ڇهون حصو
*
محترم سامعين: وائي فائي ٽيڪنالاجي جي ترقي سان گڏ گاڏين ۾ به اِها سهولت استعمال ٿيڻ جو امڪان وڌندو پيو وڃي. گاڏين ۾ انفارميشن ٽيڪنالاجي جو استعمال جديد ڪم آهي.تجزيه نگارن جو چوڻ آهي ته انٽرنيٽ استعمال ڪندڙن ماڻهن جو انگ وڌندو پيو وڃي. ڪيترا ئي ماڻهو انفارميشن سميت تفريح پڻ چاهيندا آهن ڄڻ ته هنن کي اسمارٽ فون ۽ ننڍن ڪمپيوٽرن جي ذريعي اِها تفريح فراهم ڪئي وئي آهي.ان مان اهو صاف ظاهر ٿي رهيو آهي ته اڳ سواريءَ ۾ سفر ڪندي ڀر ۾ ويٺل مسافر پاڻ ۾ واقفيت ڪري ڪچهريون ڪندا پنهنجي سفر کي جاري رکندا ۽ خوشگوار بڻائيندا رهيا آهن ۽ هاڻ هن جديد دور ۾ فون ۾ اکيون هونديون،باقي ڀر ۾ ڪير آهي،سا خبر ڄڻ رهندي ئي نه.
*
سائين منهنجا: انٽر نيٽ جي دنيا ۾ جهاتي ٿا پايون جتي هي معلومات اسان کي ملي ٿي ته سڄي دنيا ۾ هڪ ارب کان وڌيڪ ماڻهن کي پيئڻ جو صاف پاڻي ميسر ناهي. ڏکڻ آفريقا جي اسٽيلن بوش يونيورسٽي جي سائنسدانن نئون واٽر فلٽر ايجاد ڪيو آهي جيڪو بيشمار ماڻهن کي مرڻ کان بچائي سگهي ٿو.صاف پاڻي جي کوٽ ڪيترين ئي بيمارين جو ڪارڻ بڻجي سگهي ٿي جن کان عام طور تي آساني سان بچي سگهجي ٿو. ڏکڻ آفريقا ۾ تيار ٿيل ”واٽر فلٽر“ ڏسڻ ۾ عام “ٽي بيگ” يعني انهيءَ ٿيلهي جهڙو آهي جنهن ۾ چانهه جي پتي هوندي آهي.انهيءَ فلٽر جي صنعتي سطح تي تياري کان اڳ اسٽيلن بوش يونيورسٽي جي مائيڪرو بائيالوجسٽ ۾ آخري ٽيسٽ ڪئي ويندي،هيءَ ٽيسٽ جو طريقو هي آهي ته پلاسٽڪ جي بوتل ۾ موجود اڌ ليٽر پاڻي کي هڪ ننڍي ٽي بيگ جي فلٽر مان گذارڻ کانپوءِ پاڻي جو سيمپل ٽيسٽ ڪيو ويندو آهي. اِهو فلٽر ساڳئي يونيورسٽي جي ليبارٽري ۾ ايجاد ڪيو ويو آهي.ٽي بيگ ۾ ڪاربن ڀريو ويندو آهي جيڪوپاڻي مان هاڃيڪار مادي کي ڌار ڪري ڇڏيندو آهي. فلٽر جي ڪاغذ تي جراثيم کي ماريندڙ لڪويڊ هنيو وڃي ٿو. اِهو فلٽر هر قسم جي پلاسٽڪ جي بوتل تي هڻي سگهبو. جيڪو نه رڳو جراثيم کي ڌار ڪندو آهي پر انهن جو خاتمو پڻ ڪري ٿو. انهيءَ واٽر فلٽر کي دنيا جي مختلف حصن ۾ ورهائڻ آسان ڪم آهي.
*
محترم سامعين:حسن اهڙي ڏات آهي جنهن کي هر ڪوئي پسند ڪري ٿو، پوءِ ان جي عمر ڪيتري به ڇو نه هجي.ڀلا حسن کي ڇو نه پسند ڪيو وڃي ؟ چوندا آهن ته جنهن جو اندر حسين هوندو آهي اهو حسن کي پسند ڪندو آهي ۽ سائين حسن آهي ڇا؟ هر ماڻهوءَ جي اک جي الڳ الڳ پرک آهي.برطانيا ۾ هڪ تحقيق ذريعي اها ڄاڻ حاصل ڪئي ويئي آهي ته ٻارڙا پئدائش کان وٺي حسن پرست ٿين ٿا.جنهن ڪري سندن خوبصورت شڪلين ڏانهن وڌيڪ لاڙو هوندو اٿن.يونيورسٽي آف ايڪٽر ۾ ڪيل اهڙي تحقيق مان ان ڳالھ جي ڄاڻ حاصل ڪئي ويئي آهي ته ٻارڙا به عام ماڻهن جيان حسن پرست هوندا آهن.نفسيات جي ڊاڪٽر ايلن سليٽر جو چوڻ آهي ته توهان ٻارن کي لاتعداد شڪليون ڏيکاريو پر ٻارڙا صرف دل کي وڻندڙ شڪلين کي ئي پسند ڪندا ۽ انهن طرف ئي جهڪندا،جنهن ڪري انهيءَ ڳالھ جو اندازو لڳائي سگهجي ٿو ته ٻارڙن کي چهرا سڃاڻڻ جي صلاحيت ڄائي ڄم کان ئي هوندي آهي.
محترم ساميعن:ابو ظهبي هڪ اهڙي شهر جي تعمير شروع ڪئي آهي،جيڪو شهر آلودگيءَ کان پاڪ ۽ صاف هوندو.پنجاھ هزار گهرن تي مشتمل “مصدر سٽي” جي نالي سان ٺهندڙ هن شهر جي تعمير تا ٻاويھ ارب ڊالر خرچ ٿيندو.منصوبي موجب هن شهر جي ڪنهن به رهواسيءَ کي گئس يا تيل تي هلندڙ اهڙي ڪنهن به شيءِ رکڻ جي اجازت نه هوندي،جنهن سان ماحول جي آلودگي پيدا ٿئي.هن شهر جي ماڻهن لاءِ توانائيءَ جون سموريون گهرجون شمسي توانائيءَ مان حاصل ڪيون وينديون.هن شهر جا رهاڪو چقمق جي پٽڙيءَ تي هلندڙ گول دٻي يعني پاڊز ۾ سفر ڪندا.شهرين کي پيئڻ لاءِ مٺو پاڻي شمسي توانائي تي هلندڙ پلانٽن وسيلي سمنڊ جي پاڻيءَ کي مٺو ڪري مهيا ڪيو ويندو.اوهان کي اهو ٻڌائيندو هلان ته ابو ظهبي هن وقت دنيا ۾ سڀ کان وڌيڪ ماحول جي آلودگيءَ جي وَرِ چڙهيل سلطنت آهي.
*
محترم سامعين: ڪيتري ئي عرصي تائين اهيو سمجهيو پئي ويو ته ٻوليءَ جي شروعات اڄ کان اٽڪل پنجاهه هزارسال اڳ ٿي آهي پر تازي ڪيل کوجنا موجب ٻوليءَ جي شروعات ان کان اڳ ٿي آهي ۽ ڄاڻايل عرصي کان به پراڻي آهي،جيسيتائين ڪڏهن ۽ ڪٿي جو سوال آهي ته ان جي جواب ۾مختلف نظريا سامهون آيا آهن.ڪن ماهرن جو چوڻ آهي ته زبان جانورن جي آوازن جو نقل آهي.مثال طور رڙ ڪرڻ ،چنگهڻ،شور ڪرڻ وغيره،پر اهو نظريو هن سوال جو جواب ڏيڻ کان لاچار آهي ته تجريدي خيالن تي مشمل لفظ، خوبصورتي،نيڪي،امن،صبر،سڪون ۽ اهڙا ٻيا هزارين لفظ ڪهڙي طرح وجود ۾ آيا؟سڀ جو سڀ نظريا فرضي آهن.حقيقت هي آهي ته موجوده انساني علم انهيءَ سوال جو جواب ڏيڻ کان انتهائي بي بسي ڏيکاري ٿو.
*
محترم سامعين:اسانجو دماغ ڪير کائي رهيو آهي؟ سائنسدانن موجب اسانجي دماغ جي خلين کي ڪير ٻيو نه پر اسانجو ئي دماغ کائي رهيو آهي. غور طلب ڳالهه اِها آهي ته اسانجو ذهن پنهنجي بُک کانسواءِ سڀ ڪجهه برداشت ڪري ٿو. جيستائين اسانجي دماغ کي مختصر عرصي تائين خوراڪ نٿي ملي تيستائين اسانجو دماغ پنهنجا خليا کائڻ شروع ڪري ٿو.اسانجو معدو اسانکي بُک جو احساس ڏياري ٿو، دلچسپ ڳالهه اِها آهي ته بُک معدي کي نه پر دماغ کي محسوس ٿيندي آهي. جڏهن گلوڪوز جي سطح گهٽجڻ لڳي ٿي ته ذهن معدي کي پيغام موڪلي ٿو، ۽ معدي جي حرڪت اسانکي بُک جو احساس ڏيارڻ شروع ڪري ٿي. انڪري ڪيترا ئي ڀيرا معدو ڀريل هجڻ باوجود اسانکي بُک جو احساس ٿيندو آهي ۽ ڪيترا ئي ڀيرا خالي پيٽ هجڻ باوجود بُک جو احساس ڪونه ٿيندو آهي.
سائين منهنجا:جرمن جي نفسياتي ماهرن موجب سچ سان کيڏڻ ننڍن ٻارڙن جي زندگي جو حصو هوندو آهي،هن هي به چيو آهي ته 4 سالن جي عمر تائين ٻارڙن کي سچ ۽ ڪوڙ جي خبر نه هوندي آهي ڇاڪاڻ ته ٻارڙا ڪوڙ ۽ سچ ۾ فرق سمجهي نٿا سگهن.نفسياتي ماهر ڪيرن موجب 5 ۽ 6 سالن جي عمر ۾ ٻارڙن کي سچ ۽ ڪوڙ جي خبر پوندي آهي.ٻئي نفسياتي ماهرگوئنترجو چوڻ آهي ته سچ ڳالهائڻ ۾ ٻارڙن جي پٺڀرائي ڪرڻ گهرجي. سندس خيال آهي ته ٻارڙن کي سچ ڳالهائڻ ۽ سموريون غلطيون تسليم ڪرڻ جو سبق سيکارڻ گهرجي. ڇاڪاڻ ته سچ ڳالهائڻ ۽ غلطيون تسليم ڪرڻ مستقبل ۾ بهتر ثابت ٿيندو.سنڌيءَ ۾ هڪ پهاڪو اسان ڪٿي نه ڪٿي استعمال ضرور ڪندا آهيون ته“سچ جي ٻيڙي لڏندي آهي،پر ٻڏندي ناهي” ان ڪري سچ اهڙو ڳالهائجي جنهن سان ڪنهن کي به ڪنهن قسم جو نقصان نه پوي.
*
سائين منهنجا: هڪ سائنسي ريسرچ موجب ٿلهي ماڻهن ۾ کائڻ پيئڻ وارين شين جي خوشبوءِ سنگهڻ جي صلاحيت ٻين ماڻهن جي مقابلي ۾ گھڻي هوندي آهي. اِها رپورٽ ڪيميڪل سينسيز نالي سائنسي مئگزين ۾ شايع ٿي آهي. ماهرن موجب وڌيڪ ماني کائڻ ۽ گهٽ وزرش ڪرڻ ٿلهي ٿيڻ جو اهم ڪارڻ آهن، سائنسدان اِها ڳالهه معلوم ڪرڻ جي ڪوشش ڪري رهيا آهن ته اُهي بنيادي ڪارڻ ڪهڙا آهن جن جي ڪري وزن وڌندو آهي.انهيءَ ڪري ڊاڪٽر لورينزو سٽيفورڊ ۽ سندس ٽيم اِها ڳالهه معلوم ڪرڻ جي ڪوشش ڪري رهي آهي ٿلهو ٿيڻ جو تعلق انهيءَ ڳالهه سان ٿي سگهي ٿو ته ٿلهي ماڻهن ۾ کائڻ جي خوشبو سنگهڻ جي صلاحيت عام ماڻهن کان وڌيڪ هوندي آهي معنيٰ ٿلهي ماڻهو جي سنگهڻ جي حس طاقتور هوندي آهي. ان ڪري اُهي پاڻ کي روڪي نٿا سگهن جڏهن ته سندن پيٽ ڀريل هوندو آهي پر هو کائڻ کان ناهن مُڙندا،اها انهن جي مجبوري هوندي آهي.
*
محترم سامعين: اسان هروز ڳالهائيندا آهيون،ڪڏهن ڪهڙي ڳالھ تي،ڪڏهن ڪهڙي موضوع تي،جيستائين ننڊ نٿا ڪريون تيستائين ڳالهايون ٿا،وري ڪي ننڊ ۾ به ڳالهائيندا آهن، ڪڏهن ڪڏهن ڀرسان وارو ششدر ٿي هيڏي هوڏي نهاريندو آهي.سموري ڏينهن ۾ ڪير ميترو ڳالهائي ٿو ۽ هڪ منٽ ۾ هڪ انسان ڇاڇا ڪري سگهي ٿو؟ اهو هڪ تحقيق ۾ ٻڌايو ويو آهي ته هڪ منٽ ۾ هڪ ماڻهو 60 فوٽ هلي سگهي ٿو،120 فوٽ ڊوڙي سگهي ٿو.هڪ منٽ ۾ 1500 لفظ ڳالهائي سگهي ٿو۽ 40 لفظ لکي سگهي ٿو.تحقيق موجب هڪ عام عورت سڄي ڏينهن ۾ 12620 لفظ ڳالهائي ٿي.واپاري 11580 لفظ،پوليس جو سپاهي 10660 ۽ هڪ مبصر 3422 لفظ ڳالهائي ٿو.
سائين منهنجا:آمريڪي ماهرن هڪ تحقيق کان پوءِ چيو آهي ته لوڻ جو وڌيڪ ۽ پوٽاشيم جو گهٽ استعمال ڪرڻ سان موت جو خطرو وڌي سگهي ٿو. بيمارين کان تحفظ واري آمريڪي اداري سي ڊي سي هن ريسرچ جي نتيجن کي رد ڪري ڇڏيو آهي، جنهن موجب اهڙو ثبوت ناهي ملي سگهيو ته لوڻ گهٽ استعمال ڪرڻ سان دل جي بيمارين جو خطرو گهٽجي وڃي ٿو يا وقت کان پهريان موت جو خطرو ٽري سگهي ٿو.“لوڻ وري به اسانجي لاءِ هاڃيڪار آهي”، اِها ڳالهه ڊاڪٽر ٿومس فارلي چئي آهي جيڪو نيويارڪ جو هيلٿ ڪمشنر پڻ آهي. صحت واري کاتي جا ڪيترائي ماهر هن ڳالهه سان اتفاق ڪن ٿا ته گهڻي مقدار ۾ لوڻ جو استمال صحت لاءِ فائديمند ناهي. لوڻ جي گهٽ مقدار سان هاءِ بلڊ پريشر ۽ دل جي بيمارين جو خطرو پڻ گهٽجي سگهي ٿو. ريسرچ موجب اُهو کاڌو، جنهن ۾ لوڻ وڌيڪ ۽ پوٽاشيم گهٽ هجي اُهو خطرناڪ آهي. ماهرن 15 ورهين کان ڪيل ريسرچ ۾ 12 هزار کان وڌيڪ ماڻهن تي لوڻ ۽ پوٽاشيم جا اثر ڏٺا آهن.
*
سائين منهنجا:آمريڪي کوج موجب ماڻهو بيداري جي حالت ۾ اڌ کان وڌيڪ وقت تائين ڪجهه ٻيو سوچيندا آهن جڏهن ته ڪم ڪجهه ٻيو ڪري رهيا هوندا آهن. ان کوج لاءِ 2200 ماڻهن آءِ فون تي سافٽ ويئر ڊائون لوڊ ڪري انهيءَ کوج ۾ حصو ورتو آهي.هارورڊ يونيورسٽي جي سائنسدانن جي انهيءَ کوج سان معلوم ٿيو آهي ته ماڻهو جيتري دير تائين نهايت غور سان جيڪو به ڪم ڪندا آهن ته انهيءَ وقت مان 30 سيڪڙو وقت تائين ڪجهه ٻيو سوچيندا رهن ٿا.برطانوي ماهرن جو چوڻ آهي ته انهيءَ سلسلي ۾ پهريان ڪيل ريسرچ مان ساڳئي ڳالهه معلوم ٿي آهي ته ڪم ڪندڙ ماڻهو جو ذهن ٻئي هنڌ هوندو آهي. انهيءَ کوج ۾ حصو وٺندڙ ماڻهن اجازت ڏني هئي ته کوج لاءِ انهن سان ڪنهن مهل به رابطو ڪري سگهجي ٿو. اُهي ٻڌائيندا هئا ته اهَ وقت اُهي هن وقت ڇا ڪري رهيا آهن ۽ ڇا اُهي ساڳئي ڪم جي متعلق سوچي رهيا آهن يا نه. اُهي ڪم ڪندي خوش آهن يا نه؟. ماهرن اڍائي لک سيمپل جي مدد سان اِهو نتيجو ڪڍيو آهي ته 22 ماڻهن بيداري جي حالت ۾ پنهنجو 46.9 سيڪڙو وقت ڪجهه ٻيون ڳالهيون سوچندي گذاريو. سروي ۾ اِها ڳالهه معلوم ٿي آهي ته خوشي جي حالت ۾ سندن ذهن ۾ ڪجهه ٻيا خيال تمام گهٽ وقت تائين ايندا آهن. جيڪڏهن ماڻهو خوش نه هوندا آهن ته اُهي گهڻو وقت ڪجهه ٻيون ڳالهيون سوچڻ ۾ گذاري ڇڏيندا آهن.
محترم سامعين: سائنسدانن هڪ نئين تحقيق ڪري ٻڌايو آهي ته درد کي گهٽ ڪرڻ لا سڀ کان بهترين دوا ”محبت“ آهي. سائنسدانن چيو آهي ته معشوق جي تصوير عاشق جي دماغ جي ان حصي کي متحرڪ ڪري سگهي ٿي جيڪو دوا جي طور تي ڪم ڪندو آهي ۽ درد کي ترت گهٽائي ڇڏي ٿو. آمريڪي اخبار لاس اينجلس ٽائمز موجب جلدي يا دير سان محبت جو انجام هميشه درد ئي هوندو آهي پر هن محبت ۾ سُک به هوندو آهي.هڪ آمريڪي مئگزين ۾ شايع ٿيل محبت جي متعلق هڪ ريسرچ ۽ نفسياتي رپورٽ موجب ذهني طور تي ٽٽل ۽ ٿڪل شخص کي سندس محبوب جي تصوير ڏيکارڻ سان سندس درد گهٽ ٿيندو آهي. تصوير اکين جي آڏو هجي ته جسم جو هڪ خاص حصو ڪم ڪرڻ شروع ڪندو آهي جنهن سان درد 36 کان 45 سيڪڙو گهٽ ٿي ويندو آهي. هن عمل دوران سائنسدانن دماغ کي پرکيو ، ۽ ان وقت ان ۾ اهڙو عمل ۽ تبديلي ٿيندي ڏٺي جيڪا درد کي ختم ڪري ڇڏيندي آهي.
*
محترم سامعين: اسان پنهنجو وقت ڪيئن گذاري رهيا آهيو؟ خاندان سان يا سنگتين سان يا وري اسانکي تنهائي پسند آهي. جيڪڏهن اسانکي تنهائي پسند آهي ته پنهنجي عادت ڇڏڻ جي باري ۾ غور ڪندا ڇو ته هڪ نئين ريسرچ سان معلوم ٿيو آهي ته تنها رهڻ سان اسانجي عمر گهٽ ٿيندي آهي ۽ تنها رهندڙ ماڻهن جي عمر انهن ماڻهن کان گهٽ هوندي آهي جيڪي سنگتين سان گڏجي وقت گذاريندا آهن.آمريڪي يونيورسٽين يوٽاه ۽ نارٿ ڪيرولائنا ۾ ڪيل ريسرچ ۾ 3 لک ماڻهن جي زندگي ۽ عادتن تي ريسرچ ڪئي وئي. انهن ماڻهن جي باري ۾ گذريل 30 سالن ۾ ٿيل 148 سروي رپورٽن مان معلومات گڏ ڪئي وئي آهي.هن ريسرچ مان ظاهر ٿيو آهي ته جيڪي ماڻهو دوستن ۽ مائٽن سان ملڻ پسند ڪندا آهن، انهن جي عمر تنهائي پسند ماڻهن کان پوڻا چار سال وڌيڪ هوندي آهي.
*
محترم سامعين: جيڪڏهن اوهان پنهنجي مڙس کان پنهنجي فرمائش مڃرائڻ چاهيو ٿيون ته ان ڪم لاءِ شام 6 وڳي جو وقت اوهان لاءِ تمام بهتر آهي. هڪ ريسرچ موجب اِها دلچسپ ڳالهه معلوم ٿي آهي ته شام 6 وڳي مرد عورتن جي ڳالهه آساني سان مڃندا آهن ۽ عورتن سان بحث ڪونه ڪري سگهندا آهن.ريسرچ موجب منجھند 3 وڳي جو وقت مڙسن کان فرمائش مڃرائڻ جو سڀ کان غلط وقت آهي ڇو ته انهيءَ مهل هو تمام گهٽ عورتن جون ڳالهيون مڃيندا آهن. ريسرچ ۾ اِهو پڻ ٻڌايو ويو آهي ته پنهنجي باس سان ترقي جي باري ۾ ڳالهه ڪرڻ لاءِ منجھند 1 وڳي جو وقت مناسب هوندو آهي ۽ صبح جي وقت اِها ڳالهه ڪونه ڪرڻ گهرجي.ماهرن جو چوڻ آهي ته انساني موڊ سڄي ڏينهن ۾ ڪيترا ئي ڀيرا تبديلٿيندو آهي ۽ جيڪڏهن موڊ جي انهيءَ تبديلي کي سمجهي ڳالهه ڪجي ته پنهنجي ڳالهه آساني سان مڃرائي سگهجي ٿي.
محترم سامعين:هڪ رپورٽ ۾ چيو ويو آهي ته دوستي ڪرڻ ۽ ماڻهن سان وقت گذارڻ صحت لاءِ ايترو ئي مفيد آهي جيترو تماڪ ڇڪڻ جي عادت ڇڏڻ. ريسرچ ڪندڙ ماهرن جي ٽيم جي سربراهه پروفيسر برٽ يوچينو چيو آهي ته دوستي ڪرڻ ۽ ماڻهن سان گڏجي زندگي گذارڻ سان زندگي آسان ٿيندي آهي ۽ پريشاني ڪونه ٿيندي آهي جنهن سان ذهني دٻاءُ ۽ اعصابي ڪمزوري گهٽ ٿيندي آهي.پروفيسر يوچينو چيو آهي ته ماڻهو عام دوستن جي ڳالهين تي ٿورو گهڻو ڌيان ضرور ڏيندو آهي. مثال طور اڪيلو شخص بيمار ٿيندو ته هو ڊاڪٽر وٽ وڃڻ ۽ دوا وٺڻ کان لهرائيندو آهي پر جيڪڏهن اسان سنگتين ۽ مائٽن سان گڏ هوندا آهيون ته هو اسانکي بار بار صحت جو خيال رکڻ جي هدايت ڪندا آهن.هن چيو ته دوستن سان مصروف رهندڙ شخص پاڻ کي نفسياتي طور تي محفوظ سمجهندو آهي. کيس کلڻ جا ڪيترا ئي موقعا ملندا آهن. هو دوستن سان پريشانيون شيئر ڪري سگهي ٿو. پنهنجي من جو بار لاهي سگهي ٿو.
*
سائين منهنجا: ماڻهو جيئن ته ڪائنات جو هڪ عجيب ذرڙو آهي ان ڪري ان جون حرڪتون ۽ عادتون به ايتريون وسيع ۽ مبهم آهن. انهن کي سمجهڻ لاءِ علم ۽ تجربو ٻئي ضروري آهن. اهو ئي سبب آهي جو دماغ سان لاڳاپيل هڙ بيماريون آساني سان نٿيون سمجهي سگهجن. يونان جي ٻوليءَ۾ سائڪ لفظ جي معنيٰ مائينڊ آهي. جڏهن دماغ ۽ ان سان گڏ سوچ هجي ته ان کي مائينڊ چئبو آهي. دماغ مادو آهي ۽ سوچ ان جي ڪوالٽي آهي. اول ته اسان وٽ صحيح علاج ڪرائڻ جي سوچ ئي ناهي ۽ نه وري ان لاءِ سنجيده آهيون. دماغي بيماريون پيچيده ۽ ڳجهيون هونديون آهن. انهن کي سڃاڻڻ ۽ ان جي شناخت ڏاڍي مشڪل هوندي آهي. جن کي عرف عام ۾ نفسياتي مرض سڏبو آهي. اسان جي معاشري ۾ هر اهو ماڻهو نفسياتي مريض سڏبو آهي جيڪو تقليدي سوچ نه رکندو آهي ۽ بالڪل هڪ مختلف اسٽائيل واري زندگي گذارڻ چاهيندو آهي ته ان کي به ماڻهو نفسياتي ليبل هڻي ڪناره ڪشي ڪندا آهن اڪثر اهو ڏٺو ويو آهي ته نفسياتي بيماريون تمام دير سان شناخت ٿين ٿيون ڇاڪاڻ شروع ۾ اهڙن بيمارين تي خود مريض پاڻ به ڪو ڌيان ڪو نه ڏيندا آهن. بلڪه جڏهن مرض وڌي ڪنهن مشڪل صورتحال ۾ پهچي ٿو پوءِ ئي وڃي ڊاڪٽرن سان رابطو ٿئي ٿو.
محترم سائين: محبت ۾ دل ٽٽي پوي ته پوءِ ڇا ڪرڻ گهرجي؟ نفسيات جا ماهر هن نتيجي تي پهتا آهن ته هن درد جو درمان ڪنهن به دوا ۾ ناهي پر ذاتي مصروفيت ۽ پنهنجي ڪهاڻي ٻين کي ٻڌائڻ ۾ آهي.جڏهن ڪنهن جي دل ٽٽي پوندي آهي، جذبن کي اهڙو ڌڪ رسي ٿو ته دل بي قابو ٿي ويندي آهي. مايوسي مقدر بڻجي ويندي آهي ۽ هر پاسي اونداهه ڏيکارجي ٿي. پر اهڙي صورتحال ۾ ڇا ڪرڻ گهرجي؟ نيٺ اُها ڪهڙي ترڪيب آهي جنهن سان اهڙي مشڪل وقت مان نڪري سگهجي ٿو، ماهرن جو چوڻ آهي ته هن مسئلي جو سڀ کان بهترين حل دوستن يا ڪنهن ڀروسي جوڳي ماڻهو سان ڳالهيون ڪرڻ آهي. يعني ڪنهن به شخص سان دل جون ڳالهيون ڪرڻ گهرجن. جيڪو اسانجون ڳالهيون ٻڌي، اسانجي لاءِ چانهه ٺاهي ۽ جيڪڏهن اسان لڙڪ لاڙي رهيا آهيو ته اسانکي سيني سان لڳائي. ماهر نفسيات جو چوڻ آهي ته جيڪڏهن ڪو به شخص اڪيلو ئي ناڪامي جو سور وسارڻ چاهي ٿو ته کيس ورزش ڪرڻ گهرجي يا وري پاڻ کي مصروف رکڻ گهرجي.
*
محترم سامعين: چين ۾ سائنسدانن ڳئون جي ڊي اين اي “خليي” ۾ انساني ڊي اين اي جا ٻه جُز شامل ڪري ان جي کير ۾ اُها طاقت پيدا ڪرڻ جو ڪارنامو ڪيو آهي جيڪا فقط انساني کير ۾ موجود هئي. بيجنگ ۾ چائنيز ايگريڪلچرل يونيورسٽي جي ننگ لي موجب ڳئون جي خليي ۾ لائيسوزائم نالي پروٽين داخل ڪيو ويو آهي. اِهو پروٽين انساني کير ۾ اضافي مقدار ۾ هوندو آهي جنهن ۾ ڀرپور غذائيت ۽ قوت موجود آهي. اِهو کير استعمال ڪرڻ سان ٻارڙن ۾ غذائيت جي کوٽ آساني سان پوري ڪري سگهجي ٿي. ارجنٽائن ۾ به سائنسدان ڳئون جي کير ۾ انساني کير جهڙي قوت پيدا ڪرڻ جي ڪوشش ڪري رهيا آهن. بيونز آئرس ۾ ايگروبزنس ٽيڪنالاجي انسٽيٽيوٽ جي ماهرن هڪ ڪلون ڳئون ۾ 2 انساني خليا متعارف ڪرايا جن ۾ انساني کير جهڙا پروٽين شامل هئا. اُهي پروٽين ليڪٽوفيرن ۽ لائيسوزائم آهن. ٻئي پروٽين ننڍن ٻارڙن ۾ بيڪٽيريا ۽ وائرس جي خلاف ڪم ڪندا آهن. هن کير کي اڃان تائين انساني استعمال لاءِ آزمايو ناهي ويو ۽ نه ئي هن کير جي محفوظ هجڻ يا نه هجڻ جي باري ۾ ڪجهه به چئي سگهجي ٿو.
سائين منهنجا: ماهرن موجب ماءُ پيءُ جي جهيڙن سان ٻارڙن جي ننڊ متاثر ٿيندي آهي. ماهرن جو چوڻ آهي ته ننڍي عمر ۾ ماءُ پيءُ جي جهيڙن سان ٻارڙن جو ذهن متاثر ٿيندو آهي جنهن سان ڪيترا ئي مسئلا جنم وٺي سگهن ٿا.“چائلڊ ڊيولپمنٽ” نالي جنرل ۾ شايع ٿيل رپورٽ موجب آمريڪا ۾ 357 ايڊاپٽ ڪيل ٻارڙن ۽ انهن جي خاندان تي ريسرچ ڪئي وئي. هڪ برطانوي ماهر موجب ماءُ پيءُ کي ان ڳالهه جو خاص خيال رکڻ گهرجي ته ٻنهيءَ جي جهيڙن جو اثر انهن جي ٻارڙن جي زندگي تي پئجي سگهي ٿو.هن ريسرچ ۾ ماءُ پيءُ سان تڏهن ڳالهيون ڪيون ويون جڏهن هنن جي ٻارڙن جي ڄمار 9 ۽ 18 مهينن جي هئي. ماءُ پيءُ کان ٻنهيءَ جي لاڳاپن ۽ ڪم جي باري ۾ انفارميشن حاصل ڪرڻ لاءِ ڪجهه سوال پڇيا ويا. ان کان علاوه زال مڙس کان پڇيو ويو ته ڇا انهن جي ٻارڙن کي ننڊ ڪرڻ مهل پريشاني ٿيندي آهي يا نه. پروفيسر هيرلڊ جو چوڻ آهي ته “جينياتي عنصرن جو اثر ڪنهن حد تائين ٿيندو آهي پر انهيءَ ريسرچ سان معلوم ٿيو آهي ته ماءُ پيءُ جي جهيڙي جو اثر ٻارڙن جي ذهن کي متاثرڪندو آهي”
*
سائين منهنجا:تحقيق ته هر حال ۾ ٿيندي رهي ٿي،ڪڏهن ڪنهنجو ڪهڙو چوڻ هوندو آهي ته ڪڏهن ڪهڙو؟ اڳي چوندا هيا ته صبح ساجهر اٿي،نيراني ڊڪ ڊوڙ ڪجي،جنهن کي انگريزيءَ ۾ جاگنگ چون ٿا.پر هاڻي وري هڪ نيئن کوجنا سامهون آئي آهي. جرمن اسپورٽس هاءِ اسڪول جي پروفيسر انگوفروبس جو چوڻ آهي ته صبح نيراني جاگنگ ڪرڻ لازمي طور جسماني يا ذهني ڪارڪردگي لاءِ فائديمند نه آهي. پروفيسر انگوفروبس جو چوڻ آهي ته اسانجو بدن رات وانگر صبح جو به سڻڀ ختم ڪندو آهي انڪري جيڪڏهن نيراني ورزش ڪبي ته سڻڀ جذب ڪرڻ وارو عمل فقط اوستائين جاري رهندو جيستائين بدن ۾ شگر جو ذخيرو استعمال نه ٿيندو آهي. اِهو مرحلو شروع ٿيڻ سان جسماني ڪارڪردگي پڻ متاثر ٿيندي ايستائين جواسان جاگنگ ختم ڪرڻ تي مجبور ٿي وينداسين.پروفيسر انگو جو چوڻ آهي ته جيڪڏهن اسان صبح جاگنگ ڪرڻ چاهيو ٿا ته اسانکي گهٽ ۾ گهٽ اهڙي غذا کائڻ گهرجي جنهن ۾ ڪاربو هائيڊريٽ اضافي مقدار ۾ هجڻ مثال طور ڪيلو. پروفيسر انگو نيرن کانپوءِ جاگنگ ڪرڻ جو مشورو ڏنو آهي.
*
محترم سامعين: بين الاقوامي سائنسي اخبار ۾ شايع ٿيل آرٽيڪل موجب سڄي دنيا ۾ روزانو 7000 مئل ٻار پيدا ٿيندا آهن، ترقي يافته ملڪن ۾ به مئل ٻار پيدا ٿيڻ جي شرح وڌيڪ آهي.لانسيٽ ۾ شايع ٿيل آرٽيڪل موجب سڄي دنيا ۾ ساليانو پيدا ٿيندڙ 26 لک ٻارڙن مان 98 سيڪڙو وچولي ۽ گهٽ آمدني واري ملڪن ۾ پيدا ٿيندا آهن.هن آرٽيڪل موجب مناسب سهولتن سان غريب ملڪن ۾ مئل ٻارڙن جي پيدائش واري شرح سال 2020 تائين گهٽائي اڌ ڪري سگهجي ٿي.ٻارڙن جي عالمي اداري “سيو دي چلڊرن” موجب اِهو مسئلو نبيرڻ لاءِ هاڻوڪي دور ۾ ملندڙ موقعن کان فائدو نه کڻڻ سبب مئل ٻارڙا پيدا ٿي رهيا آهن.ڏکڻ آفريقا ۽ ڏکڻ ايشيا جي ملڪن ۾ مئل ٻارڙن جي پيدائش جي شرح وڌيڪ آهي. رپورٽ ۾ غريب ملڪن کي چيو پيو وڃي ته هن ڏهاڪي جي آخر تائين مئل ٻارڙن جي شرح پنجاهه سيڪڙو گهٽائڻ ڪوششون ورتيون وڃن..
*
محترم سامعين: هاءِ هيل يعني وڏي کڙين واريون جتيون مردن ۽ عورتن ٻنهيءَ لاءِ نقصانڪار آهن. ماڊرن دور ۾ عورتون ۽ مرد هاءِ هيل واريون جتيون استعمال ڪري پاڻ کي ڪشش وارو محسوس ڪندا آهن.ڪجهه ماڻهن جو خيال آهي ته هاءِ هيل استعمال ڪرڻ سان سندن شخصيت جاذب نظر ٿي ويندي آهي. ماهرن جو خيال آهي ته هاءِ هيل استعمال ڪرڻ سان انساني بدن جي درمياني ساخت ۾ نقص پيدا ٿيندو آهي. هڏن جي ڊاڪٽرن جو چوڻ آهي ته لاڳيتو وڏين کڙين واريون جتيون استعمال ڪرڻ سان لڱن جي فائبرز کي نقصان ٿيندو آهي جنهن سان هلڻ ڦرڻ جي صلاحيت متاثر ٿيندي آهي.اهڙي صورتحال ۾ لڱن جي فائبرز کي قوت ڏيندڙ رڳون پڻ متاثر ٿينديون آهن. انڪري هاءِ هيل استعمال ڪندڙ عورتون جڏهن بنا کڙي واريون جتيون استعمال ڪنديون آهن ته انهن جي پيرن ۽ ڄنگهن ۾ سور ٿيندو آهي. نقصان ٿيڻ باوجود هاءِ هيل استعمال ڪندڙ ماڻهن کي رات جو اسٽريچنگ ايڪسرسائيز يا ڄنگهن جي ايڪسرسائيز ڪرڻ گهرجي.
*
محترم سامعين: جيڪڏهن اسانجو وزن وڌي رهيو آهي ته پوءِ اسانکي کائڻ پيئڻ ۾ پرهيز، رننگ، جم وڃڻ يا وزن گهٽائيندڙ دوائون کائڻ جي ضرورت ناهي. وزن گهٽائڻ جو آسان طريقو روزانو ٽي چار ڪپ چانهه پيئڻ آهي پر چانهه ۾ کير ۽ کنڊ شامل نه ڪجي. ڇاڪاڻ ته کير چانهه جي مفيد اثرات گهٽائي ڇڏيندو آهي ۽ کنڊ کي وزن وڌائڻ جو اهم ڪارڻ سمجهيو ويندو آهي.تازي ريسرچ سان ظاهر ٿيو آهي ته چانهه ۾ قدرتي مرڪبات جي اضافي مقدار موجود آهي جيڪا وزن ۽ ڪوليسٽرول ليول گهٽائڻ لاءِ فائديمند آهي. ڪوليسٽرول ليول وڌڻ سبب دل جون بيماريون وڌڻ جو خطرو پڻ وڌي ويندو آهي. معنيٰ چانهه جي هر پيالي اِهو خطرو گهٽائڻ ۾ مدد ڪري سگهي ٿي.چانهه جي فائدن جو سلسلو محدود ناهي پر طبي ماهرن جو چوڻ آهي ته چانهه بلڊ پريشر گهٽائڻ لاءِ فائديمند آهي ڇاڪاڻ ته چانهه ۾ موجود اينٽي آڪسيڊنٽس مدافعتي نظام بهتر بڻائي انفيڪشن کان بچائڻ ۾ اسانجي مدد ڪندا آهن.
*
محترم سامعين: آمريڪي ماهرن شگر ليول ٽيسٽ ڪرڻ لاءِ نئون پرزو ايجاد ڪري ورتو آهي. هن پرزي ۾ مريض جي لڙڪ ذريعي شگر ليول معلوم ڪري سگهجي ٿو.آمريڪا ۾ شگر جي مريضن جو تعداد 23 ملين کان وڌي ويو آهي ۽ شگر جي بيماري آمريڪا ۾ فوت ٿيندڙ ماڻهن جي پنجون اهم سبب آهي. شگر سان ڪيتريون ئي بيماريون لڳڻ جو خطرو پڻ وڌي ويندو آهي جن ۾ دل جون بيماريون، نظر جو گهٽ ٿيڻ، گڙدن جي خرابي سميت ڪيترا ئي مسئلا شامل آهن.شگر جي مريض جي شگر ليول مناسب هجڻ گهرجي ۽ ڊاڪٽر مريضن کي باقاعدگي سان شگر ليول ٽيسٽ ڪرائڻ جو مشورو ڏيندا آهن. جنهنڪري بار بار رت ڪڍڻ سبب مريض کي تڪليف ٿيندي آهي انڪري مريض پنهنجو شگر ليول چيڪ ڪرائڻ کان نٽائيندا آهن.پر آمريڪي ماهرن جي جديد ايجاد ذريعي شگر جي مريضن لاءِ چيڪ ڪرڻ وارو اذيتناڪ ڪم سولو ٿي چُڪو آهي. شگر ليول ٽيسٽ ڪندڙ جديد پرزي جي مدد سان مريض جي لڙڪ ذريعي شگر ٽيسٽ ڪري سگهجي ٿي.
محترم سامعين:سائنسدانن شمسي نطام کان ٻاهر اهڙي جاڙي دنيا ڳولهي لڌي آهي،جيڪي نه سيارا آهن نه ئي ستارا.ڪجھ ماهرن جو چوڻ آهر ته هي پلينامو آهي جيڪو ڪنهن به ستاري سان ڳنڍيل نه هوندو آهي.ماهرن اهڙين ٻين دنيائن کي به ڳولهي ورتو آهي،جيڪا ڪنهن به ستاري جي چوڌاري چڪر ڏيڻ بجاءِ هڪ ٻئي جي گرد چڪر لڳائي رهيون آهن.فلڪيات جي ماهرن جو چوڻ آهي ته انهيءِ جاڙي دنيا جي کوجنا سان سيارن ۽ ستارن جي تخليق جي باري ۾ موجود نظرين تي نظرثاني لاءِ دٻاءُ پيدا ٿي سگهي ٿو.ڪينيڊا جي ٽورانٽو يونيورسٽي جي ماهر جئي ورڌني جو چوڻ آهي ته انهن ٻنهي دنيائن مان وڏي دنيا جو وزن جيوپيٽر کان چوڏهن ڀيرا،جڏهن ته ننڍي دنيا جو وزن ست ڀيرا وڌيڪ آهي.خيال آهي ته انهن جي عمر ڏھ لک ورهيه آهي،هي ٻئي دنيائون هڪ ٻئي سان سج ۽ پلوٽو جي پري واري مقابلي ۾ ڇھ دفعا پري آهن.
*
محترم سامعين:آمريڪا ۽ برطانيا جي گڏيل ريسرچ موجب اسقاط حمل جو شڪار ٿيل عورتون ڪيترن ئي سالن تائين ڊپريشن جو شڪار ٿي وينديون آهن. برطانوي سائنسي اخبار ۾ شايع ٿيل رپورٽ موجب پيٽ ڪيرائڻ بعد صحتمند ٻارڙن کي جنم ڏيڻ باوجود ڪيترون ئي عورتون سالن تائين ڊپريشن ۽ مايوسي جو شڪار ٿي وينديون آهن. 14000عورتن تي ريسرچ ڪرڻ بعد شايع ٿيل رپورٽ موجب ڪنهن به عورت ۾ ڊپريشن جي علامتن تي غور ڪندي ضايع ٿيل حمل ۽ ان سان لاڳاپيل حالتن تي غور پڻ ڪرڻ گهرجي.عورتن ۾ پيٽ ڪيرائڻ سبب ٻار کان محروم ٿيڻ عام ڳالهه آهي. ريسرچ موجب 5 مان هڪ حمل ضايع ٿي ويندو آهي جڏهن ته هزارين عورتن مان 5 عورتن جي گهرن ۾ مُئل ٻار پيدا ٿيندا آهن.
*
سائين:دنيا جهان جي هڪ خبر هي به آهي ته گهٽ ننڊ ڪرڻ سان جگر جو مرض ٿئي ٿو.کوجنا مان هي ڳالھ سامهون آئي آهي ته ڀرپور نموني ننڊ نه ڪرڻ وارن ماڻهن کي عام ماڻهوءَ جي نسبت جگر جا مرض پيدا ٿيڻ جا خطرا وڌي وڃن ٿا.ننڊ جي گهٽتائي جي لاءِ ماهر“سليپ اپنيا” جو اصطلاح ڪتب آڻين ٿا.ٿولھ به ان جو هڪ سبب آهي.پيرس سان واسطو رکندڙ تحقيقدانن ڀرپور ننڊ نه ڪرڻ کي سڌي طرح جگر جي بيماري جو سبب بيان ڪيو آهي.“سليپ اپنيا” ۾ مبتلا ماڻهن ۾ بلڊ پريشر جا امڪان وڌي وڃن ٿا ۽ ان جي نتيجي ۾ فالج ۽ دل جا مرض به پيدا ٿي سگهن ٿا.ماهرن جو هي به چوڻ آهي ته سليپ اپنيا ۾ مبتلا ماڻهن جھو ساھ رات جي وقت ننڊ ڪندي ٿورڙي گهڙيءَ لاءِ بيهجي ويندو آهي ۽ ننڊ پوري نه ٿيڻ ڪري سمورو ڏينهن جسم ٿڪاوٽ جو شڪار رهندو آهي.
*
محترم سامعين:آمريڪا ۾ ٿيندڙ هڪ ريسرچ موجب دير تائين پڙهڻ سان توڙي امتحان ڏيڻ مهل ذهني پريشر هوندو آهي پر جسم ۾ رت جو پريشر پڻ صحيح ٿي ويندو آهي.هاءِ بلڊ پريشر، يا هائيپر ٽينشن جي ڪري هارٽ اٽيڪ، فالج جو حملو يا بڪيون ناڪام ٿي وينديون آهن. بي ايم سي پبلڪ هيلٿ ۾ شايع ٿيل ريسرچ موجب ان جو تعلق مردن کان وڌيڪ عورتن سان آهي.برٽش هارٽ فائونڊيشن موجب اِها ريسرچ دل جي بيماري ۽ غربت ۾ لاڳاپي کي ظاهر ڪندي آهي.اعليٰ تعليم حاصل ڪرڻ سان دل جي بيماري جو خطرو گهٽجي ويندو آهي. ماهرن جو خيال آهي ته ان جو ڪارڻ بلڊپريشر ٿي سگهي ٿو.ريسرچ لاءِ 3890 ماڻهن جو گذريل 30 سالن جي ڊيٽا نوٽ ڪئي ويئي. ماڻهن کي 3 گروپن ۾ ورهايو ويو جن ۾ گهٽ تعليم (12 سال يا گهٽ عمر)، وچولي تعليم (13 کان 16 سالن تائين) ۽ اعليٰ تعليم (17 سالن کان وڌيڪ) جهڙا گروپ ٺاهيا ويا.ان کانپوءِ 30 سالن جو سراسري بلڊپريشر نوٽ ڪيو ويو.گهٽ تعليم يافته عورتن جو بلڊ پريشر 3.26 ايم ايم ايڇ جي سي جيڪو اعليٰ تعليم يافته ماڻهن کان وڌيڪ هو. مردن ۾ اِهو فرق 2.26 ايم ايم ايڇ جي سي هو.
*
محترم سامعين: معصوم ٻارڙن کي ڪوڙ ڳالهائيندي ڏسي سندن ماءُ پيءُ کي ٿڏي تي غصو ظاهر ڪرڻ يا ڳڻتي ڪرڻ بدران ڪوڙ ڳالهائڻ جو ڪارڻ ڳولڻ گهرجي جنهن جي ڪري ٻارڙا ڪوڙ ڳالهائڻ تي مجبور ٿيندا آهن.“آئون اِهو ڪم ناهي ڪيو” يا “آئون بُرش ڪري ورتو آهي” ننڍا ٻار ڪيترا ئي ڀيرا ننڍڙا ڪوڙ ڳالهائيندا آهن ڇاڪاڻ ته ان عمر ۾ ڪوڙ ڳالهائڻ ننڍپڻ جو حصو هوندو آهي اهڙي صورتحال ۾ ماءُ پيءُ کي اِها ڳالهه سمجهڻ گهرجي ته ٻارڙا انڪري ڪوڙ ڳالهائيندا آهن جو انهن کي سزا جو ڊپ ٿيندو آهي .ماءُ پيءُ کي خاص طور اهڙين حالتن ۾ ٻار سان سخت رويو اختيار ڪرڻ بدران ان ڳالهه تي غور ڪرڻ گهرجي ته ٻار ڪوڙ ڇو ٿوڳالهائي.ٻارن جي نفسياتي ماهرن جو چوڻ آهي ته اهڙي صورتحال ۾ الزام هڻڻ يا ٻارڙن کي سخت سزائون ڏيڻ سُٺو ناهي ڇاڪاڻ ته ٻارڙن کي سزا ڏيڻ سان ڪجهه به حاصل ڪونه ٿيندو آهي.
*
محترم سامعين: سڄي دنيا ۾ اهڙن ماڻهن جو انگ تمام گهٽ هوندو جن کي پنهنجي زال کان ڪنهن به قسم جي شڪايت نه آهي.ساڳئي ريت هن دنيا ۾ اهڙين عورتن جو تعداد به تمام گهٽ هوندو جن کي پنهنجي مڙس کان شڪايت ناهي.پر هن حقيقت جو ٻيو رخ هي به آهي ته شادي ڪرڻ سان ماڻهن جي عمر وڌندي آهي. نئين ريسرچ موجب شادي شده ماڻهو نه رڳو تنها زندگي گذاريندڙ ماڻهن کان وڌيڪ عرصي تائين زنده رهن ٿا بلڪ صحتمند زندگي پڻ گذاريندا آهن.ماهرن موجب شادي مرد لاءِ الاهي فائديمند آهي. مثال طور عورت سندس مڙس جي صحت جو خاص خيال رکندي آهي جڏهن ته مرد پنهنجي صحت جي گهڻي پرواهه ڪونه ڪندا آهن.ماهرن چيو آهي ته شادي عورتن جي نفسياتي حالتن کي صحيح رکڻ ۾ اهم ڪردار نڀائيندي آهي ۽ عورتن کي ڪيترن ئي نفسياتي پريشانين کان بچائيندي آهي. ڇاڪاڻ ته عورتون بيحد نازڪ هونديون آهن ۽ تنهائي سان عورتن جي نفسياتي پريشانين ۾اضافو ٿيندو آهي.هيءَ تحقيقي برطانيا جي ويلز ڪائونٽي سان لاڳاپيل يونيورسٽي هاسپٽل جي اسڪول آف ميڊيسن پاران جاري ڪئي وئي آهي .
*
محترم سامعين: انسان پراڻي زماني کان ڪڏهن بادام ۽ اخروٽ کائي، ڪڏهن ذهني آزمائش جون ورزشون ڪري ۽ ڪڏهن مختلف دوائون ۽ طريقن سان پنهنجي دماغي صلاحيت وڌائڻ جي ڪوشش ڪندو رهيو آهي. اسانجو دماغ هڪ ڪمپيوٽر چپ وانگر آهي جنهن ۾ ڪروڙين سرڪٽ آهن جيڪي بجلي سان ڪم ڪندا آهن. دماغ گهربل بجلي پاڻ پيدا ڪري ٿو. اسانجي دماغ ۾ موجود برقي قوت جو اندازو هن ڳالهه مان لڳائي سگهجي ٿو ته اهو مقدار 10 کان 23 واٽ جو بلب روشن ڪرڻ لاءِ گهڻو آهي.دماغ کي پنهنجا ڪم مڪمل ڪرڻ لاءِ گلوڪوز ۽ آڪسيجن گهرجي، انساني رت ٻئي شيون ميسر ڪري ٿو. اسانجي رت جو 20 سيڪڙو وهڪرو دماغ ڏانهن وڃي ٿو. اسانجو بدن خوراڪ ذريعي گلوڪوز جو مقدار پيدا ڪري ٿو اسانجو ذهن ان مان 20 سيڪڙو مقدار خرچ ڪري ٿو ۽ اسانجا ڦڦڙ پنهنجي اندر جيتري آڪسيجن جذب ڪندا آهن اسانجو دماغ ان مان به 20 سيڪڙو حصو ڪتب آڻي ٿو.
*
محترم سامعين:هڪ رپورٽ ۾ چيو ويو آهي ته جن ٻارن کي ماءُ جو کير ملي ٿو انهن جي لاءِ مستقبل ۾ معاشري ۾ بهتر ترقي ۽ نوڪريون ملڻ جا موقعا وڌيڪ ٿين ٿا. ماضي ۾ ٻارن لاءِ جيڪي ماءُ جي کير جا فائدا ٻڌايا ويا هئا، تن ۾ ٻارن جي ذهنن تي مثبت اثر ۽ ڪنهن به قسم جي انفيڪشن سان وڙهڻ جي صلاحيت جو ذڪر هو. پر تازن نتيجن موجب ماءُ جو کير گهڻي وقت تائين اثر ڇڏي ٿو. برطانيه ۾ هڪ يونيورسٽي پاران ڪيل سروي جنهن ۾ ماڻهن جي سماجي ڪارڪردگي تي ماءُ جي کير جي اثر جو جائزو ورتو ويو، جنهن ۾ سماجي ڪارڪردگي جي پئمائش ڪئي وئي ۽ والدين جي ملازمت سان انهن جي ٻارن جي ملازمت کي ڀيٽايو ويو هن تحقيق ۾ 1958ع کان 1970ع تائين پيدا ٿيل ٻارن جي هڪ گروپ کي شامل ڪيو ويو، ان تحقيق موجب ماءُ جو کير پيئندڙ ٻار معاشري ۾ ڪامياب رهيا. ان کان اڳ هي معلوم ڪيو ويو ته ڪهڙن ٻارن ماءُ جو کير پيتو ان بعد 30 سالن تائين سندن سماجي حيثيت جو جائزو ورتو ويو. انهن ٻارن کي والدين کان وڌيڪ سٺيون نوڪريون مليون،جن کي ماءُ جو کير نه مليو اهي انهن جي ڀيٽ ۾ گهٽ ڪامياب نظر آيا. ماءُ جو کير پيئڻ وارن ٻارن جي ذهني دٻاءُ واري ٽيسٽ ۾ به بهتر ڪارڪردگي نظر آئي.
*
محترم سامعين:هٿن ڀر هلندياس * هٿن تي هلڻ هونئن ته وڏو مسئلو آهي بلڪه ڪنهن حد تائين ناممڪن به آهي پر يوڪرين جو هڪ نوجوان ڪرنو ورميسڪ هٿن تي پنهنجي جسم جو سڄو وزن کڻي هلڻ ۾ ايتري ته مهارت رکي ٿو جو هن هٿن تي هلڻ جو عالمي رڪارڊ جوڙي ورتو آهي، شهر ڊوني ٽسڪ سان تعلق رکندڙ هن نوجوان راڄڌاني واري شهر ڪيف ۾ عالمي رڪارڊ جوڙيو ڪرنو ورميسڪ نالي هن نوجوان 60 ميٽرن جو پنڌ هٿن سان هلي طئي ڪيو.
پولينڊ ۾ 40 هزار لالٽين اڏائي رڪارڊ جوڙڻ جي ڪوشش . پولينڊ ۾ هزارين ماڻهو هڪ هنڌ گڏ ٿيا ۽ چيني لالٽين اڏائي رڪارڊ جوڙڻ جي ڪوشش ڪئي. پوزنين ۾ ٿيل هن ايونٽ جي لاءِ 40 هزارن کان وڌيل لالٽين تيار ڪيا ويا. جن کي هزارين ماڻهن هڪ ئي وقت گڏ ڇڏيو ۽ اهي مٿي اڏامڻ لڳا. هي رنگا رنگي لالٽين جڏهن هوا ۾ اڏامڻ لڳا تڏهن جنهن به هي نظارو ڏٺو داد ڏيڻ کان رهي نه سگهيو.
محترم سامعين:ڪي سمجهندا آهن ته خواب نه اَچڻ، معنى ته ماڻهوءَ جي صحت ٺيڪ آهي، پر نوَن سائنسي تجربن اهو ثابت ڪري ڏيکاريو آهي ته ايئن هروڀرو نه آهي. پاڻ ڪن حالتن ۾ ڪمزوريءَ جي نشاني سمجهي ٿي وڃي.سچ ته اهو آهي، هر هڪ شخص هر روز ڪيترائي خواب ڏسي ٿو، پر ننڊ مان جاڳندي ئي هن کان سڀ ڪجهه وِسري ٿو وڃي.ڪن نفسيات جي ماهرن جو چوڻ آهي ته ڇهن ڪلاڪن جي ننڊ ۾ اسين اٽڪل 64 منٽ خواب ڏسندا ئي آهيون ۽ 8 ڪلاڪن يا ان کان وڌيڪ ننڊ ۾، اسان جا ڏيڍ يا ٻه ڪلاڪ خوابن ڏسڻ ۾ گذرن ٿا. هڪ خواب جي ختم ٿيڻ ۽ ٻئي خواب جي شروعات ٿيڻ جي وچ ۾ مُقرر وقت جو فرق ڪونه ٿيندو آهي. ڪڏهن جلدئي ٻيو خواب شروع ٿي ويندو آهي ۽ ڪڏهن ڪافي وقت ڪوبه سپنو نه ايندو آهي. هر هڪ سپنو 8-9 منٽن کان 30 منٽن تائين هلندو آهي.عام طور سمجهيو ويندو آهي ته خواب ۾ هرڪو ڪم تيز رفتاري سان ٿيندو آهي: پر سچ اهو آهي ته ڪنهن ڪم ڪرڻ ۾، خواب ۾ به ايترو وقت لڳندو آهي، جيترو اسان کي سُجاڳ حالت ۾ لڳندو آهي.ڪي سمجهندا آهن ته جڏهن ننڊ ۾ ڪو شخص ڏاڍا هٿ پير هلائيندو آهي ۽ وَر وَر پاسو بدلائيندو آهي، تڏهن هن کي خواب ايندو پيو آهي. ليڪن تجربن مان معلوم ٿيو آهي ته 10 مان 9 شخصن جا هٿ پير ۽ ٻيا عَضوا خواب ۾ بلڪل سانت ۾ هوندا آهن اڄوڪي زماني جي کوجنائن جي آڌار تي سائنسدانن جو چوڻ آهي ته: جهڙيءَ طرح سنگيت (موسيقي) ۾ ’لئه تال‘ ٿيندا آهن، انهيءَ طرح سپنا به ننڊ جي ’لئه‘ ۾ ٻڌجي هلن ٿا.
*
سائين منهنجا: هڪڙي تحقيق هيءِ سامهون آئي آهي ته جيڪي ٻار مٺيون شيون کائن ٿا اهي وڌيڪ شرارتي بنجي وڃن ٿا.جڏهن اهڙن شرارتي ٻارن جون شرارتون وڌي وڃن ٿيون ته پوءِ والدين انهن کي سزا ڏيڻ تي مجبور ٿي پون ٿا.آمريڪي رياست اٽلانٽا ۾ هڪ حجام شرارتي ٻارن کي سزا ڏيڻ جو انوکو طريقو ايجاد ڪري شرارتي ٻارن جا وار پوڙهن جي وارن وانگي ڪٽڻ شروع ڪيا آهن.جنهن ڪري اهي ٻار وار ڪٽجڻ بعد پوڙهن وانگي نظر اچن ٿا،وار ڪٽڻ بعد اها وڊيو انٽرنيٽ تي رکي وڃي ٿي،جنهن وڊيو کي ڪافي حد تائين پسند ڪيو وڃي ٿو.اهڙي عمل کان پوءِ شرارتي ٻار پنهنجي دوستن سان به ملڻ کان لنوائن ٿا ۽ پنهنجي شرارتن کي به ڪجھ وقت لاءِ وساري ويهن ٿا.فريڊرڪ نالي ان حجام جو چوڻ آهي ته ماڻهن جي اڪثريت شرارتي ٻارن کي سڌارڻ جي هن طريقي کي پسند ڪيو آهي،جڏهن ته ڪجھ ماڻهن اهڙي عمل تي تنقيد به ڪئي آهي.
*
محترم سامعين:ميڪسيڪو بحر اقيانوس ۾ 19 سالن جي ڇوڪري 9 ميٽر وڏي وهيل مڇي تي سفر ڪيو برطانيا جي ڊيلي ميل اخبار لکي ٿي ته 19 سال جو آمريڪي ڇوڪرو سمنڊ جي وچ ٻيٽ تي دوستن سان گڏجي مڇي مارڻ لاءِ ٻيٽ ڪپتيوا ويو، جيڪو سمنڊ ڪناري کان 30 ميل يا 48 ڪلوميٽر پري آهي ڪرس ڪريز پهنجي دوستن سان گڏ مڇي ماري رهيو هو ته هن ڏٺو ڪا مڇي ويجهي ترندي اچي رهي آهي ويجهي اچڻ بعد اها وهيل مڇي هئي. ڪرس ڪريز بغير سوچڻ جي 9 فوٽ وڏي مڇي تي بل ڏنو 20 سيڪنڊ ويٺو رهيو ڪرس جي دوستن هن جي وڊيو ڀري ڪريس ڪريز محسوس ڪيو ته اها ڳالهـ مڇي کي پسند نه آهي تهنڪري گهڻي دير ان تي نه رهيو. هي خبر ڪرس جي دوستن بيان ڪئي.آمريڪا ۾ هڪ نوجوان گهڻو وقت ڊرم وڄائي عالمي رڪارڊ قائم ڪري ورتو آهي. آمريڪي شهر نيويارڪ جي ناليواري ٽائمز اسڪوائر ۾ اينڊريو نالي همراهه ڊرم وڄائڻ شروع ڪيو ته بيهڻ جو نالو ئي نه ٿي ورتائين ۽ لاڳيتو 24 ڪلاڪ ڊرم وڄائيندي عالمي رڪارڊ جوڙي ورتو، هن همراهه ڏينهن ۽ هڪ رات بنا ڪنهن وقفي جي ڊرم وڄائي پنهنجو نالو گنيز بڪ آف ورلڊ رڪارڊ ۾ داخلا ڪرائي ورتو آهي.
*
سائين منهنجا:وڏن جي ڀيٽ ۾ ننڍي عمر وارا ٻار پنهنجي ذهن ۾ ڪنهن ياد،جملي يا لفظ کي ڪيئن ياد ڪن ٿا ياسانڍي رکن ٿا.تنهن لاءِ ماهرن جو چوڻ آهي ته بالغ ماڻهن لاءِ نيون ڳالهيون ۽ نيون زبانون سکڻ مشڪل هوندو آهي.ان جو سبب اهيو آهي ته بالغ شخص جو دماغ نين شين کي مختلف طريقن سان محفوظ ڪندو آهي.ماهرن جو چوڻ آهي ته ننڍي عمر ۾ نين شين کي وڌيڪ سکڻ وارو عمل دماغ ڪري ٿو،جن لاءِ مختف زبانون سکڻ ان لاءِ ڏاڍو آسان هوندو آهي.ماهرن جو چوڻ آهي ته “وڏو ٿي ڪري اسان جي لاءِ نيون شيون سکڻ مشڪل هوندو آهي،ان جو سبب هي آهي ته جنهن طريقي سان اسان کي معلومات محفوظ ڪرڻي هوندي آهي،اهو طريقو مختلف هوندو آهي ۽ انساني دماغ جو نظام اڳ ۾ ئي اهڙي معلومات ڪٺي ڪري چڪو هوندو آهي،جنهن ڪري ياد ڪجھ وقت رڪجڻ،بعد هڪ يادگيري بنجي ويندي آهي.
*.
سائين منهنجا: هڪ نئين کوجنا سامهون آئي آهي ته مردن جي ڀيٽ ۾ عورتن جي عمر وڌيڪ هجڻ جي ڪارڻن مان هڪ ڪارڻ هي به آهي ته عورتن جي دل مردن جي دل کان وڌيڪ مضبوط ٿيندي آهي.ليور جان مورز يونيورسٽي جي ماهرن جي هڪ جٿي موجب مرد ارڙنهن ورهين جي عمر کان ستر ورهين جي عمر تائين دل جي خون جي پمپ واري سرشتي جي صلاحيت جو چوٿون حصو وڃائي چڪا هوندا آهن.جڏهن ته عورتن جي دل ۾ ويهن ورهين کان ستر ورهين تائين ڪنهن به قسم جي ڪمي نٿي اچي.هن کوجنا ۾ 250 ماڻهن کي شامل ڪيو ويو.ماهرن جو چوڻ آهي ته وڌيڪ تحقيق مان اهو پڻ معلوم ٿيندو ته مردن جي ڀيٽ ۾ عورتن جي عمر پنج ورهيه وڌيڪ ڇو هوندي آهي.پروفيسر ڊيوڊ گولڊ سپلنڪ جو چوڻ آهي ته هُن کي سڀ کان وڌيڪ دلچسپ ڳالھ هيءَ لڳي ته مردن ۽ عورتن جي دلين ۾ مضبوط هجڻ جو فرق ظاهر ٿي پيو.هن اهو به چيو ته مردن ۾ پنهنجي صحت ٺيڪ ٺاڪ رکڻ واري صلاحيت موجود آهي.پر پوءِ به عمر جي ان فرق کي جانچڻو پوندو ته صحت کي ٺيڪ رکڻ جي صلاحيت جي باوجود مرد جي عمر عورت جي ڀيٽ ۾ گهٽ ڇو ٿي ٿئي.
*
محترم سامعين: ڪينيا جا سائنسدانن ملڪ ۾ مليريا جي واڌ کي روڪڻ لاءِ مڇيءَ کي استعمال ڪري رهيا آهن.“نيل تيلاپيا” نالي مڇي تمام وڏي شوق سان کاڌي ويندي آهي،هيءَ مڇي مڇرن جو شڪار ڪندي آهي.سن 1917ع ۾ مڇيءَ جي انهيءَ غذا جي معلومات کان پوءِ هيءُ پهريون ڀيرو آهي جو نيل تيلاپيا مڇيءَ کي مڇرن جر پيدائش تي ضابطو رکڻ لاءِ باقاعدي سان استعمال ڪيو پيو وڃي،ڪينيا جي صحت واري اداري جو چوڻ آهي ته مڇرن کي گهٽ ڪرڻ لاءِ مڇين جي استعمال جي هيءَ ترڪيب خاص طور تي انهن مڇرن لاءِ ڪارگر ثابت ٿيندي جن مڇرن تي دوا اثر نٿي ڪري.دنيا ۾ هر سال ٽيھ ڪروڙ کان وڌيڪ ماڻهو مليريا جو شڪار ٿين ٿا.جن ۾ نوي سيڪڙو ماڻهو آفريقي خطي سان واسطو رکن ٿا،آفريقا ۾ هر ٽيهن سيڪنڊن ۾ مليريا جي ڪري هڪ ٻار فوت ٿي وڃي ٿو.هيءَ تحقيق “حشرت الارض” جي تحقيقي اداري “انٽر نيشنل سينٽر آف اِنسيڪٽ فزيالوجي اينڊ ايڪالوجي” جي ماهرن پاران ڪئي وئي آهي.
محترم سامعين:سائنس جي دنيا جي ماهرن کان انٽرنيٽ جي وسيلي ڏھ سوال اهڙا پڇيا ويا آهن،جن جا جواب هن وقت تائين،دنيا جي ڪنهن به اڪابر سائنسي ماهر يا علم جي ڄاڻ رکندڙن مان ڪنهن به هڪ سوال جو جواب ناهي ڏنو.اهي دلچسپ سوال هي آهن.1: هيءَ ڪائنات ڪهڙي شيءِ مان ٺهي؟2: شعور ڪهڙي شيءِ آهي؟ 3:سوال هي معلوم ڪيوويو آهي ته ڇا اسان ڪائنات ۾ اڪيلا آهيون؟ 4: ننڊ ڪرڻ جو اصل مقصد ڇا آهي؟ 5: زندگيءَ جي شروعات ڪيئن ٿي؟ 6: ڪشش ثقل ڇا آهي؟ 7: سوال هي آهي ته ني ايندر ٿال مٿان ڇا وهيو واپريو جو هو اوچتوئي وچتو هن ڪائنات مان گم ٿي ويا؟8: دنيا جي پهرين ٻوليءَ جي شروعات ڪيئن ٿي؟ 9: ڇا وقت نظر جو دوکو آهي؟ ۽ 10: سوال هي آهي ته زمين جي ساخت يا بنيادي شيءِ ڪهڙي آهي؟ اهي آهن اُهي ڏھ سوال جن جو تفصيلي جواب ڪنهن وٽ به ناهي.
*
محترم سامعين:: صحت جي ماهرن توڙي ڊاڪٽرن چيو آهي ته ڪينسر جي خاتمي لاءِ انگور کائڻ انتهائي فائدي وارا ثابت ٿيا آهن. ماهرن موجب انگورن ۾ جسم مان فاسد مادا خارج ڪرڻ جي ڀرپور صلاحيت موجود آهي ۽ هي دل کي مضبوط بڻائڻ جي لاءِ به هڪ بهترين ٽانڪ ثابت ٿين ٿا. ماهر چون ٿا ته انگورن جي استعمال سان چمڙي ۽ معدي جي ڪينسر وارن خطرن کي گهٽائي سگهجي ٿو. اهڙي تحقيق کانپوءِ سڄي دنيا ۾ انگورن جي واپرائڻ ۾ اضافي جي اميد ڏيکاري وڃي پئي. ڇاڪاڻ هينئر تائين انگور کي صرف ميوي طور واپرايو ويندو هو. يا وري امير ماڻهو ئي کائيندا هئا. پر ماهرن هن ڳالهه تي به زور ڏنو آهي ته انگور جي پيداوار وڌائڻ لاءِ ٿڌن علائقن ۾ ان جي وڻن کي وڌائڻ لاءِ اپاءَ ورتا وڃن جيئن وڌيڪ مقدار ۾ ڪري انگور سستو ٿي سگهي ۽ غريب غربو به کائڻ جي قابل بڻجي سگهي. ڇاڪاڻ ته ڪينسر صرف اميرن جي بيماري ناهي.
*
محترم سامعين: صحت جي ماهرن توڙي ڊاڪٽرن چيو آهي ته ڪينسر جي خاتمي لاءِ انگور کائڻ انتهائي فائدي وارا ثابت ٿيا آهن. ماهرن موجب انگورن ۾ جسم مان فاسد مادا خارج ڪرڻ جي ڀرپور صلاحيت موجود آهي ۽ هي دل کي مضبوط بڻائڻ جي لاءِ به هڪ بهترين ٽانڪ ثابت ٿين ٿا. ماهر چون ٿا ته انگورن جي استعمال سان چمڙي ۽ معدي جي ڪينسر وارن خطرن کي گهٽائي سگهجي ٿو. اهڙي تحقيق کانپوءِ سڄي دنيا ۾ انگورن جي واپرائڻ ۾ اضافي جي اميد ڏيکاري وڃي پئي. ڇاڪاڻ هينئر تائين انگور کي صرف ميوي طور واپرايو ويندو هو. يا وري امير ماڻهو ئي کائيندا هئا. پر ماهرن هن ڳالهه تي به زور ڏنو آهي ته انگور جي پيداوار وڌائڻ لاءِ ٿڌن علائقن ۾ ان جي وڻن کي وڌائڻ لاءِ اپاءَ ورتا وڃن جيئن وڌيڪ مقدار ۾ ڪري انگور سستو ٿي سگهي ۽ غريب غربو به کائڻ جي قابل بڻجي سگهي. ڇاڪاڻ ته ڪينسر صرف اميرن جي بيماري ناهي.
سائين منهنجا:ڊارون پنهنجي ارتقا جي نظريي ۾ ان سوال جو جواب ڏنو هو ته جاندار پنهنجو پاڻ کي ماحول مطابق ڪيئن هلائين ٿا؟ پر زندگي پهريون پهرين ڪيئن وجود ۾ آئي؟انهي سوال تي سوچيندي سوچيندي ڊارون ٿڪجي پيو ۽ ان نتيجي تي پهتو ته هي “عظيم معمو” آهي.خيال ڪيو وڃي ٿو ته پراڻي زماني ۾ زمين تي ڪجھ اهڙيون موسمي حالتون هيون،جن جي ڪري ڪيميائي مادن جو پاڻ ۾ اهڙي طرح ملڻ ٿيو،جنهن ڪري پهريون پهريون جاندار وجود ۾ آيو،جيڪو زندگيءَ جي سڀ کان سادي شڪل وارو هيو.پر سوال هي آهي ته چند مادن جي ملڻ ڪري هڪ زندھ مخلوق جي تخليق تائين وارو سفر آهي،جنهن کي پاڻ ۾ ملائڻ انساني عقل جي وس کان گهڻو ٻاهر آهي.
*
محترم سامعين:سائنسدان اهو ڄاڻن ٿا ته انساني دماغ خلين جي خاص ترتيب سان ٺهندو آهي.اهي خليا پروٽين،ڪاربو هائيڊريٽ ۽ ٻين قسمن جي حياتياتي مادن جي ڪري وجود رکندا آهن. پر سوال هي آهي ته اهي سڀ ڪيميائي مادا ڪهڙي طرح پاڻ ۾ ملي ،هڪ غير مادي شيءِ يعني “شعور” کي پيدا ڪن ٿا؟آخر اهو ڪهڙو جادو آهي جو چند ڪيميائي جزن جو مجموعو پنهنجي ئي باري ۾ سوال اٿاري رهيو آحي ته “ مان ڪهڙي شيءِ آهيان؟منهنجي شڪل ڪهڙي آهي؟منهنجو رنگ ڪهڙو آهي؟مون شعور جو وزن ڪيترو آهي؟مان پيدا ٿيڻ بعد ڪهڙي طرح ڪم ڪريان ٿو؟مون منجھ اهڙي ڪهڙي طاقت آهي،جيڪا وجود رکندڙ ۽ مونکي پيدا ڪندڙ جزن يعني مادي تي ڪنٽرول ڪري وٺان ٿو؟ ۽ اهڙا کوڙ سارا سوال آهن،جن جا جواب اڃا تائين ڪو به ڄاڻو ڏيئي ناهي سگهيو.
*
محترم سامعين: رات جي وقت اوهان اڱڻ تي جڏهن سمهندا آهيو ۽ آڪاش تي ستارن جي سونهن ۾ چنڊ کي ڏسندا آهيو،يقينن ان وقت اوهان چنڊ بابت ڪجھ سوچيندا ضرور آهيو ته “چنڊ اصل ۾ آهي ڇا؟”.سائنسدان چون ٿا ته چنڊ جو ڏينهن رات،زمين جي ڏينهن رات کان چوڏهن دفعا وڏو آهي.چنڊ تي زمين جو پاڇو مڪمل چنڊ گرهڻ وقت پوندو آهي.چنڊ زمين جي چوڌاري چڪر ڏيڻ وقت ٻه هزار ميل في ڪلاڪ جي رفتار سان هلي ٿو ۽ چنڊ زمين جي چوڌاري ستاويھ ڏينهن ست ڪلاڪ ۽ ٽيتاليھ منٽن ۾ هڪ ڦيرو ڏيئي ٿو.سال ۾ تيرنهن ڀيرا چڪر ڏيندو آهي.چنڊ ۽ سج وچ ۾ نو ڪروڙ ستاويھ لک ٻاهتر هزار مفاصلو آهي.چنڊ زمين کان ٻه لک اڻٽيھ هزار اٺ سو ستونجاھ ميل پري آهي.چنڊ جو قطر ٻه هزار هڪ سو سٺ ميل آهي ۽ چنڊ جي روشني هڪ ڏهائي ٽيٽيھ (1.33) سيڪنڊن ۾ ڌرتيءَ تي پهچي ٿي.
سائين منهنجا: وقت ڇا آهي؟ بني نوع انسان جي علمي تاريخ ۾ هي سوال بنيادي اهميت جو رهيو آهي ته قديم يوناني حاڪمن جو خيال هيو ته ڪنهن به شيءِ جو نانءُ ناهي،پر هي فقط هڪ تصور آهي.تنهن هوندي به افلاطون چيو ته “وقت مستقل آهي،پر ان جي مقابلي ۾ زندگي نظر جو دوکو يا رڻ آهي.” آئزن نيوٽن هڪ نظريو پيش ڪيو ته “ وقت ۽ مقام هڪ اهڙو چوڪور آهي،جنهن جي اندر سمورا واقعا رونما ٿين ٿا،اهي ٻئي مستقل ۽ تبديل ٿيندڙ نه آهن.”ويهين صديءَ ۾ آئن اسٽائن اهو ثابت ڪيو ته“وقت مستقل پاڻ ڪجھ ناهي،پر ان جو واسطو وقت جو ڪاٿو لڳائڻ واري جي رفتار سان ڳنڍيل آهي.” آئن اسٽائن هي به چيو ته “ وقت ۽ مقام پاڻ ۾ جهٽ ٿيل آهن”هن جديد دور ۾ ڪيترن ئي ماهرن جو نظريو آهي ته “وقت بذاتِ خود ڪابه شي3 ناهي،پر اسان کي ان جو احساس،هُن جي چرپر سبب ٿئي ٿو.جيڪڏهن هر قسم جي حرڪت بيهجي وڃي ته وقت جو تصور به فنا ٿي ويندو.پر سوال هي آهي ته مقام اڳي پوءِ ٿي سگهي ٿو،هڪ ماڻهو نصيرآباد کان اسلام آباد وڃي وري واپس ٿي سگهي ٿوپر وقت ته صرف اڳتي وڌي ٿو ۽ ان جو سفر ڪنهن ٻئي رخ ۾ ڇو نٿو ٿي سگهي؟شايد انسان وقت جڳ ڳجھ ڳولي وڃي پر اهڙي گهڙي اڃا گهڻو پري آهي.
*
محترم سامعين:ڪانءُ جي چالاڪي ۽ هوشياري جا قصا عام آهن پر ماهرن جو خيال آهي ته تکي آواز وارو ڪانءُ نه رڳو چالاڪ، ذهين ۽ سياڻو آهي. پر ڪانءُ جي ياداشت پڻ تيز آهي، ڪانءُ سمورا ڪم سوچي سمجهي ڪم ڪري ٿو. انڪري ڪانءُ کي ڦاسائڻ ۽ نشانو بڻائڻ تمام ڏکيو آهي. جاپان جي هڪ يونيورسٽي ۾ڪيل تحقيق مان ڪانءُ جي ياداشت ۽ سڃاڻ جي صلاحيت وارا نوان پهلو ظاهر ٿيا آهن. جاپاني سائنسدانن جي هڪ ٽيم جي پروفيسر شوئي سوگيتا جي اڳواڻي ۾ ڪجهه سالن کان جھنگلي ڪانون تي تحقيق ڪري رهي آهي، تجربن مان خبر پئي آهي ته ڪانءُ اکر سڃاڻي سگهي ٿو ۽ نمبرن مان ڪو به نمبر چونڊي سگهي ٿو نمبرن ۽ اکرن جي سڃاڻ واري معامري ۾ ڪانءُ جي ذهانت ماڻهو جهڙي آهي. تحقيق دوران ٻه دٻا استعمال ڪياويا. هڪ دٻي جي ڍڪ تي 2 نمبر ۽ ٻئي تي 5 نمبر لکيل هو. 2 نمبر وارو دٻو خالي هو جڏهن ته 5 نمبر واري دٻي ۾ ڪانون جي من پسند خوراڪ رکي ويئي،. ٻنهيءَ دٻن کي ڪانءُ جي پڃري ۾ رکيو ويو. ڪانءُ ٿوري دير ۾ ياد ڪري ورتو ته خوراڪ واري دٻي جو نمبر 5 آهي.ڪانون جي ڪاميابي جي شرح 70 سيڪڙو کان 90 سيڪڙو هئي.هڪ پراڻي تحقيق موجب ڪانءُ مرد ۽ عورت جو چهرو سڃاڻي سگهن ٿا. پروفيسر سوگيتا جاپان جي هڪ ٽيليويزن تي انٽرويو ڏيندي چيو ته ڪانءُ اسانجي سوچ کان به وڌيڪ ذهين آهي.
سائين منهنجا:تازي ڪيل هڪ تحقيق مان ثابت ٿيو آهي ته روزانو 4 ڪوپ ڪافي پيئندڙ عورتون، انهن عورتن کان گهٽ ذهني ڊپريشن جو شڪار آهن جيڪي تمام گهٽ ڪافي پيئنديون آهن. صحت عامه جي هارورڊ اسڪول جي محقق البرٽو اسچيريو هڪ انٽرويو ۾ خابرو اداري روئٽرز کي ٻڌايو ته ڪافي ۾ استعمال ٿيندڙ ڪيفين سڄي دنيا ۾ انسان جي اعصابي نظام جي بحالي لاءِ بهترين آهي. هن چيو ته ڪافي ۾ ڪيفين جي مقدار 80 سيڪڙو آهي.البرٽو اسچريو چيو ”ڪافي پيئڻ سان قوت ملي ٿي ۽ ڪافي پيئندڙ ماڻهو پاڻ کي چوڪس محسوس ڪري ٿو.. وڌيڪ مقدار ۾ ڪافي استعمال ڪرڻ جي اثر بابت هينئر تائين ريسرچ نه ڪري سگهيا آهيون”. فن لينڊ ۾ ننڍي سطح تي ڪيل تحقيق سان ظاهر ٿيو ته روزانو ڪافي پيئندڙ ماڻهن ۾ آپگهات جو رجحان پڻ گهٽ هوندو آهي. عورتن ۽ مردن ۾ ڏڪڻي يا پارڪنسنز جي بيماري ۾ مبتلا ٿيڻ جو خطروبه تمام گهٽ آهي. تجربن مان ظاهر ٿيو آهي ته ڪيفين ڪجهه زهريلي شئين کان محفوظ رکي ٿي. ڪيفين تي ردعمل ظاهر ڪندڙ ذهني حصا اهڙي هنڌ هوندا آهن جيڪي ذهني ڊپريشن ۽ ڏڪڻي ٻنهيءَ لاءِ اهم آهن.
*
سائين منهنجا:هفتي ۾ ٻه ٽي ڀيرا مڇي کائيندڙ ماڻهن ۾ فالج جو دورو پوڻ جو خطروانهن ماڻهن کان گهٽ آهي جيڪي مڇي نه کائيندا آهن يا وري تمام گهٽ کائيندا آهن. اِها ڳالهه سويڊن جي ڪيرولنسڪا انسٽيٽيوٽ جي ماهرن سوزانه لارسن، نڪولا ۽ سنيءَ ، سائنسي اخبار ”اسٽروڪ“ ۾ ڇپيل هڪ رپورٽ ۾ ٻڌائي آهي.ماهرن جو چوڻ آهي ته مڇي ۾ موجود اوميگا ٿري فيٽي ايسڊ سان بلڊ پريشر ۽ ڪولسٽرول تي سُٺو اثر پوي ٿو جنهن سان فالج جو خطرو گهٽجي ٿو. اِهو نتيجو آمريڪا، يورپ، جاپان ۽ چين ۾ جاري 15 ريسرج ڪندڙ ادارن جو آهي. جن هرکوجنا دوران ماڻهن کان پڇيو ويو ته اُهي هفتي ۾ ڪيترا ڀيرا مڇي کائيندا آهن بعد ۾ 4 کان 30 سالن ۾ اِهو ڏٺو ويو ته هنن مان ڪيترن ماڻهن کي فالج جو حملو ٿيو.آمريڪا جي هاورڊ اسڪول ۾ وچڙندڙ بيمارين جي ماهر دار يوز مظفرئين چيو ”منهنجو خيال آهي ته مڇي ۾ ڪل اوميگا ٿري سان گڏ اضافي غذائي خاصيتون موجود آهن جنهن سان فالج جو خطرو گهٽجي ٿو.“مڇي ۾ موجود وٽامن ڊي، سلينيم سان گڏ مختلف پروٽينز سان فالج کان بچاءُ ٿيندو آهي. هن چيو ته انهيءَ ڳالهه جا ثبوت مليا آهن ته هفتي ۾ ٻه ٽي ڀيرا مڇي کائڻ صحت لاءِ فائديمند آهي.سندس چوڻ آهي ته فالج جو خطرو گهٽائڻ لاءِ صحتمند خوراڪ کائڻ، وڌيڪ ڪثرت ڪرڻ سان گڏ، روٽين چيڪ اپ ڪرائڻ جو شعور بيدار ڪرڻ انهن ماڻهن لاءِ به فائديمند آهي جيڪي مڇي هرگز نه کائيندا آهن يا وري تمام گهٽ کائيندا آهن.
محترم سامعين:هڪ سروي مان معلوم ٿيو آهي ته اربعا ڏينهن ماڻهن جو رويو ٻين ڏينهن کان سُٺو ٿيندو آهي. هيلٿ سپلمنٽ انسٽيٽيوٽ ”بائيو گلين“ پاران ڪيل سروي موجب اربع ڏينهن ماڻهن جو رويو ٻين ڏينهن جي مقابلي ۾ سُٺو ٿيندو آهي.هن ريسرچ ۾ 5 هزار ماڻهن کي شامل ڪيو ويو. تجرباتي رپورٽ مان واضح ٿيو ته اربعا ڏينهن ماڻهن جو رويو ٻين ڏينهن کان سُٺو هو، ان ڏينهن تي ماڻهن ٻين ڏينهن کان وڌيڪ آرام ڪيو، پنهنجو من پسند کاڌو کائڻ کي ترجيح ڏني. ماهرن اربع ڏهاڙي کي ماڻهن جي رويي جي حساب سان بهترين ڏهاڙو قرار ڏنو آهي. سوري يونيورسٽي جي نفسياتي ماهر ڊاڪٽر وڪي سينئر چيو ته هي اهڙو ڏينهن آهي جڏهن اسين پنهنجي زندگي تي مڪمل طور اختيار حاصل ڪري سگهون ٿا پر اِهو رويو غير مستقل طور هڪ ڏينهن لاءِ ٿيندو آهي.
سائين منهنجا:زال مڙس جي رشتي کي سڄي دنيا ۾ سڀ کان ويجهو رشتو سمجهيو ويندو آهي. چيو ويندو آهي ته زال مڙس هڪٻئي جي ڳالهه اجنبي شخص کان بهتر انداز ۾ سمجهي سگهن ٿا.پر تازي سائنسي ريسرچ سان معلوم ٿيو آهي ته ٻه اجنبي هڪٻئي جون ڳالهيون آسانيءَ سان سمجهي سگهن ٿا پر زال مڙس هڪٻئي جون ڳالهيون صحيح طرح سمجهي نٿا سگهن. ڪيترا ئي جوڙا شڪايت ڪندا آهن ته اُهي هڪٻئي جون ڳالهيون نٿا سمجهي سگهن، ڪڏهن مڙس اِها شڪايت ڪندو آهي ته ڪڏهن زال ساڳيا لفظ ورجائيندي آهي. نفسياتي ماهرن چيو آهي ته زال مڙس جي وچ ۾ انهيءَ ڇڪتاڻ جو ڪارڻ هڪٻئي جي متعلق گهٽ معلومات هجڻ آهي.زال مڙس دعويٰ ڪندا آهن ته اُهي پنهنجي همسفر کي سڀ کان وڌيڪ سڃاڻيندا آهن. جڏهن ته ماهرن موجب ڪيترا ئي ڀيرا ٻئي زال مڙس غلط دعويٰ ڪندا آهن ماهرن چيو آهي ته جهيڙي يا غلط فهمي جو اصل ڪارڻ اِهو آهي ته اسين اجنبي ماڻهن کي سڀ ڪجهه واضح طور ٻڌائيندا ۽ سمجهائيندا آهيون، پر پنهنجي همسفر لاءِ پاڻمرادو طئي ڪندا آهيون ته انهيءَ کي وڌيڪ تفصيل ٻڌائڻ جي ضرورت ناهي ڇو ته هو مونکي چڱي طرح سڃاڻي ٿو.جيڪو عمل غلط فهمين کي جنم ڏيندو آهي جنهن جو نتيجو جدائي ثابت ٿيندو آهي.
*