ٽيون حصو
*
سائين جمالياتي پهلو يا جمال اهو آهي،جنهن ڏانهن انسان پاڻ مرادو ڇڪجي وڃي ٿو.جنهن جمال کي ڏسڻ سان ڪجھ ڏيڻ لاءِ هر دل ماندي رهي پر وٺڻ لاءِ و به مطالبو نه هجي.جنهن کي روح عنايت ڄاڻي،جيڪو رنج،خوشي جي وچ ۾ ٻڌيءَ جو نالو هجي،جنهن کي لڪ ۾ ظاهر ۾ ڏسي سگهجي،اڻ ڄاڻائيءَ ۾ سڃاڻڻ ۽ خاموشيءَ ۾ ڳالهائڻ جمالياتي حسن آهي.جمالياتي پهلو هڪ طاقت آهي،جنهن جي شروعات انسان جي ذات جي انتهائي پاڪيزگيءَ سان ٿيندي آهي ۽ انتها انهن لفظن تي جيڪو انسان جي تصور کان تمام گهڻو مختلف هوندو آهي.جمالياتي حسن جو پهلو اسان کي اسان جي ڌرتيءَ جي لوڪ رنگن،لوڪ ادب ۽ لوڪ گيتن ۾ به ملي ٿو۽ اسان جا لوڪ گيت انسان جي تصورن جو هڪ سهڻو روپ آهن.لوڪ گيت اندر جي اڌمن ۽ جذبن جو روپ هوندا آهن،اهي ته اميدن ۽ آسن جا ڏيئا هوندا آهن،جيڪي سنڌي سماج جي آڪاش تي ٽم ٽم پياڪن.
سائين منهنجا:چڱا عمل چڱيون عادتون پيدا ڪن ٿا،چڱيون عادتون وري اسان جو بهترين ڪردار ٺاهينديون آهن،ڪردار اسانجي قسمت جو فيصلو ڪندو آهي.اسان جي ناڪامي ۽ ڪاميابي جو دارو مدار به اسان جي پنهنجي ئي ڪردار تي آهي.سٺا خيال پوکڻ سان سٺا عمل لڻي سگهبا،سٺا عمل لڻي،سٺي عادت حاصل ڪجي،سٺي عادت پوکي سٺو ڪردارلڻجي ۽ سٺو ڪردار پوکي سٺي قسمت جو فصل حاصل ڪري سگهون ٿا.قسمت سٺي به ٿيندي آهي ۽ سٺي نه به ٿيندي آهي.چوڻ جو مطلب هي آهي ته خوشيون ۽ ڪاميابيون سٺي ڪردار سان ئي ملي سگهن ٿيون ان لاءِ سٺو ٿجي،سٺو سوچجي،سٺو عمل ڪجي.جيئن ٿڌو گهڙو پاڻ کي ڇانوَ تي رکرائي ٿو تيئن سٺا اخلاق ۽ عادتون به ڪچهري ۾ ،پاڙي ۾، ڳوٺ ۾، شهر ۾ دوستن جي حلقي ۾ عزت ۽ آبرو جو سبب بنجن ٿا.اهي اوهان جا سٺا اخلاق ئي ته آهن جو اوهان سان ڪو نينهن لائي ويٺو آهي۽ هُن اوهان کي پنهنجو تن من ارپي ڇڏيوآهي. ان ڪري ان ڏانهن به پنهنجا نيڻ کڻي مرڪي ته نهاريو.
*
سائين منهنجا: هڪ ٻئي سان ڀلائي ڪرڻ انسان ذات سان خير خواهي آهي،خوراڪ،پوشاڪ،گهر ۾ سک سان رهڻ،اهنج ايذاءُ کان بچاءُ،حياتي جي خوشي ۽ دنيا جي آسائش.اهي سڀ شيون اسان حاصل ڪريون ٿا،ٻين جي مدد سان ۽ انهيءَ ۾ لڪل آهي صحبت،محبت،سنگت ۽ ساٿ..ان لاءِ اسان تي اهيو به فرض عائد ٿئي ٿو ته اسين ٻين جو خير گهرون.اسين پنهنجي اندر واري انسان سان گفتگو ڪريون ان کان پڇون ته اسان جو اڄوڪو ڏينهن ڪيئن گذريو؟اسان اڄ ڪهڙا سٺاڪم ڪيا؟ڪٿي غفلت ڪئي.جيڪڏهن اسان اها تربيت روز ڪندا رهنداسين ته هڪ ڏينهن اهڙو به ايندو جو اسان غفلت کي پري ڇڏي اينداسين.زندگي جو اهو ڪڙو عمل آهي ۽ زندگي واقعي هڪ ڪڙو سچ آهي.اسان جي سنڌ جي شاعرن زندگيءَ کي زهر سڏيندي،ان جي ڪڙاڻ مان لطف حاصل ڪرڻ وارن کي ئي پنهنجي شاعري ۾ ڳايو آهي.
جو زندگيءَ جي زهر کي،ترياق سمجهي ٿو پيئي،
سوئي ته من ۾ ٿو رهي،سوئي ته جڳ ۾ ٿو جيئي.
سائين منهنجا:سنڌ جي ننڍن توڻي وڏن شهرن ۾ مِني سئنيماگهرن جو تعداد ڏينهون ڏينهن وڌي رهيو آهي،جنهن جو اندازو لڳائي ئي نٿو سگهجي.هوٽلن جي روپ ۾ هلندڙ اهي مِني سئنيمائون نوجوانن،شاگردن ۽ ننڍن ٻارن جي تعليم ۽ تربيت جي تباهي ڪري رهيون آهن،اسان جي آئندي نسل کي اونداهيءَ طرف ڌڪي رهيون آهن.هوٽل ڏسبا ته اهڙن ماڻهن سان ڀريا پيا هوندا جن جي هٿن ۾ ڪورس جا ڪتاب هوندا.هڪ طرف اهي نوجوان پنهنجي تعليم کي داءُ تي لڳائي رهيا آهن ته ٻي طرف اهي ڪوڙ بدوڙ هڻي پنهنجي وڏن کان پئسا حاصل ڪري هوٽل تي خرچ ڪري رهيا آهن.اهڙين مِني سئنيمائن جي خلاف والدين وڏا واڪا ڪيا پر وس وارن جي ڪن تي ڪا به جونءَ نه چري،لڳي ائين ٿو ته انتظاميا ڄڻ اگهور ننڊ ۾ ستل هجي، يا لڳي ٿو ته اهڙا عملدار پنهنجي ٽڪي جي مفاد خاطر قوم جي ايندڙ نسل کي قوم جي مستقبل کي ماري رهيا آهن.وري به هن پروگرام وسيلي انتظاميا جو ڌيان هن پاسي ڇڪائيندي اميد ڪريون ٿا ته من ڪو چڱو عملدار جنهن کي قوم جو درد هجي اٿي پوي ۽ مِني سئنيمائن خلاف ڪو قدم کڻي.
*
سائين منهنجا: عشق انسان جي فطرت ۾ آهي ۽ فطرت اجَهلُ اصولن جو نالو آهي.جيئن ڪو به ماڻهو وسندڙ مينهن کي روڪي نٿو سگهي،جيئن ڏڌل کير واپس ناهي ورندو.تيئن عشق ۽ زندگي به لازم ۽ ملزوم آهي جهڙي طرح اهو وڻ ئي ناهي جنهن کي واءَ نه لوڏيو تهڙي طرح اهيو ناممڪن آهي جو هن ڌرتيءَ تي رهندڙ انسانن جي دل ۾ عشق نه هجي.عشق جا ڪيترائي روپ ۽ رنگ آهن.عشق نالو آهي چاهت جو،پسند ڪرڻ جو.هجي،حقيقي عشق انسان کي قدرت طرفان ملندڙ ڏات آهي،جنهن ڏات جي طلب هر حق ۽ سچ جو سودو ڪرڻ وارن ڪئي آهي. عشق اهو جنهن ۾ شدت هجي، ڇو ته شدت،شدت کي جنم ڏيندي آهي.عشق جي اها ڪيفيت ماڻهوءَ کي شدتن جو سفير بڻائي ڇڏيندي آهي ۽ عشق اهڙي روشني ٿي ويندوآهي،جنهن روشنيءَ ۾ حق ۽ سچ جو چٽو عڪس نظر ايندو آهي.عشق جي ڳالھ ڪجي ۽ تحفي جو ذڪر نه ڪجي اهيو ٿي ئي نٿو سگهي.ڀلا جيڪڏهن نغمن جا تحفا اسان وٽ ناهن ته سڏڪن جا تحفا ته ڏئي سگهون ٿا.
سائين منهنجا:هڪڙي ڳالھ جو ذڪر اوهان سان ڪرڻ گهران ٿو، ٿورو ڌيان مون ڏانهن ڪريو.اوهان سان اها رهاڻ ڪرڻي آهي ته ڪڏهن به خيالي پلاءَ پچائڻ نه گهرجن.مڃون ٿا ته خيالي پلاءَ پچائڻ لاءِ اسان کي ڪنهن به قسم جو خرچ ڪرڻو نٿو پوي،نه چانور وٺڻا ٿا پون نه گيھ،نه گرم مصالحو ۽ نه ئي گوشت وغيره.باھ ٻارڻ جي جنجهٽ کان به آجا ته ديگڙي ۾ چمچو گهمائڻ کان به واندا.خيالي پلاءُ پچي به جلدي ٿو وڃي پر اهو پلاءُ اسان جو پيٽ ڀري نه سگهندو.رهندو اسان کي نڪمو ۽ ناڪارا بڻائي هڪ هنڌ ويهاري ڇڏيندو. سڄو ڏينهن کٽ تي ويهي خيالن جي دنيا ۾ خيالي پلاءَ سان گڏ خيالي محل ۽ ماڙيون ٺاهيون ته اهي محل ۽ ماڙيون واريءَ جي گهرن وانگر هونديون جن کي سمنڊ جي هڪ ئي ڇولي ڊاهي ڇڏيندي.ان لاءِ خيالي پلاءُ پچائڻ کان پرهيز ڪري عملي طرح ميدان ۾ لهي پنهنجي محنت سان خوابن کي ساڀيان جو روپ ڏيون.راھ ۾ ايندڙ هر رڪاوٽ کي پنهنجي بهتر حڪمت عملي ۽ بهادريءَ سان دور ڪري منزل ماڻيون.
*
محترم سامعين: اسين جنهن ڪائنات ۾ رهون ٿا،ان ۾ اسان جي رهڻ لاءِ سيمينٽ،گاري ۽ سرن مان ٺهيل جايون آهن. ڪکن ۽ ڪانن مان ٺهيل ڇنون ۽ مَنَهن.پر ڪي اهڙيون به جايون آهن جيڪي عشق جي اوساري،پريت،پيار،پاٻوھ ۽ پنهنجائپ جي پاڻي،قرب،ڪسر،ڪامرانيءَ جي ڪاٺين،لڳاءُ، لوچ ۽ لڇڻ جي لوھ،الفت،انتظار،احساس ۽ ايمان جي آڳند سان ٺهيل هونديون آهن،اهي جايون انسان ڪنهن زمين تي نه پر پنهنجي جيءَ جي جهان ۽ من اندر واري ميدان تي جوڙيندو آهي،جنهن جاءِ ۾ من گهريو مهمان ئي اچي رهندو آهي.جڏهن عشق جو استاد،نينهن جو ساز ۽ سامان کڻي،اکين جي رستي اندر هليوايندو آهي،تڏهن ان محبت واري،جوڙيل جاءَ جا دروازا پاڻ مرادو کُلي پوندا آهن۽ پوءِ نينهن نڀائڻ جو دور شروع ٿي ويندو آهي.
هلو هلو ڪاڪ تڙين،جتي نينهن اُڇل
نڪا جهل نه پَلَ،سڀڪو پسي پريئنءَ کي.
هلو هلو ڪاڪ تڙينِ،جتي نينهن پچار،
ڪانهي ٻي تنوار،سڀڪا پسي پريئنءَ کي.(شاھ)
سائين منهنجا:ڳالهيون جيڪي ڪڏهن به کٽڻيون ناهن،هڪ ڳالھ پوري ٿيندي ته ٻي ڳالھ جي شروعات ٿيندي،هڪ موضوع جي جاءِ ٻيو موضوع اچي والاريندو.اهڙين ڳالهين ۾ ڪي ڳالهيون هيئن ۾ هنڊائڻ جهڙيون هونديون آهن،جن تي عمل ڪري انسان پنهنجي قسمت سنواري سگهي ٿو.هڪڙي ڳالھ هي به آهي ته زندگيءَ ۾ پنجن شين کي غنيمت سمجهجي.محفل ۾ موجود هجو ته سڃاتا نه وڃو.غائب هجو ته وساريا نه وڃو.حاضر هجو ته اوهان کان مشورو نه ورتو وڃي.اوهان جيڪا ڳالھ ڪريو ان کي قبول نه ڪيو وڃي.جڏهن واقعي ائين ئي هجي ته پوءِ پڪ سمجهو ته اوهين حق ۽ سچ تي آهيو.هيءَ ڳالھ به پنهنجي اندر واري انسان کي ياد ڪرائي ڇڏجي ته ظلم جو بدلو ظلم نه هئڻ گهرجي.اوهان جي تعريف ڪئي وڃي ته خوش نه ٿجي.اوهان کي ڪو وساري ڇڏي ته ڪاوڙ نه ڪجي.هميشه هرهنڌ نرمي سان ڳالھ جي شروعات ڪجي،ڇو ته نرمي اهڙو فن آهي جنهن سان ٻين جا خيال آسانيءَ سان حاصل ڪري سگهبا آهن.
*
سائين منهنجا: چوندا آهن ته عمل جو دارو مدارنيت تي آهي.نيت صاف ته منزل آسان ۽ نيت بَدِ ته روٽي رد.چوڻ جو مطلب هي آهي ته اسان پنهنجي هن گهمندڙ ڦرندڙ زندگيءَ ۾ ڪي اهڙا ماڻهو به ڏٺا هوندا يا انهن سان اسان جو واسطو پيو هوندو،جيڪي ظاهر ۾ کلمک،وڏا وڏا ڀاڪر پائي ملڻ وارا،ڳالهين جا ڳهير،ڳالهائيندا ته وڏا وڏا دليل ڏيندا،وڏن وڏن مفڪرن جا نالا وٺي پنهنجي علم ۽ اڪابرائپ کي ظاهرڪرڻ جي ڪوشش۾مشغول هوندا،انسانيت سان محبت جا ڍڪ ڀرڻ وارا هوندا،پر انهن سان جڏهن واسطو پوندو ته خبر پوندي ته انهن جي اندر ۾ ڇا آهي؟ وري چوان ٿو ته ان قسم جا ماڻهو ڪي ڪي ٿيندا آهن سڀ نه. وري ڪي ڪي ماڻهو ڏسڻ ۾ ڏاڍا رُکا هوندا آهن،جواب مختصرڏيندا ، جيڪو انهن جي فطرت ۾ شامل هوندو آهي، ڊيگھ ڪرڻ جا دشمن.ملڻ وارو ماڻهو چوندو ته اهڙي شوخ ماڻهو سان ملجي ئي نه ته بهتر آهي.پر جڏهن انهن جي ويجهو وڃبو آهي ته معلوم ٿيندو ته اهي ڏسڻ ۾ رُکا ماڻهو،اصل ۾ نيتن جا ڪيڏا صاف آهن. وري به چوان ٿو ته ان قسم جا ماڻهوبه ڪي ڪي ٿيندا آهن سڀ نه.سو هميشه پنهنجي نيت کي صاف رکجي.
محترم سامعين:هن ڪائنات ۾ هن ڌرتيءَ ته سڀ کان اشرف،سڀ کان افصل انسان ذات آهي.انسان جو شرف ان ڪري افضل ٿيو آهي جو انسان ٻي سموري مخلوق کان سمجھ ۽ سوچ،عقل ۽ ڏاهپ ۾ وڌيڪ آهي.انسان،انسان جو ڏک محسوس ڪري ٿو،ڏسي سگهي ٿو،ونڊي سگهي ٿو.انسان جو هڪٻيئي لاءِ عزت ۽ احترام آهي،بري ۽ ڀلي جو سوچي ٿو.ٻين ماڻهن لاءِ بهتر سوچون رکي ٿو.جيڪو انسان ٻين جي لاءِ ڀلايون ۽ همدرديون پنهنجي دل ۾ نٿو رکي اهوجانورآهي جيڪو صرف پنهنجي لاءِ ئي جيئي ٿو۽ وقت اچڻ تي پنهنجي مدد به پاڻ نٿو ڪري سگهي.هرنئين ٿيندڙصبح جو اسين جڏهن پنهنجي ننڊاکڙين نيڻن سان ڪنهن کي ڏسون ته ان لاءِ دل مان دعائون نڪرن ته هي اڄو ڪو ڏينهن سڀني ماڻهن لاءِ سک ڀريو ڏينهن هوندو ۽ ڏک اسان کان ڏور هوندا.
*
سائين منهنجا:ڪنهن ڏاهي جو چوڻ آهي ته “انسان ڪنهنجي ياد ۾ سوين سال هڪ بند ڪمري ۾ به گهاري سگهي ٿو.”اها ڳالھ ڪيتري قدر سچي آهي،هر هڪ ذهن جو پنهنجو پنهنجو فيصلو هوندو.پرايترو ضرور چئي سگهجي ٿو ته بند ڪمري ۾ ڪو به شخص پنهنجي من اندر ۾ حسرتن جا مهل اڏي سگهي ٿو.حسرت هڪ اهڙي ڪيفيت آهي،جنهن جي سهاري انسان پنهنجي ذهن جي پردي تي ايندڙ هر فلم کي ورائي ورائي ڏسي سگهي ٿو۽ ڪو به فيصلو ڪري سگهي ٿو.يادون جيڪي تلخ حقيقتون آهن جن کان اڄ تائين ڪوبه منهن موڙي ناهي سگهيو نه ئي يادن کان ڪو آزاد ٿي چڪو آهي.ياد جو لمحو جڏهن به ،جتي به ۽ جنهن تي به ايندو آهي ته اهو پنهنجو وجودوڃائي ويهندو آهي ۽ هوگم ٿي ويندوآهي هڪ اهڙي دنيا ۾جتي حسرتن جي پوري ٿيڻ لاءِ قول ۽ اقرار، قسم ۽ واعدا هوندا آهن.
*
محترم سامعين:سڄي ڏينهن جي هڻ وٺان کان پوءِ ،هر ڪم ڪار کان آجا ٿي ،اسان جڏهن رات جي ويلي ڪچهري لاءِ ويهندا آهيون تڏهن ڪچهري ۾ جيڪي ڳالهيون ٿينديون آهن سي ڳالهيون سموري ڏينهن جا ٿَڪَ لاهي ڇڏينديون آهن.هيءَ جيڪا ڪچهري اسان روز ڪندا آهيون،سا ڪچهري اسان جي سماج جو،اسان جي ثقافت جوحصوآهي.اهڙين ڪچهرين وسيلي اسان جي ٻولي زندھ آهي،اهي ڪچهريون ئي آهن،جن جي وسيلي اسان اخلاقي قدر سکون ٿا،علم ۽ ادب سکون ٿا ۽ هڪ ٻئي جي ڏکن کان واقف ٿيون ٿا.سنڌي سماج ۾ ٻهراڙين جي ڪکائن اوطاقن ۾ ٿيندڙ اهي ڪچهريون اسان جي تاريخ کي هر نئين دور ۾ نئين سِرِ لکنديون رهن ٿيون،ڇو ته اهي ڪچهريون ئي آهن،جتان هر بهتري جي عمل جي شروعات ٿيندي آهي.
سائين منهنجا: جبل جي دامن واري علائقي ۾ مينهن جي پاڻي تي آباد ٿيندڙ علائقي کي ڪاڇو چيو ويندو آهي ڪاڇي جو نالو وٺڻ سان گورک هل ،نئين گاج،ڄارجاوڻ جيڪو کٻڙ جو هڪ قسم آهي ۽ ٻيا سهڻا منظر ذهن ۾ اچن ٿا ڄارجو وڻ لوهه وانگي چٻو ٿئي ٿو پر ٽٽي نٿو، هيءُ مضبوط ۽ عمر ۾وڏو ٿئي ٿو .هن ۾ پيرون به ٿين ٿا، پيرونءَ جي موسم، جنهن کي ءَ جي ملڻ جي مند چئجي ته وڌاءُ نه ٿيندو، هن ئي مند ۾ وڇڙيل ملندا آهن. ان ڄار جي وڻ جي واڍي ڪاڇي ۾ ٿي رهي آهي،وڻن جي واڍي جيڪڏهن جاري رهي ته ڪاڇو رڻ پٽ بڻجي ويندو .ڪاڇو ۽ ان جا وڻ قدرتي سونهن آهن ۽ قدرت جي سونهن کي بچائڻ اسان سڀني جو فرض آهي، هون به سائين وڻ اسان جي ماحول کي گدلاڻ کان بچائين ٿا وڻ پوکجن نه ڪي وڍجن.وڻن سان پيار اهي ماڻهو ئي ڪندا آهن جيڪي پاڻ پيارا هوندا آهن.
*
سائين منهنجا:دنيا ۾ ڪي عجيب ۽ غريب واقعا به ٿيندا رهن ٿا، جيڪي اڳتي هلي رسم ۽ رواج بنجي ويندا آهن.اهڙن واقعن ۾ هڪ هي رسم به ٿي ويئي آهي.جزيره هيبرجز ۾ اليڪشن جو طريقو هي آهي ته ووٽ ڏيندڙ ،اميدوارن کي مارڪڍندا آهن،جيڪو وڌيڪ مار برداشت ڪندو ان کي ڪامياب اميدوار قرار ڏنو ويندو.مراڪش جي هڪ قبيلي ۾ هڪ رسم آهي ته شاديءَ جي موقعي تي قبيلي جو اڳواڻ هڪ تيز ڇري ڪنوار جي ڳچيءَ تي رکي چير ڏيندو،جيڪڏهن رت جو هڪ ڦڙو نڪرندو ته نڪاح ٿي ويندو.هن رسم جو مطلب هي آهي ته ڪنوار هاڻي مڙس جي رحم ڪرم تي هلندي .
*
محترم سامعين:وڇوڙو هڪ اهڙو لفظ آهي جنهن جي اندر جي سمايل آهن،ڪيتريون ئي ڀوڳنائون،وڇوڙي جو وقت هڪ اهڙي گهڙي ٿئي ٿي،جنهن گهڙيءَ ۾ خود جي خبر ناهي رهندي.ڪونج جڏهن ولر کان وڇڙي ويندي آهي،تڏهن هوءَ آڪاش ۾ ڪُرلائيندي،پنهنجي وڳر جي ڳولا ۾ پريشان اڏامندي رهندي آهي.وڃوڙي جي گهڙي جنهن به ڏٺي آهي،ان جي اثر کان اهو ئي واقف هوندو.انتظار جو ڦل مٺو ضرور آهي پر اهي انتظار جون گهڙيون ڪير ڪيئن ٿو گذاري،ان لاءِ هر هڪ جا پنهنجا پنهنجا ويچار ٿين ٿا،پر سڀني ويچارن جو مطلب هڪ ئي هوندو آهي ته“وڇوڙي جو ٻيو نالو گهاءَ آهي،درد آهي ۽ پيڙا آهي.”اسان جي سماج جي اڪثر شاعري وڇوڙي جي صدمي مان ناهي نڪري سگهي.
سائين منهنجا: دنيا جي عظيم انسانن جي عظيم لفظن ۾ اسان لاءِ هڪ سبق سمايل آهي.جيئن امر جليل چوي ٿو ته“سچ جي حمايت فقط ڪوڙ نه ڳالهائڻ سان نٿي ٿي سگهي،پر سچ جي حمايت فقط سچ ڳالهائي ڪري سگهجي ٿي.”علامه آءِ آءِ قاضيءَ جو قول آهي ته“انسان اشرف المخلوقات تڏهن ٿئي ٿو،جڏهن هو زندگيءَ جو مقصد مقرر ڪري ٿو”لبنان جي ڏاهي خليل جبران چيو ته “ تون محبت ۽ دلين جو روح آهين،تنهنجا نغما پاڪ ۽ آزاديءَ جي ساٿ لاءِ آهن ۽ اهي گيت غلاميءَ ۾ ڪڏهن به ڳائي ۽ آلاپي نٿا سگهجن.”دوستيءَ بابت خليل جبران جا خيال آهن “دوستي فقط دوستي خاطر ڪجي،ڇو ته جيڪا دوستي ڪنهن به مطلب لاءِ ڪئي وڃي ٿي،سا دوستي نه آهي پر هڪ ڄار آهي،جنهن ۾ شڪار ۽ شڪاري ٻئي ڦاسن ٿا”.
*
محترم سامعين: سچن ماڻهن جي سخنن ۾ سچائي جا رستا هوندا آهن جن تي هلي ڪري اسان ڪامياب زندگي بسر ڪري سگهون ٿا. لارڊ شين جي گم ٿيڻ بابت چوي ٿو ته“شيون وڃائجي ناهن وينديون،پر اصل ۾ اسان کين اُتي ناهيون ڳوليندا جتي اهي پيون هونديون آهن.”امام غزالي فرمائي ٿو ته“جيڪڏهن گفتگو نرم آهي ته زبان آهي نه ته زيان آهي”ارسطو چوي ٿو ته“نا اميد ٿيڻ سان عمر گهٽجي ٿي”خوبصورتي ٻين جي چهرن تي نه پر پنهنجي اکين ۾ هوندي آهي”“حقيقي خوبصورتيءَ جو چشمو دل آهي، جيڪڏهن ان ۾ ڪاراڻ آهي ته چمڪندڙ اکيون به ڪم نه اينديون”انسان سان محبت الله سان محبت آهي.ڪامل انسان اهو آهي جنهن کان ان جا دشمن به بي خوف هجن ۽ اهو ماڻهو ئي ڪهڙي ڪم جو جنهن کان سندس دوست ئي خفا هجن.
*
محترم ساٿيو: وقت واريءَ جيان بند مٺين مان وهندو پيو وڃي ۽ اسين خوشين جي ڳولها ۾ پريشان آهيون.جڏهن ته خوشين کي ڳولهڻ جي ضرورت ئي ڪونهي،هر وقت هر گهڙي خوشي اسان جي آسپاس موجود آهي،خوشيءَ کان سواءِ زندگيءَ جو تصور ممڪن ڪونهي.زندگي ڀلي هزار مسئلن ۾ گهيريل هجي پر جڏهن زندگيءَ ۾ هڪڙي ننڍڙي خوشي پنهنجا رنگ ڏيکاريندي آهي ته ماڻهو پاڻ کي تمام گهڻو تازو توانو بڻائي ڇڏيندو آهي.خوشيون پاڻهي ناهن ملنديون پر خوشين جي ڳولا ۾ انسان کي نڪرڻو پوندو آهي،اها اٽل حقيقيت آهي ته جيستائين انسان تڪليفون نٿو برداشت ڪري تيستائين خوشيون انهيءَ کي ناهن ملنديون.
سائين! زبان مان مٺا ۽ وڻندڙ ٻول ٻولڻ،سنجيده سخن ڪڍڻ،نرم ۽ سهائيندڙ ڳالهاءُ ڳالهائيندڙ کي مٺي زبان يا زبان جي فضيلت چئجي ٿو.اهرا مٺڙا ٻول مٺڙي زبان مان ئي نڪرندا آهن.انهيءَ زبان ۾ جادو کان به وڌيڪ اثر ٿيندو آهي ۽ مرليءَ کان وڌيڪ منڊ.جنهن سان انسان جون دليون منڊبيون آهن.اهڙي زبان جڏهن به بيان ڪندي آهي تڏهن ڄڻ قرب جا ڪڪر بڻجي سورن جي سيج کي ويڙهي ڇڏيندا آهن ۽ محبت جا مينهن وسڻ شروع ڪندا آهن.مٺي زبان اهڙي زنجير آهي جيڪا انسان کي قرب جي ڪڙيءَ ۾ قابو ڪري ڇڏيندي آهي.مٺي زبان دل کي پاڻ ڏانهن ڇڪيو وٺي،مٺي زبان بيمار لاءِ مرهم جو ڪم ڪري ٿي.
*
سائين منهجا:رگ ويد هڪ اهڙو ڪتاب آهي،جيڪو سنڌؤ بابت اسان کي اهم معلومات ڏيئي ٿو.رگ ويد ۾ زندگي ڏيندڙ لفظن ۾ سنڌؤ جي ساک ڀري وئي آهي،سنڌؤ جو ڇاته شان ۽ شوڪت آهي،عزت ۽ عظمت آهي،مان ۽ مرتبو آهي،تيج ۽ تجمل آهي،دٻدٻو ۽ ٺاٺ آهي.هيءَ ندي ڪيڏي نه عاليشان ،ڀڀڪيدار ۽ سوڀيا واري ندي آهي،هن جو وهڪرو تمام وڏو شانائتو آهي،ائين لڳندو آهي ته هوءَ سريلي آواز سان راڳ ڳائيندي وهندي رهي ٿي،ڄڻ پيار جا امر گيت جهونگاريندي رهي ٿي،سنڌؤ جو شاهاڻو نور ڏسڻ وٽان آهي،هن کي وهڻ ۾ مزو ايندو آهي ۽ ناز ۽ نخري سان هلڻ ۾ هن کي قرار ايندو آهي.
*
سائين منهنجا:سنڌ جي سر زمين کي اهيو شرف حاصل آهي،ته هتي اهڙن بزرگن ۽ اوليائن جنم ورتو آهي يا هن ڌرتيءَ کي پنهنجو مسڪن بڻايو آهي.جن امن،محبت،انسانيت وارو لافاني پيغام ڏنو، جنهن ڪري سنڌ جي سر زمين سموري دنيا ۾ مشهور ماڻي۽ هتي رهندڙن سندن ان تصوف واري پيغام جي ڪري روحاني رنگ ۾ سمائجي سڀ نفرتون ۽ ڪدورتون من مان ڪڍي صرف ۽ صرف انسانيت ۽ محبت کي پنهنجي زندگيءَ جو حصو بڻائي ڇڏيو.اهڙي دنيا جي بادشاهن جا بادشاھ شاھ لطيف،سچل سرمست،لال شهباز،بيدل،بيڪس،سامي،شاھ عنايت،شاھ ڪريم،عبالرحيم گرهوڙي،ٻڍل فقير ۽ ٻيا کوڙ سارا عظيم انسان شامل آهن جن جي حيثيت نرالي آهي،جن وحدت واري وائيءَ جي نظرئي تي ڪاربند رهي،هن ڌرتيءَ کي سونهن ۽ رونق بخشي آهي.
سائين! آزادي هر انسان جو بنيادي حق آهي.ڪنهن به ملڪ ،ڪنهن به قوم يا ڪنهن به ماڻهوءَ کي اهو قطعي حق ڪونهي ته هوڪنهن به ملڪ،قوم يا ماڻهوءَ کي غلام بڻائي،ان جي وسيلن،مال ملڪيت تي قبضو ڪري ان کي مظلوم ڪري ڇڏي.آزادي لاءِ جدوجهد ڪندڙ فرد مظلوم ۽ محڪوم قومن جا انمول هيرا هوندا آهن.وطن ۽ وطن جي ماڻهن جي حقن لاءِ جيڪي به ماڻهو ميدان تي نڪري ظلم،ڏاڍ ۽ جبر خلاف اٿي بيهن ٿا ۽ بلند آواز ظلم کي ظلم چون ٿا،انهن جا نالا تاريخ ۾ سونهري اکرن سان لکيا وڃن ٿا.ٻي طرف باوقار ماڻهو ۽ قومون وطن جي آزاديءَ لاءِ ويڙھ ڪندڙن کي پنهنجي اکين ۽ جيءَ ۾ جايون ڏينديون آهن.ڇو ته انهن جو رتبو اتم ۽ اعليٰ آهي.
*
سائين ! عام حالتن ۾ اسان ماڻهو پنهنجي سوچ جي آهر اهڙا به فيصلا ڪندا آهيون،جن جي نتيجي جي پرواھ ناهيون ڪندا ۽ پوءِ اهو فيصلو ڪڏهن ڪڏهن غلط نتيجا آڻي منجهائي ڇڏيندو آهي.اهڙو قصو اسان پنهنجي محبوب جي ڳولا ۾ بار بار ورجائيندا آهيون.اهو حقيقي محبوب اسان جي ساھ ۾ سمايل آهي،اهو جيڪو اسان جي دل جي ڌڙڪن آهي،اهو محبوب جيڪو اسان جي اکين ۾ هميشه ويٺل آهي ۽ اهو هميسه عقل جو حاڪم آهي.تنهن ءَ کي اسين ڳولڻ لاءِ ٻيا هنڌ جانچيندا آهيون پر جيڪڏهن پنهنجي جيءَ ۾ جهاتي پائي ڏسنداسين ته اهو اسان جي من ئي موجود هوندو.لطيف سائين فرمائي ٿو.
وڃين ڇو وڻڪار،هت نه ڳولين هوت کي،
لڪو ڪين لطيف چئي،ٻاروچو ٻئي پار،
ٿيءُ سَتي ٻڌُ سنڌرو،پِرت پنهونءَ سين پار،
نايو نيڻَ نهار،تو ۾ ديرو دوست جو.
*
سائين:هر ماڻهو جڏهن صبح جو ننڊ مان اکيون کولي اٿي ٿو،تڏهن هو چاهيندو آهي ته هن جون اکيون سڀ کان اول ڏسن ته ڪنهن سونهن کي،ڪنهن پياري ماڻهوءَ کي،ڪنهن حسين منظر کي.هونءِ به سائين هر اک جي ڏسڻ جو پنهنجو پنهنجو انداز آهي،اهيو ضروري به ناهي ته جيڪا شيءِ جنهن کي سهڻي لڳي ٿي اها سڀ جي اک کي حسين نظر اچي.ان ڪري هن ڪائنات جو نالو ئي سونهن رکيو ويوآهي.سونهن ته سٺي سيرت،سٺن اخلاقن ۽ سٺن ڪردارن جو نالو آهي.اسان جيڪڏهن غور سان سوچينداسين ته سونهن اسن کي هر هڪ ذري ۾ ملندي.
سائين! جنهن ۾ سڃاڻپ ڪونهي اهو ان تلاءَ مثل آهي جنهن ۾ پاڻي ڪونهي.اهو نوجوان جنهن ۾ سٺا لڇڻ ڪونهن،سو ان باغ مثل آهي جنهن ۾ گل ٻوٽا نه هجن.اهو درويش جنهن ۾ حق جي سڃاڻپ ناهي سو ان اک مثل آهي جنهن ۾ نور نه هجي.اهو علم وارو جنهن ۾ پرهيز ڪونهي سو ان گهوڙي وانگر آهي جنهن کي لغام ڪونهي.اهو شاهوڪار جنهن ۾ ڀلائيءَ جو گڻ نه هجي،سو ان وڻ مثل آهي جنهن ۾ ميوو نه آهي.مولانا رومي جو قول آهي ته “وسوسي جي ڪپھ ڪنن مان ٻاهر ڪڍ ته تنهنجي ڪنن ۾ آسماني آواز اچڻ لڳي” حافظ شيرازيءَ جو چوڻ آهي ته “ اسين تڪبر جي نشي ۾ مست آهيون ۽ ان جو نالو اسان هوشياري رکيو آهي”بو علي سينا فرمائي ٿو“جيڪو شخص پنهنجي دوستن جي هر قصور ۽ خطا تي ڪاوڙ ڪندو ته ان جا دشمن تمام گهڻا ٿي ويندا”خواجا معين الدين چشتي جو قول آهي ته “ والدين جي چهرن تي محبت سان نظر ڪرڻ به الله جي خوشنودي جو سبب آهي”افلاطون جو چوڻ آهي ته“ڪنهن به ڳالھ تي پهريان دير تائين سوچيو پوءِ واتان ڪڍو ۽ بعد ۾ ان تي عمل ڪريو”۽ بقراط جو چوڻ آهي ته“ ماڻهو ڪنهن سان نيڪي نٿو ڪري سگهي ته گهٽ ۾ گهٽ ايترو ته ڪري سگهي ٿو جو ان کي ان جي براين کان آگاھ ڪندو رهي”
*
سائين منهنجا ڪجھ لکئي جو ليک به آهي جيڪو نينهن سان جڙيل آهي.جي نينهن نه هجي ها ته مجنون ليليٰ واسطي صحرا جو مسافر نه بڻجي ها،اهيو نينهن ئي هيو جنهن سهڻيءَ کي مهراڻ جي موجن ۾ آڻي اڇليو،اهيو نينهن ئي ته هيو جنهن سسئي کي پنهل جا پيرا کڻڻ لاءِ برپٽ،بيابان ۽ جبلن ۾ آڻي جستجو ڪرائي ۽ اهيو به ته نينهن ئي هيو جنهن مارئي کي پنهنجي مارن جي محبت سان منور ڪيو جنهن عمر جي محلن کي ٿڏي لوئي جي لڄ رکي.لاکيڻي لطيف جي هڪڙي بيت ۾ لکئي ۽ نينهن جو ڪيڏو نه وسيع ۽ خوبصورت عڪس آهي.
آئون ڪِ نه ڄاڻان ايئن، ته جَرَ گهڙي جوکو ٿئي،
قضا جا ڪريم جي،تنهن کان ڪنڌ ڪڍبو ڪيئن ؟
هِڪُ لِکئي ٻيو نينهن،آڻي اُڇليو آب ۾.
سائين منهنجا:اسان جو اهڙن ماڻهن سان ضرور واسطو پيو هوندو جيڪي پئسي کي حاصل ڪرڻ لاءِ “سڀ ڪجھ” ڪرڻ لاءِ ٿيار ٿي ويندا آهن.اهڙا ماڻهو جيڪي رات وچ ۾ امير ٿيڻ جا خواب ڏسن ٿا ۽ پوءِ ان خواب جي تعبير لاءِ ٻاهرين ملڪن ڏانهن سفر شروع ڪن ٿا.اها تمام سٺي ڳالھ آهي.پر انهيءَ لاءِ قانوني طريقو اختيار ڪرڻ ضروري آهي .پر ڪي ماڻهو گهٽ پيسي ڀرڻ جي لالچ ۾ اچي اهڙن ايجنٽن جي وَرِ چڙهي ٿا وڃن،جيڪي هڪ ته غير قانوني طريقي ۽ ٻيو ته جان کي جوکم ڏيندڙ رستي ذريعي ماڻهن کي مسافري ڪرائين ٿا.اهڙا ايجنٽ ماڻهن کان هزارين روپيا وٺي ڪوڙ ۽ دوکي ۾ رکي پئسن ڪمائڻ جا حسين خواب ڏيکاري،اهڙي ته اوجهڙ ۾ وجهن ٿا جتان ڪو هڪ اڌ مشڪل سان پار پوي ٿو.هڪ متاثر شخص ٻڌايو ته “دوکي باز ايجنٽ پهريون ته بلوچستان جي جبلن ۾ رلايو ۽ رهايو،ان بعد سرحد ٽپي خوف جي عالم ۾ ايران جي پهاڙن ۾ رلياسين.پورا اٺ ڏينهن جبلن ۾ رلندي جانورن واري زندگي گذارڻ لڳاسين”هن وڌيڪ ٻڌايو ته“اهڙي ڏکي گهڙيءَ ۾ ڪو به ڪنهن کي پاڻي جو گلاس ته پري رهيو پر ٻه ڍڪ به ڏيڻ لاءِ تيار ناهي.اهڙي صورتحال ۾ ايجنٽ اسان کي اڌ ۾ ڇڏي ڀڄي ويو ۽ اسان ان ملڪ جي قانون جي گرفت ۾ آياسين ، سزا ڪاٽي واپس وطن ورياسين”چوڻ جو مقصد هي آهي ته اهڙن طريقن سان انسان سُکيو ته نٿو رهي سگهي پر تمام ڏکيو وقت گهارڻ لاءِ مجبور ٿئي ٿو،سو هميشه سوچي سمجهي قدم کڻڻ گهرجي.
*
سائين منهنجا:انسان جيئن هوا،باھ،پاڻي ۽ مٽيءَ کان سواءِ رهي نٿو سگهي،تيئن انسان جو وجود هڪ اهڙي ڪيفيت سان ڳنڍيل آهي،جنهن جي آڌار تي انسان وڏا وڏا محل ٺاهيا،سا ڪيفيت آهي “واعدو”.جنهن لاءِ سياڻن جو چوڻ آهي ته “واعدو ڪجي ته وفا ڪجي” ڇو ته واعدي پويان ڪنهن جا اتساھ،ڪنهن جون چاهتون،ڪنهنجون حسرتون ۽ ڪنهن جون اميدون لڪل هونديون آهن.جڏهن واعدا وفا ناهن ٿيندا تڏهن اندر مان هڪ آھ نڪرندي آهي،جنهن آھ جي پويان هڪ آس،هڪ اميد،هڪ جذبو۽ عشق جو طوفان هوندو آهي.ٻي پاسي حسن آهي جنهن جا واعدا وري وفا ئي ناهن ٿيندا،جيئن هڪ ٻيو پهاڪو آهي ته “اهو واعدو ڪهڙو جيڪو وفا ڪجي”پر سياڻا ته چئي ويا آهن ته “ڳوليان ڳوليان مَ لهان،شال مَ ملان هوت” يعني انسان جي من ۾ سدائين تڙپ ئي تڙپ هجي.
سائين منهنجا: اسين جنهن سماج ۾ رهون ٿا،ان ۾ پاڻ وڻائن لاءِ هٿ ٺوڪيا طور طريقا اختيار ڪريون ٿا.ٻين جي اڳيان سرخرو ٿيڻ لاءِ ڪيترن ئي ماڻهن جي عزت مٽيءَ ۾ ملائي اڳتي نڪري وڃڻ ۾ ڪابه ڪسر نٿا ڇڏيون.ڏسڻا وائسڻا ماڻهو جيڪي هر هنڌ انسانيت جي پرچار ڪندي،عورتن جي حقن جي ڳالھ ڪندي ٿڪبا ناهن.پر جڏهن انهن ماڻهن مٿان امتحان وارين گهڙيون اينديون آهن،تڏهن اهڙا ماڻهو اڪثر ڪري کوکلا نڪرن ٿا.هڪ اهڙو واقعو اسان جي هڪ واقفڪار سان پيش آيو.اسان جو اهو واقفڪار اڪثر محفلن ۾ عورتن جي حقن جون ڳالهيون ڪندو ماپي ۾ نه ماپندو هيو.ان همراھ جو سڱ سندس والدين پنهنجن مائٽن ۾ ڪرڻ گهريو ته همراھ جي منهن جو پنو ئي لهي ويو ۽ ٺھ پھ انڪار ڪندي پيءُ ماءُ کي چيائين ته “مان ان ڇوڪريءَ سان شادي نٿو ڪري سگهان،ڇو ته ان جي هڪ ٻانهن سڙيل آهي”حقيقت هي آهي ته اها ڇوڪري جڏهن نون ڏهن ورهين جي هئي ته گرم پاڻي ٻانهن تي هارجڻ ڪري سڙي پئي هئي،جنهن جو علاج ڪراچيءَ جي هڪ وڏي اسپتال ۾ ڪرايو ويو.ڇوڪريءَ جي ٻانهن بلڪل ٺيڪ ٿي ويئي، بس رهجي ويس ته سڙڻ جو نشان.عورتن جي حقن جي ڳالھ ڪندڙ دوست تي حيرت ٿي ته اهو عمل جي ميدان ۾ ڪيڏو نه بي عمل آهي.هو پنهنجي قول جي ابتڙ ڪم ڪري ٿو.ڇا؟
*
سائين منهنجا: اڄڪلھ ميڊيا تي ڪجھ مڪبته فڪر جي ماڻهن طرفان سنڌ بابت شهري ۽ ديهي علائقن جو اصطلاح استعمال ڪيو پيو وڃي.جيڪا ڳالھ جاگرافي حدن جي سڃاڻپ جي حد تائين ته ٺيڪ آهي،پر جيڪڏهن ان ڳالھ پٺيان ڪي ڳجھا مقصد رکيل آهن ته اهي اصطلاح ڪنهن به صورت ۾ استعمال نه ٿيڻ گهرجن.ميڊيا تي اهڙا بيان بار بار جاري ڪيا پيا وڃن.جن مان ظاهر ٿئي ٿو ته شايد سنڌي ڳالهائيندڙ صرف ٻهراڙين تائين محدود آهن.جڏهن ته شهرن ۾ رهندڙ آبادي صرف اردو ڳالهائيندڙن جي آهي.ڏٺو وڃي ته ڪراچي گهڻ ٻوليائي شهر آهي.جڏهن ته باقي سموري سنڌ ۾ سنڌي ڳالهائيندڙن جي اڪثريت آهي،صرف هڪ يا ٻن شهرن جي ڪنهن هڪ ٻولي کي سامهون رکندي سموري سنڌي ٻوليءَ تي وار نه ڪرڻ گهرجي.ٻئي طرف شهري ۽ ديهي سنڌ جو استعمال ڪري،اهم ملڪي معاملن ۽ پاليسين جي جوڙ جڪ کان سنڌين کي پاسيرو رکڻ جر ڪوشش ڪئي پئي وڃي.ٻولي جو اصطلاح قومن جي ترقيءَ ۽ تقدير تي وڏا اثر انداز ٿيندا آهن.جن جو صحيح استعمال ڪرڻ گهرجي.
سائين منهنجا: هڪ پيغام انهن عملدارن ۽ ٺيڪيدارن لاءِ جيڪي پنهنجي ذاتي ۽ ننڍڙي مفاد ۾ ڪميشنون ڏيئي وٺي مختلف شعبن ۾ ٿيندڙ ترقياتي ڪمن ۾ ناقص مٽيريل استعمال ڪري ملڪي پيسي جو زيان ڪري رهيا آهن.اسان جا محترم سرڪاري ڪامورؤ ۽ ٺيڪيدارؤ اميد آهي ته اوهان خوش هوندا.دوستو اسان کي پنهنجي ملڪ جي خوشحالي ۽ ترقيءَ لاءِ ڏينهن رات محنت ڪرڻي آهي،سچائي ۽ ايمانداريءَ سان هن ملڪ جي ماڻهن جي خدمت ڪرڻي آهي ۽ انهن جي تقدير سنوارڻي آهي
*
.پر منهنجا دوستو ڪي فرد جيڪي اوهان جائي پَٽي ڀائي آهن اهي تعليم،صحت،مواصلات،جنگلات،تعميرات،سماجي ادارن،لوڪل ادارن ۽ ٻين کاتن ۾ ٿيندڙ ترقياتي منصوبن ۾ ملي ڀڳت ڪري،ناقص مال استعمال ڪري هڪ ته ملڪي ناڻي کي غلط استعمال ڪن پيا ته ٻي طرف ناقص مٽيريل سان ٺهيل عمارتون،روڊ ۽ رستا،ننڍا وڏا واھ پڻ پنهنجي عمر کان اڳ ئي ختم ٿيو وڃن.ڇا اوهان ڪڏهن گِهرو غور ڪيو آهي ته جيڪي سماج جي تباهي جا ذميوار آهن اهي ذهني ۽ جسماني طور صحتمند آهن؟؟؟ بلڪل نه اهي. ان ڪري وفاداريءَ جو ڦل کائي ڏسو، جنهن ۾ سڪون ئي سڪون آهي.
*
سائين منهنجا: اسان جي سماج ۾ پيءُ ماءُ کان پوءِ جنهن ٻي هستيءَ کي عزت ۽ احترام جي نظر سان ڏٺو وڃي ٿو اها هستي استاد جي آهي.جيڪو انسان ڪنهن کي ٻه اکر سيکاري ٿو اهو استاد جي لقب ساب نوازيو وڃي ٿو.اسان جن اسڪولن جي ڇتين هيٺ علم ۽ شعور حاصل ڪيو،اهو علم ۽ شعور اسان انهيءَ هستيءَ استاد کان مليو.هن وقت ڏک وچان هيءَ ڳالھ چئجي ٿي ته اڄ ان هستيءَ کي اسان وساري ويٺا آهيون.ان ۾ ڪجھ اهڙن استادن جو عمل آهي جيڪي پنهنجي پيشي کي صرف پگهار حاصل ڪرڻ لاءِ استعمال ڪري رهيا آهن،جن جي ڪري استادن تي آڱريون کڄن ٿيون.افسوس هي به آهي ته سرڪاري اسڪولن ۾ اهڙا ستاد به اسان کي ملندا جن جا پنهنجا ٻار پرائيويٽ اسڪولن ۾ پڙهن ٿا،سوال پڇڻ تي جواب ملندو ته“سرڪاري اسڪولن ۾ تعليم جو معيار نه آهي”اهڙي قسم جي ڳالھ ڪندي اهڙا استاد اهو وساري ويهندا آهن ته هو جن اسڪولن جا استاد آهن انهن ۾ ٻين غريب ماڻهن جا ٻار به پڙهي رهيا آهن.جن جو هو سرڪار کان پگهار جي صورت ۾ معاوضو وٺي رهيا آهن.اچو ته اسين پاڻ سان وچن ڪريون ته پنهنجي فرض کي ايمانداريءَ سان ادا ڪنداسين ۽ قوم سان ويساھ گهاتي نه ڪنداسين.
محترم سامعين: اسان جي سنڌ جي اپر ضلعن ۾ ڪافي عرصي کان قبيلائي جهيڙا عروج تي پهتل آهن،جن جي ڪري انهن علائقن ۾ تعليم جهڙي زيور کان ٻار پري آهن،عورتن،مردن،پوڙهن ۽ معصوم ٻالڪن جون دليون هيسيل آهن ۽ ويڳاڻيون آهن،انهن کي پنهنجو ايندڙ وقت روشن نظر نٿو اچي..انهن علائقن ۾ جيڪڏهن ڪوئي کلي ٿو ته اهو انهن جو برو وقت آهي،جيڪو ماڻهن جي اڻ ڄاڻائي ۽ انا پرستيءَ واري روش تي کلي ٿو.جيڪي پنهنجي دل جي ڪوڙي تسڪين لاءِ سنڌرا ٻڌي جهيڙي ۾ ڪاهي پون ٿا.هنن تڪرارن ۾ امن پسند ماڻهو به سٽجي وڃن ٿا.ڳوٺن جا ڳوٺ ويران ٿي ويا آهن،اهي ڳوٺ اسان جي ڪهڙي تاريخ ٺاهيندا؟ ان سوال جي جواب ۾ جيڪڏهن روشن تاريخ نظر نه اچي ته پوءِ روشن ۽ سونهري تاريخ لکڻ لاءِ اسان کي انهن جهيڙن کي ختم ڪرڻ لاءِ ڪوششون ڪرڻيون پونديون.تڏهن اسان جي ڳوٺن مان رسي ويل خوشيون ۽ شادمانا واپس موٽي اچي،اسان جي ايندڙ نسل کي سونهري خواب ڏيکاريندا ۽ انهن خوابن جي ساڀيان لاءِ اسان جو ايندڙ نسل تعليم حاصل ڪرڻ لاءِ اسڪولن ڏانهن رخ ڪندو ۽ پوءِ وري اسان جا ڳوٺ امن ۽ پيار جا گيت ڳائيندا.
*
محترم سامعين: اسان جي هنن علائقن ۾ وياج خورن جو ڄار ڏينهون ڏينهن مضبوط ٿيندو پيو وڃي.اهي وياجي ڪنهن غريب جي مجبوريءَ ۽ بيوسيءَ جو ناجائز فائدو وٺي،انهن جي جيئڻ جا گس بند ڪري ڇڏين ٿا.اول اهڙا وياجي ماڻهن کي پنهنجي اسڪيمن يا وياج جي رقم وٺڻ کي سونهري خواب ڏيکارين ٿا ،جيڪوماڻهو انهن جي ڄار ۾ ڦاسي ٿو پوءِ ان کي ڳري وياج تي رقم يا موٽر سائيڪلون وغيره ڏيئي ڇڏين ٿا.وقت سر رقم ادا نه ڪرڻ سبب اهي وياجي بي رحم بڻجي وڃن ٿا ۽ اهي ايڏا ته با اثر آهن جو انهن جي رهڻ وارن اجهن تي قبضا ڪري گهر ڌڻين کي بي گهر ڪري پنهنجي رقم وصول ڪري وڃن ٿا.مجبور ماڻهو وياج خورن جي شوروم تان موتر سائيڪل وياج تي خريد ڪري،ان ئي شوروم تي،ان ئي وقت پنجن ڇهن هزارن جي گهاٽي ۾ ساڳي ئي مالڪ کي وڪرو ڪري ڏين ٿا. ٻي پاسي وري اهڙن مسڪين ماڻهن جي دانهن ڪو به نٿو ٻڌي.اهڙي وياج خورن جي عذاب کان عوام کي بچائڻ لاءِ ڪي جوڳا اُپاءَ وٺي پنهنجي عوام کي بچايو ۽ عوام جي حفاظت ڪرڻ واري کنيل قسم جي پاسداري رکو.
محترم سامعين: هر سماج ۾ سڀ کان اول جنهن شيءِ کي توريو تڪيو ويندو آهي،سي اخلاقي قدر آهن،جنهن قوم يا معاشري ۾ اخلاقي قدر اعليٰ هوندا آهن،اها قوم ترقيءَ جون منزلون طئي ڪندي رهندي آهي.اخلاقي قدرن ۾ هر هڪ جو احترام ڪرڻ سڀ تي لازم هوندو آهي،پر عورت جي عزت ۽ احترام کي سڌريل معاشري ۾ وڌيڪ اهميت ڏني ويندي آهي.اسان صدين کان سماج ۾ پنهنجو الڳ مقام رکڻ واري قومن منجهان آهيون،جنهن وٽ دنيا جا بهترين اخلاقي قدر تاريخ طور شاهد آهن.عظيم انسان جي اها سڃاڻپ آهي ته هو پنهنجي گهر جي ڀاتين جيان سماج جي ٻين فردن کي ڏسي ۽ انهن جي عزت ۽ احترام ڪري. اسان کي هيءَ ڳالھ به ذهن ۾ رکڻ گهرجي ته عورت اسان جي سماج جو برابر حصو آهي،ا جي تعليم بهتر کان بهتر سماج اڏڻ ۾ اسان جي مدد ڪندي.اچو ته اسين پنهنجا رويا بدلائي،پنهنجي اعليٰ تاريخي ورثي،اخلاقي قدرن کي مضبوط ڪريون ۽ هڪ سڌريل قوم جو اعليٰ مثال بنجي پوري دنيا جي انسانن کي ٻڌايون ته اسان ڪلھ به اخلاقي قدرن سان مالا مال هياسين ۽ اڄ به مالا مال آهيون.
*
سائين منهنجا:گندگي جنهن جي نالي کڻڻ سان ڊپ ٿئي ٿو،جنهن جي پيٽ مان هزارين مهلڪ ۽ زندگي وڃائيندڙ بيماريون پيدا ٿين ٿيون.اسان جون اسپتالون،خانگي سينٽر بيمارن سان ڀريل آهن. ڪڏهن اسان اهو سوچيو آهي ته انهن بيمارين جي پيدوار ڪرڻ وارن ۾ اسان به شامل آهيون.اسان پنهنجي شهرن ۽ ڳوٺن کي گندگيءَ جي ازدها بلا جي وات ۾ ڏئي رهيا آهيون.اسان اڪثر پنهنجي گهر جو گند گهٽيءَ ۾ اڇلي،گهٽيءَ کي خراب ڪريون ٿا،جنهن گهٽيءَ مان اسان ۽ اسان جا ٻار هر وقت گذر ڪريون ٿا،دوڪاندارن کي ڏسنداسين ته اهي روز صبح جو دڪان جو گند ڪڍي روڊ جي وچ تي ان آسري تي ڦٽو ڪندا آهن ته اجهو ڪي اجهو صفائي جو عملو آيو ۽ روڊ شيشو ٿي ويندو،وري اسانجي صفائي واري عملي کي ڏسبو ته اهي وري پنهنجي فرض کي صحيح نموني ادا نه ڪندي پوري گنديءَ کي صاف ناهن ڪندا. ڇا اسين هڪٻئي تي ڀاڙي معاشري کي صاف رکي سگهون ٿا؟ جواب ۾ هي چوندس ته، “نه”.ان جو آسان حل هي آهي ته اچو ته معاشري کي صاف رکڻ لاءِ گڏجي پنهنجا فرض صحيح طرح ادا ڪريون.
سائين منهنجا: چوندا آهن ته دلاسي جهڙو دشمن ڪو به ڪونهي.جڏهن نه اسين ڪنهن کي ڪو دلاسو ڏيندا آهيون،تڏهن اهو ماڻهو اسان جي دلاسي جي بنياد ٿي پنهنجي اميدن جي عمارت اڏيندو آهي ۽ جڏهن اهو دلاسو کوکلو بنجي پوندو آهي تڏهن اميدن جي عمارت ڊهي پوندي آهي جنهن سان مايوسي پيدا ٿيندي آهي.دلاسو من اندر سانوڻ جي رُتِ جيان وسڪارو ڪندو آهي. ان لاءِ ڪڏهن به ڪنهن کي ڪوڙو دلاسو ڏئي هن کان هن جي من جو بهار نه کسڻ گهرجي.جيڪڏهن اسان وٽ ڪنهن کي ڪجھ ڏيڻ لاءِ نه آهي ته ان کي مرڪ ئي ڏجي،مرڪ اهڙي سخاوت آهي جنهن سان اسين ماڻهن جون دليون کسي سگهون ٿا،اسين مرڪ جي بهار جا جهوٽا بڻجي، خزان ۾ ڇڻيل دلين جي باغ لاءِ نوان گل آڻيون.
*
محترم سامعين:ڪي اهريون ڪيفيتون يا شيون هونديون آهن جيڪي ڏسڻ ۾ ڏاڍيون قيمتي لڳنديون آهن،پر اهڙين شين کان وڌيڪ ٻيون شيون به هونديون آهن جيڪي ناڻي ۽ زر کان وڌيڪ قيمتي ۽ ڪارائتيون هونديون آهن.جيئن سنڌي سماج جا وڏڙا ۽ لوڪ ادب جا پارکوچئي ويا آهن ته“ روپيو وڃائجي پر روپ نه وڃائجي.پنج وڃائجن پر پنهنجائپ نه وڃائجي.ڏھ وڃائجن پر ڏاهپ نه وڃائجي.سَوَ وڃائجن پر ساٿ نه وڃائجي.لک وڃائجي پر لڇڻ نه وڃائجي. ڪروڙ وڃائجي پر قرب نه وڃائجي. کرب وڃائجي پر خلوص نه وڃائجي. هٿ وڃائجي پر سلام نه وڃائجي. همت وڃائجي پر همدردي نه وڃائجي. طعام وڃائجي پر ڀرم نه وڃائجي ۽ سائين وري ڪنهن کي ميار به نه ڏجي ۽ پنهنجي بخت کي ياد ڪجي.
*
محترم سامعين: هڪڙن ماڻهن تي قومن جا احسان هوندا آهن ۽ اهڙا ماڻهو ڪروڙن جي تعداد ۾ هن ڪائنات ۾ موجود آهن.پر ڪي ماڻهو اهڙا ماڻهو،جن جو قوم تي احسان هوندا آهن،اهڙا املھ ماڻهو هن ڪائنات ۾ ٿورڙا پيدا ٿيندا آهن.جيڪي پنهنجو ساھ ڏيئي ويساھ ڏيندا آهن،جيڪي ملڪ ۽ قوم جي آزاديءَ لاءِ ويڙھ وڙهندي،پنهنجي قوم ۽ ملڪ کي ڌارين جي غلاميءَ مان آزادي ڏياريندا آهن.اهي قوم جي رهبري ڪندي پنهنجو سمورو جيون گهاري،پنهنجي لاءِ لکين ڪروڙين ماڻهن جي دلين ۾ محبت ڇڏي ويندا آهن.جن جا گيت گهر گهر هميشه گونجندا رهندا آهن.
محترم سامعين:اسين روز اخبارن ۾ آپگهات ڪرڻ جون خبرون پڙهون ٿا.اهڙن ماڻهن ۾ اڪثريت نوجوانن جي هوندي آهي.ڇا انهن نوجوانن کي زندگيءَ ۾ ڪابه اهڙي دلچسپي نظر نٿي اچي؟ جنهن جي سهاري زندگي گذاري سگهجي.اهڙن ماڻهن کي هيءَ ڪائنات خوفائتي لڳندي آهي،ڇو ته اهي ماڻهومشڪلاتن سان مهاڏو اٽڪائي نه سگهندا آهن ان ڪري انهن ۾ بزدلي پيدا ٿي پوندي آهي.جڏهن ته اهڙو خيال محض انهن جي سوچ جو ۽ نظر جو دوکو آهي. ڇا آپگهات ڪرڻ واري کي اها پڪ آهي ته جتي هو وڃي رهيو آهي اتي ڪو به ڏک نه هوندو؟ ٻي دنيا ۾ پوپٽ،گلن جي خوشبوءِ،رم جهم برساتون،ٻارڙن جون مرڪون ۽ ٻيون فطري رنگينون ملنديون؟ هن دنيا ۾خوش رهڻ لاءِ هن ڪا.ئنات جو فطري حسن ئي گهڻو آهي، جنهن کي چاهي انسان سموري حياتي سک ۽ امن سان گذاري سگهي ٿو بس رڳو هن کي اهو ڏانءُ اچي وڃي.اهو ڏانءُ هي آهي ته ڪنهن به هڪ سهڻي منظر کي پنهنجي زندگيءَ جو سهارو بڻايون ۽ خوبصورتي ڏانهن پنهنجا قدم وڌائي سونهن جي آجيان ڪريون.
*
سائين!خوشي ڇا آهي؟۽ خوشي ڪيئن حاصل ڪري سگهجي ٿي؟اهي انساني زندگيءِ جا ٻه اهڙا سوال آهن،جن جا جواب هر ماڻهو پنهنجي پنهنجي حساب سان ڳوليندو رهي ٿو.ممڪن آهي ته خوشي جون مختلف ماڻهن وٽ مخلتف معنائون هجن! پر خوشي هڪ اهڙي احساس جو نالو آهي،جنهن کي صرف محسوس ڪري سگهجي ٿو.خوشيون پوپٽن جيان اسان جي آسپاس اڏامنديون رهن ٿيون.اهو اسان تي ڇڏيل آهي ته اسين انهن کي پنهنجو ڪيئن ٿا ڪريون.اڪثر ماڻهو خوشين جي اچڻ جو انتظار ڪندي ڪندي پنهنجي زندگيءَ جا سونهري پَلَ گذاري ڇڏيندا آهن.شايد اهڙا ماڻهو وڏين وڏين خوشين جي انتظار ۾رهندا آهن يا اهي وڏي فائدي يا دولت حاصل ٿيڻ کي خوشي جو سبب سمجهندا آهن.پر حقيقت ۾ ائين ناهي.اسين ننڍين ننڍين ڳالهين مان وڏيون وڏيون خوشيون حاصل ڪري سگهون ٿا.جڳ مشهور نفسيات جي ماهر ڊيوڊ مائرز جي خيال موجب“خوش رهڻ انسان جي وس ۾ آهي،زندگيءَ ۾ ننڍڙين ننڍڙين ڳالهين تي عمل ڪري زندگيءَ کي خوشين ڀريو بڻائي سگهجي ٿو،مثبت رويو اختيار ڪرڻ ۽ ٻين جي مدد ۽ خيال ڪرڻ سان ماڻهوکي اطمينان ۽ خوشي ملي سگهي ٿي.
سائين:اسين پنهنجي سموري حياتيءَ م ڪڏهن ڏکن جي ڏکين پيچرن تان هلندي،خوشين جي تلاش ۾ ڏاڍا پرسڪون پنهنجي سفر کي جاري رکندا آهيون.هونءَ به سائين چوڻي آهي ته هڪ سج ٻه پاڇا،يعني انسان مٿان ڪڏهن سردي آهي ته ڪڏهن گرمي.جيئن موسمون تبديل ٿينديون آهن تيئن انسان جي اندر واريون موسمون به مٽبيون رهنديون آهن.اڄ جيڪو ڏکن ۾ آهي،سڀان ان لاءِ سک جو سج پيغام کڻي ضرور اڀرندو.هونءَ به سائين جيڪڏهن رات ۽ ڏينهن،اڇو ۽ ڪارو،برو ۽ ڀلو،سچ ۽ ڪوڙ يا ڏک ۽ سک هڪٻئي جي ضد ۾ نه هجن ته خبر ڪيئن پوندي ته انسان ذات جي ڀلي لاءِ ڪير آهي؟ ڪير ناهي؟هن ڳالھ کي پنهنجي دامن ۾ ڳنڍ ڏيئي ٻڌي ڇڏجي ته ڏکن جا پاڇا انسان مٿان سدائين لاءِ ناهن رهندا۽ ڏکن وارا ڏينهن ضرور گذري ويندا.
*
سائين؛تحفو ڏيڻ ۽ وٺڻ سان محبت اڃا وڌندي آهي.ڳالھ تحفي جي آهي ته تحفا ڪيترن ئي قسمن جا ٿيندا آهن.تحفو لک روپئي جو هجي يا هڪ روپئي جو جو هجي پر ان جي ڏيڻ واري جي خلوص جو ڪو به ملھ ناهي هوندو.ها اهيو ضرور جانچڻ گهرجي ته ان جا احساس ڪهڙا آهن.شاعر حضرات ته ٽڪي جي ڇلي کي لکن جو جو لکندا آهن.ڏاهن جو چوڻ آهي ته تحفا انسانن جون دوريون دور ڪندا آهن،تحفو ته اهو رستو آهي جنهن رستي جي ٻنهي پاسن کان محبت ۽ پيار جي گلن سان ٽمٽار وڻ ڇانورو ڪيون بيٺا آهن.تحفو ڪتاب جي صورت ۾ علم آهي.تحفو گل جي صورت ۾ خوشبوءِ آهي.تحفو پيار جي ٻن ٻولن جو،زندگيءَ جي بقا جو سنيهو آهي.
*