ ۾ ڪمي وارا احساس فڪر ٿي ايندا آهن.پر ڏاهن جي هن چوڻ تي عمل ڪبو ته فڪر ڪڏهن به پريشان نه ڪندا ته“ عمر جي حساب سان ايندر تبديليون فطرت جو حصو آهن ۽ اهي قدرت طرفان اينديون آهن.”شاعرن جي سرتاج چواڻي ته
سڀئي سبحان جي ،ڪر حوالي ۾،
ٿيءُ تحقيق تسليم ۾،لاهي غم وهم،
قادر ساڻ ڪرم،حاصل ڪري حاج تو.
سائين منهنجا: جيڪڏهن هڪ فرد پنهنجي ذات لاءِ سُکُ حاصل ڪري ٿو وٺي ته انهن سان ان جي ذات کي ته فائدو حاصل ٿئي ٿو. پر سماج کي انهيءَ ڪري سُکُ ۽ مزو، هڪ فرد جي لاءِ حاصل ڪرڻ جي لاءِ نه هجڻ کپي پر ان سُکُ کي پوري سماج جي لاءِ حاصل ٿيڻ لاءِ ڌيان ڏيڻ کپي. پر ان سُکُ کي سڄي سماج لاءِ بڻائڻ ۾ توجهه ڏيڻ گھرجي سڄي سماج کي خوشي تڏهن حاصل ٿيندي جڏهن استحصالي سماج ختم ٿئي ۽ عام ماڻهن کي عزت ۽ احترام سان ڏٺو وڃي. جيڪي ماڻهو انهيءَ لاءِ جدوجھد ڪندا ۽ ڪوشش ڪندا آهن ۽ جيڪڏهن انهيءَ سماج کي تبديل ڪري پنهنجي مقصد ۾ ڪامياب ٿي ٿا وڃن. ته اها ڪاميابي نه صرف انهن جي لاءِ پر پوري سماج جي سُکُ ۽ مسرت جو ڪارڻ ٿئي ٿي.
*
محترم سامعين:اوهان جو ڪڏهن اهڙن دوست سان واسطو ضرور پيو هوندو،جنهن وٽ ڪڏهن به کيسي ۾ کُليو روڪڙو ناهي هوندو.اسان جو هڪ دوست آهي،جيڪو ويهي ويهي ڪنهن نئين دوست کي ڪندو صلاح ته “هلي ٿا چانھ پيئون”چانھ لاءِ تياري ٿي ويندي،ڪنهن هوٽل تي ويهي چانھ جا چسڪا وٺڻ بعد،اهو دوست ڪائونٽر کان اڳتي نڪري ويندو.ابا ڏي خبر!! چانھ جو بل ته ڀَرِ.چوندو“افسوس پئسا جنهن قميص جي کيسي ۾ پيا هئا اها پائي ناهيان آيو” يا وري هيئن ڪندو جو ٻن چانهن جي رقم ڏيڻ لاءِ هڪ هزار جو نوٽ ڪڍي بيري کي ڏيندو،موٽ ۾ بيرو پئسا کُليا نه هجڻ جي معذرت ڪندو.پوءِ شامت ايندي ٻئي دوست تي جنهن هن سان گڏجي چانھ پيتي.اهو انڪري اوهان کي ٻڌايم جو ڪلھ مان به ان دوست جي چانھ جي صلاح جي چڪر اچي ويم ۽ ٻن چانهين جا پئسا ڀري جان آجي ڪيم.
*
سائين منهنجا: بلند حوصلن سان اسان کي ڪيئي ڪاميابيون حاصل ٿي سگهن ٿيون.وقت جي وهڪرن ۾ ڪڏهن تيزي هوندي آهي ته ڪڏهن ماٺائي.ائين ئي اسان ماڻهن جو جيون به ڪڏهن سک ۾ ته ڪڏهن ڏک ۾ هوندو آهي،ان ڪري ئي ٻنهي حالتن ۾ بلند حوصلو ئي اسان کي ڪاميابي طرف وٺي وڃي سگهي ٿو.سک ۾ ماڻهو پنهنجي ڏک وارو عرصو ۽ ڏک ۾ سک وارو عرصو ياد رکي.ائين ڪرڻ سان ماڻهوءَ جو ذهن متوازن رهندو۽ جڏهن ذهن ۾ ڪنهن به قسم جو خلفشار نه هوندو،تڏهن ئي انسان پنهنجي زندگيءَ جي بي بها گهڙين کي سمجهي وٺندو.ان ڪري هر حال ۾ بلند حوصلو ئي ڪم ايندو آهي.
سائين منهنجا: هن دنيا ۾ ٻن قسمن جا ماڻهو زندگي ءَ ۾ ڪاميابي جهڙي ثمر کان فيض ياب گهٽ ئي ٿيندا آهن. هڪ اهو جيڪو زندگي ۾ ڪاميابي حاصل ڪرڻ لاءِ شارٽ ڪٽ وارو رستو اختيار ڪري ٿو ، ٻيو اهو جيڪو ڪجھ ڪرڻ لاءِ سواءِ انهي ءَ وهم ۾ هوندو آهي ته ڪاميابي ان جا قدم ضرور چمندي .اهڙو ماڻهو جاکوڙ ڪرن کان لنوائيندو آهي.ٻنهي قسمن جي ماڻهن جي منزل ته ساڳي آهي،پر رستا الڳ الڳ آهن پر وري ٻنهي جو انجام ساڳيو آهي.چوندا آهن ته سڀ کان وڌيڪ خطرناڪ بيماري اها آهي جنهن جا اثر آهستي آهستي ظاهر ٿيندا آهن.بلڪل اهڙي قسم جي بيماري آڪڙا پرچي ۽ مختلف لاٽرين جي صورت ۾ وڌي رهي آهي.هن ڌنڌي ۾ خوشحال گهراڻن جي ماڻهن کان وٺي فقيرن تائين ماڻهو ملوث ٿي چڪا آهن.آڪڙا پرچي ته ڄڻ ٻرنديءَ تي پيٽرول هارڻ وارو ڪم ڪري رهي آهي.هن راند ۾ حصو وٺڻ وارن جو مستقبل تاريڪ آهي.هن راند جا ڪي خاص فائدا آهن ئي ڪونهن. پر پوءَ به نقصان بابت ڪا ڪارروائي نٿي ڪئي وڃي ۽ خود پوليس انتظاميا جا ماڻهو پنهنجي آمدنيءَ خاطر انهيءَ راند کي هٿي ڏئي رهيا آهن.اڄ جڏهن ڪنهن غريب جي گهر ۾ رات جو ڏيئو ٻرڻ به ڏکيو ٿي چڪو آهي،اهڙي صورتحال جا ذميوار اهي ٻئي ماڻهو آهن،جيڪي رات وچ ۾ امير ٿيڻ جي شوق ۾ اونداهي منزل طرف وکون وڌائي رهيا آهن.
*
سائين منهنجا: مليريا ڇا آهي۔۔؟
مليريا (Malaria) ٻن لفظن Mal يعني خراب، ۽ Aria يعني هوا جو مرڪب آهي۔ قديم دور ۾ خيال ڪيو ويندو هو ته هي بيماري ڌُٻڻ ۽ بيٺل پاڻي جي آبي بخارن يا خراب هوا مان لڳي ٿي۔ڪافي عرصي بعد فرانس جي هڪ طبيب ليوران 1880ع ۾ اهو دريافت ڪيو ته هن بيماري جو اصل ڪارڻ هڪ پيراسائيٽ پلازموڊيم آهي۔ 9 سالن جي تحقيق کانپو هن اهو به معلوم ڪري ورتو ته اهي جراثيم مڇرن جي چڪ پائڻ سان انساني جسم ۾ منتقل ٿين ٿا۔مادي مڇر بيٺل پاڻي ۾ بيضا ڏيندي آهي، انهن مان لاروا نڪرندا آهن جيڪن مان پيوپا ٺهي ويندا آهن۔ پيوپا وري بالغ ٿي مڪمل مڇر بڻجي ويندا آهن۔ لاروا ۽ پيوپا پاڻي ۾ رهندا آهن جڏهن ته مڇر پاڻي مان اُڏري انساني رت چوسيندا آهن ۽ بيماريون ڦهلائيندا آهن۔ بيٺل پاڻي کي مڇرن جي نرسري چئجي ته غلط ڪو نه ٿيندو۔ ان ڪري ڌُٻڻ يا بيٺل پاڻي جي آبي بخارن کي هن بيماري جو ڪارڻ سمجهندڙ قديم دور جا ماڻهو حقيقت جي ڪافي ويجهو هئا۔ مليريا جا چا قسم آهن۔1: پلازموڊيم مليري 2: پلازموڊيم او ويل 3:پلازموڊيم وائي ويڪس 4:پلازموڊيم فيلسي پيرم.
سائين هن ڌرتي تي ڪرڙوين انسان آيا ۽ ڪروڙين انسان هليا ويا قدرت اهو سلسلو ڏينهن قيام تائين هلندو رهندو،اهڙن ڪروڙين انسانن ۾ اهڙا انسان به آهن جن جا نقش اڄ به انسانن جي ذهنن تي چٽيل آهن. اهڙن انسانن کي هر پل ياد ڪيو ويندو آهي،جن سان اسان جو ڪنهن به قسم جو رت جو رشتو ناهي هوندو ،پر انهن سان اسان جو روحاني رشتو هوندو آهي.اهڙن ماڻهن ۾ اسان جا پير،فقير،بزرگ،عالم،انسان دوست اديب،شاعر،سماجي،سياسي ڪارڪن ۽ رهبروغيره شامل آهن.در اصل اهڙن انسانن جي محبت ٻين جي دلين ۾ پيدا ٿيندي آهي،جيڪي ٻين لاءِ جيئندا آهن،جيڪي نفرت کان ڪوهين ڏور هوندا آهن ۽ اهڙا ماڻهو گهر گهر محبتون ۽ چاهتون ورهائيندا وتندا آهن،جن جي دلين ۾ ڪنهن لاءِ به بغض ناهي هوندو.
*
سائين منهنجا: هر نئين سال جي اچڻ سان هر ماڻهو پنهنجي من ۾ کوڙ ساريون نيڪ تمنائون سانڍي رکندو آهي،هر نئين سال جي شروع ٿيڻ سان اسان کي سوچڻ گهرجي ته گذري ويل سال ۾ اسان کان ڪهڙيون ڪوتاهيون ٿيون،ڪهڙيون ڀلايون ڪيون جيڪي اسان کي سماج ۾ ڪنڌ مٿي ڪري هلڻ جهڙو بڻائي رهيون آهن.ڪوشش ڪجي ته چڱاين کي وڌيڪ چڱاين ۾ ڳڻايون ۽ پنهنجي ڪوتاهين کي ختم ڪرڻ جي ڪوشش ڪريون.اسان کي گذري ويل سال ۾ ڪهڙيون رڪاوٽون پيش آيون ۽ نئين سال ۾ انهن رڪاوٽن کي دور ڪرڻ جو پڪو پختو عزم ڪريون.لبنان جي عظيم ڏاهي خليل جبران جو چوڻ آهي ته“رڪاوٽن کي اورانگهڻ عظمتن جي نشاني آهي”نئين سال/نئين ڏينهن جي آمد سان اوهان وٽ جيڪڏهن ڪي پيارا ۽ سڄڻ آيا آهن،تن کي اسان جو به سڪ ڀريو سلام هجي.
*
سائين منهنجا: اسان جي هن سماج ۾ هڪ دستور آهي ته ڏيو ۽ وٺو.اسين رقم ڏيئي ڪابه ضرورت واري شيءِ خريد ڪري سگهون ٿا.پر اسان ڪڏهن به پيار،محبت کي پئسن تي خريد نٿا ڪري سگهون.ڇو ته اهي اهڙا وکر آهن جيڪي ڪنهن به قيمت سان ڪنهن به دڪان تان ملي نٿا سگهن ۽ هي وکر اهو ئي رکندو جنهن کي پيار محبت جي اهميت جي ڄاڻ هوندي،قدر هوندو.جنهن کي ڄاڻ هوندي ته پيار جو ڀرم ڪيئن رکجي.سو هي پيار جو سودو سڦرو سودو آهي،جنهن ۾ ڪڏهن به ڪسر ناهي ملندي،هن سودي ۾ ته ڪَسُ ئي کائڻي پوندي آهي،ڇو ته جڏهن دلين جا سودا ٿيندا آهن،تڏهن نه تور ڪبي آهي نه ئي ماپ.بس دل جي سودي جي بدلي ۽ اُٽَل ۾ ملندو آهي،هڪ سُورُ،هڪ پيڙا ۽ هڪ درد.
سائين اسين پنهنجي مٽن مائٽن ۽ اولاد لاءِ گهرندا آهيون نيڪ تمنائون،نيڪ ارادن جون دعائون.دعائون ته کوڙ آهن پر هڪڙي هيءَ دعا به اسان جي زبان تي هوندي آهي،خاص ڪري ننڍڙن ٻارن لاءِ ته “الله ڪندو ته هي ننڍڙو دودو ٿيندو،هوشو ۽ هيمون ٿيندو”چوڻ جو مقصد هي آهي ته اسان جو ايندڙنسل اهڙا ڪم ڪري جيڪي تاريخ ۾ رقم ڪيا وڃن.اهڙاڪردار بنجي پون جيڪي سماج ۾ هڪ علامت بنجي وڃن.دودو مطلب آهي بهادر جو،سرويچ جو،هوشو مان مراد آهي اهڙو ڪردار جيڪو پنهنجي مقصد سان سچو هجي ۽ ڄمي بيهي رهي،هيمون جو مطلب آهي ته پنهنجي دشمن جيڪوڪيڏو به طاقتور ڇو نه هجي پر ان جي خلاف پنهنجي جدوجهد جاري رکجي.سو اسان جي سماج ۾ هن وقت به اهڙا کوڙ سارا ڪردار موجود آهن جيڪي تاريخ جو حصو بڻجي ويا آهن ۽ اسان لاءِ همٿ ۽ بهادريءَ جون علامتون آهن.هڪ اهڙي دعا جو ذڪر ڪنداسين هڪ گيت جي شڪل ۾ جنهن ۾ هڪ ماءُ پنهنجي پُٽَ لاءِ گهري ٿي هيءَ دعا.
# شل گهوٽ ٿيئن،اڻموٽ ٿيئن،امڙ اها آس،جيجل اها آس.
*
سائين مهنجا: عقل ۽ سمجھ جي ڏات الله تعاليٰ جي خزاني مان ملي ٿي.انسان جيترو ڄاڻي ٿو اها ڄاڻ ٻين ماڻهن تائين پهچائي جيڪي علم کان اڻواقف آهن.اسان جي سونهاري سنڌ اهڙن عظيم انسانن سان ڀريل آهي جن پنهنجي علم،عقل ۽ ڄاڻ وسيلي جڳ جڳ روشني پيدا ڪئي.صديون گذرڻ باوجود به اڄ تائين انهن جي اڱڻ تي سوين هزارين ماڻهو سلامي ڀرڻ لاءِ اچن ٿا.جن جي بي خوديءَ ۾ روشن واٽون سمايل آهن،جن جي فڪر ۾ روحاني رمزون رکيل آهن جيڪي رمزون انسان کي اهي اکيون ڏين ٿين جن اکين سان هو ڪائنات جي مالڪ کي ڏسي وٺي ٿو.اهڙن عظيم انسانن جي جاين تي عقيدت جا گل نڇاور ڪرڻ لاءِ عقيدتمندن جون قطارون بيٺل هونديون آهن جن قطارن ۾ بيٺل ماڻهن جي دلين ۾ انهن هستين لاءِ محبت سمايل هوندي آهي.اهڙين جاين تي وحدت جي وائي جا آلاپ ڪنن ۾ مٺاس پهچائيندا آهن.جتي هيڪڙائيءَ جو هُل هوندو آهي ۽ جتي ديدار خاطر گهنڊ کولڻ جا آواز صدائن جو روپ وٺندا آهن.
سائين منهنجا:دنيا جي ڪيترن ئي ڏاهن هن ڳالھ تي تحقيق ڪئي آهي ته ڪهڙيون ڳالهيون انسان جي پريشانين جو سبب بنجن ٿيون ۽ ڪهڙيون ڳالهيون اطمينان ۽ شادمانيءَ جو سبب بنجن ٿيون.نتيجي ۾ ٿلهي ليکي اها ڳالھ سامهون آئي آهي ته معمولي ڳالهين جا غير ضرور اثر قبول ڪرڻ ۽ وقت جي صحيح ورڇ نه ڪرڻ پريشانين جو سبب بنجي ٿو.جڏهن ته ٻين جي مدد ڪرڻ،هر ڪم کي صحيح وقت ۽ ڌيان ڏيڻ،ننڍن ننڍن موقعن کي ملهائڻ،جيئن سالگرھ،نئين سال ۽ بسنت رُتِ ۾ پنهنجي مائٽن توڙي دوستن کي تحفا موڪلڻ يا ڪنهن جي جنم ڏينهن تي مبارڪباد ڏيڻ.اهي اهڙا ڏڻ آهن جن لاءِ ڪنهن وڏي خوشيءَ جو انتظار نه ڪرڻ گهرجي.سٺي صحت،سٺي آبهوا ۽ سٺا دوست اطمينان ۽ شادمانيءَ جو سبب بنجن ٿا.اها ڳالھ به سامهون آئي آهي ته مردن جي ڀيٽ ۾ عورتون ۽ ٻار شادمانيءَ جي گهڻو ويجهو رهن ٿا.
*
محترم سامعين: مفڪرن ۽ فلسفين انهيءَ ڳالھ تي زور ڏنو آهي ته انسان ڪوشش ڪندو رهندو آهي ته کيس وڌ کان وڌ اطمينان ۽ خوشي ٿئي ۽ گھٽ ۾ گھٽ غم ۽ تڪليف جو احساس ٿئي. ارسطو پنهنجي ڪتاب اخلاقيات ۾ انهيءَ ڳالھ تي زور ڏنو آهي ته فرد کي ان وقت مسرت ۽ خوشي جو احساس حاصل ٿئي ٿو. جڏهن هو نيڪي ۽ انصاف تي عمل ڪري ٿو. ان جو مطلب اهو ته جڏهن ڪو زبردست استحصال ڪري ٿو. ۽ انهن جي حقن کي غضب ڪري ٿو ۽ انهن جي مال دولت کي ڦري ٿو ته ان صورت ۾ ان جي ڪردار ۾ ناانصافي ۽ فسطائيت پيدا ٿئي ٿي جيڪا ان کي ڪنهن به صورت ۾ خوشي نه ٿي ڏئي. انهيءَ لاءِ يوناني فلسفي ايپي ڪيورس ( Epicuraus ) جو چوڻ هو ته جيترو فرد جي زندگي ساڌي هوندي اوترو هو خوش ۽ مطمئن هوندو.
*
سائين منهنجا:اڏوهي هر ڪنهن ڏٺي هوندي ۽ ان جي ڪارنامي کان به واقف هوندؤ ته اها ڪهڙي طرح ڪاٺ کي اندران ئي اندران کائي کوکلو بڻائي ڇڏيندي آهي،جنهن ڪاٺ ۾ پوءِ ڪابه طاقت ناهي رهندي.هي ذڪر ته ٿيو ڪاٺ کي اندران ئي اندران کائي کوکلو بڻائيندڙ اڏوهيءَ جو،پر هڪ اهڙي اڏوهي به آهي جيڪا پوري سماج کي،پوري قوم کي اندارن ئي اندران کائي جڏو،مڏو ۽ کوکلو بڻائي ڇڏيندي،جيڪا قوم ۽ سماج کي ڏسندي ڏسندي اک ڇنڀ ۾ هن ڌرتيءَ جي گولي تان ختم ڪر سگهي ٿي.اها اڏوهي آهي“ڪاپي” جيڪا انسان جي سموري حياتي،ڪردار ۽ مستقبل کي به تباھ ڪري ڇڏيندي.ڪاپيءَ خلاف نه صرف جدوجهد ڪجي پر ڪاپي جهڙي موضي مرض ۾ مبتلا مريضن جو علاج به ڪرڻ گهرجي.
محترم سامعين:هيءَ هڪ مڃيل حقيقت آهي ته مناسب خوراڪ ڪينسر کي وڌڻ کي روڪڻ ۾ اهم ڪردار ادا ڪري ٿي.ياد رهي ته ڪينسر جي وڌڻ ۾ ڪافي وقت درڪار هوندو آهي،جيڪڏهن شروع ۾ ئي ان کي روڪيو وڃي ته خطرو نوانوي سيڪڙو گهٽجي ويندو آهي.تجربن مان اها ڳالھ ثابت ٿي چڪي آهي ته سايون ڀاڄيون ۽ ميوا ڪينسر جي خطرن کي گهٽ ڪرڻ ۾ اهم ڪردار ادا ڪن ٿا،ڇو ته ڀاڄين ۽ ميون ۾ ڪينسر جو دفاع ڪرڻ جي چڱي خاصي صلاحيت موجود آهي.ميون ۽ ڀاڄين ۾ موجود “ٽاڪسي ڊنٽس”ڪينسر جي جراثيمن کي حملو ڪرڻ کان اڳ ئي قابو ڪري وٺن ٿا.خاص طور تي بصر،ٿوم،سنگتڙا،ليمان،بندگوبي،ٽماٽا،انگور۽ صوف تمام گهڻو مفيد ثابت ٿيا آهن.
*
سائين انسان جي هن جسم اندر هڪ ننڍڙي پر تمام وڏي شيءَ جيڪا سڄي جسم جي حڪمران آهي، سا آهي دل ،دل، جنهن تي سوين ،هزارين بار.اهڙا جو دل جي وت وس کان وڏا پر اها دل ئي آهي جيڪا پنهنجي مٿان سهندي پئي اچي صدين کان صدائن جابار،غمن جابار خو شين جا وزن جدائين جا درد، سو سائين اها دل جيڪا هميشه ڌڙڪندي رهي ٿي سا ڪڏهن ڪڏهن روئي به ويهندي آهي ۽ دل جڏهن روئندي آهي ، تڏهن دل جي اکين جا ڳوڙها ڪير به ڏسي ناهن سگهندو ڇو ته دليون جڏهن درد وچان روئنديون آهن ، تڏهن هو اهڙي هنڌ روئنديون آهن جتي ڪو به هنن کي ڏسي نه سگهي، پر ان دل ۾ هڪ آس،هڪ اميد ضرور هوندي آهي ته منهنجي من ج محبوب منهنجي من اڱڻ تي ضرور ايندو.
*
سائين منهنجا:اڪثر حالتن ۾ اسين ماڻهو قدرت جي منظرن تي تمام ڳوڙھو ويچار ڪري وٺندا آهيون ۽ پوءِ انهن منظرن ۾ اسان کي حقيقي حسن نظر ايندو آهي،جنهن حسن ۾ دلڪشي اهڙي جو دليون فتح ٿي وڃن ٿيون،قدرت جي حسن ۾ اها خوشبوءِ سمايل آهي،جنهن ۾ ڪنهن به قسم جي مصنوعيت ناهي،جيڪا خوشبوءِ محبوب جي خوشبوءِ هوندي آهي، مالڪ حقيقي جي انهن سڀني رنگن ۽ سموريون خوشبوئن کي اهو ئي سڃاڻي ۽ پرکي سگهي ٿو جنهن جي اکين ۾ سچ جو سرمو پاتل هوندو.رنگ ۽ خوشبوءِ انسان سان ڳالهيون ڪندا آهن ۽ انهن ڳالهين کي اهي ئي ٻڌي سگهندا آهن جن جي ڪنن ۾ سنگيت جاسڀ سُرَ سمايل هوندا آهن.۽ سائين جيڪي ماڻهو خوشبوئن ۽ رنگن سان محبت ڪندا آهن تن جي اکين ۾ اها جوت هوندي آهي جنهن سان اهي پاتال ۾ پيل هيرن کي به ڏسي وٺندا آهن.
سائين منهنجا:جڏهن به اسين پنهنجي زندگي تي گهري نظر وجهندا آهيون پو ءِ زندگي اسان کي ڏاڍي خوبصورت به لڳندي آهي ته خوفائتي به حقيقت اها آهي ته زندگي خوفائتي ٿيندي ئي ناهي ،زندگي جو روپ ڏاڍو سهڻو ۽ سندر آهي. خوف ته اسان جو پنهنجو پيدا ڪيل آهي .اسين جڏهن پنهنجي انائن جي محلات اڏيندا آهيون ،تڏهن ان محلات کي سينگارڻ لاءِ پنهنجي ناجائز خواهشن جي حاصلات لاءِ غلط حربا استعمال ڪندا آهيون ۽ موٽ ۾ انهن سڀني جي اسان کي ملندو آهي خوف.پوءِ اسين ڊڄندا آهيون، نفرت ڪرڻ لڳندا آهيون زندگي کان،جنهن ۾ زندگيءَ جوڪو به ڏوه ناهي زندگي ته حسين آهي.اسان جڏهن پنهنجي زندگيءَ سان پيار ڪرڻ واري ڳالھ کي سمجهي وياسين ته پوءِ اسان زندگيءَ کي اهڙي نموني گهارڻ لڳنداسين جو سک به اسان جو پنهنجو هوندو ۽ ڏک به اسان جو ساٿي هوندو. آرامده زندگي ملي تڏهن به واھ واھ ۽ جي تڪليف واري زندگيءَ سان منهن ڏيڻو پيو تڏهن به واھ واھ.
*
سائين سُکُ ۽ آسودگي هر انسان جي حصي ۾ ضرور اچي ٿي،جيڪي ماڻهو سمجهندا آهن ته سُکُ ۽ آسودگي سندن نصيب ۾ ناهن،اصل ۾انهن ماڻهن زندگيءَ کي ۽ سُکُ ۽ آسودگي کي سمجهيو ئي ناهي.پنهنجي اندر مان ڦٽي نڪتل خوشين مان هڪ قسم پنهنجي ڪم کي ايمانداريءَ سان پورو ڪرڻ به آهي.جي اسين پنهنجي ذميوارين کي سولائيءَ سان نڀائڻ چاهيون ٿا ته پوءِ زندگيءَ کي سمجهڻ ضروري آهي.ڇو جو زندگيءَ کي سمجهڻ کان سواءِ،زندگيءِ سان لاڳاپيل معاملن،مسئلن ۽ احساسن کي تبديل نٿو ڪري سگهجي ته واقعي اهي حالتون جيئن جو تيئن رهنديون.پر جيڪڏهن ان جي ابتڙ اسان ۾ شين ۽ حالتن کي تبديل ڪرڻ ۽ خوشگوار بنائڻ جو اتساھ موجود آهي ته يقينن سُکُ ۽ آسودگي اسان جون منتظر رهنديون.
*
سائين منهنجا:انسان جو سمورو جيون چوڏهين جي چنڊ جي روشني آهي،چيٽ جي چانڊوڪيءَ ۾ انسان جو جيون مور جو ناچ آهي،محبوب جي شبنمي مرڪ هجي،لطيف جو سُرُ هجي، ڪنهن بکايل ٻار جي ٻاتڙي ٻولي هجي،عشق، ۽ محبت جي ڳالھ هجي،ان جو نالو ئي جيون آهي.ڪاڇي جي ان ناري جو نالو به جيون آهي جيڪا مٿي تي دلو رکي ڏور پنڌ کان پاڻي ڀرڻ لاءِ نڪري ٿي.ٿر جي ڀٽن ۾ رهي ڏک،بک سان جنگ وڙهندي، پنهنجي مٽيءَ سان محبت ڪرڻ به جيون جو روپ آهي.سراپا سونهن جي وڇوڙي جي ڪساري احساس کي به جيون ئي سڏي سگهجي ٿو. مطلب ته جيون کي ڪهڙو به رنگ روپ ڏيون،اهو رهندو ئي جيون جيڪو اسان جو آهي هڪ سچو ساٿي.
سائين انسان ويچارو پنهنجي لاءِ ڇاڇا نٿو ڪري . جهنگ جبل برپٽ جهاڳي ٿو پنهنجي جي پسڻ لاءِ راتين جا اوجاڳا هن جي نصيب ۾ لکجي وڃن ٿا،اهو انسان پنهنجي ءَ جي سينگار واسطي پنهنجا هار سينگار به ترڪ ڪري ڇڏي ٿو،هو ڏسي ٿو صرف ۽ صرف پنهنجي محبوب کي،هو سوچي ٿو ته صرف پنهنجي محبوب لاءِ، هوڳالهائي ٿوته صرف پنهنجي جي واکاڻ ۾،هو کلي تڏهن ٿو جڏهن هن جو کلي ٿو بس هڪ انسان جڏهن انهي عشق جي منزل تي پهچي ٿو تڏهن هن جي روح ۾ هن جو محبوب ئي سمائجي وڃي ٿو، پوءِ پوءِ هن جي منزل آهي.
“ اکين ۾ ٿي ويهه،ته واري ڇپر ڍڪيان ،
تارن ن ۾ تڪيو ڪري پنبڻين ۾ ٿي پيھ،
توکي ڏسي نه ڏيهه آءُ نه پسان ڪي ٻيو.”
*
سائين هڪ عام چوڻي آهي ته نيڪي ڪري درياءَ ۾ وجهو حقيقت ۾ هيءَ حڪمت عملي ئي آهي ،جنهن سان اسين زندگي ۾ ٻين جي خدمت ڪري سگهون ٿا جڏهن اسين ڪنهن سان چگائي ڪرڻ چاهيون ٿا ته پوءِ ان کي راز ۾ رکون ته بهتر ٿيندو ائين ڪرڻ سان اسان آرام ۽ سڪون جي هڪ وڻندڙ احساس جا مالڪ ٿي سگهندا سين.اهووڻندڙ احساس ئي اسان جو سڀ کان وڏو انعام ٿي سگهي ٿو. جيڪو ماڻهو ڪنهن جي ڀلي ۾ ڪو ڪم نيڪ نيتيءَ سان ڪري ٿو ته ان کي اها ضرورت محسوس ناهي ٿيندي ته هو پنهنجي ان جذبي جو اظهار ڪري. انسان جو سمورو جيون هڪ جهڙو ڪڏهن به ناهي رهندو. هر پهرجا الڳ الڳ خيال هوندا آهن. پر نيڪي هميشه ساڳي حالت ۾ رهندي آهي.
سائين منهنجا:ڪي ڪي ماڻهو جيءَ جيارا هوندا آهن،جن کان هڪ ساعت به الڳ رهي ناهي سگهبو،انهن سان وجود ائين ملي ويندو آهي،جيئن گل سان خوشبوءِ.جهڙي طرح گل کان خوشبوءِ الڳ نٿي ٿي سگهي،تهڙي طرح جن ماڻهن سان روح ۽ ضمير جا رشتا هوندا آهن،تن کان پلڪ ۽ پهر به پري رهڻ ڏاڍو ڏکيو ٿي پوندو آهي.ڪنهن ڏاهي جو چوڻ آهي ته“هڪ انسان جڏهن ڪنهن لاءِ پنهنجو سمورو جيون ارپي ٿو،تڏهن اندر ۾ هڪ ڪيفيت پيدا ٿي پوي ٿي،جنهن کي “نينهن” جو نالو ڏنو ويو آهي.
محترم سامعين: گدرو ۽ ٽوھ ٻئي قدرت جي پيداوار آهن،ٻئي زمين جو سينو چيري،پاڻي پي وڌن ويجهن ٿا.گدرو ۽ ٽوھ ٻئي شڪل ، شباهت ۽ جسماني جوڙ جڪ ۾ به ذري گهٽ هڪ جيڏا،هڪ جهڙا آهن،پر ٻنهي جي سيرت ۽ ڪردار ۾ زمين آسمان وارو فرق آهي،گدرو مٺو. ٽوھ ڪرو ڪسارو ڄڻ وھ جو ڍُڪُ.اسين انسان به ائين ئي آهيون.ڪي سونهن ۾ سرس ته ڪي وري سٺي سيرت جا بادشاھ،ڪي علم جا اڪابر ته ڪي وري جهالت جي دنيا جا شهنشاھ.هونءِ به سائين اهاسٺي سيرت ئي ته آهي جيڪا جسماني بدصورتي کي سونهن ۽ سندرتا بخشي ڪنهن ماڻهوءَ کي هميشه لاءِ اُتم ۽ امر بڻائي ڇڏي ٿي.پنهنجي دلين مان ڪدورتن،نفرتن ۽ حسد کي ڪڍي انسان ذات جي ڀلي لاءِ نيڪ جذبا ۽ نيڪ تمنائون رکجن ۽ هر ماڻهو اها ڪوشش ڪري ته هن کان ڪنهن کي درد،اهنج يا ايذاءُ نه رسي.
*
سائين منهنجا:گهر جي سک ۽ آرام لاءِ گهر جي سڀني ڀاتين کي پنهنجي پنهنجي حصي جو ڪم ڪرڻ گهرجي،پڙهائي جي وقت کان پوءِ ڪي گهڙيون بچائي ،گهر جي ڪم ڪار ۾ ماءُ جو هٿ ونڊائڻ گهرجي،جيڪڏهن ڪو ٻار اسڪول ۾ پڙهي رهيو آهي ته کيس پوري ڌيان ۽ محنت سان پڙهڻ گهرجي.پيءُ جي ڪم ڪار جي واهر ڪرڻ گهرجي ،پاڻ کان ننڍن ڀائرن ۽ ڀينرن کي سبق پڪي ڪرڻ ۾ مدد ڪرڻ گهرجي.اهڙي طرح ماءُ پيءُ جو به فرض آهي ته اهي ٻارن جي پر گهور سٺي نموني لهن،ڇو ته اڄ جا ٻار سڀاڻي جا وڏا آهن،اڳتي هلي کين وڏا قومي ڪم ڪرڻا آهن،انهن ئي ٻارن مان ڪي ڊاڪٽر،ڪي انجنيئر،ڪي وڪيل،سياستدان،اديب شاعر۽ ڪي وري وطن جي حفاظت لاءِ فوجي جوان ٿيندا مطلب ته مستقبل انهن جي هٿ ۾ ايندو.ان لاءِ هر ڪم پنهنجي ذميواريءَ سان ادا ڪيو ويندو ته وقت سڀني لاءِ خوشيون کڻي ايندو.
*
سائين هڪ سوال اسين پنهنجو پاڻ کان پڇي سگهون ٿا ته ڇا اسين روزانو ۽ هر وقت خوشين کي پاڻ سان گڏ رکي سگهون ٿا؟جواب ملندو ته ها.ڇو ته اهيو ممڪن آهي جو اسان 24 ڪلاڪن کي مصروفيتن ۾ ڪم جي حساب سان اهڙي طرح ورهايون جو ڪوئي ڪم اڌورو نه رهي.ڪم جي اها پورائي انسان کي روحاني خوشي ڏيندي.جيڪڏهن اسين آرام ڪرڻ،دوستن سان ملڻ،پڙهڻ ۽ تفريح ڪرڻ کي به وقت ڏئي سگهون ٿا ته خوش رهڻ ناممڪن ناهي.وڏڙا چئي ويا آهن ته “خوشيءَ جهڙي خوراڪ ڪانهي”مختلف ماڻهن لاءِ خوشين جا مختلف سبب به ٿي سگهن ٿا ۽ مختلف خيال به.
محترم سامعين:انساني زندگي روان دوان آهي.ان روان دوان زندگيءَ ۾ اسانجا روڊ رستا ٽريفڪ جي ،ڪارخانن چمنين مان اٿندڙ دونهون ۽ ٻيون گئسون اسان جي جيئاپي جي وسيلي هوا کي گدلو ڪري رهيون آهن،ماحول جي گدلاڻ سبب انسان جي زندگيءَ تي تمام منفي اثر پئجي رهيا آهن،برساتن جو گهٽ پوڻ پڻ ماحول جي گدلاڻ جي ڪري آهي،برسات جي گهٽ پوڻ ڪري ڏينهون ڏينهن گرمي پد ۾ واڌارو ٿي رهيو آهي.ماحول جي آلودگيءَ کان بچڻ جو واحد طريقو گهڻي کان گهڻا وڻ پوکڻ آهي،اسين نيڪ جذبي تحت جيڪڏهن پنهنجي حصي جو هڪ وڻ به پوکيون ۽ ان جي واڌ ويجھ لاءِ نگهباني به ڪريون ته اسين ماحول جي گدلاڻ کي منهن ڏيئي سگهون ٿا.اچو ته هڪ نئين جذبي سان پنهنجو پاڻ سان اهو وچن ڪريون ته پنهنجي وجود سان سچا ٿينداسين ۽ پنهنجي ديس جي ڌرتيءَ کي هر قسم جي گدلاڻ کان بچائينداسين.
*
سائين منهنجا:اهو ڏيئو ڪهڙي ڪم جو جيڪو روشني نه ڏئي سگهي.سٺو نه آهي اهو گل،جنهن ۾ خوشبوءِ نه آهي.اهو پردو ڪهڙي ڪم جو جنهن ۾ حياءُ نه هجي.سٺو نه آهي اهو دوست جيڪو ڏکئي وقت ۾ ڪم نه اچي سگهي.ان رستي کي به سٺو نه سمجھڻ نه گهرجي.جيڪو منزل تي نه پهچي.سٺي نه آهي اهڙي خبر،جيڪا سماج ۾ مايوسي پيدا ڪري.ان ڪتاب جو مطالعو ڪرڻ نه گهرجي جنهن جي پڙهڻ سان ذهني مونجهارا پيدا ٿين.اها روشني ڪهري ڪم جي جنهن جي ٻرڻ سان اکين کي ٻوٽڻو پوي.اهو طعام نه کائڻ گهرجي جنهن جي کائڻ سان انسان جي عزت ۾ گهٽتائي اچي.اها بک ڀلي جيڪا ڀرم رکي.سنڌيءَ ۾ هڪ پهاڪو آهي ته “ڀلي بک ڀرم جي،شال نه وڃي شان”اها مٺي دوا ڪهڙي ڪم جي جيڪا درد نه ڪري دور،ان کان ڀلي آهي اها ڪڙي دوا جيڪا درد کي ڪري دور ۽ پهچائي آرام.ان محفل ۾ هرگز هرگز ويهڻ نه گهرجي جنهن محفل ۾ ادب ۽ اخلاق جون ڳالهيون نه ٿينديون هجن.
*
سائين منهنجا: ڪنهن کي به ڪڏهن ڏک ڏيڻ نه گهرجي ڇو ته دلين ۾ ڌڻيءَ جو آستان آهي.جيڪڏهن اسان وٽ ڪنهن کي ڪجھ ڏيڻ لاءِ نه آهي ته هڪڙي مُرِڪَ ئي ماڻهن تائين پهچايون.مرڪ انسان جي عظيم سوکڙي آهي جيڪا ڪنهن کي ڏيڻ سان گهٽ ناهي ٿيندي.پر اهڙي عمل سان دوستن جي دولت ۾ اضافو ٿيندو آهي.مرڪ اها قوت آهي جيڪا مايوس دلين کي اميد جاڪرڻا ڏيکاريندي آهي.روئڻ ته هر انسان جو پئدائشي ورثو آهي پر مرڪ اهو ورثو آهي جيڪو ٻين ماڻهن جي دلين ۾ هميشه لاءِ پيوند ٿي ويندو آهي.جيستائين دليون ڌڙڪنديون رهنديون تيستائين مرڪن کي ورهائڻ وڏو تحفو سمجهي ڏيڻ ۽ وٺڻ گهرجي.
محترم سامعين:سستي جنهن جو ٻيو نالو ڪاهلي به آهي،سا سستي گهڻن کي ڪيترن ئي ڪمن ڪرڻ کان اڳ سمهاري ڇڏيندي آهي.ڪڏهن ڪڏهن اسان جي اڳيان اهڙا ماڻهو به گذريا هوندا جيڪي هر ڪم ڪرڻ وقت ڀرپور سستي جو مظاهرو ڪندا آهن.اسان کي سهي ۽ ڪڇونءَ وارو قصو ته ياد ضرور هوندو.جنهن ۾ سهو پنهنجي تيز ڊوڙڻ واري فخر تي سستي ڪري سمهي پيو ۽ آهستي هلندڙ ڪڇون پنهنجو سفرکي جاري رکيو ۽ نتيجو ؟؟؟؟ نتيجو نڪتو اهيو ته سهي کي ڊوڙ ۾ ماري ويو ڪڇون.زندگيءَ ۾ هن دنيا جا وڏا وڏا ڪم ڪرڻا آهن ته پنهنجي سستي کي ڇڏي ڏجي،ڇو ته سستي جو ڪوبه مُلھ ڪونهي،جيڪو فائدو ڏيئي سگهي.
*
محترم سامعين:ڪي لمحا اهڙا لمحا هوندا آهن ،جيڪي هميشه ياد رهندا آهن، اسان جيڪڏهن پنهنجي ذهن تي ٿورڙو به زور ڏينداسين ته ڍير ساريون يادگيرون ذهن جي پردي تي اچي وينديون،انهن هزارين يادگيرين ۾ جيڪڏهن جلدي ۾ ذهن تي جيڪا ياد تري ايندي اها هوندي ياد ان گهڙيءَ جي،جنهن کي جدائيءَ جي گهڙي چئجي.ڇو ته جدائيءَ جي گهڙي جا گهاوَ ڏاڍا گهرا ٿيندا آهن.ٻين کان اسين ڇو پڇون؟ پنهنجي من اندر کان پڇون ته جڏهن به اسان جو جدائيءَ جي گهڙي سان پلئه پيو ته اسان جدائيءَ جون گهڙيون ڪيئن گذاريون؟جڏهن اکين جا ٺار،روح کي راحت ڏيندڙ نيڻن جي نهار کان پري هوندا آهن تڏهن من اندر ۾ نه ڄاڻ ،ڇو اچي يادن جا دفتر کلي پوندا آهن،پوءِ جدائيءَ جو هڪ هڪ لمحو ائين گذرندو آهي،جيئن وقت هڪ هنڌ بيهي ويو هجي ۽ اکين اڳيان ايندڙ سڀ رستا ڌنڌلا ٿي پوندا آهن.
*
سائين منهنجا: ڏاهن جا ڏاهپ ڀريا ڏس اوهان جي لاءِ آندا آهن،جن تي عمل ڪبو ته هر راھ ۽ رستو اسان جي لاءِ صاف ٿي ويندو.ڏاها چون ٿا ته “جاهلن جي سنگت کان پري رهجي،ٿي سگهي ٿو ته اهي اسان کي پاڻ جهڙو بڻائي ڇڏين.جيڪو اسان کي اسان جي عيبن کان آگاھ ڪري ٿو اهو ئي اسان جو سچو دوست آهي.زندگي ڏکن جو درياءُ به آهي ته وشال ساگر به،جنهن جون ڇوليون اڳتي به آهن ته پوئتي به.زندگي تيز اس ۾ ٿڌي ڇانوَ واري وڻ جو نالو آهي،جيڪو مٺو ميوو به ڏيئي ٿو.اسان کي پنهجي خوشين خاطر ٻئي جون خوشيون مٽيءَ ۾ ملائڻ نه گهرجن.اسين هميشه سٺو دوست ڳولڻ جي ڪوشش ڪريون ٿا پر پاڻ به سٺا ٿيڻ جي ڪوشش ڪريون.اميدن جي ڏيئي کي پنهنجي محنت ۽ همت جو تيل ڏيئي ڏسجي ته اهو ڏيئو طوفانن ۾ ٻرندو رهندو.جيڪي اسان سان دل ۽ جان سان پيار ڪن ٿا انهن کي دوکو ڏيڻ پنهنجو پاڻ کي دوکو ڏيڻ آهي.
سائين : خيال انسان جي دماغ ۾ تڏهن پيدا ٿيندا آهن جڏهن هو معروضي دنيا جو اولڙو يا عڪس پسندو آهي.انسان مختلف خيال ڏسندو آهي.ڪي انسان پنهنجي روزگار جي لاءِ پيا سوچيندا آهن،ڪي خيالن ئي خيالن ۾ ڪروڙ پتي بڻجي ويندا آهن،ڪي خيالن ۾ پيا پنهنجا پلان ٺاهيندا آهن.خيال ته خيال هوندا آهن ڪي سٺا خيال سوچيندا آهن ڪي وري منفي خيال سوچيندا آهن.اهي سڀ خيال ئي هيا جن کي عملي جامو پهرائي انسان ذات جي زندگين ۾ سک ۽ چين کي وڌايو ويو.مختلف فلاسافرن مختلف وقتن تي مختلف ٿيوريز پيش ڪيون اهي ڪهڙا نه سٺا خيال پرست هئا جن پنهنجن خيالن کي پيش ڪيو ۽ دنيا ۾ انسان جي تهذيب رهڻي ڪهڻي،اقتصاديات ،سماجيات ۽ سماجي زندگيءَ کي مختلف ويس پهرايا ۽ انسان کي سوچڻ ۽ لوچڻ جا گس ڏيکاري انساني زندگين ۾ تبديلي آندي.ڪن ماڻهن جون سوچون ۽ خيال پاڻ تائين محدود هوندا آهي ته ڪي وري پنهنجي ذات کان نڪري ڪري انسان ذات جي لاءِ سوچيندا آهن.جن ماڻهن به پوري ڪائنات جي انسانن جي بهتر ۽ ڀلي لاءَ سوچي،عملي ميدان ۾ پاڻ ملهايو،انهن پوري دنيا اندر تبديلي آڻي،انسانذات لاءِ سک،امن ۽ انسانيت جو جنهڊو کوڙي ڇڏيو.
*
سائين منهنجا: دنيا ۾ ڪابه شيءِ سڄي ساري ڪانهي،هر شيءِ ابتڙ ڳالهين جي ميلاپ مان ٺهيل آهي،ڪابه شيءِ قطعي ۽ آخري ڪانهي،سدائين هڪ هنڌ بيٺل ۽ سدائين ساڳي حالت ۾ ڪانهي.هر شيءِ سدائين ڪنهن نه ڪنهن قسم جي چرپر ۾ آهي،سدائين منجهس ڪانه ڪا ڳجهي يا پڌري،ظاهر ظهور يا اڻ لکي ڦيرگهير پئي ٿئي.ڪابه شيءِ ٻين کان صفا الڳ يا پنهنجي سِرِ مڪمل ڪانهي.مختلف شيون پاڻ ۾ ڳنڍيل آهن ۽ هڪ ٻئي اندر سمايل آهن،ڪا به شيءِ مڪمل آرام ۾ ڪونهي،هر شيءِ اندر ابتڙ شيون پاڻ ۾ ويڙھ ڪن ٿيون.انسان جي اندر ۾ به هڪ الڳ دنيا آهي جنهن دنيا جو دستور ئي نرالو آهي،جنهن جي چاهت ئي نرالي آهي،جنهن جا انگل ۽ آرا به نرالا آهن.جن انگل ۽ آرن کي اڻ ڏٺا آرا به چيو وڃي ٿو.لاکيڻي لطيف چواڻي ته
ڪڏهن ڪڏهن هينئڙا،نٿو وڻين مون،
تو جي سڄڻ ساريا، وس ناهن مون،
جڏهن ڪڏهن تون،ٿواڻ ڏٺا آرا ڪرين.
سائين منهنجا:هڪ پيغام اهڙن ميڊيڪل اسٽور وارن لاءِ جيڪي پنهنجي منافعي خاطر انساني زندگين سان راند کيڏن ٿا ۽ پنهنجي اسٽور جي آڙ ۾ نقلي دوائن جو ڪاروبار ڪن ٿا.رات وچ ۾ امير ٿيڻ جا خواب ڏسندڙاهڙا سماج دشمن ماڻهو اول ته پنهنجي زندگيءَ جو سڪون وڃائي ويهندا آهن،انهن کي نه آرام هوندو آهي نه ئي صحت ان جي گهر ۾ داخل ٿيندي آهي.اهڙن ميڊيڪل اسٽور وارن کي اهو سوچڻ گهرجي ته جن ماڻهن جي هٿن ۾ اوهان نقلي دوا ڏيئي رهيا آهيو ٿي سگهي ٿو اهي هٿ اوهان جي ڪنهن عزيز لاءِ دوا وٺڻ لاءِ استعمال ٿي رهيا هجن،يا اوهان خود ڪٿي تڪليف ۾ اچي وڃو ۽ اها نقلي دوا اوهان جي ئي زندگي بچائي نه سگهي!؟ان ڪري ڪنهن جي به صحت سان راند نه ڪجي ،جي اوهان جي ئي صحت سلامت نه رهندي ته اوهان جا اهي ڌنڌا ڪهڙي ڪم جا رهندا؟ هي پهاڪو اوهان هردم ياد رکو ته“ڪوئلي جو واپار ڪندڙ ماڻهوءَ جا هٿ هميشه ڪارا ئي هوندا آهن”
*