ثمينه خاتون جا دعويدار
مسٽر راڊ گرس جي ڌيئرن مان هڪڙيءَ جي شادي ٿي وئي ۽ هوءَ ته پنهنجي مڙس سان گڏجي ڏکڻ آفريقا هلي وئي، باقي ٻه ڌيئرون رهيون، جي ٻئي ڀيڻون ڪارچيءَ جي هڪ مشنري اسڪول ۾ پڙهنديون هيون، اهو اسڪول ڪيٿولڪ فرقي جو هو، ۽ ان ۾ عيسائي توڙي ٻين مذهبن جا ڇوڪرا ڇوڪريون پڙهندا هئا.
ڏکڻ يورپ جا ماڻهُو ايڏا حَسين ڇو ٿا ٿين؟ تنهن جو راز اڃا سائنسدان معلوم نه ڪري سگهيا آهن. الائي سامونڊي ۽ برفاني جابلو هوائن جو گڏيل اثر آهي يا انگور جي ڇُڳن ۽ ميون سان جهنجهيل ڌرتيءَ جي قدرتي سُونهن جو ڪرشمو- پتو ڪونهي. بهرحال مسٽر راڊگرس جي ٻنهي ڌيئرن جو سڄي اسڪول ۾ مَٽُ ڪونه هو. خاص ڪري وڏي ڇوڪريءَ گريس جو- جيستائين هوءَ مٿين درجي ۾ آئي تيستائين هوءَ ته سڀني نوجوان ڇوڪرن لاءِ ڄڻ لازمي درسي ڪتاب بڻجي وئي. هونئن ته هرڪو انهيءَ خوبصورت ڪتاب جو ڳوڙهو مطالعو ڪندو هو، پر هڪڙي شاگرد پاڻ کي ان مطالعي ۾ صفا غرق ڪري ڇڏيو. هن گريس راڊگرس کي حاصل ڪرڻ پنهنجي زندگيءَ جو نصب العين بڻائي ڇڏيو. هُو مسلمان هو. سندس نالو هو عبدالهادي حقاني- هڪ ديسي مسلمان ڇوڪري لاءِ ڪٽر عيسائي ڪيٿولڪ فرقي جي گوري نازنين کي حاصل ڪرڻ جي تمنا ڄڻ ته هماليه جبل جي چوٽيءَ کي سر ڪرڻ جي تمنا جي برابر هو، پر عبدالهادي به پنهنجي نموني جو شير پاتيسنگهه ڪوهه پيما هو. هن گريس جي نسلي غرور ۽ نماڻي حُسن جي ڪڪرن سان گسندڙ چوٽين کي فتح ڪرڻ جي مهم شروع ڪري ڇڏي. ٽي سال لڳاتار هُو پنهنجي رياضت، قابليت ۽ اورچائيءَ ۽ ذاتي دلڪشيءَ جي زور سان گريس جي دل تي بار بار حملا ڪندو، کيس گهيري ۾ آڻڻ جون ڪوششون ڪندو رهيو.
پورچوگيز پريءَ جي قلب جو ڪوٽ ايڏي لمبي ۽ مسلسل گهيري جو تاب جهلي نه سگهيو. کيس نيٺ هٿيار ڦٽا ڪري آڻ مڃڻي پئي، ٻنهي اقرار ڪيو ته شادي ڪنداسين ته پاڻ ۾ ،نه ته اصل نه ڪنداسين. ڪي نوجوان فقط زباني جمع خرچ کي عشق سمجهندا آهن. عبدالهادي انهن مان نه هو. هن وري پنهنجو سمورو توجهه تعليم تي ڏنو ته بي اي پاس ڪري پاڪستان نيوي ۾ ليفٽيننٽ چونڊجي ويو.
ان بعد ٻنهي گڏجي مذهب ۽ نسل جي اوچن پهاڙن کي رستي تان هٽائڻ جي مهم شروع ڪئي، پر سندن مائٽ سخت مذهبي ماڻهُو هئا، جن ڪنهن به قيمت تي نٿي چاهيو ته اها شادي ٿئي. هر ڪنهن ڌُر جي مرضي هئي ته شادي پنهنجي نسل ۽ مذهب واري سان ٿئي. عبدالهادي ته خير پنهنجي وطن ۽ قوم ۾ هو، پر گريس جو دين دُنِيا ۾ هو ئي هڪڙو گهر، پرديس ۾ سندس ٻيو ڪوبه مٽ مائٽ ڪونه هو. ان سان ڦٽائڻ سندس واسطي موت جي برابر هو. هوڏانهن عبدالهادي به ڪيٿولڪ ٿيڻ لاءِ تيار ڪونه هو. لاچار گريس عبدالهاديءَ جي مائٽن جي مخالفت جهَڪي ڪرڻ لاءِ نالي ماتر اسلام قبول ڪيو. سندس اسلامي نالو شاهده رکيو ويو. 23 نومبر 1945ع تي شادي ٿي. گريس جي مائٽن چيو ته اسان جي ڌيءَ مري وئي.
هوڏانهن عبدالهاديءَ جي مائٽن به گريس کي ڪڏهن به ننهن تسليم نه ڪيو. گهوٽ ڪنوار انهيءَ ٻِٽي بائيڪاٽ کي نظرانداز ڪري پنهنجين خوشين ۾ مگن ٿي ويا.
25 آگسٽ 1955ع تي کين هڪڙي ڌيءَ ڄائي، جنهن جو نالو رکيائون ثمينه. وقت گذرندو رهيو. گريس کي ماءُ پيءُ جي جدائي بيحد محسوس ٿيندي هئي. خاص ڪري ساهرن جي مخالفانه رويي ۽ بائيڪاٽ ڪري کيس سخت اڪيلائي محسوس ٿيندي هئي.
کيس اهو به محسوس ٿيڻ لڳو ته سندس ماحول ۽ مڙس جي ماحول ۾ ڪيترو نه فرق هو. هوءَ اهو سوچڻ کان سواءِ رهي نه سگهي ته ماڻهُو ڪيڏو به کڻي پاڻ کي بدلائي ۽ هيرائي ته به ڌاريون ماحول، ڌارين تهذيب ۽ اوپرا دستور ڪيڏا نه ناقابل برداشت ٿين ٿا. خود سندس مڙس، سندس عادتون، ذهني لاڙا ۽ سوچ جا طريقا به کيس اوپرا ۽ ڌاريا نظر ايندا هئا. جيڪڏهن کيس عبدالهاديءَ سان بيحد پيار نه هجي ها ته جيڪر هوءَ ته هڪ منٽ به اهڙو ماحول برداشت نه ڪري ها. اهي احساس مائٽن کان وڇوڙي جي پڇتاءَ کي وڌيڪ تيز ڪندا هئا، پر جيڪي ٿيڻو هو، سو ٿي چڪو هو. هاڻي ڪجهه به ٿي نٿي سگهيو.
انهيءَ وچ ۾ هڪڙي ڏينهن سندن گهر ۾ هڪ اهڙو زلزلو آيو، جنهن سڀ ڪجهه غرق ڪري ڇڏيو. ليفٽيننٽ عبدالهادي حقانيءَ کي هڪ ڏينهن علي الفجر ملٽري پوليس گرفتار ڪري وئي. مٿس الزام هو ته هُن سرڪاري راز ظاهر ڪيا آهن. مقدمو ڪيترو عرصو هلندو رهيو. پُٺيان گريس ۽ ثمينه جو ڪوبه سهارو ڪونه هو. لاچار گريس روئي پنهنجن مائٽن وٽ وئي ۽ چيائين ته منهنجي معصوم ڌيءَ سنڀاليو ته آءٌ ڪٿي نوڪري ڪري گذر ڪريان. هنن انهيءَ شرط تي اها ڳالهه قبول ڪئي ته ٻئي زال مڙس ثمينه لاءِ لکي پڙهي کين ڏئي ڇڏيندا. گريس عبدالهاديءَ سان ڳالهه ڪئي. هن کي چؤطرف اوندهه نظر آئي ٿي. گريس ۽ هنن ٻنهي 10 آگسٽ 1956ع تي ڌيءَ تان دستبرداري لکي ڏني.
ننڍڙي ثمينه جو نالو ۽ مذهب رات وچ ۾ بدلجي ويا. هوءَ هاڻي ثمينه خاتون مان ڦري جاسنتا ماريا لوينيا، ڪيٿولڪ عيسائڻ بڻجي وئي. ديول ۾ باقاعده سندس عيسائي بڻجڻ جي رسم ادا ٿي.
ٻن مهينن کانپوءِ عبدالهاديءَ جي مقدمي جو فيصلو ٿيو ۽ کيس 3 سال سخت پورهيي سان قيد جي سزا ملي. (انهيءَ واقعي جو احوال پريس ۾ مفصل آيو هو.)
هيتري تعليم ۽ تربيت بعد حاصل ڪيل سُٺي ۽ باعزت نوڪريءَ جو کسجڻ، خواري ۽ بدنامي، محبوب زال ۽ ڌيءَ، مٽن مائٽن کان وڇوڙو، قيد جون سختيون ۽ ذلتون، عبدالهادي جيئري دفن ٿي ويو. جيڪي ڪجهه ان کان پوءِ ٿيو، تنهن جي ڀيٽ ۾ اهي واقعا ڄڻ ڪجهه به ڪونه هئا.
گريس حقانيءَ مٿان ڪريل مصيبتن جي پهاڙ کي مُنهن ڏيڻ لاءِ ڪمرڪشي- گهڻي رولڙي بعد کيس ڊچ هوائي ڪمپني ڪي ايل ايم ۾ گرائونڊ هوسٽيس جي نوڪري ملي. مالي مشڪلاتون دور ٿيون ۽ ان کان سواءِ ٻيو به گهڻو ئي ڪجهه ٿيو. هوائي اڏي تي روز ڪَئيِن ولايتن جا ماڻهُو اچن ٿا- گهڻو ڪري اوچي درجي جا، خوشحال، قسمين قسمين ماڻهن سان واسطو پوي ٿو. ڀلا ڀليءَ جو ڇيهه ڪونهي. ماڻهُو ماڻهن کان وڌيڪ پيا آهن. گريس، جا اڳ عبدالهاديءَ کي دُنِيا جو خوبصورت ترين ماڻهُو سمجهندي هئي، تنهن هڪڙي ماڻهُوءَکي ڏٺو، جنهن جي مقابلي ۾ کيس دُنِيا جو هر مرد ڀنگي نظر اچڻ لڳو- ان جو نالو مسٽر بارٽلس هو. هُو ڪير هو، ڇا ڪندو هو، ڪهڙي شڪل ۽ چال چلت جو ماڻهُو هو، اسان کي خبر ڪانهي. اسان کي رُڳو ايتري خبر آهي ته هُو گريس کي ڏسڻ شرط مٿس فدا ٿي پيو. گريس کي ائين لڳو ته جنهن شهزادي جا خواب هن ٻالڪپڻي ۾ ڏٺا، سو اهو ئي هو. منجهس خدا ڄاڻي ڪهڙا اسرار هئا، گريس چري ٿي پئي. بارٽلس پاڪستان ايمپلائيز هائوسنگ سوسائٽيءَ ۾ هڪڙي بنگلي ۾ رهندو هو. گريس ڪنهن جوڳيءَ جي منتر ۾ ڦاٿل انسان وانگر چُپ چاپ سندس پويان سندس گهر هلي وئي ۽ اتي رهي پئي. بدنصيب عبدالهادي سندس پيار، شادي، ڌيءَ، مائٽ سڀ کيس ڪنهن بري ڀيانڪ خواب وانگر نظر اچڻ لڳا. گريس کي ائين لڳو ڄڻ هوءَ دُنِيا ۾ آئي ان وقت هئي جڏهن بارٽلس کيس مليو هو. هو يورپي ماڻهُو هو، سندس عادتون، اُٿڻ ويهڻ، ڳالهائڻ يورپي هئا، اهڙا جهڙا گريس پنهنجي دل جي گهراين ۾ چاهيا ٿي. گريس دُنِيا و مافِيها کي وساري بارٽلس سان محبت ڪرڻ لڳي. هن عبدالهاديءَ کي لکيو، “مون کي خبر آهي ته مسٽر بارٽلس سان جنهن ڏينهن کان آءٌ ملي آهيان، تنهن ڏينهن کان وٺي آءٌ قصوروار آهيان... آءٌ پنهنجي ڏوهه جي کُلم کُلا قبولدار آهيان... آءٌ کيس ڇڏي نٿي سگهان، مون کي بخش ڪر...” بدنصيب عبدالهاديءَ کي هن منحوس خبر جي وِڄ ڄڻ ته ساڙي ڀسم ڪري ڇڏيو.
هُو پنهنجي پر ۾ مغربي ماحول ۾ پڙهيو ۽ پليو هو. ان ماحول ۾ ڪنهن اهڙي عورت جي ڳچيءَ ۾ لڙڪي پوڻ جيڪا ماڻهُو کي نه چاهي ۽ اٽلو ڪنهن ٻئي کي پسند ڪندي هجي، سا ڳالهه مرداڻي شان ۽ وقار جي خلاف ليکي ويندي آهي. زال مڙس جو پيار پسند جو سودو آهي. ان ۾ زور زبردستي، وٺ وٺان ۽ ڌمچر بازيءَ کي بدتهذيبي ۽ بي حيائي تصور ڪيو ويندو آهي.
عبدالهادي جڏهن جيل مان نڪتو تڏهن هن گريس جي پُٺ وٺڻ يا ڪو هنگامو کڙو ڪري پنهنجو خواري ۽ ذلت جو ڍنڍورو پٽڻ مناسب نه ڄاتو. هُو پنهنجو سڀ ڪجهه عزت، آبرو، روزگار، وقار وغيره ڦُرائي چُپ چاپ ويهي رهيو. هن جيڪي ڪجهه وڃايو هو، تنهن جي تلافي ڪنهن به قِسم جو انتقام ڪري نٿي سگهيو.
جڏهن گهڻي رولڙي ۽ دربدريءَ کان پوءِ کيس هڪڙي مڇي مارڻ جي ٽرالر تي نوڪري ملي ته هن پهريون ڪم اهو ڪيو جو پنهنجن ساهرن کان پنهنجي ڌيءَ جي گهر ڪيائين، هنن انڪار ڪيو.
عبدالهادي ڪنهن به صورت ۾ پنهنجي ڌيءَ کي ڇڏڻ لاءِ تيار نه هو. هن ڪراچيءَ جي ڊسٽرڪٽ ڪورٽ ۾ ڇوڪريءَ جي قبضي لاءِ درخواست ڏني. ڪورٽ نوٽيس ڪڍيا، ثمينه جا ڪيترائي دعويدار کڙا ٿي ويا. گريس، سندس ماءُ جوليٽ، عبدالهادي، سندس ماءُ زينب خاتون ۽ سندس ڀيڻ مس طاهره، سندس ڀاءُ مسٽر حميد ڪل ڇهه دعويدار هئا.
گريس جي ماءُ مسز جوليٽ چيو ته منهنجي ڏوهٽي مون کي مائٽن لکي پڙهي ڏني آهي ۽ مون نپائي آهي. هي ته مائٽن جي رضا خوشيءَ سان ڪئي وئي آهي. عبدالهادي مسلمان آهي ۽ دستبردار به ٿي چڪو آهي، تنهن ڪري کيس نه ملڻ گهرجي. هن پنهنجي ڌيءَ جي دعويٰ جي مخالفت ڪئي. چيائين ته منهنجي ڌيءَ بدچال آهي. اها ڇوڪريءَ جو اخلاق خراب ڪندي. عبدالهادي جي ماءُ، ڀاءُ ۽ ڀيڻ جو ته ڪو واسطو ئي ڪونهي. گريس چيو ته منهنجي ڌيءَ رهندي برابر اسان جي مائٽن وٽ هئي پر خرچ پکو آءٌ ڏيندي هيس. عبدالهاديءَ چيو ته مون مونجهاري ۽ پريشانيءَ واري دؤر ۾ مجبور ٿي ڌيءَ تان دستبرداري لکي ڏني هئي، جڏهن ته منهنجي اها نيت هرگز ڪانه هئي.
ڊسٽرڪٽ ڪورٽ ثمينه عبدالهادي، گريس توڙي جوليٽ کي نه ڏياري، اها سندس ڏاڏيءَ زينب خاتون کي ڏياري وئي، جنهن اقرار ڪيو ته هوءَ پوٽي ثمينه جي کاتي 10 هزار رپيا بئنڪ ۾ رکائڻ لاءِ تيار آهي. ڪورٽ حڪم ڪيو ته زينب خاتون جدا گهر وٺي ثمينه کي پاڻ وٽ رهائيندي.
هاءِ ڪورٽ ۾ اپيلون داخل ڪيون ويون.
هاءِ ڪورٽ اڳيان 8 مکيه سوال هئا: (1) صَغيِرُ ڇوڪري مسلمان ليکجي يا عيسائي ڪيٿولڪ؟ (2) پيءُ ماءُ لکت ۾ دستبردار ٿيڻ کان پوءِ هن جي دعويٰ ڪري سگهن ٿا؟
هاءِ ڪورٽ فيصلو ڪيو ته (1) صَغيِرُ ٻار جو مذهب اهو آهي جيڪو ڄمڻ وقت هجي. صَغيِرُ جو اباڻو مذهب تيستائيب بدلجي نٿو سگهي جيستائين هو بالغ ٿئي. ٻيو ته ڪورٽ جي اڳيان سڀ کان اهم ڳالهه اها ته صَغيِرُ ٻارجو ڀلو ڪنهن جي سنڀال ۾ رهڻ ۾ آهي. ٻيون ڳالهيون کڻي ڪهڙيون به هجن ته به مُکيه سوال ٻار جي چڱائيءَ جو آهي. هاءِ ڪورٽ چيو ته مجبوريءَ جي حالت ۾ لکي ڏنل دستبرداري ڪابه دستبرداري ڪانهي، پر کڻي هجي به ته ٻار جو ڀلو جنهن ڳالهه ۾ ڏسجي تيئن ڪجي، پوءِ چاهي لکت پڙهت کڻي ڪهڙي به ٿي هجي، ان کان سواءِ مسز جوليٽ پاڪستاني شهري نه هئي، خود گريس به پورچوگيز شهري هئي. اهڙيءَ حالت ۾ کين پاڪستاني ٻار ڏئي نٿو سگهجي. ان کانسواءِ گريس جي چال اهڙي آهي جو ٻار تي سندس صحبت جو برو اثر وجهندي. مسز جوليٽ وٽ به گريس جو اچڻ وڃڻ گهڻو هوندو. انهيءَ ڪري هاءِ ڪورٽ فيصلو ڪيو ته ثمينه خاتون، ثمينه خاتون آهي ۽ نه جاسنتا ماريا لوينيا، ۽ ان جي سنڀال عبدالهادي ۽ سندس ماءُ زينب خاتون جي حوالي ڪئي وئي ۽ کين حڪم ڪيو ويو ته 15 ڏينهن اندر ثمينه جي کاتي ۾ ڏهه هزار روپيا ڪورٽ ۾ جمع ڪرائين ۽ ان بعد ڇوڪري پنهنجي حوالي ڪن، جدا گهر وٺڻ جي پابندي لاٿي وئي. وڌيڪ حڪم ڪيو ويو ته گريس ۽ مسز جوليٽ هر آچر تي ثمينه سان ملي سگهندا. ان کانسواءِ مسز جوليٽ هر هفتي 4 ڪلاڪن لاءِ ثمينه کي پاڻ سان وٺي وڃي سگهندي.